Mashinasozlikda aniqlik - Машиностроение - Рефераты

Mashinasozlikda aniqlik

Загружено в:

17.01.2023

Скачано:

0

Размер:

656.88671875 KB

Mashinasozlikda aniqlik Reja: 1. Aniqlik ahamiyati 2. Mashinasozlikda aniqlikka erishish usullari. 3. Ishlov berish aniqligiga ta’sir etuvchi asosiy omillar 4 Texnologik tizimni kesish kuchi ta’sirida qayishqoqli deformatsiyalanishidan paydo bo’ladigan xatoliklar 5. Kesuvchi asbobining noaniqligi va yeyilishidan kelib chiqadigan xatoliklar 6 Texnologik tizimning issiqlik ta’sirida deformatsiyalanishidan hosil bo’ladigan xatoliklar 7. Dastgohni sozlashda paydo bo’ladigan xatoliklar 8. Dastgohning geometrik noaniqligi va yeyilishidan kelib chiqadigan xatoliklar

1. Aniqlik ahamiyati Mashinasozlikni ko’pchilik mahsulotlarini aniqligi ularni sifatini muhim belgisi hisoblanadi. Zamonaviy yuqori quvvatli va yuqori tezlikka ega paxta sanoati texnologik mashinalarini tayyorlashdagi yetarli aniqlik ta’minlanmasa ishlay olmaydilar, chunki aniqlikni kamligi mashinalarni bir tekis ishlashiga xalaqit beruvchi va ularni buzilishiga olib keladigan qo’shimcha dinamik yuklamalar va titrashlarni paydo bo’lishiga olib keladi. Detallarni tayyorlash va qismlarni yig’ish aniqligini oshirish mashinalar va mexanizmlarni ishlash muddatlarini va ekspluatatsiya qilishdagi ishonchli oshiradi, shuning uchun mashinalar va detallar tayyorlashda aniqlikka bo’lgan talab uzluksiz oshib bormoqda. Agar yaqin vaqtgacha tarmoq mashinasozligida millimetrni bir necha yuzli ulushlardagi joizlik doirasida tayyorlangan detallar aniq hisoblansa, hozirgi vaqtda esa ba’zi aniq buyumlar uchun jozligi bir necha mikrometr yoki hatto mikrometrni o’nli ulushiga teng bo’lgan detallar talab etilmoqda. Sharikopodshipnik detallarini aniqligi oshganda va uni tirqishi 20 mkm dan 10 mkm gacha kamayganda ishlash muddati 740 dan 1200 soatgacha oshadi. Aniqlikni oshishi buyumlar ishlab chiqarish jarayoni uchun ham muhim ahamiyatga ega. Tayyorlamalarni aniqligini ortishi mexanik ishlov berishdagi mehnat sarfini kamaytiradi, detallarga ishlov berishdagi quyimlar o’lchamlarni kamaytiradi va metalni iqtisod etishga olib keladi. Mexanik ishlov berish aniqligini oshirish yig’ishda qo’shimcha sozlash ishlarini yo’qotadi, detal va qismlarni o’zaroalmashuvchanlik tamoyilini amalga oshirish imkonini beradi. Mashinasozlikda aniqlik muammosini hal etish uchun texnolog quyidagilarni ta’minlashi kerak: konstruktor talab etayotgan detallarni tayyorlash va mashinani yig’ish aniqligini; bir vaqtda tayyorlashdagi yuqori unumdorlik va tejamkorlikka erishish orqali amaldagi ishlov berish aniqligini o’lchash va nazorat etish uchun kerakli vositalarni; texnologik operatsiyalararo

o’lchamlar joizliklarini va boshlang’ich tayyorlamalar o’lchamlarini o’rnatish va ularni texnologik jarayon bo’yicha bajarilishini. Bundan tashqari, o’rnatilgan texnologik jarayonlarni amaldagi aniqligini tadbiq etish, ishlov berish va yig’ishda xatoliklarni paydo bo’lish sabablarini tahlil etishi kerak. Detalni aniqligi deyilganda, chizma talablari yoki namunasiga o’lchamlari, geometrik shakli, ishlov beriladigan yuzalarni o’zaro joylashuvini to’g’riligi va ularni g’adir-budurlik ko’rsatkichlari bo’yicha mos kelish darajasi tushuniladi. 2. Mashinasozlikda aniqlikka erishish usullari. Tayyorlamaga ishlov berishdagi berilgan aniqlikka ikkita bir-biridan tamoyilli farq qiladigan usullar orqali erishish mumkin: sinovli yurishlar va o’lchovlar hamda sozlangan dastgohlarda o’lchamlarni avtomatik olish usullari. Sinovli yurishlar va o’lchovlar usulida dastgohda o’rnatilgan tayyorlamani ishlov beriladigan yuzasiga kesuvchi asbob keltiriladi va tayyorlama yuzasini qisqa qismidan sinov qirindisi qirqiladi. So’ngra dastgoh to’xtatiladi, olingan o’lcham sinovli o’lchanadi, uni chizmasidan og’ish kattaligi aniqlanadi va dastgoh limbi yordamida asbob holatiga tuzatish kiritiladi. So’ngra yana tayyorlama qisqa qismiga sinov ishlov berish amalga oshirilib, olingan o’lcham yana o’lchanadi va kerak bo’lsa asbobni holatiga yangi o’zgartirish kiritiladi. Shunday qilib, sinovli yurishlar va o’lchovlar orqali talab etilayotgan o’lchamni olish uchun asbobni tayyorlamaga nisbatan to’g’ri holatga o’rnatiladi. Bulardan so ’ ng tayyorlamani butun uzunligi bo ’ yicha ishlov beriladi . Keyingi tayyorlamaga ishlov berishda asbobni sinovli yurish va o ’ lchovlar orqali o ’ rnatish jarayoni yana qaytariladi . Sinovli yurish va o’lchovlar usulida ko’pincha belgilar qo’llaniladi. Bu holda birlamchi tayyorlama yuzasiga maxsus asboblar yordamida (chizg’ich, shtangenreysmus va boshqalar) bo’lajak detal konturi, bo’lajak teshiklar

