Turg‘unlik davrini kesish tezligiga bog’liqligi - Материаловедение - Рефераты

Turg‘unlik davrini kesish tezligiga bog’liqligi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

454 KB

Turg‘unlik davrini kesish tezligiga bog’liqligi Reja: 1. Turg‘unlik davrini bo‘ylama yo‘nishdagi kesish tezligiga bog’liqligi. 2. Nisbiy kesish tezligi va nisbiy turg‘unlik ko‘rsatkichlari. 3. Tezlik - turg‘unlik bo ғ liqligining ekstremal harakteri. 4. O‘zgaruvchi kesish tezligi bilan ishlashda keskich turg‘unlik davrini aniqlash.

Turg‘unlik davrini bo‘ylama yo‘nishdagi kesish tezligiga bog’liqligi Turg‘unlik davri (yoki oddiygina turg‘unlik) deb qabul qilingan mezonga (kriteriya) muvofiq bo‘luvchi o‘tmaslanishi davrigacha (moment) ketma-ket ikkita charxlashlar orasidagi kesuvchi asbobning ishlash davomiyligicha aytiladi. Kesuvchi asbob to‘xtovsiz yoki to‘xtab-to‘xtab ishlashi mumkin. Turg‘unlik davri T ni V kesish tezligiga bo ғ liqligini ko‘rib chiqamiz. O‘tkazilgan tajribalar shuni ko‘rsatadiki, kesish tezligini oshishi bilan turg‘unlik davriko‘p xollarda keskin ravishda kamayadi. Umumiy ko‘rinishda bu bo ғ liqlikni boshqa doimiy sharoitlarda quyidagi formula bilan ifodalash mumkin.z V const T  (114) bu yerda z > 1 Bu bo ғ liqlikni shuningdek quyidagi ko‘rinishda ham ifodalash mumkin. m z 1 T C T const V   (115) bu yerda 1 z 1 m   z kattalikni nisbiy kesish tezligining ko‘rsatkichi, m kattalikni esa nisbiy turg‘unlik ko‘rsatkichi deb ataladi. (1) va (2) formulalardan ko‘rinadiki, agarda V 1 va V 2 kesish tezliklariga T 1 va T 2 turg‘unlik davrlari muvofiq bo‘lsa, u holda z 1 2 2 1 V V T T       (116, a) m 1 2 2 1 T T V       V (116, b) const C VT V z z 2 2 z 1    1T (117)

const C T V T m2 2 m1    1V(118) (3) formula (turg‘unlik davrining chegaralangan chegara qiymatlarida) berilgan turg‘unlik davriga javob beruvchi kesish tezligini aniqlash imkonini beradi. Misol uchun qandaydir V 1 kesish tezligida T 1 turg‘unlik davri olingan bo‘lsin: qandaydir berilgan T 2 turg‘unlik davriga javob beruvchi V 2 kesish tezligini topish talab qilinadi. (3 b) formuladan:        T T V V m 1 2 (119) Bu formula kesuvchi asboblarni kesish xususiyatlarini solishtirma tajribalarda va turg‘unlik bo ғ liqliklarini tekshirishda ko‘p qo‘llaniladi. T - V bo ғ liqlik shuningdek kesuvchi asboblarning turg‘unlik davrini optimal qiymatini aniqlash uchun asosiy bo‘lib hisoblanadi. z ko‘rsatkichning doimiy qiymatida logarifmik koordinatalarda (qo‘sh logarifmik setkada) qurilgan grafikda T - V bo ғ liqlik tik bo‘lgan to‘g‘ri chiziq bilan ifodalanadi (88, a shakl). T - V to‘g‘ri chiziq va abstsissa o‘qining manfiy yo‘nalishi orasidagi tangens burchak (koordinata o‘qlari bo‘yicha bir xil logarifmik masshtablarda) (1) formulada z miqdoriy ko‘rsatkichga teng bo‘ladi. (2) formula bilan ifodalangan teskari bo ғ liqlik logarifmik koordi-natalarda  = arctgm burchak abstsissa o‘qining manfiy yo‘nalishi bilan hosil bo‘luvchi qiya to‘g‘ri chiziq bilan ifodalanadi. (shakl -88, b).

88 - шакл Nisbiy kesish tezligi va nisbiy turg‘unlik ko‘rsatkichlari. z (yoki m ) kattaliklarni doimiy deb hisoblab bo‘lmaydi. Ko‘rsatkichlarni o‘zgarishida aniqlangan qonuniyatlar mavjud. z kattalik kesish tezligi va haroratini kesuvchi asbobning yeyilishiga va turg‘unligiga taosir etish darajasini harakterlaydi. Agarda keskichning o‘tmaslanishi issiqlik omillarini taosirisiz faqat mexanik ishqalanish natijasida sodir bo‘lganda edi, u holda o‘tmaslanish mezoni sifatida qabul qilinuvchi doimiy yeyilishga ishqalanishning doimiy ishi (o‘tmaslanish davrigacha) muvofiq bo‘lar edi. Doimiy kesish kuchida ishqalanish ishi, kesish tezligi yo‘nalishida keskichni bosib o‘tgan L nisbiy yo‘liga proportsional bo‘ladi va doimiy o‘tmaslanish mezoniga ishqalanish yo‘lining doimiy qiymati javob berar edi. Yoki w = w kr= const bo‘lganda L=VT=const

Bu yerdan V const T  SHunday qilib, yuqori haroratlarni taosirisiz, toza mexanik ishqalanishda Z ko‘rsatkich birga teng bo‘lar edi. Lekin kesuvchi asbobning ishchi qirralarini mexanik ishqalanishidan tashqari kesish jarayonida kesuvchi asbob kesuvchi qirrasining kontakt yuzalarida ham ma vaqt haroratlarni oshish joyiga ega , bu kesish tezligini ye yilishiga taosirini kuchaytiradi . SHuning uchun amaliy jixatdan z kattalik ko‘p xollarda birdan ancha katta bo‘ladi. Kesuvchi asbobni yeyilishida kesish harorati qanchalik katta rol oynasa, z ko‘rsatkich shunchalik yuqori bo‘ladi. Yuqori haroratga kam taosir qiladigan mineralokeramik keskichlar bilan ishlashda (TSM 332 kesuvchanlik xususiyatlarini 1200S gacha saqlaydi) z ko‘rsatkich 2-4 chegaralarda joylashadi. Bunday yuqori haroratlarga bardosh bera olmaydigan qattiq qotishmalar (kesuvchanlik xususiyatlari 200 - 1000 S gacha saqlanadi) bilan yo‘nishda z ko‘rsatkich o‘rtacha 5 ga teng bo‘ladi. Biroq, pasaygan kesish tezligi bilan qobiq bo‘yicha cho‘yan va po‘lat quymalarni qattiq qotishmalar bilan shilishdi (obdirka) abraziv yeyilish ustun keladi va z qiymat ancha kamayadi ( z = 2,5 - 3,5 ). Tezkesar keskichlar (R18) qattiq qotishmalarga nisbatan kam issiqbardoshlikka ega (560 - 580 S haroratgacha bardosh beradi) va ular uchun z qiymat ancha katta ( z =8) bo‘ladi. Yuqori haroratga yanada taosir qiladigan kam legirlangan tezkesar po‘latlardan tayyorlangan keskichlar uchun z =10 bo‘ladi. Tekisliklarni tezkesar frezalar bilan frezalashda z ko‘rsatkich 3 ga teng, yaoni yo‘nishdagicha nisbatan ancha kam bo‘ladi. Bu quyidagicha tushuntiriladi, frezaning har bir tishi tez-tez tanaffuslar bilan ishlaydi va kesish harorati to‘xtovsiz yo‘nishdagicha nisbatan past bo‘ladi. Sidirishda z kattalik yanada kichik bo‘ladi ( z =0,5-0,87 yoki m =2-1,15) , bu odatda juda past kesish tezligida [0,025-0,150 m/sek (1,5-9,0m/min)] bajariladi.

