Moslamalarda mahkamlash kuchlari - Материаловедение - Рефераты

Moslamalarda mahkamlash kuchlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

1485.5 KB

Moslamalarda mahkamlash kuchlari Reja: 1. Mahkamlash kuchlarini hisoblash uslublari 2. Zagotovkalarni kuch ta’sirida siljishdan saklovchi mahkamlash sxemalari.

Tayanch iboralar: mahkamlash kuchlari hisobi; og’irlik kuchi; kesish kuchlari; mahkamlash kuchlari; reaktsiya kuchlari; maksimal mahkamlash kuchi; extiyot koeffitsienti; markazdan qochma kuchlar; inertsiya kuchlari; qisish kuchlarini aniqlash; markazdagi ishqalanish kuchlari. 1. Mahkamlash kuchlarini hisoblash uslublari Mahkamlash kuchlari hisobi qattiq jism (zagotovka)ni tashqi kuchlar tizimi ta’sirida qo’zg’almasligini ta’minlash bo’yicha statik masalasi ko’rinishida bajariladi. Zagotovkaga bir tomondan og’irlik kuchi va ishlov jarayonida xosil bo’ladigan kesish kuchlari , ikkinchi tomondan mahkamlash kuchlari va tayanchlardagi reaktsiya kuchlari ta’sir etadi. Bu kuchlar ta’sirida zagotovka o’zining muvozanatini saqlashi kerak. Hisoblash jarayonida siljitishga ta’sir etayotgan kuchlarni eng katta miqdori bo’lgan xolati aniqlanishi va ular bo’yicha maksimal mahkamlash kuchini aniqlash zarur. Mahkamlash kuchlarini hisoblash uchun boshlang’ich ma’lumotlar: ishlov jarayonida xosil bo’ladigan kuchlar miqdori, yo’nalishi va ta’sir joyi; zagotovkani mahkamlash sxemasi, mahkamlash kuchini yo’nalishi va ta’sir joyini bilish zarur bo’ladi. Ushbu boshlang’ich ma’lumotlarni to’g’ri tanlanishi, mahkamlash qurilmalarini loyixalarini eng muxim bosqichi bo’lib, bu bosqichdagi xatolik zagotovkani ishonchli mahkamlanishini ta’minlaydi. Zagotovkaga ta’sir etuvchi kesish kuchlarini miqdori, yo’nalishi va ta’sir joyi o’zgaruvchan bo’ladi. Masalan, kesish asbobini kesishga kirishishi va undan chiqishida kesish kuchlari o’zgaradi. Parmani teshigini parmalab chiqish vaqtida ham burovchi moment keskin ko’payishi mumkin. Bundan tashqari, kesish asbobini o’tmaslanishi, ishlov berilayotgan materialning fizik-mexanik xossalarini va ishlov uchun qoldirilgan qo’yimlarni bir xil emasligi ham kesish kuchlarini o’zgarib turishiga olib keladi.

Ayrim ishlov uslublari (randalash, o’yish, uzilishli yuzalarni yo’nish va boshqalar)da kesish kuchlari zarbiy xarakteriga ega. Kesish kuchlari metallarni kesib ishlash nazariyasi formulalari bo’yicha hisoblanadi yoki normativlaridan tanlanadi. Ammo yuqorida keltirilgan kesish kuchlarini o’zgaruvchanligini hisobga olgan xolda, mahkamlash kuchlarini hisoblash chog’ida kesish kuchlarini K extiyot koffitsient kiritish bilan ko’paytirib olinadi. Bu bilan zagotovkani mahkamlash ishonchliligi oshiriladi. Bu koeffitsient yuqorida keltirilgan kesish kuchlarini o’zgaruvchanligiga olib keluvchi omillarini hisobga oladi. Buning uchun muayyan texnologik amal uchun K extiyot koeffitsienti ni differentsiallangan xolda aniqlanadi. K ni miqdorini quyidagi koeffitsientlar ko’paytmasi ko’rinishida yozish mumkin. K=K 0 ·K 1 ·K 2 ·K 3 ·K 4 ·K 5 ·K 6 (4.1) bunda, K 0 =1,5–kafolatlagan extiyot koeffitsienti; K 1 –texnologik bazalarni xolatini hisobga oladi (qora bazalar bo’yicha K 1 =1,2, toza bazalar bo’yicha K 1 =1,0); K 2 –kesish asbobini o’tmaslanishini hisobga oladi; K 3 –kesish asbobiga ta’sir etuvchi zarbiy kuchlarni hisobga oladi (uzilishli yuzalarga ishlov berishda K 3 =1,2); K 4 - kuch yuritmasidagi kuchlarni barqarorligini hisobga oladi (qo’lda mahkamlanganda K 4 =1,3, mexanizatsiyalangan mahkamlashda K 4 =1,0); K 5 -qo’lda mahkamlash mexanizmini xarakterlaydi (qulay mahkamlashda K 5 =1, noqulay mahkamlashda K 5 =1,2); K 6 - zagotovkani burovchi moment kuchlari ta’sirida, tayanch nuqtalarini joylashuvini aniqligini hisobga oladi. Kontakt yuzasi chegaralangan xolda o’rnatilganda (shtoklar, plastinalar) K 6 =1,0 kontakt zonasi chegaralanmagan bazaviy yuzaga o’rnatilganda (tayanch-shaybalar) K 6 =1,5. Zagotovkani vertikal yoki burchak SSida joylashgan o’rnatish bazalariga o’rnatilganda zagotovkaning og’irligini ham hisobga olish zarur. Og’irlik kuchi yana zagotovkani aylantiruvchi moslamalarga o’rnatilganda ham hisobga olinishi zarur.