markazlari holatini yoki o’yiqchalar konturlarini ko’rsatuvchi ingichka chiziqlar chiziladi. Ishlov berish jarayonida ishchi asbob kesuvchi tig’ini harakat yo’nalishini shu chiziqlar bo’yicha amalga oshirish orqali tayyorlashdagi talab etilgan yuza shaklini chiqishini ta’minlaydi. Tayyorlamalarga o’lchamlarni avtomatik olish usulida ishlov berishda dastgoh birlamchi shunday sozlanadiki, bunda tayyorlamani talab etilayotgan aniqligiga, ishchini malakasi va e’tiboriga deyarli bog’liq bo’lmagan holda avtomatik tarzda erishiladi. 1- rasm. O’lchamlarni avtomatik olish usuli bilan tayyorlamalarga ishlov berish Tayyorlama 2 “a” va “b” o’lchamlarga frezalashda, frezerli dastgoh stoli balandiigi bo’yicha birlamchi shunday o’rnatiladiki, bunda qisqichlarni qo’zg’almas siquvchi elementni tayanch yuzasi frezani aylanish o’qidan K=Dfr /2+a masofaga orqada qoladi. Shuningdek freza 3 ni yon yuzasini stolni ko’ndalang siljitish orqali qisqichni qo’zg’almas elementini vertikal yuzasidan “b” masofaga uzoqlashtiriladi (1 a -rasm). Dastgohni bunday birlamchi sozlashni sinovli yurish va o’lchovlar usulida bajariladi. Bunday sozlashdan so’ng tayyorlamani barcha partiyalarga

oraliq o’lchovlarsiz (bundan tanlama nazorat o’lchovlari mustasno) va dastgoh stolini ko’ndalang va vertikal yo’nalishlarda qo’shimcha siljitishlarsiz ishlov beriladi. Ishlov berish jarayonida “K” va “B” o’lchamlar o’zgarmasligi sababli, ishlov berilayotgan tayyorlamani “a” va “b” o’lchamlari aniqligi, dastgohni shunday sozlashda ishlov berilayotgan barcha tayyorlamalar uchun bir xilligi saqlanib qolinadi. Shunga o’xshash tayyorlama 2 yon yuzasiga ishlov berishda tayyorlamani “a” o’lchami keskich 3 siljishini cheklovchi tayanch 4 yuzasidan mahkamlovchi moslama yonigacha bo’lgan “C” masofa hamda tayanch 4 yuzasidan keskich tig’i uchigacha bo’lgan “b” masofa bilan aniqlanadi (1 b - rasm). Dastgohni birlamchi sozlashda o’rnatiladigan bu o’lchamlarning doimiyligida ishlov berilayotgan tayyorlamani “a“ o’lchami o’zgarmay turadi. Demak, sozlangan dastgohlarda o’lchamlarni olishni avtomatik usulini qo’llashda talab etilayotgan aniqlikni ta’minlash vazifasi ishchidan dastgohni birlamchi sozlaydigan sozlovchiga, maxsus moslama tayyorlovchi asbobsozga hamda texnologik asoslar va tayyorlama o’lchamlarini belgilovchi, uni o’rnatish va mahkamlash usulini, moslamani kerakli konstruksiyasini aniqlovchi texnologga o’tadi. O’lchamlarni avtomatik olish usulini afzalliklari quyidagilar: -ishlov berish aniqligini oshish va nuqsonni kamayishi; -ishlov berish unumdorligini oshishi; - ishchilar malakasidan muqobil foydalanish; -ishlab chiqarish samaradorligini oshishi. Sozlangan dastgohlarda o’lchamlarni avtomatik olish usulini bunday afzalliklari uni zamonaviy seriyali va ommaviy ishlab chiqarish sharoitlarida keng qo’llanishini belgilab beriladilar. 3. Ishlov berish aniqligiga ta’sir etuvchi asosiy omillar

Ishlov berish natijasida olingan detal aniqligi ko’plab omillarga bog’liq bo’ladi va quyidagilar bilan aniqlanadi: -detal yoki ayrim elementlarni geometrik shakldan og’ishi; -haqiqiy o’lchamlarni nominalidan og’ishi; -detal yuza va o’qlarini o’zaro aniq joylashuvidan og’ishi (masalan, paralellik, perpendikulyarlikdan og’ishlar). Ishlov berishni mehnat hajmi va tannarxi bevosita talab etilayotgan aniqlikka bog’liq bo’ladi va o’zgarmas boshqa sharoitlarda, aniqlikni oshishiga mos holatda tannarxi ham kattalashadi (2-rasm). 2-rasm. Detall joizligi va tannarxni orasidagi bog’liqlik Ishlab chiqarish sharoitlarida ishlov berish aniqligi ko’plab omillarga bog’liqligi sababli, dastgohlarda ishlov berishni erishiladigan emas, balki iqtisodiy aniqlik bilan olib boriladi. Mexanik ishlov berishdagi iqtisodiy aniqlik me’yorli ishlab chiqarish sharoitlarida, kerakli moslamalar va asboblarni dastgohlarda ishlatish, vaqtni me’yorli ketkazish, yetarlicha malakadagi ishchilardan foydalanish orqali minimal tannarxda ishlov berish natijasida amalga oshiriladi. Erishiladigan aniqlikka ishlov berish tannarxini hisobga olmasdan, ko’p xarajat, yuqori malakali ishchilardan foydalanish, ko’p vaqt sarflash orqali erishiladi. Metallqirquvchi dastgohlarda ishlov berish aniqligiga quyidagi asosiy omillar ta’sir ko’rsatadi.

