O’zaklarni tayyorlash - Материаловедение - Рефераты

O’zaklarni tayyorlash

Загружено в:

22.01.2023

Скачано:

0

Размер:

601.619140625 KB

O’zaklarni tayyorlash Reja: 1 O’zaklarni qo’lda tayyorlash 2 O’zaklarni mashinada tayyorlab olish texnologiyasi

O’zaklar quymakorlik sexlarining maxsus bo’limida tayyorlanadi. Bu bo’lim o’zak tayyorlash bo’limi deyiladi. O’zaklar yashiklarda tayyorlanib, zichlash qo’lda yoki mashinalarda amalga oshiriladi. Asosan qum purkash va qum otish usuli qo’llaniladi. Shakli va ish sharoitiga qarab o’zaklar sinflarga bo’linadi. 1 O’zaklarni qo ’ lda tayyorlash O’zaklarning o’ta mustahkam va qattiq bo’lishini ta’minlash uchun ularning maydalari sim bilan, yiriklarini armaturalab, qobirg’alantirib mustahkamlanadi. 1. O’zaklar o’zak qutilarida tayyorlanadi. O’zak qutilari yog’och (qaraqay, qayin, julka, lipa, qatiq va qimmatbaxo bo’lgan – nok, yong’oq, qora qayin) dan, hamda metall (alyumin, cho’yan, mis eritmalari) dan tayyorlanadi. Oddiy o’zaklar qismlarga ajralmaydigan qutilarda tayyorlanadi. Qismlarga ajratiladigan qutilar nisbatan ko’proq har ikkala holda ham qo’llanadi, o’zakda bo’rtiqlklarga, yoki o’yiqlar mavjud bo’lsa, o’zak qutilari yechib olinadigan, ajraluvchi qismlar bilan ta’minlanadi. quritishda shakldor quritish taxtalaridan foydalaniladi. O’zaklarni qo’lda tayyorlashda quyidagilarga amal qilish zarur: 1. Yuk ko’taruvchi mashinalar bilan ishlashda texnika xavfsizligi qoidalariga rioya qilish. 2. Ish joyini ishga hozirlash, asboblarni sozlash; barcha o’zak qutilari va taxtalar mustahkam taxlangan bo’lishi lozim. 3. Kimyoviy moddalar bilan ishlanganda texnika xavfsizligi qoidalariga rioya qilish, maxsus kiyim (korjomada) ishlash. O’zaklarning mustahkamligini oshirish maqsadida metall karkaslar o’rnatiladi. Karkaslar o’zakning xossalarini yomonllashtirishi kerak emas. Shuning uchun karkaslar o’zak yuzasidan ichkariroqda joylashtiriladi (mayda o’zaklarda 10-15 mm, o’rta o’zaklarda 20-30mm, yirik o’zaklarda 60-80mm). Karkaslar simdan yoki quyma holatda tayyorlanadi. Sim

karkaslar o’rtacha o’zaklarda qo’llaniladi (1 va 2 sinf o’zaklari uchun), quyma ramkalar esa yirik o’zaklar uchun (3-4sinf). O’zaklar tayyorlanadigan keyin quritiladi (kimyoviy qotadigan o’zaklar bundan mustasno). Shu maqsadda o’zaklar quritish plitalarga o’rnatilib, quritgichga uzatiladi. O’zaklar shablon yordamida o’lcham aniqligiga va yuza sifatiga nisbatan teshiriladi. O’zaklardagi yoriqlar yoki choklar o’zak aralashmasi yordamida bartaraf etiladi. O’zaklar o’zak yashiklarida va shablonlar yordamida tayyorlab olinadi. O’zak yashiklari qo’lda va mashinada tayyorlanadigan turlariga bo’linadi yagona, kam seriyali, ko’p seriyali va ommabop ishlab chiqarishda yog’ochdan va metalldan yasalgan o’zak yashiklari ishlatilinadi. Ularni konstruksiyasi o’zakni shakli, ishlab chiqarishni tasnifi va boshqalarga bog’liqdir. O’zaklarni silkitish, qumpuflash, qumotar, qum-irg’itish mashinalarda tayyorlab olinadi. O’zaklar puxtaligini oshirish uchun ularning ichiga karkas, similar va armaturalar qo’yiladi. Karkas konstruksiyasi ularni quymani ichidan oson chiqarib olishga imkoniyat berishi kerak. O’zaklar ko’pincha quritish plitasiga joylashtiriladi. O’zaklarni ko’pincha eng qulay bo’lgan qumpuflash va qumotar mashinalarda tayyorlab olinadi. 1. O’zak qutisini tayyorlash (38-rasm). 2. O’zak qutisini aralashma bilan to’latish, zichlantirish. 3. O’zaklarning gaz o’tkazuvchanligini ta’minlash. 4. O’zakni qutisidan chiqarish. 5. O’zaklarga ishlov berish (to’g’rilanadi, oxirigacha zichlantiriladi). 6. O’zaklarni yig’ishga tayyorlash (tayyor o’zaklarni yoriqlari yoki siniqlari bor-yo’qligi yaxshilab tekshiriladi). 7. O’zaklar yig’iladi. Qolip va o’zak o’rtasidagi farq quyidagicha: qolip eritilgan metallning faqat bir tarafiga tegib turadi. O’zak esa (asosan) har tarafdan eritilgan metall bilan o’rab olinadi shuning uchun xam o’zak yuqori issiqlik ta’siri