Biz turli xil kesuvchi asboblar bilan ishlashda z qiymatlarni ko‘rib chiqdik. Lekin bitta kesuvchi asbob bilan ishlashda z qiymat shuningdek doimiy bo‘lib qolmaydi va hammadan xom kesish tezligiga va kesuvchi asbobning turg‘unlik davriga bo ғ liq bo‘ladi. Yuqori turg‘unlik davrlari ( va pasaygan tezliklar) zonasida z ko‘rsatkich kamayadi. Uning natijasida logarifmik koordinatalarda T - V chiziq to‘g‘ri emas balki egri chiziq bilan ifodalanadi: yuqori turg‘unlik zonasida bu chiziq pastga egiladi ( 88 shaklda shtrixli chiziq bilan ko‘rsatilgan ) T - V chiziqning bunday shaklida z ko‘rsatkich V va T larning xoxlagan qiymatlari uchun berilgan nuqtada chiziqqa urinma bo‘lgan o‘zgaruvchi qiyalik burchagining tangensi bilan ifodalanadi. Turli xil turg‘unlik davrlarida z ko‘rsatkich doimiy qiymatni saqlanishini faraz qilib va xech qanday chegarasiz uni qabul qilganimizda edi T - V bo ғ liqlik xaqiqatga to‘g‘ri kelmaydigan natijalarga olib kelishini oddiy misol bilan ko‘rsatish mumkin. z = const =8 bo‘lsin va V 1 = 1 m/sek (60 m/min) da turg‘unlik davri T 1 = 7200 sek ( 2 soat). V 2 = 0,1 m/sek (6 m/min) tezlikda T 2 turg‘unlik davrini topish talab qilinadi. (3) formula bo‘yicha T 2 ni topamiz. 860 4 48 2 V V T T 8 z 2 1 1 2              million soat yoki 23000 yilga yaqin, bu albatta mumkin emas. SHunday qilib, T - V bo ғ liqlik V va T qiymatlarni o‘zgarish keng diapazonda (1) va (2) ko‘rinishdagi emprik formula bilan aniq ifodalangan bo‘lishi mumkin emas, agarda unda z = const deb qabul qilinsa. Faqatgina turg‘unlik davrini chegaralangan o‘zgarish chegarasida, taxminan 10 dan 100 - 120 min gacha, qo‘sh logarifmik setkada T - V bo ғ liqlikni ifodalovchi chiziq uchastkasini z = const bo‘lganda (1) yoki (2) formulaga muvofiq bo‘luvchi to‘g‘ri chiziq bo‘lagi sifatida yetarlicha yaqinlashish bilan ko‘rib chiqish mumkin.

Biroq, bunday turg‘unlik davrning tor diapazonida T=80–90 dan boshlab z qiymatni bir shuncha kamayish seziladi. Ko‘pgina eksperimental tekshirishlar shuni ko‘rsatadiki z qiymatga shuningdek kesik kesimining o‘lchamlari taosir etadi: surishni oshishi bilan z ko‘rsatkich kamayadi. O‘sha yo‘nalishda z qiymatga kesish chuqurligi juda kam taosir etadi. Amaliy jixatdan hisoblar uchun turli xil surish va kesish chuqurligida bir xil z (yoki m ) qiymatlarni qabul qilish mumkin. 10 - jadvalda umummashinasozlik normativ mahlumotlari bo‘yicha [51] o‘tuvchi keskichlar uchun z va m o‘rtacha hisobiy qiymatlari keltirilgan. Bu jadvalda keltirilgan daraja qiymatlari 10 dan 120 minutgacha bo‘lgan turg‘unlik qiymatlari uchun xaqiqiydir. jadval-22 Ishlov beriladigan material Keskich kesuvchi qismining materiali Grad m z Uglerodli po‘lat va po‘lat quyma R18 tezkesar po‘lat qattiq qotishma TSM332 mineralokeramika - - - 0,125 0,2 0,24 8 5 4,2 Legirlangan po‘lat R18 tezkesar po‘lat qattiq qotishma TSM332 mineralokeramika - - - 0,125 0,2 0,3 8 5 3,33 Zanglamaydigan issiqbardosh po‘lat X18N9T R18 tezkesar po‘lat va (VK) qattiq qotishma 10 - 0,15 6,67 Kul rang va bol ғ anuvchan cho‘yan qattiq qotishma TSM332 mineralokeramika - - 0,2 0,43 5 2,3 Uglerodli va legirlangan po‘lat qattiq qotishma - 0,18 5,55 Kul rang cho‘yan qattiq qotishma - 0,28 3,57

Izox: Qattiq qotishma bilan qoplangan keskichlar bilan qobiq bo‘yicha cho‘yan quymani ishlashda z =2,5-3; po‘lat quymaning qobiғi bo‘yicha shilishda z =3-3,5 Tezlik - turg‘unlik bo ғ liqligining ekstremal harakteri. Baozi xollarda kesuvchi asbobning turg‘unligi uning charxlashlar orasidagi ish uzoqligini emas, balki buyum (detal) miqdori n , qirindi xajmi Q yoki turg‘unlik davrida ishlov berilgan buyum yuzasining maydoni S bilan harakterlanadi. Q = tSVT m(sm) (120), S = SVT m(10sm) BU yerda t -kesish chuqurligi, m(mm); S -bir aylanishga surish, m(mm); V -o‘rtacha kesish tezligi, m/sek (m/min); T -turg‘unlik davri, sek(min). (6) formulaga (7) formuladagi T qiymatni quyib quyidagini topamiz:1z 2 T V constF V const Fv Q    (121) Q kattalik debet deb nomlanadi. z ko‘rsatkichning barcha birdan katta qiymatlarida debet turg‘unlik kabi z ning barcha musbat qiymatlarida kesish tezligini kamayishi bilan to‘xtovsiz o‘sishi shart. Biroq, tekshirishlar shuni ko‘rsatadiki, debet va turg‘unlik davrini kesish tezligiga bo ғ liqligi barcha tezliklarda hamisha birxil va bir maonoli hisoblanmaydi. Debet kabi turg‘unlik davri ham kesish tezligini kamayishida oldin o‘sadi, maksimumga erishadi, so‘ngra kamaya beradi. Debetning (va ishlov berilgan yuza maydoni) maksimumga erishgan kesish tezligi qiymatini eng kichik yeyilish tezligi V ni deb ataymiz. Bunga muvofiq T va Q ni kesish tezligiga bo ғ liqligi 89-shaklda ko‘rsatilgan egri chiziq bilan ifodalanadi. Turg‘unlik davrining maksimumiga t =0 qiymat, debetning maksimumiga z =1 qiymat javob beradi.

89 - шакл Tajriba natijalarini taqqoslash shuni ko‘rsatadiki, tezkesar keskichlar uchun debetning egri chiziғi eng yuqori kesish tezligi zonasida joylashadi va debet maksimumi uglerodli keskichlarnikicha nisbatan yuqori bo‘ladi. Lekin, kichik kesish tezliklarida debet kabi uglerodli keskichlar uchun turg‘unlik davri tezkesar keskichlarnikicha nisbatan yuqori bo‘ladi (90-shakldagi a va b nuqtalarga qara). QT V 90 - шакл