1. Dastgohlarni geometrik noaniqligi. Ular dastgohni asosiy detallari, qismlarini noto’g’ri tayyorlash va yig’ish, detallarni ishqalanuvchan yuzalarni yeyilishi, o’qlarni o’zaro perpendikulyarligi va paralelligini buzilishi, yo’naltiruvchilar, yurish vintlari va boshqalarni noaniqligi yoki nosozligi oqibatida kelib chiqadi. 2. Kesuvchi asbobni tayyorlash darajasi va uni ish jarayonida yeyilishi. 3. O’lchamga asbobni o’rnatish va dastgohni sozlash noaniqligi. 4. Ishlov berilayotgan tayyorlamani moslamaga o’rnatishdagi xatolik. 5. Ishlov berish jarayonidagi kesuvchi kuch ta’sirida dastgoh- moslama-asbobdetal (DMAD) texnologik tizimini yetarlicha bikr bo’lmasligi sababli dastgoh detallari, moslama, asbob va detalni qayishqoqli deformatsiyalanishi. 6. Ishlov berish jarayonidagi ishlov berilayotgan detal, dastgoh detallari va kesuvchi asbobni issiqlik deformasiyalanishi. Detal materlalini ichki kuchlanishlari ta’sirida paydo bo’ladigan deformatsiyalar. 7. O’lchov asbobini noaniqligi, undan foydalanish, temperatura va hokazolar ta’sirida o’lchamdagi xatoliklar. 8. Ish bajaruvchini xatoliklari. 4 Texnologik tizimni kesish kuchi ta’sirida qayishqoqli deformatsiyalanishidan paydo bo’ladigan xatoliklar Kesish jarayonida dastgoh, moslama, kesuvchi asbobi va tayyorlama birgalikda qayishqoqli tizimni tashkil qiladi, bundan buyon ularni qisqa qilib DMAD texnologik tizimi deb ataymiz. Detallarni kesib ishlashda kesish kuchi ta’sirida texnologik tizimning qismlari qayishqoqli deformatsiyalanadi. Uning qiymati kesish kuchiga va shu qismlarning bikrligiga, ya’ni ularning ta’sir qilayotgan kuchga qarshilik qilish qobiliyatiga bog’liqdir. Kesish jarayonida kesish kuchining miqdori o’zgarib turadi. Uning o’zgarish kesish chuqurligining o’zgarishiga (partiyadagi tayyorlamalar

o’lchamining o’zgarishi hisobiga), tayyorlama materlalining qattiqligiga bog’liqdir. Kesish kuchining va tizim qismlari bikrligining har xil kesimda o’zgarib turishi DMAD qismlarining har xil deformatsiyalanishiga olib keladi, bu esa detalning shakli hamda o’lcham aniqligiga ta’sir qiladi. Shunday qilib, detalning aniqligi texnologik tizim DMADning bikrligiga bog’liq ekan. Qayishqoq tizimning bikrligi deb, shu tizimning uni deformatsiyalovchi kuchga qarshilik qilish qobiliyatiga aytiladi. DMAD tizimida bikrlik kuchni deformatsiyaga nisbati bilan aniqlanadi. Kesish nazariyasi bo’yicha kesish kuchi uchta tashkil etuvchilarga bo’linadi va quyidagicha aniqlanadi (3 – rasm). bu yerda: R-umumiy kesish kuchi, n P z -tangenslal kesuvchi kuch, n 3 – rasm. Kesuvchi kuch tashkil etuvchilari P y -radial kuch, n; P x -o’q kuchi, n Ishlov berilayotgan yuzaning bikrligiga asosan yuzaga normal radius bo’yicha yo’nalgan radial kuch ta’sir qiladi.

DMAD qayishqoqlik tizimining bikrligi deb, kesuvchi kuchni radial tashkil etuvchini shu yo’nalishdagi deformatsiyalanishiga (y) nisbatiga aytiladi. Texnologik tizimning qayishqoqlik xususiyatini yana uning beriluvchanligi bilan ham baholash mumkin. Beriluvchanlik (w) bikrlikka teskari bo’lib, w deformatsiyalanishini radial kuchiga nisbati bilan ifodalanadi: Texnologik tizimning bikrligini tajriba usuli bilan topiladi. Oddiy shakldagi tayyorlama va kesuvchi asboblarining bikrliklarini esa hisoblash usuli bilan topish mumkin [8]. Yangi dastgohlarning bikrligi 20000 ÷ 40000 n/mm, eski dastgohlar uchun esa 10000 n/mm dan kam bo’ladi. Texnologik tizimning bikrligi oshishi ishlanayotgan detalning aniqligini oshishiga va ish unumdorligini ko’payishiga olib keladi. DMAD tizimining bikrligini quyidagicha oshirish mumkin: -tizimni tashkil etuvchi detallarning bikrligini oshirish; -birikmalarning tirqishini kamaytirish; -texnologik tizimni tashkil etuvchi qismlarini kamaytirish; -ishlov berilayotgan tayyorlamaning bikrligini oshirish va yordamchi tayanch ishlatish. Deformatsiyalanadigan texnologik tizimda detallarni kesib ishlashda tayyorlamada mavjud bo’lgan xatoliklarni bir ishlov berish bilan butunlay