Markazdan qochma kuchlar zagotovka og’irlik markazini aylanish o’qidan siltinib qolgan xolda xosil bo’ladi. Ularning miqdori yuqori tezlikda ishlov berishda katta qiymatga ega bo’ladi. Inertsiya kuchlari zagotovkani ilgarilanma-qaytma xarakatida yoki xarakat tezligini tezda o’zgartirish vaqtida sodir bo’ladi va katta qiymatga ega bo’ladi. Markazdan qochma va inertsiya kuchlari nazariy mexanikani formulalari yordamida hisoblanadi. Markazdagi ishqalanish kuchlari , parmani chiqishidagi kuchlar ko’pincha boshqa kuchlarga nisbatan uncha katta bo’lmagani sababli hisobga olinmaydi. Mahkamlash kuchlarini miqdori ko’pincha uni yo’nalishiga bog’liq. Mahkamlash kuchi yo’nalishini aniqlashda quyidagi qoidalarga amal qilish zarur: 1. Mahkamlash kuchi o’rnatish elementi yuzasiga perpendikulyar yo’nalgan bo’lishi zarur. 2. Bir necha bazaviy yuzalarga bazalashtirilgan chog’da, mahkamlash kuchi eng katta kontakt yuzaga ega bo’lgan o’rnatish elementiga yo’naltiriladi. 3. Mahkamlash kuchi yo’nalishi zagotovkani og’irlik kuchi yo’nalishiga tushishi kerak, bu mahkamlash qurilmasi ishini yengillashtiradi. 4. Mahkamlash kuchi yo’nalishi kesish kuchlari yo’nalishiga tushishi kerak. Engil zagotovkalarga ishlov berishda kesish kuchlarini, og’ir zagotovkalarga ishlov berishda ularni og’irligini hisobga olish zarur bo’ladi. Ayrim xollarda zagotovkani mahkamlash sxemasida tayanchlar ko’zda tutiladi. Bu tayanch zagotovkaga ta’sir qilayotgan kuchlarni o’ziga qabul qilish bilan birga mahkamlash kuchlarini ozayishiga olib keladi. Mahkamlash kuchlarini qo’yilish joyi ham quyidagi qoidalarga asosan aniqlanishi zarur: 1. Mahkamlash kuchi zagotovkani o’rnatish elementi yuzasida siljitmasligi yoki aylantirib yubormasligi zarur. Buning uchun mahkamlash kuchi qo’yilish joyi: a) o’rnatish elementini markazda olinishi yoki o’rnatish tayanchlarini birlashtiruvchi chiziqlar tutashgan joyda bo’lishi maqsadga muvofiq (4.1-rasm).

