Cифат даражасини баҳолашнинг асосий усуллари баҳолашнинг дифференциал усули сифатнинг интеграл кўрсаткичи - Метрология - Рефераты

Cифат даражасини баҳолашнинг асосий усуллари баҳолашнинг дифференциал усули сифатнинг интеграл кўрсаткичи

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

94 KB

сифат даражасини баҳолашнинг асосий усуллари баҳолашнинг дифференциал усули сифатнинг интеграл кўрсаткичи Режа: 1. Сифат даражасини баҳолашнинг асосий усуллари. 2. Маҳсулот сифати даражасини баҳолашнинг дифференциал ва комплекс усуллари.

Таянч сўз ва иборалар: маҳсулот сифати, ўлчаш усули, ҳисоблаш усули, оргонолептик усул, қайд этиш усули, диференциал усул. 1. Сифат даражасини баҳолашнинг асосий усуллари. Маҳсулот сифати қандай деган саволга жавоб бериш учун бир турдаги маҳсулотнинг сифат кўрсаткичларини иккинчиси билан таққосланади. Таққослаш натижасида қайси маҳсулотнинг сифати юқори эканлиги тўғрисида хулоса чиқариш мумкин. (1.6.-расм) Ўлчаш усули техник ўлчов асбоблари ёрдамида олинган маълумотларга асосланган. Ўлчаш усули ёрдамида маҳсулотнинг оьирлиги, бўйи, эни, размери каби параметрларини аниқлаш мумкин. Ҳисоблаш усули назарий ёки эмпирик боьланишлар ёрдамида олинган маълумотлардан фойдаланишга асосланган. Бу усулдан лойиъа босқичида маҳсулотларнинг оьирлигини, унумдорлигини, қуввати, чидамлилиги каби кўрсаткичларни аниқлашда қўлланилади. Маҳсулотнинг сифати кўрсаткичларини аниқлаш усуллари Ўлча ш усули Ҳисобла ш усули Маълумотла р манбаалари бўйича Органалепти к усул Рўйхатга олиш усули Аноанавий усул Эксперт усули Ижтимоий усул 1– расм. Маҳсулот сифати кўрсаткичларини аниқлаш усуллари классификацияси.

Органолептик усул – сезги органлари: кўриш, эшитиш, сезиш органлари орқали олинган маълумотларни таҳлил қилишга асосланган. Органолептик усулдан қандолатчилик маҳсулотлари, тамаки маҳсулотларининг сифатини баҳолашда, газламага берилган рангларнинг тиниқлигини, гулларнинг шаклини, пояфзал маҳсулотлари, тикувчилик маҳсулотларининг ташқи кўриниши, кўзга ташланувчанлигини баҳолашда қўлланилади. Қайд этиш усули маолум воқеликлар, предметлар ёки харажатларнинг, масалан, синов пайтида синовдан ўтолмаган маҳсулотлар сонини ҳисоблаш йўли билан олинган маълумотлардан фойдаланишга асосланган. Ушбу усулда унификациялаш кўрсаткичи, ъуқуқий патент кўрсаткичи кабилар аниқланади. Маълумот манбаларига қараб сифат кўрсаткичлари аноанавий, эксперт ва ижтимоий усулларга бўлинади. Аноанавий усул – муассалар ва корхоналарнинг махсус экспериментал ва ҳисоблар бўлиимларидаги мансабдор шахслар томонидан амалга оширилади (уларга ихтисослашган лабораториялар, полигонлар, синов стендлари ва бошқалар киради). Эксперт усулида маҳсулот сифат кўрсаткичларини баҳолаш мутахассис экспертлар гуруҳи, яони дизайнерлар, дегустаторлар, маҳсулотшунослар ва шу кабилар томонидан амалга оширилади. Эксперт усули ёрдамида бошқа усулларда аниқлаб бўлмайдиган баози сифат кўрсаткичларини баҳолаш мумкин. Бу усул баози эргонометрик ва эстетик кўрсаткичларини баҳолашда қўлланилади. Ижтимоий усули маҳсулотнинг ҳ ақиқатдаги ёки потенциал истеъмолчиларига таянади. Истеъмолчиларнинг фикри тўғрисидаги маълумотларни тўплаш, сўроқ қилиш ёки махсус сўроқ анкеталари орқали, кўргазмалар, конференциялар ва бошқалар орқали амалга оширилади. Битта турдаги маҳсулотнинг сифати даражасини баҳолаш дифференциал, комплекс ва аралаш усуллар орқали амалга оширилади. Маҳсулот сифати даражасини баҳолашнинг дифференциал усули баҳоланаётган маҳсулот турининг сифат