yo’qotib bo’lmaydi. Texnologik tizimning bikrligini oshirish va bir yuzaga bir necha marta ishlov berish yo’li bilan qoldiq xatoliklarni kamaytirish yoki butunlay yo’qotish mumkin. Deformatsiyalanuvchi tizimda kesib ishlash davomida tayyorlamadagi mavjud xatoliklar detalga kichiklashgan holda ko’chiriladi. Agar tayyorlamaning shakli yoki yuzalarining fazoviy joylashishida xato bo’lsa kesib ishlagandan so’ng ham shunday xatoliklar detalga ko’chiriladi, lekin xatolik qiymati keskin kamayadi. Avvaldan sozlangan dastgohda tayyorlamalarga ishlov berishda partiyadagi detallarning aniqligini oshirish uchun: -texnologik tizimning bikrligini oshirish kerak; -tayyorlamaning aniqligini oshirish kerak; -tayyorlama materlalining mexanik xossalarini o’zgarmas qilish kerak (qattiqligini). Kesib ishlanayotgan detalning shakl va fazoviy xatoliklarini boshqacha yo’l bilan ham kamaytirish mumkin. Buning uchun butun ish davomida radial kuchning miqdorini bir xil saqlash kerak. Bunga esa ishlov davomida surishning miqdorini o’zgartirish hisobiga erishiladi. Ma’lumki siljituvchi kuch P y =C P t X S Y HB n , bu kuchning miqdorining o’zgarishi tayyorlama xatosi sababli ishlanishi “t” ning o’zgarishiga bog’liq. Agar kesish jarayonida “t” ning oshishi bilan “S” (surish) ning miqdori kamaytirilsa “P Y ” o’zgarmaydi va butun yuza bo’ylab “t qol ” bir xil bo’ladi. Surishning ish davomida ma’lum qonun bo’yicha o’zgarishini mexanik, gidravlik yoki boshqa qurilmalar yordamida amalga oshirish mumkin. Aniqlik va ish unumdorligini texnologik tizimni boshqaruvchi qurilmalar ishlatish xisobiga ham oshirish mumkin. Quyim yoki tayyorlama materlalining qattiqligi o’zgarganda bu qurilmalar avtomatik ravishda sozlanib, dastgohning ishlash tartibni o’zgartiradi. 5. Kesuvchi asbobining noaniqligi va yeyilishidan kelib chiqadigan xatoliklar

Kesib ishlash jarayonida o’lchamli va shakldor yuzalar uchun tayyorlangan kesuvchi asboblarining noaniq ishlanishi natijasida ishlov berilayotgan detalda xatolik paydo bo’lishi mumkin. Bu asboblarga quyidagilar kiradi: ariqcha yo’nish keskichi, ariqchasimon o’yiq uchun disk va shponka frezalari, parmalar, zenkerlar, razvertkalar, tortgich, shakldor keskich va frezalar, rezba, tishkesuvchi asboblari va boshqalar. Ular bilan ishlaganda ishlov berilgan yuzaning shakli yoki o’lchami kesuvchi asbobining o’lchamiga bog’liqdir. Kesish paytida asbobning shakli va o’lchami tayyorlamaga aynan ko’chiriladi. Ishlov berilayotgan yuzaning aniqligi asosan kesuvchi asbobning o’lcham joizligiga bog’liq. Ko’p qirralik kesuvchi asboblari (parma, zenker, razvertka) bilan ishlaganda teshik diametrining aniqligiga asbob o’lchamining joizligidan tashqari boshqa omillar ham ta’sir qiladi. Bularga asbobning ishchi qismining quyruq qismi bilan o’qdoshmasligi, kesuv qirralarining noto’g’ri charxlash natijasida radius bo’ylab yo’nalgan kesish kuchining xosil bo’lishi va boshqalar kiradi va ular teshik diametrining yanada kattalashishiga olib keladi. Teshikka ishlov berishda konduktor vtulkalaridan foydalanish uning aniqligini oshishiga yordam beradi. Parmalash paytida konduktor vtulkasining qo’llanilishi teshik diametrining aniqligini 50 foizga oshiradi. Metallarni kesib ishlash jarayonida kesuvchi asboblar asta-sekin yeyiladi, bu esa ishlanayotgan detalning aniqligiga salbiy ta’sir qiladi: tashqi yuzalarga ishlov berishda o’lcham kattalashadi, ichki yuzalarga ishlov berishda esa kamayadi. Kesuvchi asbobning yeyilishiga quyidagi omillar ta’sir qiladi: -tayyorlamaning va kesuvchi asbobining materlallari; kesuvchi asbobining o’lchamlari va burchaklari, kesish tartibi, sovutadigan suyuqlikning xususiyati va boshqalar.

Keskichning ishlash sharoitiga qarab uning oldingi yoki ketingi yuzasi ko’proq yeyilishi mumkin. Kesilayotgan qatlam qalinligi 0,15 mm dan kichik bo’lganda (toza va pardozli kesish) keskichning ketingi yuzasi ko’proq yeyiladi (6-rasm). 6-rasm. Kesuvchi asbob yeyilishini aniqlikka ta’siri Detalning aniqligiga ishlov berilayotgan yuzaga me’yorli yo’nalishdagi yeyilish – keskichning ketingi yuzasining yeyilishi ta’sir qiladi. Kesish jarayonida asbob bilan qirindi va asbob bilan ishlov berilayotgan yuza o’rtasida ishqalanish bo’ladi, bu esa asbobning ish davomida to’xtovsiz yeyilishiga olib keladi. Asbobning yeyilish miqdorini yeyilgan yuzaning balandiigini orqa burchakning tangensiga ko’paytirib topish mumkin. E = h · tg α Agar asbobning yeyilish miqdori ma’lum bo’lsa yeyilish oqibatida kelib chiqadigan xatolikni ( Δ Ye ) hisoblash mumkin bo’ladi: a) yuzaga simmetrik ishlov berganda yoki asbob simmetrik yeyilganda (yo’nish, parmalash) Δ E = 2E b) yuzaga nosimmetrik ishlov berganda (randalash, yuzani frezalash, jilvirlash) Δ Ye = E Yeyilish jarayonini qanday borishini va yeyilish miqdorini yeyilish egri chizig’ini yasab aniqlash mumkin (7– rasm).

