Materiallarning ishlov beriluvchanligi - Материаловедение - Рефераты

Materiallarning ishlov beriluvchanligi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

416.5 KB

Materiallarning ishlov beriluvchanligi va uni aniqlash usuli Reja: 1. Kesish bilan materiallarning ishlov beriluvchanligi xaqida tushuncha 2. Keskichlarni nisbiy tekshirish usullari. 3. Bir xil kesish tezligida keskichlar turg‘unligini taqqoslash. 4. Tipik kesish tezliklarni taqqoslash. 5. Kesish tezligi V 60 ning qiymatlarini taqqoslash. 6. Kesish tezligi koeffitsientlarini taqqoslash.

Kesish bilan materiallarning ishlov beriluvchanligi xaqida tushuncha Mashinasozlikni rivojlanishi bilan, yangi konstruktsion materiallarni kesuvchi asboblar bilan ishlov berishga taosir etish qobiliyatini baxolash zaruriyati hosil bo‘ladi, yahgi kesish bilan materiallarning ishlov beriluvchanligini aniqlash. Kesish bilan ishlov berishda namoyon bo‘luvchi materiallarning xossalarini detal materialini va mahqul bo‘lgan shaklini tanlashda faqatgina konstruktor emas, balki ishlov berish usulini, eng yaxshi kesuvchi asbobni va maqul kesish maromini to‘g‘ri tanlash uchun texnolog ham bilish zarurdir. Ishlov beriluvchanlikning kompleks tushunchalariga quyidagi mezonlar kiritiladi: 1) kesishga qarshilik (tashqil etuvchi kesish kuchlarining qiymatlari, quvvat); 2) muvofiq bo‘lgan turg‘unlik davrida iqtisodiy maqsadga muvofiq bo‘luvchi kesish tezligining qiymati; 3) ishlov berilgan yuza sifati. Ko‘rsatib o‘tilgan kompleksga ishlov beriladigan materialning barcha asosiy sifatlari taosir etadi (kimyoviy tarkibi, tuzilishi va fizik – mexanik xossalari va xakazo). O‘zicha olingan, ko‘rsatib o‘tilan xususiy markaning xech biri ishlov beriluvchanlik xaqidagi savolga javob berishi mumkin emas. SHu orada amaliyot, ishlov beriluvchanlikning bir xil va bir vaqtning o‘zida oddiy mezonini kiritishni talab etadi. Ishlov beriluvchanlikni baxolashda, kompleksning qaysi bir uch elementidan birini asoiy va qolgan ikkitasini yordamchi element deb hisoblash masalasini yechish kerak. Ishlov beriluvchanlikning eng muxim ko‘rsatkichini tanlash operatsiyani bajarish aniq sharoitlari va ishlov berilgan yuzaga quyilgan texnik talablar bilan aniqlanadi. Umumiy holda bu savolni yechishda, birinchidan, bu qolgan me zonlarni kirituvchi deb hisoblanadi;

Ikkinchidan, berilgan mezonni jarayon unumdorligiga va ishlov berish iqtisodiyotiga qanchalik kuchli taosir etishdan kelib chiqish kerak. Kesish kuchlari materialning ishlov beriluvchanligi bir maonoli harakteristikasi bo‘lib xizmat qila olmaydi. Bir qator metallar, masalan cho‘yan va bronza, yumshoq po‘lat va qizil mis taxminan bir xil kesish kuchi qiymatini beradi, lekin kesuvchi asbobning turg‘unligi, kesish tezligi va ishlov berilgan yuza sifati bo‘yicha keskin farq qiladi. Bundan tashqari kesish kuchlari unumdorlikka xal etuvchi taosir o‘tkazmaydi. Bu mezon faqatgina kichik quvvatdagi dastgoxlarda ishlov berishda muximdir. Bunda dastgox elektrodvigateli va uzellari kesish tezligini va kesilayotgan qatlam kesimini kamaytirishga majbur qiladi va bu bilan unumdorlik chegaralanadi. Unumdorlikga, iqtisodiy maqsadga muvofiq bo‘lish muloxazasi bo‘yicha tanlangan kesish tezligi va unga muvofiq bo‘lgan turg‘unlik davri asosiy taosir o‘tkazadi. Berilgan turg‘unlik davrida ruxsat etilgan kesish tezligi ishlov beriluvchanlik mezoni va kesish kuchlari singari o‘zaroaloqadadir, chunki keskich harorati va yeyilishi tezlikka, shuningdek tashqil etuvchi kesish kuchlari qiymatlariga bo ь liq bo‘ladi. Berilgan turg‘unlikda kesish tezligi ishlov beriladigan metallning boshqa sifatlarini (kimyoviy tarkibi, tuzilishi, mexanik va fizik xossalari, issiqlik o‘tkazuvchanligi, issiqlik si ь imi, parchinlashga qodirligi) tasvirlaydi. Ishlov berilgan yuza sifati ishlov beriluvchanlik mezoni singari shuningdek kesish harorati va kesish tezligi bilan zich o‘ralgan. SHuning uchun bu mezon qisman kesish tezligi bilan hisobga olinishi mumkin. Bayon etilganlar asosida ishlov beriluvchanlikning asosiy harakteristikasi sifatida berilgan turg‘unlikdagi kesish tezligi qabul qilingan. Biroq, baozi xollar uchun jumladan toza ishlov berish uchun yuza sifatida tajriba asosiy, turg‘unlik tajribasiga qo‘shimcha singari birlashtirilgan bo‘lishi mumkin.