SHunga o‘xshash ko‘rinish qiyin ishlov beriladigan materiallarga tezkesar va qattiq qotishmali keskichlar bilan ishlov berish taqqoslanganda kuzatiladi, masalan molibden va konstruktsion po‘lat. Birqancha tajribalarda tatqiqotchilar ikkita maksimumli debetning egri chizi ғ ini olishgan (shakl-91). QT V 91 - шакл Birinchi tatqiqotchilar uchun mutlaqo tasodifiy hisoblanuvchi va T - V boғliqlik bilan qarama - qarshilikda joylashuvchi debet o‘zgarishining bu ajoyib xususiyatlarini, kesish haroratini o‘zgarishda mexanik xossalarini, qismon kesilayotgan qatlam va keskich kesuvchi qismini qattiqligini o‘zgarish qonuniyatlari bilan tushuntiriladi. Kesuvchi asbob kesuvchi qismining va kesilayotgan metall qatlamning qattiqliklari orasidagi farq katta bo‘lsa, keskich turg‘unligi shunchalik katta, uning yeyilishi esa shunchalik kichik bo‘ladi. Aniq bir haroratlarda bu farq maksimumga erishadi va bu kesish haroratlariga kesuvchi asbobning minimal yeyilishi va maksimal turg‘unlik yoki eng katta debet javob beradi. T - V chiziq maksimumning mavjudligi shuningdek

toblangan po‘latlarni qattiq qotishmali keskichlar bilan tezkor yo‘nishda topilgan edi. Keskichlar kichik kesish tezligida tez o‘tmaslanadi, V =4 m/sek (235 m/min) yuqori tezlikda keskich turg‘unligi maksimumga erishadi. Bu xodisani tushuntirish, ishlov beriladigan material (toblangan uglerodli po‘lat) qattiqligini va kesuvchi qattiq qotishmali plastinkni kesish haroratiga boғliqligini 92- shakl beradi: yuqori tezlikga muvofiq bo‘luvchi 800 850S haroratda qattiq qotishmali kesuvchi asbobning kesuvchi qismining qattiqligi biroz kamayadi, u holda metalning kesilayotgan qatlami kabi toblashni yo‘qotadi va ancha yumshoq bo‘lib qoladi. V =235 m/min tezlikda kesuvchi asbob kesuvchi qismi va kesilayotgan metall qatlami qattiqliklari orasidagi farq shu yuqori qattiqlikda keskich turg‘unligini oshishi bilan tushuntiriladi. Ko‘p sonli tajribalar shuni ko‘rsatadiki, qattiq qotishmalar bilan po‘latni yo‘nishda T - V egri chiziqlar 0,5 - 1,0 m/sek (30-60 m/min) kesish tezligi va 300 - 1600 min bo‘lgan katta turg‘unlik davri zonasida maksimumga ega bo‘ladi. Biroq, eng katta turg‘unlik davrini yoki maksimal debetni beruvchi ish kichik kesish tezliklarda ko‘p xollarda foydasiz hisoblanadi, chunki bunday maromlarda ishlov berish kam unumdorlikka ega. Minimal yeyilish tezligidan kichik bo‘lgan tezliklarda ish ayniqsa maqsadga muvofiq emas, chunki u faqatgina kam unumdorlikka ega bo‘libgina qolmasdan, kesuvchi asbob turg‘unligini ham pasaytirib yuboradi. Kichik kesish tezliklarda qattiq qotishmalar va mineralokeramika bilan ishlov berish tez - tez kesuvchi asbob kesuvchi qismining materialini kesuvchi qirra bo‘ylab mo‘rt yeyilishni (uvalanishni) chaqiradi. Amaliy jixotdan ishlov berishni debet egri chiziғining pastlashib beruvchi (o‘ng) bo‘lagiga muvofiq bo‘luvchi tezliklarda o‘tkaziladi. Agar debet yoki turg‘unlik egri chiziғi kesish tezligi funktsiyasi sifatida ikkita maksimum (ikki cho‘qqi) ga ega bo‘lsa, u holda ishlov berishni ko‘p xollarda tezliklar zonasida (91-shaklga qara) o‘ng cho‘qqining patslashuvchi bo‘lagiga muvofiq bo‘luvchi tezliklarda bajarish ko‘zda tutiladi. Bularga (1) va (2) formulalar bilan

ifodalanuvchi bir maonoli boғliqlik o‘rniga ega, ko‘rsatkich esa taxminan doimiyligicha qoladi. O‘zgaruvchi kesish tezligi bilan ishlashda keskich turg‘unlik davrini aniqlash. Bo‘yrama yo‘nishda (1) formula bilan ifodalanuvchi T - V bo ғ liqlik, ko‘ndalang (toretsli) yo‘nib tekislashda va konusli yo‘nishda boshqa ko‘rinishni qabul qiladi. Dastlab torets tekisliklarni va konusni yo‘nishga muvofiq bo‘luvchi bir qancha kinematik bo ғ lanishlarni ko‘rib chiqamiz. Torets yuza (shakl-92) doimiy burchak tezlik va surish qiymatlarida d ich ichki diametrdan d tash tashqi diametrgacha, yaoni o‘suvchi kesish tezligida yo‘nib tekislanayotgan bo‘lsin. 92 - шакл Boshlanғich diametrdan d ich qandaydir diametrgacha d  yo‘nib tekislash mobaynida mashina vaqti qo‘yidagiga teng bo‘ladi:, 2 ) / ( ) (       мин nS d d сек n w S d d ич й ич     (122) bu yerda d  va d ich - diametrlar, m(mm); S - surish, m(mm); w ( n ) - burchak tezlik, rad/sek { ayl/min }.

Bu yerdan: d = d ich +S w m{ d  = d ich +2nS, mm }, (123) d  diametri bir laxzadagi kesish tezligi quyidagi teng bo‘ladi:         j V S n d n d V ичич         1000 2 1000 1000 2 (124) 1000 2 ) ( ) ( ; 1000 2S n d V d j n d V c ич ич        (125) CHo‘qqida 2d burchakli konusni yo‘nib tekislashda   sin 1000 2 2   S n j (126) Kamayuvchi kesish tezligi bilan toretsli yo‘nishda ( d tash tashqi diametrdan d ich ichki diametrigacha)   j V V таш   (127) Toretsli yo‘nib tekislash uchun T - V bo ғ liqlikni keskich yeyilishini eksperimental ravishda o‘rnatilgan qonuniyatlar asosida (1) formuladan analitik usulda keltirib chiqarish mumkin. Keskich yeyilishini vaqtning chiziqli funktsiyasi bo‘lib hisoblanuvchi harakterli xolat uchun bu xolasni ko‘rib chiqamiz: w  =l w  V zw  =c  (128) Agarda yo‘nib tekislash doimiy kesish tezligida o‘tkazilganda edi, u holda bir loxzali yeyilish tezligi U  doimiy kattalik bo‘lgan edi.

. )( ) ( const w V l d wc d U zw w         (129) Bunda biz qo‘yidagiga ega bo‘lar edik: u const w T W H      (130) bu yerda w n - o‘tmaslanish mezoni sifatida qabul qilingan normal yeyilish. T - turg‘unlik davri. Toretsli tekisliklarni va konusli yuzalarni yo‘nib tekislashda, qachonki V kesish tezligi va unga muvofiq V  yeyilish tezligi to‘ktovsiz uzgarib turadi, (14)- (16) formulalar tatbiq etilmaydi. Bunday holda biz V c va U  kattaliklarni faqatgina vaqtning cheksiz kichik oraliq davomida doimiy deb hisoblashga qodirmiz. Agarda yo‘nib tekislash hamma vaqt V ning bir loxzali qiymatiga teng bo‘lgan V  doimiy kesish tezligida bo‘lganda edi, u holda U yeyilish tezligi ham doimiy bo‘lgan bo‘lar edi va U  ning bir loxzali V  kesish tezligida faraz qilinuvchi yoki soxta turg‘unlik davri V C T z T ega bo‘lar edi. z z n T n C V w T w d w d U       ) ( ) ( (131) bu yerdan )()(   dV C w wd z zn c  (132) yoki o‘suvchi kesish tezligi bilan yo‘nib tekislash xolati uchun: ) ( ) ( ) (   d j V C w w d z ич zn c   (133)