ostida bo’ladi, u olovga yuqori bardoshlilikka, yaxshi gaz o’tkazuvchanlikka, metallning kirishi paytida qarshi bo’lmaslik chidamlilikka ega bo’lishi kerak. Shuning uchun xam o’zakni tayyorlashda quyidagilarga e’tibor berish zarur: ‒ kerakli darajadagi sifatiga ega bo’lgan material; ‒ o’zak aralashmasining yetarli darajadagi havo almashinish imkoniga ega bo’lishi; ‒ o’zakning yetarli darajada mustahkam va ishlovga mosligi; ‒ o’zak materialining o’zakni quymadan osonlik bilan chiqarilishiga to’sqinlik qilmasligi; ‒ quritish tartibi. O’zaklarning mustahkamligi va gaz o’tkazuvchanligini oshirish uchun o’zak aralashmalariga kipik, torf biriktiruvchilari va boshqa ashyolarni qo’shish kerak. Bu qo’shimcha ashyolar bir qismining yonib ketishi natijasida qorishmaning gaz o’tkazuvchanligi oshadi, qo’shimcha ashyolarining bir qismi quritish jarayonida erib ketishi, o’zak soviyotgan paytida qorishmaning ayrim qismlarini jipslashtiradi. O’zaklarning gaz o’tkazuvchanligini oshirish maqsadida orasiga poxol, kanop piliklari ham qo’yiladi. Ular o’zaklarni quritishda kuyib ketib, g’ovaklar hosil qiladi.

38- rasm. Yog ’ ochdan ishlab chiqilgan o ’ zak qutilari: a -gorizontal holda ajraladigan chiziqli; b -vertikal ajralish chizig’i; d - yig’ilgan o’zak qutisi. Shuni qayd etish kerakki, o’zak tayyorlashni boshlashdan avval o’zak qutisi yarim pallalarining ish yuzalari qoldi materiallar va changlardan tozalanib o’zak materiallarining devoriga yopishmasligi uchun yuzalariga kerosin purkaladi yoki grafit kukuni sepiladi (39-rasm, a ). So’ngra quti yarim pallalarining o’zak materiali bilan to’ldirilib, yaxshilab shibbalanadi (39- rasm, b ). Keyin o’zak materialiga karkas quyilib, ajralish yuzalaridan bir oz pastga botiriladida, gaz chiqarish kanalchalari ochiladi (39-rasm, d ). So’ngra o’zak qutisi pallalari yig’iladi (39-rasm, d ). Shundan keyin o’zak qutisining devorlariga yog’och bolg’acha bilan oxista urib, ustki palla ostki palladan ajratiladi (39-rasm, e ). Keyin uni pastki pallasi ustiga o’zakning shakliga mos quritish o’rindigi quyilib, uni pastki pallasi bilan birgalikda 180°C aylantirib, o’zak o’rniga o’tkaziladi (39-rasm, j ). So’ngra uni tabiiy gazda yoki boshqa yoqilg’ida ishlaydigan pechda shakli va o’lchamiga ko’ra 130-240 °C ma’lum vaqt qizdirilib puxtalanadi. Ma’lumki, quritish paytida o’zaklarning shakli va o’lchamlari ba’zan o’zgarishi mumkin. Bunday hollarda ular ta’mirlanadi, keyin maxsus taglikka terilib, quruq xonada saqlanadi. Yirik sexlarda o’zaklar qurituvchi pechlar turli konstruksiyali (vertikal va gorizontal) bo’lib, uzluksiz ishlaydi. Shuni ham qayd etish joizki murakkab va katta o’lchamli o’zak qutilari xuddi modellar singari ayrim-ayrim bo’laklardan tayyorlanib, keyin ularni o’zaro dekstrin yoki sulfat yelimi bilan yelimlanib yig’iladi.