Ishlov beriluvchanlik ko‘rsatkichlarini nisbiy harakterga ega ekanligini hisobga olish kerak. Masalan, kesish tezligi faqat ishlov beriladigan metall xossalariga emas balki kesuvchi asbobgeometriyasiga, kesuvchi asbob kesuv qismining materialiga, charxlash va oxiriga yetqazish, sovitish suyuqliklarini mavjudligiga ham bo ь liqdir. Ishlov berilgan yuza tozaligi parchinlash darajasi va parchinlangan qatlam qalinligi yuqorida sanab o‘tilgan omillar va kesish tezligiga bo ь liq bo‘ladi. Bundan tashqari mahlum darajada turli xil metallarning ishlov beriluvchanligini nisbiy baxolash, u yoki bu ishlov berish turini o‘ziga xos xususiyatlariga, turli xil kesuvchi asboblarni qo‘llanishiga bo ь liq bo‘ladi. Masalan, baozi bir metallar tokarlik dastgoxlarida kesikchlar bilan yaxshi ishlov beriladi, lekin yomon jilvirlanadi va xakazo. Yuqorida aytib o‘tilganlardan kelib chiqqan holda quyidagi xulosaga kelish mumkin: ishlov beriluvchanlik xaqidagi mulaxoza, kesuvchi asbob materialiga uning geometriyasiga eng to‘g‘ri keluv chilari xaqida, ratsional kesish maromlari xaqida, shuningdek berilgan materialni ishlov berishiga aloqada bo‘luvchi boshqa amaliy maslaxatlarga tavsiyanomalar bilan to‘ldirilishi shart. Keskichlarni nisbiy tekshirish usullari. Kesuvchi asboblarni nisbiy tekshirish quyidagicha o‘tkaziladi. A) asbobsozlik materialining sifatini baxolash uchun. B) kesuvchi asbobga termik ishlov berish optimal maromini o‘rnatish uchun. V) kesuvchi asbobning geometrik parametrlarini kesish jarayoni unumdorligiga taosir etishini o‘rganish uchun. Bir xil kesish tezligida keskichlar turg‘unligini taqqoslash. Bu usulda bir xil materialga, bir xil kesish tezligiga, kesish chuqurligiga va surishga ega bo‘lgan turli xil keskichlar bilan ishlov beriladi va olingan turg‘unlik davrlari taqqoslanadi. Katta turg‘unlik davriga ega bo‘lgan keskich (kesuvchi asbob) eng yaxshi hisoblanadi. Biroq, bir qator xollarda bu usul noto‘g‘ri xulosalarga olib kelishi mumkin. Masalan, qandaydir V  kesish tezligida birinchi keskichning turg‘unlik davri T 1

ikkinchi keskichning turg‘unlik davridan T  2 katta bo‘lsin. Bunda birinchi keskich nisbiy tezligining ko‘rsatkichi Z 1 va unga muvofiq bo‘luvchi  1 burchak, ikkinchi keskich uchun Z 2 va  2 dan katta bo‘lishi mumkin (shakl – 93) va V  qiymatda T  2 endi T  1 dan katta bo‘ladi. 93 - шакл. Кесиш тезлигини турьунликка тасири Турьунлик Кесиш тезлиги SHunday qilib, V < V kr kesish tezligi qiymatlarida birinchi keskich katta turg‘unlikga ega, V > V kr bo‘lganda esa ikkinchi keskich ega bo‘ladi. U yoki bu keskich (kesuvchi asbob) ning afzalligi xaqida aniq gapirish mumkin, faqatgina shunday holda, agar 1 va 2 to‘g‘ri chiziqlarning kesishuv nuqtasi amaliy ravishda qo‘llaniluvchi turg‘unlik davri va kesish tezligini chegaralaridan tashqarida joylashgan bo‘lsa  1 va  2 ( z = tg  1 ; Z 2 = tg  2 ) qiymatlarini bilmay turib keskichni tanlash to‘g‘risidagi savolni to‘g‘ri yechish mumkin emas. Binobarin, bu usulni faqat  1 =  2 yaoni nisbiy tezlik ko‘rsatkichlari bir xil bo‘lishiga ( Z 1 = Z 2 ) bo‘lishiga ishonch hosil qilgan taqdirdagina qabul qilish mumkin. Kesuvchi asboblarning geometriyasini turli variantalrini taqqoslashda buni imkoni bor.

Tipik kesish tezliklarni taqqoslash. Bu usulda baozi bir turg‘unlik davriga muvofiq bo‘luvchi, tipik deb ataluvchi kesish tezliklari taqqoslanadi. Tipik turg‘unlik davri 20 minutga teng deb qabul qilingan. Bunday turg‘unlik davri qiymati, kichik qiymatlarda o‘zgaruvchan va qarama – qarshi natijalarni olish mumkinligi katta qiymatlarda esa material va vaqt sarflari o‘sib ketishi hisobga olinib qabul qilingan. V min = V 20 qiymati doimiy kesish chuqurligi ( t =476mm) va surishda ( S =159mm/ayl) aniqlanadi. Turg‘unlik davri 20 ga teng yoki yaqin bo‘lganda qadar mutlaqo bir xil kesikchlar bilan turli xil tezdiklarda ish olib boriladi va V 20 tezlik quyidagi formula bo‘yicha hisoblanadi:z z T V V T V V 1 2 2 2 20 1 1 1 1 20 20 ) (; 20 ) (           Tipik tezlikdi aniqlashda keskichlar to‘la o‘tmaslanishgacha olib boriladi, uning mezoni bo‘lib ishlov berilgan yuzada yaltiroq chiziqni hosil bo‘lishi xizmat qiladi. Bu usulning kamchiligi shundan iboratki, uning amalga oshishi tanlash va sinab ko‘rishlar bilan bo ь liqdir. Kesish tezligi V 60 ning qiymatlarini taqqoslash. Bu usul doiymiy kesish chuqurligi va surish qiymatlarida T – V bo ь liqlikni aniqlashdan iborat bo‘ladi. Tekshirishlar quyidagi tartibda bajariladi: 4) Qabul qilingan W kr o‘tmaslanish mezonida 10 dan 80 minutgacha bo‘lgan turg‘unlik davriga muvofiq bo‘luvchi turli xil kesish tezliklarida ( V 1 , V 2 , V 3 , V 4 ) va t = const , S = const bo‘lgandagi 3…4 ta turg‘unlik tajribalari o‘tkaziladi. Tajribalarni o‘tqazishda h ork yeyilish (ketingi qirra bo‘yicha yeyilishda) yoki h l (oldingi yuza bo‘yicha yeyilishda)va qabul qilingan har bir tezlik uchun h ork =  (  ) yoki h l=  (  ) yeyilish grafigi quriladi, bu yerda  -tajriba boshlanishdan