Agar keskich x o‘tishlarda o‘tmaslansa, u holda keskichni ishlash sharoiti barcha o‘tishlarda bir xil bo‘ladi, bir o‘tishdagi w 1 o‘tmaslanish w n  x ga teng bo‘ladi. U holda      1 1 0 0 ) ( ) ( ) ( ) ( T n w w w V T z ич z n c d j V c w w d w d    bu yerda T 1 - bir o‘tishning mashina vaqti. Integrallab qo‘yidagini topamiz: 1 1 1) ( )1 (       zич z ич z V jT V z C x Lekin 1 ; T V V j V jT V ич таш таш ич     SHuning uchun ) ( ) )(1 ( 1 1 1        zич zташ ич таш z V V T V V z C x (134) CHunki xT 1 = T , u holda 1 1 )1 (      zич zташ z V V z C T (135) Bu turg‘unlik davri formulasini, agar kamayuvchi kesish tezligi bilan yo‘nib tekislashni ( d tash tashqi diametrdan d ich ichki diametrgacha) ko‘rib chiqishda olish mumkin. SHuning uchun (21) formula toretsli yo‘nib tekislashda va konussimon yuzalarni yo‘nishda T - V bo ғ liqlikni aniqlash uchun umumiy formula hisoblanadi. Optimal turg‘unlik davrini aniqlash. Kesuvchi asbobning turg‘unlik davrini to‘g‘ri tanlash katta ahamiyatga ega chunki bunga ish unumdorligi, kesuvchi asbobning harajati va maxsulot tannarxi bo ғ liq bo‘ladi. Eng katta unumdorlikning turg‘unlik davri

Dastlab turg‘unlikni ishlov berish jarayonining unumdorligiga taosirini ko‘rib chiqamiz va eng katta unumdorlikka zrishuvchi turg‘unlik davrining formulasini keltirib chiqaramiz. Ishlab chiqarish operatsiyasini bajarishga sarflanuvchi meoyorlangan T d donabay vaqt bir qancha qisimlardan tashqil topgan. T d = T as + T yor + T qo‘sh (136) bu yerda: T as - bevosita kesish jarayoniga sarflanuvchi asosiy texnologik (mashina) vaqt; T yor - yordamchi (detalni o‘rnatish va olish, dastgoxni boshqarish o‘lchash va xakazo) vaqt; T qo‘sh - asosi ish joyiga xizmat ko‘rsatishga sarflanuvchi qo‘shimcha vaqt. Kesish tezligiga faqatgina asosiy (mashina) vaqt va o‘tmaslangan kesuvchi asboblarni almashtirishga sarflanuvchi ish joyiga xizmat ko‘rsatish vaqtining bir qismi bo ғ liq bo‘ladi. Kesish tezligi oshganda asosiy (mashina) vaqti qisqaradi va natijada asosiy vaqt bo‘yicha unumdorlik ( Q = FV ) oshadi, lekin bu bilan bir vaqtda turg‘unlik davri tez kamayadi va kesuvchi asboblarni (keskichlarini) almashtirishga sarf bo‘luvchi vaqt oshib ketadi. Xisoblar shuni ko‘rsatadiki kesish tezligi oshganda maxsulot birligiga keluvchi asosiy vaqt T as va keskichni almashtirishga ketgan vaqt Talm sarflarning summasi T  al dastlab minimumgacha kamayadi, so‘ngra o‘sa boshlaydi. Berilgan operatsiyani (yoki o‘tishni) bajarishda T as =T al +T s summasi minimal bo‘lganda eng katta unumdorlikka erishish mumkin. Maksimum unumdorlikka yoki T s vaqt sarfining minimal summasiga javob beruvchi turg‘unlik davri, eng katta unumdorlikning turg‘unlik davri yoki oddiygina eng katta unumdorliknining turg‘unligi deb aytiladi va Tunum bilan belgilanadi T unum formulasini quyidagicha keltirib chikarish mumkin.

Bir o‘tish bilan bo‘ylama yo‘nishda asosiy (mashina)vaqti quyidagiga teng.V A Vs dl Тас  1000  ( 137 ) bu ye rda const s dl А  1000  (23) formulaga (2) formuladagi V tezlikni qimaytini qo‘yib quyidagini topamiz. ) ( 1 мин cее T С А Т z ас  (138) T alm - keskichni bir marta almashtirishga sarf bo‘layotgan vaqt bo‘lsin . Maxsulot birligiga keluvchi keskichlarni almashtirish vaqti quyidagiga teng: Т Т T T ас алм алм   ' yoki bu yerga (24) formuladagi T as vaqtning qiymatini qo‘yib quyidagini hosil qilamiz: ,11 '   z алм алм Т С А Т Т (139) Umumiy vaqtlar sarfi (maxsulot birligiga) ) ( ) ( 11 1 ' Т C A Т Т Т С А Т Т T z алм z алм ас s        (140) Bu yerda 11 1 ) (     z алм z T Т Т T   ( T )=0 bo‘lganda T s kattalik minimumga erishadi. zz алм z T z Т Tz T      1 11 )1 1( 1 ) (' (141)

Bu tenglamani qoniqtiruvchi T qiymat T unum namoyon qiladi. (141) tenglamani yechib quyidagini topamiz: T unum =( z -1) T alm (142) Keskichni almashtirishga ketgan vaqt T alm va bu bilan bo ғ langan sozlash keskichlarni turi va o‘lchamlariga, ularni o‘lchamga o‘rnatish usuliga, talab qilinayotgan ishlov berish aniqligiga bo ғ liq bo‘ladi. Keskichlar uchun T alm qiymati normativlardagi jadvallarda batafsil keltirilgan. Keskichlarni aniq o‘rnatish talab qilinmasa T alm = 1 - 2 min., ko‘p xollarda keskichlarni aniq o‘rnatish uchun T alm = 2 - 5 min. qabul qilinadi. T alm =2 min. bo‘lganda tezkesar keskichlar uchun ( z =8) T unum =14min., qattiq qotishma bilan qoplangan keskichlar uchun ( z =5) T unum =8min. buladi. Eng katta unumdorlik maromidagi ish vaqt birligi ichida maxsulotni maksimal ishlab chiqarishni bersada foydali hisoblanmaydi, chunki u eng kichik turg‘unlik davrlari va kesuvchi asboblarning katta sarflari bilan bo ғ langan. Iqtisodiy turg‘unlik davri Kesish maromlari bo‘yicha normativlarda turg‘unlik davrini tanlash asosiga, berilgan ish joyining eng katta unumdorligi emas, balki operatsiyaning minimal tannarxi, yaoni maxsulot birligiga to‘g‘ri ketuvchi, mehnatning xaqiqiy va moddiylashgan eng kichik sarflari qo‘yilgan. Detallarga ishlov umuman olganda eng katta unumdorlikning turg‘unligida emas, balki imkoni boricha iqtisodiy turg‘unlik davrida T iqt bajarish tavsiya etiladi. Iqtisodiy turg‘unlik davri deb ishlov berishga ketgan sarflar singari maxsulot birligiga tahluqli bo‘lgan kesuvchi asboblarni taomirlash va tiklashga ketgan minimal sarflar yi ғ indisiga aytiladi.

Boshqacha qilib aytganda iqtisodiy turg‘unlik davri deb maxsulotning eng kichik tannarxiga muvofiq bo‘lgan, turg‘unlik davriga aytiladi. Bir keskichli tokarlik ishlov berishda T iqt aniqlash uchun formulani keltirib chiqamiz. Korxona tannarxining elementlari birinchi yaqinlashishida 2 guruxga bo‘linishi mumkin: 1) tannarx elementlari, buning qiymati kesish tezligiga bo ғ liq ravishda o‘zgaradi ( A o‘zg ). 2) tannarx elementlari, bular kesish tezligiga bo ғ liq emas: Bitta detal tannarxi elementlarining birinchi guruxi quyidagi formula ko‘rinishida ifodalanishi mumkin.T T алм ас узг n E n Т Е Т А 1    (143) bu yerda: Ye =a ish g +a das g ishlab chiqarishni ish xaqi va mashina vaqti bir minutining baxosi; a ish g - dastgoxchining bir minutiga qo‘shilgan ish xaqi (tiynda); a das - dastgoxning bir minutidagi ishlatilishiga bo ғ liq bo‘lgan sarflar (tiynda); S - kesuvchi asbobni turg‘unlik davrida ishlatilishiga bo ғ liq bo‘lgan sarflar (tiyinda); n T - turg‘unlik davri mobaynida ishlov berilgan detallar miqdori. Kesish tezligiga shuningdek turg‘unlik davriga faqat o‘zgaruvchi iy ғ indisi (A o‘zg ) bo ғ liq bo‘ldai, u holda A o‘zg qiymatining minimumiga muvofiq bo‘lgan turg‘unlik davri iqtisodiy bo‘ladi. T turg‘unlik davri orqali (143) formulaga kiruvchi T as va n T o‘zgaruvchi qiymatlarni quyidagicha ifodalaymiz: Biz ас Т Т Т П  (144) egamiz.