7- rasm. Yeyilishni egri chizig’i Yeyilish egrisidagi I davr boshlangich yeyilishga to’g’ri keladi, bu qismda oz vaqt ichida asbob tez yeyiladi, bunda yuzalarning g’adir- budurliklari yediriladi. Asbobning yuzalari qanchalik silliq bo’lsa, bu davrda yeyilish shunchalik kam bo’ladi. II davr asosiy yeyilish davridir. Bu davrda yeyilish to’g’ri chiziq bo’yicha astasekin orta boradi. Yeyilish biror qiymatga yetganda yuzalarning yedirilish sharoiti o’zgaradi va III davr–xatarli yeyilish davri boshlanadi, bu davrda yeyilish tezlashadi va oz vaqtdan so’ng asbobning kesish qirralari ishdan chiqadi. II davrda yeyilish jadalligini  burchagining tangensi bilan aniqlash mumkin. Yeyilish jadalligini nisbiy yeyilishi deyiladi (E N ): bu yerda; E 2 va l 2 - asosiy yeyilish davridagi yeyilish miqdori va asbobning bosib o’tgan yo’li. Boshlang’ich yeyilish (Ee b ) va nisbiy yeyilish (E N ) miqdori ma’lum bo’lsa asbob “L” yo’lni bosib o’tgandagi yeyilish miqdorini quyidagicha aniqlash mumkin: Bir tayyorlamani yo’nishda asbobning bosib o’tgan yo’li

D va l - tayyorlamaning diametri va uzunligi, mm. S – surish, mm/ayl. Nisbiy yeyilishga tayyorlama va kesuvchi asbobning materlali, kesish tartibi va kesib ishlash usuli ta’sir qiladi. Tayyorlamaning qattiqligini oshishi nisbiy yeyilishni ko’paytiradi, texnologik tizim bikrligini va surish miqdorini oshishi nisbiy yeyilishni kamayishiga olib keladi. Asbobning ketingi burchagining kamayishi nisbiy yeyilishini ko’payishiga, asbob materlali qattiqligini oshishi esa, uni kamayishiga olib keladi [7]. Katta o’lchamli tayyorlamani kesishda asbobning yeyilishi detalning shakl aniqligiga ta’sir qiladi. Agar katta diametrli uzun val yoki teshik ishlanayotgan bo’lsa, keskichning yeyilishi ta’siridan konussimon shakl kelib chiqadi. Kichik o’lchamlik tayyorlamalarning shakliga yeyilishining ta’siri bo’lmaydi. Shu partiyadagi detallarning o’lchamlari, asbobning yeyilishi xisobiga, asta-sekin kattalashib boradi (8-rasm). 8-rasm Uzun detaliga ishlov berishda kesuvchi asbob yeyilish ta’siri Tayyorlamalarni oldindan sozlangan dastgohlarda ishlaganda asbobning yeyilishini tayyor detalni o’lchash yo’li bilan nazorat qilish mumkin. Kerak bo’lganda yeyilgan asbobni o’zgartirish va dastgohni qayta sozlash yo’li bilan yeyilishni ishlov berilayotgan yuza aniqligiga ta’sirini kamaytirish mumkin.

Kesuvchi asbobni yeyilishini ishlov berish aniqligiga ta’sirini dastgohni avtomatik tarzda qayta sozlovchi qurilmalardan foydalanish orqali ham kamaytirish mumkin. Yeyilishning ko’payishi va asbobning o’tmaslashishi kesish kuchini ko’payishiga sabab bo’ladi, bu kuch texnologik tizimning deformatsiyalanishi ko’payishiga va natijada ishlanayotgan detalning aniqligini yanada kamayishiga olib keladi. 6 Texnologik tizimning issiqlik ta’sirida deformatsiyalanishidan hosil bo’ladigan xatoliklar Detallarni kesib ishlash jarayonida uning aniqligiga tayyorlamaning, kesuvchi asbobning va dastgoh detallarining issiqlik ta’siridan deformatsiyalanishi ta’sir qiladi. Kesib ishlash chog’ida kesish doirasida qirindining plastik deformatsiyalanishi, qirindining keskich oldingi yuzasiga va yo’nilgan yuzaning keskich ketingi yuzasiga ishqalanishi natijasida issiqlik hosil bo’ladi. Bundan tashqari dastgoh detallarning bir-biriga ishqalanishi va tashqi issiqlik manbalari ta’siridan ham texnologik tizim qiziydi. Dastgohlarning issiqlik deformatsiyalanishi. Dastgohni ishlashi jarayonida shpindel babkalarini qizishi va ularni vertikal va gorizontal yo’nalishlarda siljishi kuzatiladi. Temperatura qiymati 10-50 0 C atrofida bo’ladi. Dastgohda asosiy issiqlik manbai–shpindeli va vallardir. Eng katta issiqlik val yoki shpindelning podshipnik bilan tutashgan joyida hosil bo’ladi va bu yerda temperatura boshqa joylarga qaraganda 30-40% ortiq bo’ladi, bu holda shpindelning issiqlik ta’siridan uzayishi ishlanayotgan detalning aniqligiga salbiy ta’sir qiladi. Shpindelning issiqlik ta’siridan siljishi sozlangan dastgohlarda ishlaganda nisbatan katta xatolarga olib kelishi mumkin. Shpindel o’qini siljishiga sabab bo’luvchi oldi babkani qizishi 3-5soat davom etadi va so’ng bu jarayon turg’unlashadi.