yeyilishni o‘lchash momentigacha bo‘lgan vaqt. Yeyilish har bir tajribada W kr yeyilish qiymatidan 20 – 30% ga ortiqcha bo‘lgan qiymatgacha olib beriladi. 2) Qabul qilingan o‘tmaslanish mezoniga muvofiq bo‘luvchi ordinata shkalasini bo‘lish orqali (shakl-94) gorizontal to‘g‘ri chiziq o‘tkaziladi ( W = W kr). Yeyilish grafiklarining kesib o‘tish nuqtalarining abstsisslari V 1 , V 2 va xakazo kesish tezliklariga muvofiq keluvchi ( T 1 , T 2 va xakazo) turg‘unlik davrlarini aniqlaydi. 94 - шакл. Кескични ишлаш ваытини орыа юза бщйича ейилишга тасири Орыа юза бщйича ейилиш Кескични ишлаш ваыти W к рит 3) Logarifmik koordinatalarda doimiy kesish chuqurligi va surish qiymatlarida bo‘lgan turg‘unlik davrini kesish tezligiga boьliqlik grafigi quriladi (shakl-95).

95 - шакл. Кесиш тезлигини турьунлик даврига тасири. (логарифмик координатада) Турьунлик даври Кесиш тезлиги Grafikdan formuladagi z daraja ko‘rsatkichi aniqlanadi. 4) Qurilgan grafiklar bo‘yicha qabul qilingan turg‘unlikga (masalan, T =60 min) muvofiq bo‘luvchi kesish tezligi aniqlanadi. Eng yaxshisi bo‘lib katta qiymatga ega bo‘luvchi V 60 keskich inobatga olinadi. Ko‘rib o‘tilgan usulning asosiy kamchiliklari tajribalarning katta mehnat si ь imidan, ishlov beriladigan materialning va kesuvchi asbobning katta sarflaridan tashqil topgan. Kesish tezligi koeffitsientlarini taqqoslash. Turli xil kesish maromlari va turg‘unlik davrlari bilan ishlovchi keskichlarni solishtirish uchun qo‘llaniladi. Birinchi keskich t 1 kesish chuqurligi, S 1 surish, V 1 kesish tezligida T 1 turg‘unlik davriga ega bo‘lishi mahlum bo‘lsin. Mos ravishda boshqa keskich uchun t 2 , S 2 , V 2 , T 2 . Bu keskichlar uchun V 60 qiymati aniqlanadi. z z T V V T V V 1 2 2 2 60 1 1 1 1 60 60 ) (; 60 ) (           (162)

CHunki, masalan tezkesar keskichlar uchun ; 66,0 25,0 60 60 S t С V   (163) U holda ; ) ( ) ( 66,01 25,01 1 60 1 60 S t V С    (164) ; ) ( ) ( 66,02 25,02 2 60 2 60 S t V С    (165) Olingan kesish tezligi koeffitsientlarining amaliy qiymatlarini taqqoslash keskichlar sifati xaqidagi savolni yechish imkoniyatini beradi. Berilgan usul T =  ( V ) va V =  ( t , S ) formulalardagi daraja ko‘rsatkichlarning qiymatlarini oldindan mahlum ekanligidan keskichlardib chiqadi. SHuning uchun u faqatgina chegaralangan chegaralarda qo‘llanilishi mumkin. Bunda keskichlarning sifatini aniqlashdagi xatoliklar T 1 va T 2 lar qanchalik katta bo‘lsa, shunchalik katta bo‘ladi va qabul qilingan T =60 min qiymatdan farq qiladi. Turg‘unlik bo ь liqliklarini tekshirish usullari . 1) Doimiy kesish chuqurligi va surish qiymatlarida ( t = const , s = const ) va kesish tezligining to‘rtta qiymatlarida ( V 1 , V 2 , V 3 , V 4 ) yeyilishni egri yeyilish deb ataluvchi keskichning ishlash uzoqliligiga bo ь liqlik grafigi quriladi (shakl-96). Har bir kesish tezligida tajriba 2 marta o‘tkaziladi. Eyilish grafigidan qabul qilingan o‘tmaslanish mezonida T 1 , T 2 , T 3 , T 4 qiymatlar aniqlanadi. 2) Olingan natijalar V - T koordinatalarda logarifmik setkalarga tushiriladi (shakl-96). Tajriba nuqtalari orqali (shartli ravishda ularga 17 dan 24 gacha bo‘lgan raqamlar berilgan) (1) formula bilan ifodalanuvchi to‘g‘ri chiziq o‘tkaziladi, bu yerda z = tg  . T - V chiziq taxminan o‘tkaziladi. Biroq, ularning xolatini o‘rtachalarning analitik usuli bilan aniqlash mumkin.