(30) formulaga (24) formuladagi T as ni qo‘yib quyidagi topamiz: z Т T С А П 11  (145) (24) va (31) formulalardagi T as va n larni (29) formulaga qo‘yib soddalashtirishdan keyin quyidagi hosil qilamiz: ) ( 1 11 1 Т С АЕ Т Е Т Т С АЕ А z алм z узг                 (146) A o‘zg qiymati  ( T )=0 bo‘lganda minimumga erishadi. ( T ) ni differentsialab va hosilani nolga tenglab qo‘yidagini topamiz: ) )(1 ( E s T z Т алм ик    (147) yoki ) )1 ( E I z Т T ик   (148) bu yerda: I T = ET alm + S (149) (33) va (34) formulalar boshqa ko‘rinishda ham bo‘lishi mumkin. z ni m 1 orqali almashtirib quyidagini topamiz: E I m m Е Т m m Т T алм ик       1 )1 ( 1 (150) E va S qiymatlarni aniqlashda to‘xtalib o‘tamiz. E qiymatiga dastgohining ish xaqi a ishg (qo‘shimchalari bilan) va dastgoxni bir minut ishlatishga ketgan sarflar a day kiradi. Bu sarflar elektroenergiyaning,moylovchi va artuvchi materiallarning narxlari,

amortizatsion ajratmalar, oddiy ta o mirlash bo‘yicha sarflardan tashqil topgan. hamma bu elementlar xaqidagi ma o lumotlar adabiyotlarda berilgan. SHunday qilib, iqtisodiy turg‘unlik davrining qiymati ko‘pgina o‘zgaruvchi omillarga bo ғ liq bo‘ladi va tabiy ravishda turli xil ishlab chiqarish sharoiti va turli xil keskichlar uchun doimiy bo‘lishi mumkin emas. CHunki katta keskichlar kichiklarga nisbatan qimmatroq bo‘ladi, bu S qiymatda eks etadi, u holda keskich o‘lchamlarini oshishi bilan iqtisodiy turg‘unlik davri o‘sadi. Yuqori xaq to‘lanadigan ishchilar uchun, shuningdek qimmatturuvchi (yirik) dastgoxlarda ishlashda bitta mashina minuti qiymati E yuqori va iqtisodiy turg‘unlik davri kichik bo‘lishi kerak. Qattiq qotishma bilan qoplangan keskichlar tezkesar keskichlarga qaraganda qimmatroq turadi va qattiq qotishmali keskichlar uchun S qiymat muvofiq ravishda katta: lekin qattiq qotishmalar uchun z qiymat tezkesar keskichlarga uchun, nisbatan ancha kichik, u holda u va boshqa keskichlar uchun T ikt qiymat amaliy ravishda deyarli bir xil bo‘ladi. Bitta keskich bilan tokarlik ishlov berishda T iq qiymat 30 dan 90 minutgacha bo‘lgan chegarada bo‘ladi. Ko‘p asbobli sozlashdagi va ko‘pdastgoxli xizmat ko‘rsatishdagi turg‘unlik davri. Ko‘p keskichli tokarlik dastgoxlarda, tokarlik avtomat va yarim avtomatlarda ishlayotganda, bunda bir vaqtning o‘zida bir nechta kesuvchi asboblar ishlaydi, S va T alm qiymatlar bitta keskich bilan universal tokarlik dastgoxida ishlagandagina nisbatan ancha katta bo‘ladi. SHuning uchun iqtisodiy turg‘unlik davri ko‘pasbobli sozlashda har doim katta bo‘ladi. Bir vaqtning o‘zida bir xil sharoitlarda ishlovchi bir xil kesuvchi asboblarning turg‘unligi n yakka keskichga nisbatan n marta katta bo‘lishi kerak. Haqiqatan n keskichlar narxi, ularni charxlash narxi n marta katta bo‘ladi, shuning uchun I T qiymat ham n marta kattadir. Biroq, yuqori turg‘unlik zonasida z nisbiy tezlik ko‘rsatkichi kamayadi. SHuning uchun iqtisodiy turg‘unlik davri I T qiymatga proportsional bo‘lmagan holda bir muncha sekinroq o‘sadi.

Ko‘pasbobli sozlash uchun T ikt qiymatni quyidagi soddalashtirilgan formula bo‘yicha taxminan aniqlash mumkin, bu yerda z ko‘rsatkichning o‘zgaruvchanligi hisobga olingan.75,0) (n Т T бит куп  bu yerda T bit va T ko‘p - bitta keskichning ishlashidagi va bir vaqtda n bir xil kesuvchi asboblarni ishlashidagi iqtisodiy turg‘unlik davri. Ko‘pasbobli sozlashda hisobiy turg‘unlik davri tanlash o‘tmaslangan kesuvchi asboblarni almashtirish va qayta sozlash tushlik paytda, yoki smena tugaganda yoki jixozning ikkismenali ishlashida) uchinchi smenada olib borish amaliy ravishda maqsadga muvofiqdir. Quyida kesuvchi asboblarni birtekislik yuklanishi bo‘yicha o‘rta sozlashlar uchun tokarlik dastgoxlarda ko‘pasbobli ishlov berishda keskichlarning tavsiya etilgan turg‘unlik davrlari keltirilgan. jadval-23 Sozlashdagi ke- suvchi asboblar miqdori 3 5 8 10 15 20 20 dan yuqori Tavsiya etilgan turg‘unlik T, min 100 120 150 180 230 260 300 Turg‘unlik davri qiymatiga ko‘pdastgoxlik xizmat ko‘rsatish taosir o‘tkazadi, bunda dastgoxni sozlash ishchi-dastgoxchi tomonidan bajariladi. Bunda turg‘unlik davrini oshishi xizmat ko‘rsatilayotgan dastgoxlar yoki agregatlar miqdori bilan aniqlanadi. jadval-24 Dastgohlar yoki agregatlar miqdori, n 2 3 4 5-6 7 va undan ko‘p Turg‘unlik davrini o‘zgarish koeffitsienti, Kt 1,4 1,9 2,2 2,6 3,1

Normativ turg‘unlik davri. T ikt qiymat konkret ishlab chiqarish sharoitlariga boғliq ravishda keng chegaralarda o‘zgaradi va uni (33) yoki (36) formula bo‘yicha har qanday aloxida xollarda katta vaqt sarflarini talab qilgan bo‘lardi va solishtirma natijalarni bermagan bo‘lardi. har qanday kesuvchi asboblar uchun hisobiy turg‘unlik davrining unifitsirlangan qiymatlari qabul qilingan, bu berilgan kesuvchi asboblar uchun T ikt ning o‘rtachalashtirilgan qiymatni namoyon etadi. Normativlarda qabul qilingan va kesish maromlarining amaliy hisobi asosiga qo‘yilgan bunday o‘rtachalashtirilgan T ikt qiymatini T norm normativ turg‘unlik davri deb ataymiz. Bir keskichli ishlov berishda  =0 0 bo‘lgan tezkesar va qattiq qotishmali o‘tuvchi keskichlar uchun T norm = 60 min deb qabul qilingan.  1 =0 bo‘lgan qo‘shimcha kesuvchi qirraga ega bo‘lgan keskichlar uchun (po‘latlarni yo‘nishda) T norm =45 min. Iqtisodiy turg‘unlik davriga muvofiq bo‘luvchi kesish tezligini V ikt iqtisodiy, T norm turg‘unlik davriga muvofiq bo‘luvchi tezlikni esa V norm normativ kesish tezligi deb ataymiz. Biron bir T turg‘unlik davriga muvofiq bo‘luvchi tezlikni bundan keyin V t bilan belgilaymiz. T norm 60 min bo‘lganda chamasi V norm = V 60 bo‘ladi. Normativ kesish tezligi kesuvchi asbobni kesish xususiyatlarini to‘liq ishlatishga muvofiq bo‘ladi. Agarda ishlov berish kichik tezligida V<V norm bajarilsa, u holda quyidagi munosabat норм T V V   turg‘unlik bo‘yicha kesuvchi asbobni ishlatish koeffitsienti (kesuvchi asbobning kesuvchi xususiyatlarini ishlatish koeffitsienti) namoyon etadi. V = V norm bo‘lganda kesuvchi asbob 100% ishlatiladi (  t =1). Agarda V > V norm bo‘lsa, u holda  t kesuvchi asbobni ortiqcha yuklanish koeffitsientini namoyon etadi. Bunda turg‘unlik davri normativ turg‘unlik davridan kichik bo‘ladi. T unum turg‘unlik davriga muvofiq bo‘luvchi maromlarda ishlov berishda qoida bo‘yicha kesuvchi asbobni kuchli ortiqcha yuklnishga olib keladi, bunda