Dastgohni issiqlik deformatsiyalanishi sababli kelib chiqadigan ishlov berish xatoliklarini yo’qotish uchun dastgohni birlamchi salt yurishda 2-3 soat qizdiriladi, to’xtashlar kamaytiriladi. Tayyorlamaning issiqlik deformatsiyalanishi. Detalning aniqligiga tayyorlamaning issiqlikdan deformatsiyalanishi ham ta’sir qiladi. Kesib ishlash vaqtida tayyorlamaga issiqlikning ma’lum miqdori o’tadi. Tokarlik dastgohida ishlaganda issiqlikning 50 ÷ 60 foizi qirindiga, 10 ÷ 40 foiz issiqlik keskichga, 3 ÷ 9 foiz issiqlik tayyorlamaga va 1 foiz chamasi issiqlik nurlanish yo’li bilan atrof muhitga tarqaladi. Parmalashda esa issiqlikning 28 foizi qirindi bilan ketadi, 14 foiz issiqlik parmaga o’tadi, 55 foiz issiqlik tayyorlamada qoladi va 3 foiz issiqlik atrof- muhitga tarqaladi. Tayyorlamani bir tekis qizishida o’lcham xatoliklari kelib chiqadi, uni mahalliy, ba’zi joylarini qizishi cho’kishni olib keladi va shakl xatoligi kelib chiqadi. Ishlov beriladigan tayyorlama qizishi kesish tartiblariga bog’liqdir, masalan, tokarli ishlov berishda kesish tezligi va surishini oshishi temperaturani kamaytiradi, kesish chuqurligi ortishida temperatura ham ortadi. Katta o’lchamli tayyorlamalarni kesib ishlashda issiqlik deformatsiyasi juda oz bo’ladi. Detal ko’ndalang kesimining kichiklashishi va uzunligining oshishi issiqlik ta’siridan hosil bo’ladigan xatolikni ko’payishiga olib keladi. Ayniqsa aniqlikka teshikka ishlov berishda issiqlik deformatsiyasining ta’siri katta bo’ladi. Asbobni issiqlik deformasiyalanishi. Kesib ishlash jarayonida kesish doirasida katta issiqlik hosil bo’ladi va u ba’zan 900 0 C ga yetadi. Issiqlik ta’siridan keskich uzayadi va natijada ko’proq qirindi olinib, detal o’lchami kichiklashadi.

9-rasm. Keskichning issiqlik deformatsiyalanishi Keskichning vaqt o’tishi bilan issiqlik ta’siridan uzayishi (  ) 9–rasmda ko’rsatilgan. Tokarlik keskichini uzayishiga uni dastgoh keskich ushlagichidan chiqib turish kattaligi ta’sir qiladi, masalan uni 40 dan 25 mm gacha kamaytirishda keskich uzayishi 28 dan 18 mkmgacha kamayadi. Kesish jarayonida keskich 30-50 mkm ga qadar uzayishi mumkin. Issiqlik va uning ta’siridan uzayish kesish tezligining, surish va kesish chuqurligining ko’payishi bilan ortib boradi. Kesuvchi asbobning issiqlik ta’siridan uzayishi natijasida detallarda o’lcham va katta o’lchamdagi detallarda shakl xatoliklari hosil bo’ladi. Shunday qilib, issiqlikning dastgoh-tayyorlama-kesuvchi asbobi texnologik birligiga ta’siridan, avvaldan sozlangan dastgohlarda ishlaganda, o’lcham xatoliklari xosil bo’lar ekan va tayyorlama o’lchamining kattalashishi bilan bu xatolik ko’payadi. 7. Dastgohni sozlashda paydo bo’ladigan xatoliklar Dastgohni sozlashda kerakli o’lchamni olish uchun kesuvchi asbob ishlov berilayotgan yuzaga nisbatan ma’lum bir vaziyatni egallashi (sozlanish) kerak. Ish jarayonida kesuvchi asbobining yeyilishi ham dastgohni qayta sozlashga olib keladi. Sozlash va qayta sozlashdan maqsad-partiyadagi barcha detallarning o’lchamlarini joizlik maydoni ichida olishdir. Kesuvchi asbobni har bir almashtirishda uni bir xil holatda o’rnatib bo’lmaydi, u ishlov berilayotgan

detallar partiyalari uchun turlicha bo’ladi. Asbobni ikki holatlari orasidagi masofa yoki uni holatlarini yeyilishini dastgohni sozlash xatoligi deyiladi. Sozlash xatoligi kattaligi dastgohni sozlashni bajarish usuliga bog’liq bo’ladi va maksimal minimal sozlanadigan o’lchamlar farqi ko’rinishida bo’ladi. Sozlash xatoligi kattaligi sozlovchi malakasi hamda qo’llaniladigan o’lchov asbobi va andozalarni aniqligi bilan aniqlanadi. Namuna detallari bo’yicha sozlash bajarilganda sozlash xatoligi ushbu usulga xos bo’lgan hisoblash noaniqligi funksiyasi ham bo’ladi va sozlash aniqligiga ishlov berilgan detallarni o’lchash orqali baho beriladi. Odatda olingan o’lchamlarni o’rta arifmetigini berilgan sozlashda ishlov berilgan detallar partiyasi uchun o’lchamlarni markazi deb qabul qiladilar. Sozlovchini vazifasi mumkin qadar bu guruhlash markazini sozlanuvchi o’lchamga to’g’ri keladigan nuqta bilan mos keltirishdir. Agarda namuna detallar o’lchamlarini hisoblangan o’rta arifmetigi sozlanuvchi o’lchamdan farq qilsa, u holda sozlovchi asbob holatini limb yoki boshqa qurilma yordamida rostlaydi. Chekka va me’yorli kalibrlar qo’llagan holda namuna detallar bo’yicha dastgohni sozlash nisbatan kam ishlatiladi, bu usul nisbatan noaniq va ko’p miqdordagi namuna detallarni talab etadi. Kesuvchi asbobni andoza bo’yicha o’rnatish odatda frezerli va tokarli dastgohlarni sozlashda qo’llaniladi. Shup yordamida moslama korpusida mahkamlangan andoza tekisligi va freza tishi orasidagi masofani tekshiradilar. Shup bo’yicha o’rnatish aniqligi ishchi malakasi, freza tishlarini radial tepishi kattaligi hamda andoza va shupni tayyorlash aniqligi va yeyilish darajasiga bog’liq bo’ladi. Andoza bo’yicha sozlash dastgohni ishlamay turgan holatida bajariladi va bu andoza o’lchamlarini tayyorlashda hisobga olinadi. Andozalarni tayyorlash xatoligi 10-20 mkm, asbobni o’rnatish xatoligini esa 20-