96 - шакл O‘rtachalar usuli quyidagilardan tashqil topgan. Qo‘shni tajriba nuqtalarining har bir jufti uchun (shakl-97) formula bo‘yicha daraja ko‘rsatkichining qiymati topiladi.1 2 2 1 lg lg lg lg V V T T t    (166) So‘ngra o‘rtachasi aniqlanadi n zzz Z n c р .... 21   (167) Bu yerda n  ( T - V ) chiziq oraliqlarining soni. 3) Doiymiy kesish chuqurligida ( t = const )boshqa surish qiymatlaridagi T - V grafiklari quriladi (shakl-97).

97 - шакл Har bir surish qiymati uchun V 60 tezilk qiymati topiladi va logarifmik koordinatalarda V 60 =  ( S ) grafigi quriladi (shakl-98). Bundan quyidagi formuladagi y v daraja ko‘rsatkichining qiymati aniqlanadi:tg y S C V v yvs   ; 60 (168) bu yerda  - to‘g‘ri chiziqning qiyalik burchagi (shakl-98). 98 - шакл

4) O‘xshash tajribalar doimiy surishda ( S = const ) va turli xil kesish chuqurligi qiymatlarida (shakl-99) o‘tkaziladi va quyidagi formuladagi daraja ko‘rsatkichining qiymati aniqlanadi:; ; 60 tg x t C V м xvt   (169) Bu yerda  -to‘g‘ri chiziqning qiyalik burchagi (shakl-99). 99 - шакл 5) Tajribalar natijasida emumiy bo ь liqlikning ayrim xollarini namoyon etuvchi V 60 =  ( S ) va V 60 =  ( t ) bo ь liqliklar topiladi. yv xv t S t C V   60 (170) Har bir tajriba uchun C 60 =V 60 t xv  S yv aniqlanadi va C 60 o‘rtacha qiymati topiladi . Alohida aniq va puxta tekshirishlarda turli xil kesish tezliklarining diapazonlari uchun S 60 qiymat qidiriladi . 6) SHundan so‘ng tajriba natijalarini (2) formula bo‘yicha hisoblangan natijalar bilan mos kelishi tekshiriladi. Tekshirish hisoblari jadvali tuziladi (15 - jadval).

jadval-26 Tajriba № S mm/ayl t, mm V 60 qiymati CHetlanish % lardaT-V grafik bo‘yicha (2) formula bo‘yicha Agar chetlanish  5% dan oshmasa, u holda tajriba muvaffaqiyatli hisoblanadi. Aks holda shuyxali tajribalar takrorlanadi.Ko‘rib chiqilgan uslub bo‘yicha bajarilgan tekshirishlar turli xil kesuvchi asboblar bilan ishlashda turli xil materiallarning kesish maromi bo‘yicha normativlar asosiga qo‘yilgan. Biroq bu usul uning qiymatlarini pasaytirib yuboruvchi bir qator kamchiliklarga ega. Ulardan muximlari quyidagilar: a) katta mehnat si ь imi va kesuvchi asbob va ishlov berladigan materialga ketgan bir qancha sarflar; b) tajriba shartini, ko‘pchilik detallarga ishlov berishning xaqiqiy shartidan keskin farq qilishi, chunki ishlov berish yetarlicha yirik va massiv bolvankalarda olib boriladi. SHuning uchun tadqiqotchilarning turg‘unlik bo ь liqliklarini o‘rnatishning tezkor (qisqartirilgan) usullarini topishga ishtilishlari tabiydir. Turg‘unlik tekshirishlarning qisqartirilgan usullari. Toretsli yo‘nib tekislash usuli tez va oddiy tajribalar natijasida qabul qilingan shartlar uchun kesish tezligi va keskichlarni turg‘unlik davri orasidagi bo ь liqlikni olish imkonini beradi. Toretsli yo‘nib tekislashda turg‘unlik davrini kesish tezligiga bo ь liqligi (21) formula bilan ifodalanadi. Ichki diametr d ich dan tashqi diametr d tash gacha toretsli yo‘nishdagi kesish vaqti:s n d d s n L Т ич таш       2 (171) CHunki

, 10001000 nd Vваnd Vичк ичк таш таш      U holda Sn VV Т ичкташ    2 2 )(1000  (172) (5) tenglamadan T qiymatini (21) fomulaga qo‘yamiz: ,) )(1 ( 2 ) ( 1000 1 1 2         zичк zташ ичк таш z ичк таш V V V V z C S n V V  bu yerdan )1 ( 2 ) ( 1000 2 1 1       z S n V V zичк zташ  (173) 2 таш ичк V V  shartda 1zичкV eotibor bermoslik mumkin; bunday holda (6) formula quyidagicha yoziladi: z zташ C z S n V )1 ( 2 1000 2 1       (174) (7)tenglama ikkita C va z nomaolumlarga ega, ularni aniqlash uchun ikkita burchak tezlik qiymatlarida n 1 , n 2 zagotovka toretsli keskich o‘tmaslanishigacha yo‘nalishi shart. Muvofiq keluvchi qiymatlarni (174) formulaga qo‘yib tenglamalar sistemasini hosil qilamiz: , )1 ( 2 1000 21 1 z zташ C z S n V      (178) , )1 ( 2 1000 22 1 z zташ C z S n V      (179) Bu tenglamalarni bir - biriga bo‘lib quyidagini hosil qilamiz:

2 2 1 1 2 1              n n V V z таш таш( 180 ) Logarifmlashdan so‘ng 2 1 2 1 lg2 lg)1 ( n n V V z таш таш   1 lg lg2 2 1 2 1   таш таш V V n n z (181) (7) tenglamadan z zташ z S n V С )1 ( 2 1000 2 1      (1 8 2) Agarda logarifmik koordinatalarda R radiusni n burchak tezligiga bo ь liqlik grafigi qurilsa, u holda quyidagi tenglikga rioya qilinadi: 1 1    z z tg (183) bu yerda z - nisbiy tezlik ko‘rsatkichi;  -to‘g‘ri chiziqning qiyalik burchagi (shakl -99). Haqiqatdan, (11) tenglamaga V tash1 va V tash2 qiymatlarini qo‘yib quyidagiga ega bo‘lamiz: . )lg(lg)lg(lg lglg )lg()lg( lglg 2 1 2121 21 2211 21 RRnn nn nRnR nnz       Bu yerda tubdan o‘zgartirishdan so‘ng 2 1 2 1 lg lg lg lg 1 1 R R n n z z      (184)

CHunki (184) tenglamaning o‘ng qismi tg ga teng, u holda (183) tenglik isbotlandi. (182) tenglamani soddalashtirish uchun z +1zташV ni radikal belgisi ostidan chiqaramiz, zташV ni qiymati bilan almashtiramiz. Qisqartirishdan so‘ng quyidagi hosil qilamiz: z нар z s n R V С )1 (    (182  ) Tekshirishlarda Ba o zi bir diametrda namuna toretsli markazdan periferiyaga keskichning o‘tmaslanishi boshlanmaguncha ishlov beriladi. O‘tmaslanish momenti kesuvchi qirrani yemirilishi - kesish yuzasida yaltiroq chiziqni hosil bo‘lishi bilan aniqlanadi. Tajriba natijalari bo‘yicha R =  ( n ) grafigi quriladi (129 shakl), undan tg  qiymat aniqlanadi va (13) formula bo‘yicha nisbiy tezlikning z ko‘rsatkichi hisoblanadi. z ko‘rsatkichning ishonchli qiymatlarini olish uchun burchak tezlikning diapazoni (aylanishlar soni) yetarlicha katta bo‘lishi kerak 8 min max  n n . Bu shart faqat naminolarni katta diaetrlarida (  300 mm) tahminlanadi. V 60 kesish tezligining qiymati quyidagi usulda aniqlanadi. Dastgox shpindelining turli xil aylanishlar sonida 5 - 8 tajribalar o‘tkaziladi, ular shunday tanlanadiki, keskich birinchi o‘tishdayoq o‘tmaslonib qoladi. O‘tmaslanish sodir bo‘luvchi eng kichik diametr xech bo‘lmaganda D 0 teshik diametridan 2 marta katta bo‘lishi kerak. Har bir tajribada olin const gan n va R n qiymatlar setkaga tushiriladi va bu nuqtalar orqali  = arctgz burchak ostida to‘g‘ri chiziq o‘tkaziladi. So‘ngra bu to‘g‘ri chiziqda yetuvchi qandaydir nuqta uchun R va n qiymatlar (182  ) tenglamaga qo‘yiladi. C va z qiymatlarni bilgan holda, t va S qiymatlarda formula bo‘yicha V 60 tezlikning qiymatini osongina aniqlash mumkin:

2 1 60 60 C V (185) Tekshirish vaqtini qisqarishiga qaramasdan, toretsli yo‘nib tekislash usuli bir qator muxim kamchiliklarga ega. CHunki keskichni disk periferiyasiga ko‘chishiga qarab kesish tezligi oshadi, u holda keskichning issiq ishlash maromi va uning yeyilish sharti o‘zgaradi. Keskichlarning turg‘unlik davrlarini kichikligidan natijalarning bar qarorligi tahminlamaydi. Biroq turli xil metallarning ishlov beriluvchanligini taqqoslash uchun bu usul tavsiya etilishi mumkin, chunki kesish shartining o‘zgaruvchanligi bilan chaqiriluvchi chetlanish hamma tekshirishlarda bir xil taosir o‘tkazadi va shunga qarab ularning natijalari muxim xatolarni bermasligi kerak. Issiqbardosh va titan qotishmalarining ishlov beriluvchanligi. So‘nggi payttarda afrim xususiyatli materiallarga bo‘lgan talablar juda tez o‘smoqda, ularning orasida issiqbardosh va titan qotishmalar muxim o‘rin egallaydi. Agar yaqinda, masalan, 130 at. bu ь bosimida va 500 S haroratda bu ь turbinalari uchun 100 ming kilovatt bo‘lgan maksimal quvvat o‘rnatilgan bo‘lsa, u holda xozirda 350 - 500 at. Bu ь bosimida va 700 - 1000 S haroratda ishlovchi 500 va 800 ming kilovatt quvvatga ega bo‘lgan turbinalar qurilyapti. Issiqbardosh materiallar o‘zining mexanik xossalarini yuqori haroratda saqlashi (issiqbardoshlik) va turli xil muxitlarda yuqori haroratda oksidlanishga qarshilik ko‘rsatishi (issiqlikka turg‘unligi) kerak. Bundan tashqari bu materiallarni ishlatish shartlari, chidamlilikni yuqori chegarasi, chiziqli kengayishning ahamiyatga ega bo‘lmagan koeffitsienti bilan bo ь liq bo‘lgan boshqa bir qator xossalarga ega bo‘lishi kerak. Issiqbardosh materiallar issiqbardoshlilik asosida yotuvchi yuqori kuchaytirish energiyasiga va o‘zini diffuziyalash kichik koeffitsientiga ega bo‘luvchi vol ь fram, molibden, tantal, niobiy, xrom, kobal ь t, nikel kabi materiallardan foydalanib takomillashadi.