кўрсаткичларини тегишли базис кўрсаткичлари билан таққослаш орқали, яони баҳоланаётган маҳсулотнинг сифат кўрсаткичи Р 1 таққослаш асоси қилиб қабул қилинган намуна кўрсаткичлари Р 1 база билан таққосланади. Ҳ ар бир кўрсаткич учун баҳоланаётган маҳсулотнинг нисбий сифат кўрсаткичлари қуйидаги формулалар орқали аниқланади: Q = Р и Р ибаз (1.1) Q = P ибаз P и (1.2) Бу е рда Р и – баҳоланаётган маҳсулот и -сифат кўрсаткичининг миқдорий қиймати; Р ибаз - таққослаш асоси қилиб қабул қилинган намунанинг и -сифат кўрсаткичининг миқдорий қиймати. (1.1.) формула сифат кўрсаткичининг абсолют жиъатдан ортиши маҳсулот сифатининг ёмонлашувига олиб келадиган ҳолатларда қўлланилади. Баъзан маҳсулот сифати даражасини баҳолашда мушкул ҳолатлар ҳам учрайди. Бундай холатларда барча кўрсаткичларни аҳамиятлилик даражасига кўра икки гуруҳга бўлиш мақсадга мувофиқдир. Биринчи гуруҳга маҳсулотнинг муъим хосса-хусусиятларини тавсифловчи кўрсаткичларни, иккинчи гуруҳга эса иккинчи даражали кўрсаткичларни киритилади. Агар биринчи гуруҳга қиймати бирдан катта ёки бирга тенг бўлган барча нисбий кўрсаткичларни киритиб, иккинчи гуруҳга эса асосий қисми бирдан кичик бўлмаган кўрсаткичларни киритилса, таққосаланаётган маҳсулотнинг сифат даражаси намунанинг сифат кўрсаткичларидан паст эмаслигини кўришимиз мумкин. Акс ҳолда маҳсулотнинг сифати даражасини бошқа усулда, масалан, комплекс усулида аниқлаш мумкин. Сифат даражасини баҳолашнинг комплекс усули сифатнинг комплекс (умумлашган) кўрсаткичларидан фойдаланишга асосланган. Бу усулдан маҳсулот сифати даражасини фақат битта сон билан ифодалаш мақсадга мувофиқ бўлган ҳолатларда фойдаланилади. Комплекс усулига кўра сифат

даражаси баҳоланаётган маҳсулотнинг умумлашган сифат кўрсаткичини таққослаш асоси қилиб қабул қилинган намунанинг умумлашган сифат кўрсаткичи билан таққослаш орқали аниқланади. )3.1( , 1 fpQ Q Q  Комплекс баҳолашнинг мукаммаллиги умумлашган сифат кўрсаткичини обоектив топишдадир. Баҳоланаётган маҳсулотнинг умумлашган сифат кўрсаткичлари билан эотиборга олинаётган кўрсаткичлар ўртасидаги боғлиқликни тавсифлаш имконияти бўлган барча ҳолатларда қуйидаги функционал боғлиқликдан фойдаланиш мақсадга мувофиқдир. .)4.1( ) * ( 1iP n f Q  Барча бўлиши мумкин бўлган усуллар, шу жумладан эксперт усулида ҳ ам ушбу бо ғ лиқликнинг кўриниши турлича бўлиши мумкин. Одатда, бундай ҳолларда умумлашган кўрсаткич қилиб маҳсулотнинг хусусиятларини тавсифловчи асосий кўрсаткичлардан бири қабул қилинади. 2. Маҳсулот сифати даражасини баҳолашнинг дифференциал ва комплекс усуллари . Маҳсулот сифати даражасини баҳолашнинг дифференциал ва комплекс усуллари ҳар доим ҳам қўйилган масалаларни эчишга имкон беравермайди. Сифат кўрсаткичларининг кенг номенклатурасига эга бўлган мураккаб маҳсулотни баҳолашда, дифференциал усул ёрдамида аниқ хулоса чиқариб бўлмайди, фақатгина комплекс усулни қўллаш эса баҳоланаётган маҳсулотнинг барча асосий хосса-хусусиятларини обоектив баҳолашга имкон бермайди. Бундай ҳолатларда маҳсулотнинг сифатини баҳолаш учун маҳсулот сифатининг бирлик ва комплекс кўрсаткичларидан дифференциал