25 mkm. atrofida bo’ladi, u holda sozlash xatoligi 25-60 mkm. bo’ladi. Ba’zi hollarda kesuvchi asbobni ishlov berilayotgan tayyorlamadan olib ketish va yana avvalgi holatga qo’yish kerak bo’ladi, bu qattiq yoki indikatorli tayanchlar yordamida bajariladi. Oddiy sharoitlar uchun qattiq tayanch bo’yicha o’rnatish xatoligi 20-50 mkm.ni tashkil etadi, malakali ishchi uni 10- 20 mkm.gacha kamaytirishi mumkin. Xulosa qilganda, namuna detallar bo’yicha sozlashda yuqori aniqlik ta’minlanadi, ammo ko’p mehnat sarflanadi (ba’zi hollarda umumiy vaqtni 20%gacha), namuna detallarni bir qismi nuqsonga chiqariladi. Shuning uchun bu usul nisbatan oddiy sozlanadigan dastgohlar uchun qo’llaniladi. Andoza bo’yicha sozlashda nisbatan kam mehnat sarflanadi, aniqlikni muntazam chiqishini ta’minlaydi, yuqori malakali ishchilarga hojat qolmaydi. 8. Dastgohning geometrik noaniqligi va yeyilishidan kelib chiqadigan xatoliklar Dastgohning geometrik aniqligi deb, ishlamay turgan (yuklanmagan) dastgohning aniqligi tushuniladi. Dastgohning geometrik xatoligi uning asosiy detallarining noaniq ishlanishidan, dastgohni yig’ish jarayonida hosil bo’ladigan xatoliklardan va detallarning yeyilishidan kelib chiqadi. Xar bir metall qirquvchi dastgohlar bir nechta qismlardan tashkil topadi. Ba’zi qismlar ishlanayotgan tayyorlama bilan, boshqalari esa kesuvchi asbob bilan bog’langan bo’ladi. Dastgohni yig’ish jarayonida hosil bo’ladigan qismlarning bir-biriga nisbatan joylashish xatoligi unda ishlanayotgan detalning aniqligiga ta’sir qiladi. Dastgohning geometrik xatoligi ishlov berilayotgan detal sirtlarining joylashishiga (fazoviy aniqlik) va shakliga (shakl aniqligi) ta’sir qiladi. Dastgohlarni tayyorlash va yig’ish xatoliklari dastgohlarni geometrik aniqligini tekshirish joizliklari va usullarini, ya’ni yuklangan holdagi aniqligini belgilovchi me’yorlar bilan cheklanadi.

Quyida o’rtacha o’lchamdagi umumiy qo’llanishdagi dasgohlarni ba’zi geometrik aniqliklari (mm.da) tasnifi keltirilgan: -tokarli va frezerli dastgohlar shpindelini radial tepishi -0,01-0,015 - shpindeldagi konussimon teshik tepishi: -tokarli va frezerli dastgoh (opravka uzunligi 300dan)-0,02 -vertikal-parmalash dastgohi (opravka uzunligi 100-300mm)-0,03-0,05 -shpindellarni yonli (o’qli) tepishi-0,01-0,02 -tokarli va bo’ylama – randalash dastgohlari yo’naltiruvchilari to’g’ri chiziqligi va paralelligi: -1000mm uzunlikda -0,02 -butun uzunligi bo’yicha -0,05-0,08 Keltirilgan ma’lumotlar me’yorli aniqlikdagi (H guruhi dastgohlari) 7-9 kvalitet o’lcham aniqligida o’rtacha o’lchami tayyorlamalarga ishlov beruvchi dastgohlarga tegishili. Nisbatan yuqori aniqlikdagi dastgohlarni geometrik xatoligi kam, ularni tayyorlashdagi mehnat sarfi ko’p bo’ladi. Dastgohda yeyilish natijasida katta tirqishili birikmalarning bo’lishi ishlov berilayotgan detalning aniqligini kamaytiradi. Dastgoh ishchi yuzalarini, masalan yo’naltiruvchilarini yeyilishi notekis boradi, bu esa dastgoh ayrim qismlarini o’zaro joylashuvini buzilishiga va oqibatda, tayyorlamaga ishlov berishdagi qo’shimcha xatoliklarni bo’lishiga olib keladi. Dastgohlarni noto’g’ri montaj qilish, ular o’rnatiladigan fundamentlarini cho’kishi dastgohni ayrim qismlari, masalan stollari yoki yo’naltiruvchilarini deformatsiyalanishiga va oqibatda yana tayyorlamaga ishlov berishdagi qo’shimcha xatoliklarni keltirib chiqaradi. Tayyorlamalarni avvaldan sozlangan dastgohlarda moslamaga o’rnatib ishlov berishda o’rnatish xatoligi sodir bo’ladi. O’rnatish xatoligi deb, moslamaga o’rnatilgan tayyorlamaning holatini talab qilingan holatdan farq qilishiga aytiladi.

O’rnatish xatoligi asoslash xatoligi, qisib maxkamlash xatoligi va moslamaning xatoligidan tashkil topadi, ya’ni Tayyorlamalarni asoslash, ularni moslama va dastgohlarda o’rnatish sxemalari, misol tariqasida, quyidagi 1- jadvalda keltirilgan. 1-jadval Tayyorlamalarni asoslash misollari № O’rnatish tasnifi yoki operatsiya mazmuni Nazariy asoslash sxemasi Asoslas h dagi umumi y cheklan a digan erkinli k darajala ri soni Asoslash sxemasini konstruktiv amalga oshirish misoli Texnologik eskizlarda tavsiya etiladigan shartli ifodalash 1 2 3 4 5 6 1 Valni yetaklovchi patronli qo’zg’almas oldingi markazga va harakatchan lynetli aylanuvchan orqa markazga o’rnatish 5 2 Valni uzun qulochli ikki va uchqulochli o’zi markazlanuvchi patronlarga yonboshga tiramasdan o’rnatish 4 3 Valni uch qulochli o’zimarkazlanuvchi patronga yonboshga tiragan holda mexanik siqish va qo’zg’almas lynetli aylanuvchan markazga o’rnatish 5