Hozirgi kunda molibden, xrom,vanadiy bilan legirlangan titan qotishmalarning seriyali va tajribali guruxlari, shuningdek arzon va keng qo‘llaniluvchi elementlar (alyuminiy, xrom, temir, kremniy va xakazo) bazasida tajribali ko‘p komponentli titan qotishmalarining guruxlari ishlab chiqilgan. Agar issiqbardosh po‘latlarni kesish bilan ishlov beriluvchanligi savoli yetarlicha xal qilingan bo‘lsa, u holda zamonaviy issiqbardosh va titan qotishmalarini kesish bilan unumli ishlov berish vazifasi murakkabdir. Kesish bilan past ishlov beriluvchanlik issiqbardoshliligi va issiqlikka turg‘unligi yuqori bo‘lgan qotishmalar uchun harakterili, shuningdek ular yuqori mexanik xossalarga, past harorato‘tkazuvchanlikga ega. Quyma qotishmalar va kobal ь t va nikel asosidagi qotishmalar kesish bilan eng past ishlov beriluvchanlikga ega. Asosiy qiynchilik kesuvchi asboblarning yeyilishga turg‘unligi va ishlov beriladigan materialning issiqlikga chidamliligi bitta asosga ega ekanligidan iborat bo‘ladi. Kesuvchi asbob materiali issiqbardosh va titan qotishmalardagi elementlar bilan legirlanadi. Ishlov beriladigan material va kesuvchi asbob materiali orasidagi kimyoviy o‘xshashlik tushuvchi qirindini kesuvchi asbobning oldingi yuzasi bilan yopishib qolishiga (ushlab qolishiga) yordam beradi. Issiqbardosh va titan qotishmalarini parchinlashga, katta layoqatliligi kesish kuchlari, odatdagi konstruktsion po‘latlarni kesishda 3 - 4 marta oshuvchi kuchlar, katta solishtirma kuch va yuqori ishqalanish koeffitsienti, kontakt yuzadagi yuqori haroratlar, yuqori abroziv xossalar bilan birgalikda past issiqlik o‘tkazuvchanlik - shularning hammasi kesuvchi asbobni tez o‘tmaslanishiga olib keladi. Yangi issiqbardosh materiallarga ishlov berishda kesish tezligi juda kichik bo‘ladi. Masalan, quyma issiqbardosh qotishmalarga uglerodli konstruktsion po‘lat 45 ga nisbatan 20 - 25 marta kichik bo‘lgan kesish tezligi bilan ishlov beriladi. Xozirgi zamon amaliyotida issiqbardosh materiallarga ishlov berish uchun tezkesar va qattiq qotishmali kesiuvchi asboblar qo‘llaniladi.

Issiqbardosh materallarga ishlov berishda mayda donali va egilishga mustahkamligi bo‘lgan VK6M bir korbidli qattiq qotishma, shuningdek VK4 qotishma eng yaxshi kesuvchi xususiyatlarga ega. VK8 qattiq qotishmasi bioan qoprlangan kesuvchi asboblar qoniqarli darajada ishlaydi. Biroq, bu qotishmalar to‘xtab - to‘xtab kesishda, zarbali yuklanishda va ishlov berishga notekis qo‘yimni mavjudlik sharoitlarida tez yeyiladi. SHu bilan birga issiqbardosh qotishmalarni to‘xtab - to‘xtab kesish uchun titan, vol ь fram karbididan tashqari tantal, niobiy karbidini saqlovchi TT10K8B va TT20K9 eksperimental markali qattiq qotishmalar, shuningdek tezkesar po‘latdan tayyorlangan kesuvchi asboblar tavsiya qilinadi. So‘nggi yillarda R9K5, R9K10, R9F5 va R18F2M markadi kobol ь tli va vannadiyli po‘latlar chiqarilgan. R9K5 va R9K10 markalar issiqbardosh va titan qotishmalarga ishlov berishda R18 marka bilan solishtirilganda turg‘unlikni taxminan 2 marta oshirish imkonini beradi, bunga kesish tezligini 15 % ga oshishi muvofiq bo‘ladi. R14F4, R10K5F5, R18F4K8M markadagi tezkesar po‘latlar o‘ziga xos eefektivligi bilan farq qilishadi. Faqat to‘xtovsiz kesishda, bir tekis qo‘yimda va tinch ishlashda VK6M va VK8 qattiq qotishmalar bilan ishlash maqsadga muvofiqdir. R9K10 tezkesar po‘lat bilan taqqoslash bo‘yicha VK6M qattiq qotishma asosiy ishlov berish turlarida kesish tezligini 2,5 - 5 marta oshirish imkonini beradi. Titan qotishmalarni toza va yarim toza to‘xtovsiz yo‘nishda VK2 qattiq qotishmasi mustahkamligi bo‘yicha eng yaxshisi hisoblanadi. So‘ngra (turg‘unlik bo‘yicha kamayish tartibida) VK4, VK6, VK6M, VK8 va xakazo qattiq qotishmalar turadi. TK gurux qattiq qotishmalari (T15K6, T5K10, T30K4 va boshqalar) kichik turg‘unlikga ega ekanligi bilan harakterlanadi va titan va issiqbardosh qotishmalar orasidagi qotishmalarni unumli kesish uchun tavsiya etilmaydi. Issiqbardosh materiallarga ishlov berishda mehnat unumdorligini oshirishning muxim rezervi bo‘lib kesuvchi asboblarni ratsional konstruktsialarini va geometriyasini qo‘llanilishi, ularni charxlashni to‘g‘ri tashqil etilishi hisoblanadi. Kesuvchi qirra bo‘ylab buralib chiqqan va tor faskali oldingi tekis