maxsulot birligiga to‘g‘ri keluvchi sarflar 4-5 marta va undan ortiq o‘sib ketadi. Xuddi shu vaqtda unumdorlik (berilgan ishchi joyda) bir oz oshadi (odatda 10-12% dan ortiq bo‘lmaydi). Maxsulot birligining tannarxi (T ikt javob beruvchi maromlar bilan taqqoslanganda) o‘sadi. SHuning uchun eng katta unumdorlik maromida ishlash qoida bo‘yicha maqsadga muvofiq emas. Biroq bu qoidadan quyidagi xulisa kelish mumkin, qachonki vaqt omili juda muxim rolni o‘ynasa, u holda o‘ta muxim maxsulotni tezda chiqarish uchun qandaydir detallarni tayyorlash kerak, kesuvchi asboblarga ketgan sarflarni olishishi esa ikkinchi darajali rol o‘ynaydi. Bunday xollarda eng katta unumdorlikning turg‘unligiga yaqin bo‘lgan turg‘unlik davrida ishlash bilan qoplanadi. Kesish tezligiga kesish sharoitini taosiri. Keskichning kesuvchi xususiyatlari bilan ruxsat etilgan, kesish tezligining qiymatiga quyidagi asosiy omillar taosir qiladi: 1) tanlangan turg‘unlik davrining qiymati; 2) kesik kesimining o‘lchamlari; 3) keskichning kesuvchi qismini geometrik parametrlari va oldingi yuzasini shakli; 4) ishlov berilayotgan materialning turi, xossalari va yuza qatlamining xolati; 5) keskich kesuvchi qismining materialini turi va xossalari; 6) sovutishning mavjudligi, sovitish - moylash moddalarining turi, miqdori va keltirish usullari. Turg‘unlik davrini kesish tezligiga bo ғ liqligi yuqorida ko‘rib chiqilgan. Kesik kesimining o‘lchamlari. Berilgan turg‘unlik davrida kesish tezligini kesik kesimining o‘lchamlariga bo ғ liqligi umumiy ko‘rinishda quyidagi emprik formula bilan ifodalanadi:yv xvT T a b C V  (151)

bu yerda a va b - kesikning qalinligi va eni; C T , a =1, b =1 bo‘lgandagi, V T ga son jixatdan teng bo‘lgan koeffitsient. Deyarli tokarlik ishlov berishning hamma xollarida tengsizlik joyi mavjud bo‘ladi: 1> Yv > Xv >0. Binobarin, kesik kesimining o‘lchamlarini oshishi bilan kesish tezligi kamayadi, buning ustiga, a kesik qalinligining ta o siri, b kesik ening ta o siriga nisbatan katta bo‘ladi. Bu quyidagicha tushuntiriladi, kesik qalinligining oshishida kesish harorati kesik enining oshishidagi nisbatan tezroq o‘sadi. (1) formula turli xil ishlov berish turlari va turli xil asboblar uchun umumiy hisoblanadi. Bu formuladan kesish tezligini surishga va kesish chuqurligiga bo ғ liqligini keltirib chiqarish mumkin. Plandagi asosiy burchakli odatdagi o‘tuvchi keskich uchun to‘g‘ri qirindini tushurishda t > S / (1) formulaga a = Ssin  ; b = t / sin  qo‘yganimizdan so‘ng u quyidagi ko‘rinishga keltiriladi:yv xv T T S t C V ) sin ( sin)/(     (152) (2) ni soddalashtirib quyidagini hosil qilamiz: yv xv T S T C V  (153) (3) formulada St ni turg‘unlik davriga bo ғ liqligini ochib tashlaymiz va quyidagini yozishimiz mumkin: mv T C C  (154) U holda ; yv xv m v T S t T C V  (155) Bu formuladagi C v koeffitsient doimiy qiymat bo‘lib hisoblanmaydi, chunki V T kesish tezligi faqatgina t , S va T larga bo ғ liq bo‘lmasdan, balki boshqa bir qancha faktorlarga ham bo ғ liqdir. Bu hamma faktorlarni ta o sirini K v umumiy to‘g‘rilovchi koeffitsient bilan ifodalab quyidagini yozishimiz mumkin: ;v yv xv m v T K S t T C V  

O‘zgaruvchi ishlov berish sharoiti uchun kesish tezligiga umumiy to‘g‘rilovchi koeffitsient K v ayrim to‘g‘rilovchi koeffitsientlarning ko‘paymasini ifodalaydi. Ularning har biri kesish tezligiga har qanday ayrim omillarning ta o sirini hisob ga oladi . Qattiq qotishmalar bilan tokarlik ishlov berish xoli uchun:ишл nv иv mv v v v K K K K K K К         (156) bu yerda K  v – plandagi asosiy burchakga bo ғ liq (  =45 bo‘lganda Kv =1); K  v - oldingi yuzaning shakliga bo ғ liq (oldigi qirrada tor faskali keskichlar uchun K f v = 1); K m v - ishlov berilayotgan materialning mexanik xossalariga bo ғ liq; K uv - qattiq qotishma markasiga bo ғ liq, Kuv qiymati T5K10 qotishma bilan qoplangan normal o‘tuvchi keskich bilan ( = 10 ) po‘latni va VK6 qattiq qotishma bilan cho‘yanni yo‘nishda birga teng deb qabul qilingan; K nv - ishlov berilayotgan detal yuza qatlamining xolatiga bo ғ liq (qobiqsiz ishlov berishda Knv =1 ); K ishlv – ishlov berish turiga bo ғ liq (tashqi bo‘ylama yo‘nishda K ishlv =1). C v qiymati normativlarda faqat ishlov beriladigan materialning beshta markasi uchun beriladi: uglerodli konsturtsion po‘lat V 750 Mn/m (75 kgs/mm ); kul rang cho‘yan NV 1900 Mn/m (190 kgs/mm ); bol ғ alanuvchan cho‘yan NV 1500 Mn/m (150 kgs/mm); bronza NV 1000 – 1400 Mn/m (100 – 140 kgs/m ); issiqbardosh po‘lat 1X18N9T. Bu materiallar uchun K m v = 1 deb qabul qilingan. (8) formuladagi T o‘rniga T norm va (9) formuladagi K v ifodani qo‘yib qattiq qotishmali keskichlar uchun normativ kesish tezligining yoyilgan formulasini olamiz. ишлv nv иv мv фv v yv xy mнорм v норм K K K K K K S t T С V          (157) Bu formula bo‘yicha V norm aniqlash uchun har qaysi ayrim xol uchun x v , y v m larda t va S dan tashqari T norm va K m v larni ham hisoblash va qolgan qiymatlarni jadvallar bo‘yicha tanlash shart. Bunday hisob katta vaqt sarflashni talab etadi.