b) mahkamlash kuchini qabul qiluvchi yuza o’rnatish elementi yuzasiga parallel bo’lishi zarur. 2. Mahkamlash kuchi tayanchlardagi reaktsiya kuchlari bilan eguvchi moment xosil qilmasligi kerak (4.1-rasm). rasm. Mahkamlash kuchini yo’nalishi va qo’yilish nuqtasini aniqlash. 3. Mahkamlash kuchini quyilish joyi ishlov berish joyiga yaqin bo’lishi kerak, bu ayniqsa bikrligi oz zagotovkalarni mahkamlashda o’ta muximdir. Mahkamlash kuchini hisoblash bo’yicha misol keltiramiz. Tanada berilgan teshikni kengaytirish amali uchun mahkamlash kuchini aniqlash shartlaridan kelib chiqqan xolda uni hisoblash talab etiladi (4.2-rasm). rasm. Mahkamlash kuchini hisoblash sxemasi. Bu xollarda kesish kuchlari zagotovkani silijitishga olib kelishi mumkin. Bu sxemadan ko’rinib turibdiki kengaytirish kallagini xar bir aylanishida keskich

uchidagi R z va R u kesish kuchlari o’z yo’nalishlarini o’zgartirib boradi, xatto bir biriga qarama qarshi yo’nalishlarga ega bo’ladi. Kengaytirish kallagini 4ta xolati (1-4 nuqtalar) (4.2-rasm) da keltirilgan. Keskich 1 va 2 nuqtalarda joylashganda R z kuchi zagotovkani O 1 tayanch nuqtadan, O 1 nuqta atrofida aylantirgan xolda ko’taradi. Keskich 4 nuqtada bo’lganda zagotovkani O 2 nuqtadan, O 1 nuqta atrofida aylantirgan xolda ko’taradi. Bunday taxlillardan ko’rinidiki zagotovkaga kesish kuchini eng maksimal miqdorga ega bo’lgan xolatini aniqlash muhim ahamiyatga ega. Umumiy ko’rinishda O 2 nuqtaga nisbatan ta’sir etayotgan kuchlardan moment olib muvozant sharti quyidagi tenglama ko’rinishida yoziladi. M 02 (R g’ )+M 02 (R u )+M 02 (Q)=O (4.2) Bunda M 02 (R g’ )=+ R g’ l g’ ; M 02 (R u )=+R u l u ; (4.3) M 02 (Q)=Q L Q (4.4) U xolda bu tenglamadan Q mahkamlash kuchini K extiyot koeffitsentini hisobga olgan xolda quyidagi formula bilan aniqlaymiz.Q Y Y z z L l P l P K Q      (4.5) Ushbu formula yordamida kengaytiruvchi keskichni xar xil xolatldari uchun Q mahkamlash kuchi aniqlanadi. Q kuchi eng katta qiymati mahkamlash qurilmasini loyixalash uchun olinadi. Qisish kuchlarining qiymati yangi moslama loyixalanganda loyixa hisobi, mavjud moslamadan foydalanish masalasi turganda esa tekshirish hisobi asosida aniqlanadi.

2. Zagotovkalarni kuch ta’sirida siljishdan saklovchi mahkamlash sxemalari Loyixa hisobi bajarilganda zagotovkani o’rnatish va mahkamlash sxemasi xamda uni siljituvchi kuchlarni qiymati, yo’nalishi va ta’sir nuqtalari ma’lum bo’lishi kerak. Qisish kuchlari qiymatini aniqlash zagotovkani barcha ta’sir qiluvchi kuchlar natijasidagi muvozanat shartini ko’rib chiqish statika masalasiga keltiriladi. Ko’p uchraydigan o’rnatish va mahkamlash sxemalari uchun zagotovkalarni qisish kuchlarini aniqlash misollarini ko’ramiz. 1. Kesish kuchlari R va qisish kuchlari Q zagotovkalarni tayanchlarga qisib turibdi (4.3a-rasm). Kesish kuchi R ning qiymati doimiy bo’lsa, Q = 0. rasm. Zagotovkani mahkamlash kuchini hisoblash sxemalari. Agar ishlov berish davrida ikkilamchi siljitish kuchlari N paydo bo’lsa, va ular yo’nalishi qisish qurilmasiga karshi bo’lsa, Q = KN (4.6) bu yerda: K - extiyotlik koeffitsenti (K>1). Bundan tashqari kesish uchun R qiymati nSSabil bo’lganda xam Q>0 deb qabul qilish kerak. 2. Kesish kuchlari qisish qurilmasiga karshi yo’nalgan (rasm). Bunda Q=K P (4.7) sharti bajarilishi kerak.