qirra eng mahqul hisoblanadi. Bunday shaklda yetarlicha katta effektiv oldingi burchaklar keskichni kuchsizlantirmaydi. 0,1 - 0,2 mm enli faska kesuvchi qirrani sezilarli darajada mustahkamlaydi. Titrashni kamaytiradi. Tokarlik keskichlar uchun tekis oldingi qirrada +5 dan katta bo‘lmagan oldingi burchaklar tavsiya etiladi. O‘tuvchi keskichlarda plandagi yordamchi burchak 10 - 15 dan katta bo‘lmasligi juda ham muximdir, chunki yuqorida ko‘rsatilgan chegaralarda burchakning oshishi keskichning tur#unligini keskin pasaytirib yuboradi. Yuqori harorat va katta o‘zgaruvchi belgili yuklanish sharoitida ishlovchi issiqbardosh va titan qotishmalardan detallarni tayyorlashda kesuvchi asboblarni geometriyasini va kesish maromini belgilanishi, ishlov berilgan ustki qatlamda hosil bo‘luvchi tuzilishning va kristall panglarining buzilishi, qattiqlikni oshishi (parchinlash) qoldiq kuchlanishlarni hosil bo‘lishini hisobga olmagan holda abstrakt bo‘lishi mumkin. Kichik musbat va unchalik katta bo‘lmagan manfiy oldingi burchakli yoki faskada manfiy oldingi burchakli keskichlar bilan yo‘nishda hosil bo‘luvchi qisuvchi qoldiq kuchlanishlar afzalroqdir. To‘g‘ri o‘tuvchi keskichlar bukilgan keskichlarga nisbatan yaxshiroq ishlashni hisobga olish kerak. Kesuvchi asboblarni charxlash muxim ahamiyatga ega. Olmos charx toshlari bilan eng yaxshi charxlashni amalga oshirish mumkin. Agar olmosli charxlashni amalga oshirish mumkin bo‘lmasa, u holda cho‘yan yoki alyuminiy disklarda oldingi va ketingi qirralar bo‘yicha kesuvchi asbobni GOI pastasi yoki kerosinli bor karbidi bilan yetqazish maqsadga muvofiqdir. Silliq, toza, yetkazilgan yuza qirindi yoki ishlov berilgan yuza bilan kontaktga uchraganda yopishlarni hosil bo‘lishiga qarshilik ko‘rsatadi va bu bilan kesuvchi asbob materialini kesuvchi qirra bo‘ylab uvalanish imkoniyatini kamaytiradi. Kesuvchi asbobning turg‘unlik davrini oshirish va ishlov beriladigan materialning ustki qatlamida qisuvchi qoldiq kuchlanishlarni olish uchun moylash - sovutish suyukliklarini va uni kelitirish usulini tanlash katta ahamiyatga ega.

Moylash - sovutish suyukliklarining yuqori bosimli oqimi bilan sovutish eng yuqori samarani beradi. Bunda oqim tor tirqishli (0,5 mm) maxsus konus naycha orqali kesuvchi asbobning ketingi qirrasi va ishlov berilgan yuza orasiga keltiriladi. Bunda kesuvchi asbobning turg‘unligi 1,5 - 2 marta oshadi, ishlov berilgan yuza sifati ham oshadi, g‘adir - budirlik pasayadi. Biroq, bunday sovitish ish joyini ifloslashtiradi va maxsus nasos stantsiyasi talab etiladi. Tarqaluvchi suyuqlik bilan sovitish maxsus qurilmalarni talab qilmaydi, chunki suyuqlik tarqatish tsexlarda mavjud bo‘luvchi 4 – 5 at. bosimli qisilgan xavo bilan olib boriladi. Tarqaluvchi suyuqlikni kesish zonasiga tarqalish va yo‘naltirish pul ь virizator negizi bo‘yicha harakatlanuvchi maxsus konus naychalar bilan amalga oshiriladi. Bu usul kichik kesilayotgan qatlam kesimilarida - toza yo‘nishi, jilvirlash, shuningdek chuqur teshiklarni parmalashda, kontsevoy frezalar bilan frezalashda ayniqsa samaraliroqdir. Adabiyotlarda issiqbardosh materiallarga ishlov berishda kesuvchi asboblarni keskichning oldingi va ketingi qirrasiga beriluvchi uglerod oksidi bilan muvofaqiyatli sovitish xaqidagi mahlumotlar mavjud. Uglerod oksidini keskich tanasi orqali berish ham mumkin. Biroq bu usul uglerod oksidiga ketgan katta sarflar, xavoning ifloslanishi bilan uzviy bo ь liqdir. Issiqbardosh va titan qotishmalarni qattiq qotishmalar bilan qoplangan toretsli va tsilindrik frezalar bilan frezalashdagi sovitish kesuvchi asbob turg‘unligini pasayishiga olib keladi. Bu quyidagicha tushuntiriladi: frezalash jarayonida buyum bilan kontaktdan chiqqan freza tishlari yana ishga kirishdan oldin yetarlicha sovishga ulgurishadi, bu qattiq qotishmalarning ishlashida yomon taosir ko‘rsatadi. Bunday tashqari frezalashda, freza tishlari ti ь lariga moylash - sovitish suyuqliklarini yetarli miqdorida to‘xtovsiz kelishini tahminlash qiyin. Ishlov berish turiga bo ь liq ravishda u yoki bu moylash - sovitish suyuqlik tarkibi qo‘llaniladi.