39-rasm. O ’ zak qutisi O ’ zaklarni mashinada tayyorlash. O’zaklarni mashinalarda tayyorlashda qumotar, qumpuflash mashinalari va ularga mos o’zak qutilari ishlatiladi. O’rtacha og’irlikka ega bo’lgan o’zaklarni silkitish mashinalarida tayyorlanadi, bu mashinalarda o’zaklar olishda o’zaklar toza va butun, nuqsonlarsiz qutisidan ajratiladi. O’zaklarni yangi va yirik seriyali ishlab chiqarishda maxsus mashinalardan foydalaniladi. O’zak mashinalari ishchilarining ishlab chiqarishdagi mehnat unumdorligini yengillashtiradi va o’zaklarni katta aniqlikda tayyorlashni ta’minlaydi.

O’zaklar turli mashinalarda tayyorlanadi: 1. Silkitish usuli bilan ochiq qutilarda o’rtacha va yirik o’zaklar tayyorlanadi. 2. Presslash usuli bilan mayda o’zaklar tayyorlanadi. Qum puflovchi mashinalar-istalgan murakkab va yuqori sifatli mayda qo’llanadigan yuqori unumdorlikka ega qum otgichlardir. 3. Mundshtukli mashinala-mayda kichik kesish – silindrsimon, prizmasimon o’zaklarni o’zak, aralashmasini shnek yoki porshen bilan siqib chiqarish orqali tayyorlashda ishlatiladi. Quritish. O’zaklar ularning gaz o’tkazuvchanligini, aniqligini oshirish va gaz hosil qilish xususiyatini kamaytirish maqsadida quritiladi. Quritish rejimi turli o’zak guruqlari uchun (turlicha, tajriba yo’li bilan) alohida belgilanadi. Quritish jarayonini shartli ravishda uch bosqichga ajratish mumkin. Birinchi bosqich – qolip yoki o’zak butun qalinligi bo’ylab qizdiriladi. Ikkinchi bosqichda – haroratni tezlik bilan eng yuqori darajagacha ko’tarib, ma’lum vaqt ichida shu darajada tutib turish kerak (namlik tez sur’atda buqma boshlaydi). Uchinchi bosqichda – qolip va o’zaklar bo’shatish haroratigacha sovutiladi. Bunda o’zaklar sovitaladi va ularda yig’ilib qolgan issiqlik hisobiga oxirgacha quritiladi. O’zaklarni quritish vaqti o’zak og’irligi, quritish darajasi, issiqlikni o’tkazish usuliga bog’lik va bir necha daqiqadan bir necha soatgacha cho’ziladi. 2 O’zaklarni mashinada tayyorlab olish texnologiyasi Bu texnologiyada o’zaklar qumotar va qumpuflash mashinalarida gorizontal va vertikal ajraladigan yuzali qutilarda olinadi. Moslamalar kulrang cho’yandan ishlab chiqilgan va qimmatroq bo’ladi.

Moslamalarni 280-300 0 C darajagacha tabiiy gaz va elektroenergiya yordamida qizdiriladi. O’zak yashigiga o’zak aralashmasini keltirish qumpuflash va qumotar mashinalarida oshiriladi. Mashinani ishlatish tartibi: o’zak yashigi darajasi kerakli ko’rsatkichga yetganda uning ishchi yuzasi tozalanadi va ajratadigan yupqa qoplam suriladi, qoplam vazifasi aralashmaning yopishib qolmasligi va o’zakni yashikdan ajratishni yengillashtirish, qoplamning termochidamliligi 300 0 C darajadan past bo’lishi mumkin emas, qoplamni o’zi gazlar chiqarmasligi va defitsitmas bo’lishi kerak. Qizdiriladigan qutilar uchun ajratish qoplami kremneorganik polimerlar va kauchukda tayyorlanadi. Qum puflash mashinalari. 40-rasmda qum puflash mashinani sxemasi ko’rsatilgan. Qolip aralashma opokaga (o’zak yashikiga) katta bosimda puflanadi. Qolip aralashmasi 3 rezervuarga bunker 9 dan o’tkaziladi.

40-rasm. O’zak yashikiga aralashmani puflash: 1-opoka (o’zak yashiki); 2-stol; 3-rezervuar; 4-puflash plitasi; 5-aralashma tarqatuvchi; 6-silindr; 7-rolgant; 8-shiberli zatvor; 9-bunker; 10-vibrator. Vibrator 10 aralashma osilib qolmasligi uchun mavjud. 6 rezervuardan aralashma rolgant 7 orqali opoka, yoki o’zak yashikiga yuboriladi. Bunda buyker 9 shiberli bekituvchi 8 yopiladi. O’zak yashiki 1 stol 2 bilan puflash plita 4 zich yopishtirilib qo yiladi. Bosimli xavo tarqatuvchi qurilma 5 orqali qumpuflash rezervuariga o’tkaziladi va puflash teshigi orqali qum- xavo aralashma opoka, yoki o’zak yashiki ichiga puflanadi va zichlashtiriladi. Opokalarda va o’zak yashiklarida xavoni chiqarib yuboradigan teshikchalar (ventilyatsion kanallar) bor, ular orqali ventillardan chiqishda xavo yuqori tezlikka ega bo’ladi va bu aralashmani