3. Kesish kuchlari zagotovkani o’rnatish elementlariga nisbatan siljitishga xarakat qiladi ( mayatnikli va berk konturli frezalash) (4.3v-rasm). Zagotovka siljishiga uni o’rnatish elementlari va qisish elementlari bilan kontakt joylaridagi ishqalanish kuchlari qarshilik ko’rsatadi. SHuning uchun bu yerda quyidagi shart bajarilishi kerak: R  Q f 1 + Q f 2 (4.8) f 1 ,f 2 - zagotovkani o’rnatish va qisish elementlari orasidagi ishqalanish koeffitsentlari; Extiyot koeffitsenti K>1 kiritib qisish kuchini quyidagicha topamiz: 2 1 f f KP Q   (4.9) Bu hisoblash sxemasi zagotovkani ikkita barmoq va ularga perpendikulyar tekislikka o’rnatish xolati uchun xam ishlatilishi mumkin. CHunki ishlov berish aniqligini ta’minlash va teshiklar sirtlarini yemirilishdan saqlash uchun barmoqlar kesish kuchlari ta’siridan ozod qilinishi kerak. 4. Kesish kuchlari xam tayanchlarga karshi (R 41 2), xam zagotovkani yon tomonda siljitishga (R 42 2) xarakat qiladi (4.3g-rasm). Qisish kuchi qiymati quyidagi shartdan aniqlanadi: P 2  ( Q + P 1 ) f 2 + Q f 1 (4.10) 2 1 2 1 1 f f f P KP Q    (4.11) 5. Kesish kuchlari qisish qurilmasiga qarshi zagotovkani yon tomonga siljitishga xarakat qiladi . Zagotovka tayanchlardan uzilmasligi uchun, quyidagi shart bajarilishi kerak (4.3d-rasm). Q` = K 1 P 1 (4.12)

Zagotovka yon tomonga siljimasligi uchun K 2 P 2 = Q`` f 1 + (Q`` - P 1 ) f 2 (4.13) bo’lishi kerak. Bundan2 1 2 2 2 1 '' f f P K f P Q    (4.14) Topilgan Q` va Q`` qiymatlardan kattasi qabul qilinadi. Zagotovkani burovchi moment ta’sirida buralib ketishdan saqlovchi sxemalar 1. Zagotovka uch mushtchali patronda o’rnatilib unga burovchi moment M va o’q bo’yicha kuch R ta’sir qilmoqda (4.4a-rasm). rasm. Zagotovkani aylanishdan saqlovchi mahkamlash kuchini hisoblash sxemalari. Qisish kuchi qiymati quyidagi tenglamadan topiladi: Rf M K Q 3  (4.15) O’q bo’yicha R kuchi qiymati katta bo’lsa, zagotovka sirtida qo’shimcha ishqalanish kuchlari paydo bo’lishi mumkin. Bunday xolda agar R/3  f 1 Q bo’lsa, quyidagi shart bajarilishi kerak:

KM = 3fRQ + 3f 2 R 1 (P/3 - f 1 Q ) (4.16) Bundan 1 2 1 1 2 3 3 Rf f fR Rf KM Q    (4.17) f 1 f 2 -zagotovkani kulachaklar bo’ylab va sirti bilan kulachoklar pog’onasidagi ishqalanish koeffitsentlari; R 1 -kulachaklar pog’onalarining ishqalanish maydonchalarning radiusi; 2. Zagotovka markaziy teshik bo’yicha o’rnatilib qisqichlar bilan mahkamlangan (4.4b-rasm). Qisqichlarning tangentsial yo’nalishdagi bikrligi yetarli bo’lsa, quyidagi muvozanat sharti bajarilishi kerak: KM = f 2 R 1 P + f 2 R 1 Q + f 1 R 2 Q (4.18) Bundan 1 2 2 1 1 2 Rf Rf P Rf KM Q    (4.19) Qisqichlarning tangentsial bikrligi yetarli bo’lmaganda muvozanat shartining oxirgi a’zosi hisobga olinmaydi. 3. Zagotovka xalqasimon sirtga o’rnatilgan (4.4v-rasm). Zagotovkani muvozanat sharti quyidagicha bo’ladi:     Q Rf d D d D Qf d D d D Pf KM 2 1 2 2 3 3 2 2 2 3 3 2 3 1 3 1          (4.20) Bundan