Masalan, kontsevoy frezalar bilan frezalashda olein kislotasi; sidirishda kanakunjut moyi yoki 10 % AI emulsiya; metchiklar bilan rez ь ba ochishda - kanakunjut moyining aralashmasi - 34 %, qaynatilgan moy - 33 %, yoki sul ь fofrezol aralashmasi 80 % va olein kislotasi 20 % qo‘llaniladi. Tokarlik va revol ь ver dastgoxlarida oser emulsolidan tayyorlangan 10 % li emulsiya eng ko‘p qo‘llaniladi. Xuddi shu emul ь siya diskli frezalar bilan frezalashda ham tavsiya qilinadi. Emulsiyaga issiqlik berishni kuchaytirish uchun alyuminiy kukukini 8 litr emulsiyaga 1 kg. miqdorda qo‘shish mumkin. O‘tkazilgan tajribalarda issiqbardosh materiallarga ishlov berishda samara beruvchi moylash - sovitish suyuqliklari o‘rnatilgan. 1) 10 % emulsol va 2 % li sulfofrezol. 2) N 3 pastdagi 0,3 % li sodali suvdagi va 1 % li trietanolamindagi 10 % li emulsiya. 3) industral moy 20 va 25 % li to‘rtxlorli uglerod. 4) 10 % li nitrit suvda eritilgan 6 % li sul ь fokislota eritmasi. Issiqbardosh qotishmalarni to‘xtovsiz yo‘nishda qattiq qotishmali keskichlarning yeyilishi kesuvchi qirralarining uvalanishi bilan baravar yuz beradi. Tezkesar po‘latlardan tayyorlangan keskichlarning yeyilishi boshqacha sodir bo‘ladi: kesuvchi qirra yumaloqlanib qoladi, ketingi yuza siyqalanadi, oldingi yuzada katta bo‘lmagan chuqurga hosil bo‘ladi. Ketingi qirra bo‘yicha yeyilish 0,5 - 0,6 mm ga yetganda yeyilish jadalligi oshadi va asbobsozlik materiali qirqilib ketadi. O‘tmaslanish mezoni sifatida konstruktsioan po‘latlarga ishlov berishidagi nisbatan yeyilishining ancha kichik qiymati qabul qilinishi kerak. Yo‘nishda ketingi yuza bo‘yicha yeyilishning ruxsat etilgan qiy mati (0,4 - 0,5 mm), toretsli frezalar bilan frezalashda (0,25 - 0,35 mm) tavsiya etilgan bo‘lishi mumkin. Yeyilishning bir muncha katta qiymatlariga (0,1 - 0,2 mm) titan qotishmalarga ishlov berishda yo‘l qo‘yish mumkin. Issiqbardosh va titan qotishmalarining ishlov beriluvchanligini qotishma tuzilishni o‘zgartirib yuboruvchi qo‘shimcha maxsus termik ishlov berish yo‘li

bilan yaxshilash mumkin. EI437 issiqbardosh qotishmasiga dastlabki temik ishlov berish uning issiqbardoshlik xususiyatlarini oxirgi termik ishlov berishdan so‘ng yomonlashtiradi va to‘xtab - to‘xtab yo‘nishda keskich turg‘unligini 10 dan 30 martagacha oshirish imkonini beradi. Issiqbardosh materiallarni parmalashda parma uzunligini kamaytirish yo‘li bilan uning qattiqligini oshirish kesuvchi asbobturg‘unligini bir necha marta oshishiga olib keladi. Frezalashning hamma turlarida ishlov berish sifatini va unumdorligini muxim darajada oshishini notekis qadamli frezalarni qo‘llash va surish bo‘yicha frezalash yo‘li bilan olish mumkin. Issiqbardosh materiallardan tayyorlangan detallarga ishlov berishda DMAD (dastgox - moslama - asbob - detal) sistemasining qattiqligiga juda katta e’tiborni ajratish o‘ta muximdir. Ishlov beriluvchanlikni yaxshilash ultratovushni qo‘llanilishida erishilgan bo‘lishi mumkin.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Avagimov V.D. Mashinasozlik materiallarini kesib ishlash. «O‘qituvchi» nashriyoti, Toshkent, 1971. 2. Avakov A.A. Fizicheskie osnovq teorii stoykosti rejuo‘ix instrumentov. M. «Mashgiz», 1960. 3.Bobrov V.F.i dr. Razvitie nauki o rezanii metallov. Pod redaktsiey. Zoreva N.N. M. «Mashinostroenie», 1967. 4. Vul ь f A.M. Rezanie metallov. M. «Mashgiz», 1963. 5. Granovskiy G.I., Granovskiy V.G.Rezanie metallov. M. «Vqsshaya shkola», 1985. 6. Geller Yu.A. Instrumental ь nqe stali. M. «Metallurgiya», 1968. 7. Danilenko B.D., Fayzimatov.B.N, Irgashev O.S. Konspekt lektsiy po predmetam. «osnovq obrabotki materialov rezaniem», «proizvodstvennaya texnologiya». CHast ь I, II, III. Tip. FerPI, 2000. 8. Zorev N.N. Vopros ы mexaniki protsessa rezaniya metallov. M. «Mashgiz»,1956. 9. Klushin M.I. Rezanie metallov. M «Mashgiz», 1957

Похожие

Yangi materiallarning mexanik xossalari

Abraziv ishlov berish stanoklari

Moslamalarda kesish asboblarini ishlov berish joyini va yo’nalishini aniqlovchi elementlar, tanalar

Turg‘unlik davrini kesish tezligiga bog’liqligi

Kesish kuchlari va kesish quvvati