yaxshi zichlashishga imkoniyat beradi. Agarda o’zak shakli murakkab bo’lsa unda ventallar xavoni qiyinroq chiqib ketadigan joylarga o’rnatiladi. Qum otuvchi mashinalar. Qum otuvchi mashinalar qum purkovchi mashinalarning turlaridan biri hisoblanadi. Aralashma bunker (1) dan shiber (2) orqali rezevuar (3) ga tushadi va bosim ostidagi harakat tufayli zichlanadi. Siqilgan havo rezevuar (8) dan ishchi rezervuar (3) ga tez harakatlanuvchi klapan (9) orqali tushadi (41- rasm). Rezervuarda bosim keskin ko’tariladi va aralashmaga zarbdek ta’sir ko’rsatadi hamda uni purkash tirqishi orqali o’zak yashigi (5) ga otadi. Purkash tirqishi, albatta, konussimon bo’lishi zarur, shunda havo o’zak yashigiga tushib zichlash sifatini buzmaydi. Purkash plitasi (4) dagi tirqish (7) havoni chiqarib turish uchun kerak. O’zak yashiklarida ventlar asosan qo’llanilmaydi. Qum-havo aralashmasining mavjud emasligi oqimning jihozga ko’rsatadigan ta’sirini kamaytiradi. Shuning uchun yog’ochdan ishlangan yashiklardan foydalanish mumkin. Bu mashinalarda asosan o’zaklar tayyorlanadi.

41-rasm. Qumotar mashinasining ishlash chizmasi: 1 - bunker; 2 - shiber; 3 - rezervuar; 4 - purkash plitasi; 5 - o’zak yashigi; 6 - ashyo; 7 - tirqish; 8 - rezervlar; 9 - harakatlanuvchi klapan. Hulosa Aniq quyma ishlab chiqishda o’zaklarni vazifasi katta ahamiyatga egadir. O’zaklar qo’lda va turli mashinalarda tayyorlab olinadi. O’zaklarni tayyorlab olish tehnologiyasi o’zakni sinfiga bog’liqdir. o’zaklar ko’pincha qum puflash mashinalarida tayyorlab olinadi. Mashinada olingan o’zaklarni aniqligi yuqoriroqdir.

Nazorat savollari: 1. O’zaklarni qo’lda tayyorlash texnologiyasi. 2. O’zaklarni qanaqa mashinalarda tayyorlanadi? 3. O’zaklarga nimaga armaturalar quyiladi? 4. Qumpuflash mashinasi qanaqa qilib o’zak tayyorlaydi? 5. Qizitilgan yashikda qanday o’zak tayyorlanadi? 6. XTS usulida qanday o’zak tayyorlanadi va uni afzalligi. 7. O’zak aralashmalarini tarkibi. 8. O’zaklar qandaq urib chiqariladi?

Adabiyotlar 1. Производство сталных отливок, под ред. Я.Я.Козлова, Москва, МИСИС, 2003, 347. 2. А.Муйнов. Получение отливок вакуумно-пленочным методом, Бухоро, 1972, 46. 3. Специальные способы литья, под ред. Б.Б.Гуляева, Машиностроение, 1971, 255. 4. Н.Н.Рубцов, В.В.Балабин, М.Н.Воробев. Литейные формы, Машгиз, 1959 5. S.A. Rasulov, N.D. Turaxodjayev. Metallurgiyada quyish texnologiyasi, Toshkent, Cho’lpon, 2007, 209. 6. Технология литейного производства, литье в песчаные формы, учебник, под ред. А.П.Трухова, Академа, 2005, 525. 7. С.С.Жуковский, А.М.Лясс, Формы и стержнииз холоднотвердеющих смесей, М, Маш., 1978, 221. 8. Mahi Sahoo and Sudhari Sahu Principles of metall casting, 3-rd edition, 2014, 765p, New York. 9. М.Н.Сосненко, Современные литейные формы, М., Маш., 1987, 263. 10. A.M.Липнинкий, Справочная книга рабочего литейщика, Лениздат, 1981,

Похожие

Qoliplarni tayyorlash

Rudalarni boyitishga tayyorlash

Quymakorlik nuqsonlari va quymani aniqligi

Quymani tayyorlab olish texnologiyasini loyihalash asoslari

Quymakorlikning texnologik asoslari