    2 1 2 2 3 3 2 2 2 3 3 2 3 1 3 1 Rf d D d D Qf d D d D Pf KM Q          (4.21) Oldingi misoldagiday qisish elementlarining bikrligi past bo’lganda f,q,r parametrlari hisobga olinmaydi. 4. TSilindrik zagotovka  burchakli prizmada mahkamlangan (4.4g-rasm). Zagotovka sirtidagi ishqalanishni hisobga olinmasa muvozanat sharti quyidagicha bo’ladi: KM = f 1 RQ + f 2 RQ/(sin  /2) (4.22) Bundan 2 sin 2 1  Rf Rf KM Q   (4.23) 5.Prizmatik detalga yon tomonidan kesish kuchi ta’sir qilmoqda (rasm). rasm. Zagotovkani yon tomondan ishlov berish sxemasi. R kuchi zagotovkani O tayanchi atrofida burashga xarakat qiladi. Agar qisish kuchi Q tayanchlar burchagini og’irliklar markazida joylashsa, muvozanat sharti quyidagicha ko’rinishga ega bo’ladi:

        urf r r r f Q КР 2 3 2 1 1 2 ) ( 3 1 (4.24) Unda urf r r r f KP Q 2 3 2 1 1 2 3 ) ( 3     (4.25) Agar qisish kuchi tayanchlar uchburchagini og’irliklar markazida joylashmasa xar bir tayanchning reaktsiyasi topilishi kerak. Qisish kuchlari hisoblanganda ishqalanish koeffitsentining qiymati zagotovkani baza sirtlarining xolatiga karab olinadi. Agar zagotovka tayanchlarga ishlangan sirti bilan o’rnatilsa f=0.16 qilib qabul qilish mumkin. Baza sirti ishlanmagan zagotovka sferasimon kallagli doimiy tayanchga o’rnatilgan bo’lsa, f=0,2…0,25. Agar o’rnatish yoki qisish elementining ishchi sirtida tishchalar bo’lsa, ishqalanish koeffitsentining qiymati katta mikdorda normal kuchga bog’liq. Bu kuchning qiymati katta bo’lgan xollarda ishqalanish koeffitsenti katta bo’lishi mumkin. Hisob formulalarga kiruvchi extietlik koeffitsenti ishlanadigan zagotovkalar bir xil emasligini, kesish asbobi yeyilib kesish kuchlari oshib ketishni va zagotovkalarni o’rnatish va mahkamdash sharoitlari o’zgarib turishini hisobga oladi. Koeffitsentning qiymati ishlov berishni muayyan sharoitlariga karab olinadi va uning qiymati doim K>1,5.

Adabiyotlar 1. Islom Karimov. O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida. Toshkent, O’zbekiston, 1997. 2. B.E.Muhamedov Metrologiya. Texnologik ko’rsatkichlarini o’lchash usullari va asboblari Toshkent, - O’qituvchi. 1991. 3. Г.М.Иванов, Н.Д.Кузнецов, В.С.Чистяков. Теплотехнические измерения и приборы. М: Энергоатомиздат. 1984. 4. В.С.Чистяков. краткий справочник по теплотехническим измерениям. – М: Энергоатомиздат. 1990. 5. Н.Д.Кузнецов В.С.Чистяков. Сборник задач и вопросов по теплотехническим измерениям и приборам. . –М: Энергоатомиздат. 1986. 6. Гольцман В.А. Приборы контроля и средств автоматизации тепловых процессов. М.: Высшая школа. 1980. 7. SHoyunusov Sh.SH. Issiqlik texnika o’lchovlari fanidan ma‘ruza matnlari. ToshDTU. 2000. 8. SHoyunusov Sh.SH., Raximdjanov R.T. Issiqlik texnika o’lchovlari fanidan tajriba ishlari uchun-uslubiy qo’llanma. ToshDTU. 1999. 9. Рахимджанов Р.Т., Шоюнусов Ш.Ш., Алимов Х.А. Теплотехнические измерения. Учебное пособие для бакалавров обучаюшихся по направлению «Теплоэнергетика» ТашГТУ 2002.

Похожие

Zagotovkalarni moslamalarda bazalashtirish

Moslamalarda o’rnatish xatoligi

Moslamalarni o’rnatish, mahkamlash elementlari

Moslamalar yuritmalari

Yig’ish moslamalari