Hisoblarni osonlashtirish uchun normativ kesish tezligining quyidagi formulasidan foydalanish mumkin:v yv xvнорм норм K S t С V    (158) bu yerda mнорм иv мv v норм Т K K С С    (159) Kattalik har qaysi ishlov beriladigan material markasi, kesuvchi asbob materiali uchun va qabul qilingan normativ turg‘unlik davrlari uchun oldindan hisoblangan va jadvalga kiritilgan. O‘zgaruvchi ishlov berish sharoiti uchun kesish tezligini to‘g‘rilovchi koeffitsientini K m va K u lardan tashqari ko‘paytiruvchilarni o‘z ichiga oladi va shuning uchun xuddi shunday sodda hisoblanadi. Plandagi asosiy burchagi  = 45 bo‘lgan qattiq qotishmali keskich bilan po‘latlarni tashqi bo‘ylama yo‘nishda, ishlov beriladigan yuzada qatlamni mavjud bo‘lmasligida koeffitsient K v =1 bo‘ladi va (11) formula yanada soddalashadi. , yv xvнорм норм S t С V   (160, a) C norm kattalikni kesish tezligining amaliy yoki normativ koeffitsienti, (11a) formulani esa normativ kesish tezligining amaliy formulasi deb ataymiz. (8) va (11) formuladagi x v va y v ko‘rsatkichlar faqat t va S qiymatlarni chegaralangan diapazonda o‘zgarishda taxminan doimiy bo‘ladi. Normativlarda qabul qilingan Cv koeffitsientining va x v , y v daraja ko‘rsatkichlarining qiymatlari 11 jadvalda berilgan. jadval Ishlov beriladigan material Keskich kesuvchi qismining materiali Plandagi yordamchi burchak Surish va kesish chuquriligi Koeffitsient qiymati, daraja ko‘rsatkichi C v X v Y v m

Uglerodli va legirlan gan po‘lat */ R 18  >0 S<0.25 S<0.25 87.5 56 0.25 0.33 0.66 0.12 5 -/- (Issiqbardos hlardan tashqari)= 75 kgs/mm Qattiq qotishma S <0.3 0.3<S<0.75 S>0.75 273 227 221 0.15 0.20 0.35 0.45 0.2 -/- -/- TSM 332  =0 t<S t>S S<0,3 t<5 S>0,3 t <7 292 -/- 530 -/- 700 -/- 0,30 0,15 0,19 -/- 0,08 -/- 0,15 0,30 0,37 -/- 0,08 -/- 0,18 -/- 0,24 -/- -/- -/- Issiqbardosh po‘lat X18N9T R18 Qattiq qotishma  1 >0 25,9 96 0,2 0,55 0,45 0,15 Ko‘l rang cho‘yan N190 Qattiq qotishma S <0,4 S>0,4 t<S t>S 292 243 324 -/- 0,15 -/- 0,40 0,20 0,20 0,40 0,20 0,40 0,2 -/- 0,28 -/- -/- -/- -/- -/- Plandagi asosiy burchak 10 dan 90 gacha bo‘lgan chegarada o‘zgarish mumkin. Mahlumki, egilish va titrashlarni kamaytirish uchun kichik kattalikdagi detallarga ishlov berishda burchakni oshirishi ko‘zda tutiladi. Lekin bu burchakning katta qiymatlarida keskichning turg‘unligi pasayadi. Po‘latlarga tezkesar keskichlar bilan s > 0,25 mm/ayl surishda ishlov berishda ( x v =0,25; y v =0,66):41,0) (sin  const VT ; (161) Bu formulaga muvofiq burchakni 45 dan 90 gacha oshishida kesish tezligi 13% pasayadi.

Biroq, xaqiqatda plandagi asosiy burchak kesish tezligiga kuchliroq taosir etadi. (18) formula faqat burchakni o‘sishida kesik qalinligini o‘sishini hisobga oladi. Lekin bunda shuningdek kesuvchi qirraning ishchi uzunligi kamayadi, kesuvchi qirraning uzunlik birligiga to‘g‘ri keluvchi kuch va issiqlik yuklanishlari oshadi, issiqlikni olib ketish yomonlashadi. SHunday qilib burchakning qiymati kesish tezligiga katta taosir etadi. CHunki tezkesar keskichlar bilan po‘latlarni yo‘nishda plandagi asosiy burchakni 30 dan 90 gacha kattalashishi kesish tezligini deyarli ikki marta kamayishiga olib keladi. SHuning uchun kesish tezligini oshirish maqsadida juda qattiq materiallarga ishlov berishda ishlov berilayotgan detalning qattiqligiga yoki ishlov berishga qo‘yimga ruxsat etiluvchi burchakning mumkin bo‘lgan kichik qyimatini qabul qilish tavsiya etiladi. Plandagi yordamchi burchak kesish tezligiga burchakning yo‘nalishida taosir qiladi, lekin kichik darajada. Eng katta tezlikka =10 bo‘lganda erishiladi. Burchakni 45 gacha oshirish bilan tezlik 13 % gacha pasayadi. Burchakni kesish tezligiga taosirini, bu burchakning kichik qiymatlarida keskich chuqqisini mustahkamligi oshishi va issiqlikni olib ketilishini yaxshilanishi bilan tushuntirish mumkin. Oldingi burchak va oldingi yuzaning shakli, oldingi burchakni oshishi bilan kesish kuchi shuningdek hosil bo‘luvchi issiqlik miqdori ham kamayadi. SHuningdek o‘tkirlik burchagini kamayishi bilan kesuvchi qirradagi issiqlikni olib ketish yomonlashadi va keskichning mustahkamligi kamayadi. Har qaysi ishlov beriladigan va asbobsozlik materiali uchun oldingi burchakning (yoki kesish burchagining) optimal qiymatlari mavjuddir, bunda keskich turg‘unligi maksimal bo‘ladi. Yumshoq va qovushqoq materiallar uchun (masalan, kam uglerodli po‘latlar) opt qiymati qattiq qotishmalar yoki mineralokeramika bilan qoplangan keskichlar bilan ishlashda oldingi burchaklarning optimal qiymatlari tezkesar keskichlarnikicha nisbatan 5 – 10 ga kichik bo‘ladi, chunki qattiq qotishmalar va mineralokeramika egilishga va

sindirishga juda yomon qarshilik ko‘rsatadi. Mo‘rt materiallarga ishlov berishda (cho‘yan, mo‘rt, bronza) oldingi yuza po‘latlarni yo‘nishdagidan 5- 10 ga kichik olinadi, chunki sindirish yoki uvoq qirindilarini hosil bo‘lishida bosim markazi kesuvchi qirraga juda yaqin bo‘ladi, bundan tashqari, ol dingi burchakning katta qiymatlarida ishlov berilgan yuzaning sifati yomonlashadi. V norm ni  burchakga bo ғ liqligi ifadalovchi formulalar yo‘q, normativlarda bu burchakning optimal qiymatlari tavsiya qilingan. Kesish tezligi formulasiga faqat oldingi yuzaning shakliga bo ғ liq bo‘luvchi K f v to‘g‘rilovchi koeffitsient kiradi. Oldingi yuzaning asosiy shakli yoki mustahkamlanuvchi ensiz faskali tekis yoki radiusli bo‘ladi (faska eni f < S ). Bu oldingi yuzaning eni ko‘p qo‘llaniluvchi shakli uchun K f v =1 deb qabul qilingan. Faskasiz musbat oldingi burchakli keskichlar 5% gacha kichik tezlikga ( K f v =0,95) tekis oldingi qirrali va  <0 burchak ostida charxlangan manfiy oldingi burchakli keskichlar esa 5% ga katta tezlikga ( K f v = 1,05) yo‘l qo‘yadi. Biroq, manfiy oldingi burchakli keskichlar bilan ishlashda kesish kuchi keskin oshadi (ayniqsa R x va R y ), shuning uchun bunday keskichlar bilan asosan mustahkamlik chegarasi  v >1000 Mn/m (100 kgs/mm) bo‘lgan po‘latlarga va toplangan po‘latlarga ishlov berishda, shuningdek  v >800 mn/m (80 kgs/mm ) po‘latlarni zarblar bilan yo‘nishda ishlash tavsiya etiladi. Keskich cho‘qqisidagi yumaloqlanish radiusi oshishida kesish tezligini oshishi, plandagi asosiy burchakning o‘rtacha qiymatini kamaytirish bilan tushuntiriladi. Ketingi burchak va kesuvchi qirraning qiyalik burchagi ketingi oshishida ketingi qirrani kesish yuzasi bilan tutatish maydoni kamyadi, natijada ketingi qirraga ta o sir etuvchi kuchlar kamayadi. Boshqa tomonidan burchakni oshishida o‘tkirlik burchagi kamayadi, issiqlikni olib ketish yomonlashadi, kesuvchi qism esa kuchsizlanadi, bu qattiq qotishmalar bilan ishlashda kesuvchi qirrani uvoqlanib ketishiga olib kelishi mumkin.