ва комплекс баҳолаш усулини қўшиб, биргаликда фойдаланилади. Баҳолашнинг бундай усули аралаш усул дейилади. Аралаш усул да маҳсулот сифатини баҳолаш қуйидаги кетма-кетликда амалга оширилади: 1. Сифатнинг бирлик кўрсаткичларини бир қатор гуруҳларга бирлаштирилади. Гуруҳлар бўйича сифатнинг комплекс кўрсаткичлари аниқланади. Маҳсулот сифатини баҳолашда қуйидаги тушунчаларни бир-биридан фарқлаш муҳим аҳамиятга эга:  Маҳсулотнинг сифати кўрсаткичи деб унинг сифатини белгиловчи бир ёки бир неча хосса-хусусиятларнинг миқдорий тавсифига айтилади.  Маҳсулотнинг белгиси – унинг барча хусусият ва ҳолатларининг сифат ва миқдорий тавсифидир.  Маҳсулотнинг параметри – унинг белгиси бўлиб, барча миқдорий хусусият ва холатларни ифодалайди.  Маҳсулот сифатининг бирлик кўрсаткичи деб, унинг бирор хосса ёки хусусиятини ифодаловчи кўрсаткичга айтилади. Маҳсулот сифатининг бирлик кўрсаткичига мисол қилиб, газламаларнинг ҳаво ўтказувчанлиги, чўзилувчанлиги, чидамлилиги каби хусусиятларини келтиришимиз мумкин.  Маҳсулот сифатининг комплекс кўрсаткичи деб, унинг бир неча хосса хусусиятларини ифодаловчи кўрсаткичларга айтилади. Маҳсулот сифатининг комплекс кўрсаткичига тортилган ўртача қиймат кўринишида аниқланган кўрсаткични мисол қилиб келтиришимиз мумкин:  n i i i o Z K K 1 бу е рда К i - маҳсулотнинг и хусусиятининг кўрсаткичи. Z i - К i кўрсаткичнинг улушини ифодаловчи ко э ффициент.

2. Гуру ҳ лар бўйича аниқланган комплекс кўрсаткичлар ҳамда алоҳида ажратиб кўрсатилган, му ҳ им аҳамиятга эга бўлган бирлик кўрсаткичлар таққослаш асоси қилиб қабул қилинган кўрсаткичлар билан таққосланади. Одатда, ўлчаш йўли билан маҳсулот сифатининг бирлик кўрсаткичлари аниқланади. Ҳ уқуқий-патент ва иқтисодий кўрсаткичлар, маҳсулотнинг бир текисдалиги кўрсаткичи, стандартлаш ва унификациялаш ҳисоблаш орқали амалга оширилади. Ҳисоблаш йўли билан, юқорида айтиб ўтганимиздек, сифатнинг комплекс кўрсаткичларини аниқлаш мумкин. Сифат кўрсаткичларини таққослашни интерваллар шкаласи ёки нисбатлар шкаласи орқали ҳам ифодалаш мумкин. Сифат кўрсаткичларини таққослашда кўрсаткичлар динамикасининг тавсифи ҳам эотиборга олинади. Масалан, сифат кўрсаткичларини нисбатлар шкаласи бўйича таққослаганда уларнинг динамикасининг тавсифи ҳам эотиборга олинади. Масалан, сифат кўрсаткичларини нисбатлар шкаласи бўйича таққослаганда уларнинг динамикасининг тавсифи қуйидагича ҳисобга олинади: сифат кўрсаткичлари нисбатининг миқдорий қиймати сифат кўрсаткичлари бошланьич кўрсаткичга нисбатан ор тс а, бирдан катта, камайса бирдан кичик бўладиган қилиб тузилади. (1.1., 1.2., 1.3.-формулалар) 1.7.-расмда маҳсулотнинг сифати даражасини баҳолашнинг схемаси келтирилган. i iбаз iбаз i P P ёки P P Техникавий даража – маҳсулотни техникавий такомиллаштиришнинг нисбий тавсифи бўлиб, мана шу маҳсулот турини такомиллаштиришда фан- техника ютуқларини тавсифловчи, маҳсулот сифатини белгиловчи энг асосий хосса-хусусиятларининг йиьиндисига айтилади. 2

1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 2- расм. Сифат кўрсаткичларини нисбатлар шкаласи бўйича таққослаш.

Похожие

Маҳсулот сифат даражасини баҳолаш баҳолаш вазияти

Сифатни бошқаришга тизимли ёндашиш

Пахта маҳсулотлари сифатини баҳолаш

Махсулот сифатини миjдорий бахолаш

Махсулот сифатини миқдорий бахолаш