Kesuvchi qirraning qiyalik burchagini oshishi bilan keskichning kesuvchi qismini mustahkamligi oshadi, chunki tushuvchi qirindini keskichning oldingi yuzasi bilan uchrashish nuqtasi va qirindininig bosim markazi kesuvchi qirradan ajralib chiqadi. Lekin bu bilan bir vaqtda R y kuch keskin o‘sib ketadi. Normativlarda  va  burchak qiymatlarini nisbatan tanlashini aniq tavsiyanomalar beriladi.  burchak toza va yarimtoza yo‘nishda 10…12 chegaralarda va qora ishlov berishda manfiy burchagi ( - 2 dan – 4 gacha) tavsiya etiladi, qora yo‘nishda +3 dan +5 gacha. Qattiq qotishmalar bilan po‘latlarga  v =800…1000 mn/m (80…100 kgs/mm) ishlov berishda  +10 tavsiya etiladi, toblangan po‘latlarga ishlov berishda, shuningdek zarblar bilan ishlashda  =+15 dan +20 gacha. V norm kattalikga ishlov beriladigan materialning mexanik xossalari: po‘latlarga ishlov berishda cho‘zilishdagi mustahkamlik chegarasi v, cho‘yan va bronzalarga ishlov berishda qattiqlik eng ko‘p taosir ko‘rsatadi. CHunki po‘lat qattiqlikka taxminan proportsionaldir (0,35 – 0,36) NV, u holda po‘latlarga ishlov berishda V = F(v) bo ғ liqlikga o‘xshash bo‘ldai. Biroq, ishlov beriladigan materialning mustahkamlik harakteristikalaridan tashqari V norm ga uning boshqa xossalari: kimyoviy tarkibi va tuzilishi bilan bo ғ liq bo‘lgan issiqlik o‘tkazuvchanlik parchinlishga qodirligi va xakazolar taosir qiladilar. Bir xil v yoki NV qiymatlarida turli xil kimyoviy tarkibli po‘lat (masalan, legirlangan va uglerodli po‘lat) kesuvchi asbobga turli xil siyqalanuvchi taosirni o‘tkazadi, kesish haroratida turli qattiqliga ega, keskichdan issiqlikni yomon yoki yaxshi olib ketadi va binobarin V norm ning turli qiymatlariga yo‘l qo‘yadi. Issiqlik o‘tkazuvchanlikni oshishida issiqlikni olib ketish yaxshilanadi va qirindi va keskichning kontakt yuzalaridagi harorat kamayadi. Xaqiqiy mustahkamlik chegarasini oshishida, kesish tezligining pasayishi, qirindini hosil bo‘lishida ajralib chiquvchi issiqlik miqdorini oshishi va kesish haroratini ko‘tarilishi bilan chaqiriladi.

Ko‘rsatilgan ishlov beriluvchi metallarning fizik xossalari ayniqsa, tezkesar keskichlar bilan yo‘nishda V norm kattalikga kuchli taosir etadi. Bu taosirni hisobga olish maqsadida barcha po‘lat markalarining ishlov beriluvchanligi bo‘yicha guruxlarga bo‘lindi va har qaysi gurux uchun (po‘latlarga R18 keskichlar bilan ishlov berishda) bir xil v kattalikdagi berilgan gurux po‘latlariga ishlov berishdagi tezlikni, uglerodli konstruktsion po‘latlarga ishlov berish tezligiga nisbatini ko‘rsatuvchi koeffitsient aniqlandi. Kesish tezligini po‘lat va qotishmalarning kimyoviy tarkibiga keltirilgan taxminiy bo ғ liqligi legirlovchi elementlarni o‘zaro taosirini hisobga olmaydi. Ko‘pchilik elementlar uchun bu taosirning sezilari darajada namoyon bo‘luvchi chegaralari xozircha o‘rnatilgani yo‘q. Issiqbardosh po‘latlarga va qotishmalarga ishlov berishda kesuvchi asbobning jadal yeyilishi bilan bir qatorda kesuvchi qirralarni tez – tez uvalanishi kuzatiladi. Issiqbardosh qotishmalarni to‘xtab – to‘xtab kesish sharoitida qattiq qotishmali kesuvchi asboblar o‘rniga tezkesar kesuvchi asboblarni qo‘llashga to‘g‘ri keladi. Tezkesar keskichlar bilan yo‘nishda V norm kattalik yana po‘lat xolatiga (issiq yumalatilgan yoki sovuq cho‘zilgan material) va termik ishlov berishga bo ғ liq bo‘ladi. Tezkesar va qattiq qotishmali keskichlar bilan ishlov berishda ishlov beriladigan yuzada quyma qobiqni mavjudligi V norm kattalikda ko‘rinib turadi. Quyma qobiq kesish tezligini 10 – 12% ga bu qobiqda kuyib ketgan qoliplanuvchi materialning mavjudligi esa 40 - 50% ga kamaytirishga majbur etadi. Kuyma qobiqni taosiri K p v koeffitsient bilan hisobga olinadi. Kesuvchi asbob ishchi qismining materialini sifatiga V norm ni bo ғ liqligi K i v koeffitsient bilan hisobga olinadi. R18 tezkesar keskichlar bilan po‘latlarni yo‘nishda V norm kesish tezligi T5K10 keskichlar bilan yo‘nishdagicha nisbatan taxminan 3 marta kichik, lekin bu nisbat doimiy emas: u kesikning qattiqligi va kesim o‘lchamlariga bo ғ liq bo‘ladi.

C v proportsionallik koeffitsientning qiymati quyidagi shartdan aniqlangan: tezkesar keskichlar bilan po‘latlarga ishlov berish ko‘p emulsiyali sovitish bilan (minutiga 10-15 litr), qattiq qotishmalar bilan yo‘nishda esa sovitishsiz bajariladi. Sovitishsiz po‘latlarni tezkesar keskichlar bilan yo‘nishda to‘g‘rilovchi koeffitsient kiritiladi K co vv =0,8.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Avagimov V.D. Mashinasozlik materiallarini kesib ishlash. «O‘qituvchi» nashriyoti, Toshkent, 1971. 2. Avakov A.A. Fizicheskie osnovq teorii stoykosti rejuo‘ix instrumentov. M. «Mashgiz», 1960. 3.Bobrov V.F.i dr. Razvitie nauki o rezanii metallov. Pod redaktsiey. Zoreva N.N. M. «Mashinostroenie», 1967. 4. Vul ь f A.M. Rezanie metallov. M. «Mashgiz», 1963. 5. Granovskiy G.I., Granovskiy V.G.Rezanie metallov. M. «Vqsshaya shkola», 1985. 6. Geller Yu.A. Instrumental ь nqe stali. M. «Metallurgiya», 1968. 7. Danilenko B.D., Fayzimatov.B.N, Irgashev O.S. Konspekt lektsiy po predmetam. «osnovq obrabotki materialov rezaniem», «proizvodstvennaya texnologiya». CHast ь I, II, III. Tip. FerPI, 2000. 8. Zorev N.N. Vopros ы mexaniki protsessa rezaniya metallov. M. «Mashgiz»,1956. 9. Klushin M.I. Rezanie metallov. M «Mashgiz», 1957

Похожие

Materiallarning ishlov beriluvchanligi

Kesish kuchlari va kesish quvvati

Rezba kesish stanoklari

Kesish jarayonidagi issiqlik xodisalari

Kesish jarayonidagi issiqlik hodisalari