4 Silliq valikli jilvirlash markazs iz 4 5 Diskni ikki qulochli yonbosh asoslagan holda yoki uch patrong a bo’yich a o’rnatis h 5 6 Qisqa vtulka-diskni ochilib siquvchi (sangali) opravkada (a) yoki uch qulochli patronda (b) yonbosh bo’yicha asoslagan holda o’rnatish 5 7 Qisqa vtulka-diskni silliq silindrik opravkaga yonbosh bo’yicha asoslagan holda o’rnatish 5 8 Uzun vtulkani ochilib siquvchi (sangali) opravkada yonboshga tiragan holda, aylanuvchi yuzalarni qat’iy konsentrasiyaviyligini ta’minlagan holda ishlov berish 5 9 Vtulkani gidroplastli siquvchi silindrik opravkaga riflyali yuzali yonboshga tiragan va aylanuvchan yuzalarni qat ’ iy konsentratsiyaviyligini ta ’ minlash uchun aylanuvchan markaz bilan qo ’ shimcha siqqan holda ishlov berish 5

10 Richag kallaklaridagi teshiklarni yo’nib kengaytirish uchun, ularni simmetriya o’qidagi holatini, teshiklar va A kallagi tashqi konturini konsentratsiyaviyligini va teshiklar o’qini kallaklar yonboshiga perpendikulyarligini ta’minlagan holda o’rnatish 6 11 Richag teshiklarini yo’nib kengaytirish uchun, ularni o’qlarini kallakni tashqi yuzalariga nisbatan simmetrik holati va kallaklar teshiklarini yonboshlarga perpendikulyarligini ta’minlagan holda o’rnatish 6 12 Richag teshiklarini yo’nib kengaytirish uchun, A teshikni kallak konturi bo’yicha konsentratsiyaviyligini, teshiklar o’qlarini kallakni tashqi yuzalariga nisbatan simmetrik holati va ularni kallaklar yonboshlariga 6 perpendikulyarligini ta’minlagan holda o’rnatish 13 Teshigini yo’nib kengaytirish uchun tayyorlamani, a o’lchamni, o’q va tekislikni asosga nisbatan perpendikulyarligini va teshik o’qini tashqi konturini dumaloqlashtirish simmetriyasi 6

tekisligida joylashuvini ta’minlagan holda o’rnatish 14 Diskda d teshikni, teshik o’qini disk yonboshiga perpendikulyarligini va uni markazdan G masofada pnevmatik siquvchi o ’ zimarkazlanuvchi gubkalarda mahkamlashni ta ’ minlagan holda parmalash 5 15 A tekislikka perpendikulyar to’rtta teshikni silindrik barmoqqa markazlash, uchta qo’zg’almas tayanchlar (yoki A tekislikka) tirash va sferik ishchi yuzalarga ega bo’lgan elektrik ikkitali siquvchi qo’llash bilan parmalash 5 16 Qattiq konik opravkadagi (ishqalanish opravkasi) uzun silindrik vtulkaga aylanuvchan yuzalarni konsentrasiyaviyligini to’liq ta’minlagan holda ishlov berish 5 17 Gaykali silindrik opravkadagi uzun vtulkaga, aylanuvchan yuzalar eksentrisitetiga yo’l qo’ygan holda ishlov berish 5 18 Uzun teshikni protyajkalash 5

19 Qisqa teshikni protyajkalash 5 20 Magnit stolida A tekislikka, A va V tekisliklar o’rtasidagi parallellik va masofani ushlagan holda, ishlov berish 3 21 a va b o’lchamlarni ushlagan holda yzani frezalash 5 22 Tashqi konturga ishlov berish uchun shatunni yonboshlar tekisliklariga va kallaklar teshiklari bo’yicha o’rnatish 6 23 Valni prizmaga o’rnatish 5 Asoslash xatoligi. Tayyorlamani moslamaga o’rnatishda o’lcham asosi bilan texnologik asosning bir-biriga to’g’ri, mos kelmasligi natijasida asoslash xatoligi hosil bo’ladi. Asoslash xatoligi deb tayyorlamaning o’lcham asosidan ishlov berish uchun o’rnatilgan kesuvchi asbobga qadar bo’lgan eng katta va eng kichik masofalarning ayirmasiga aytiladi [7]. Asoslash xatoligi qandaydir mujmal, noaniq son bo’lmay, u har bir o’lcham uchun qo’llanilgan asoslash sxemasiga bog’liq ravishda aniqlanadi, ya’ni asoslash sxemasi o’zgarishi bilan o’lchamning asoslash xatoligi ham o’zgaradi. Maxkamlash xatoligi tayyorlamalarni moslamada maxkamlashda qisish kuchi ta`sirida ularning xolati o’zgarishi mumkin (surilishi, burilishi,

ezilishi). Tayyorlama xolatining o’zgarishi esa shu moslamada tayyorlangan detallar o’lchamlarining o’zgarishiga olib keladi. Maxkamlash xatoligi (  K ) deb qisish ta`sirida o’lcham asosi bilan kesuvchi asbobiga qadar bo’lgan masofalarni tayyorlamaning siljishi hisobiga, o’zgarishiga aytiladi. Maxkamlash xatoligi qiymati moslama qisish mexanizmining tuzilishi va xolatiga, qisish kuchining yo’nalishiga; texnologik yuzalar holatiga bog’liq bo’ladi. 10–rasmda ko’rsatilgan sxemada qisish kuchi (Q) ta`sirida A o’lchami uchun maxkamlash xatoligi nolga teng emas (  q ≠ 0), vaholanki E o’lchami uchun  K = 0, chunki E - ning o’lcham asosi kuch ta`sirida gorizontal yo’nalishda siljimaydi. O’lcham asos asosan, moslamaning deformatsiyalanishi ta`sirida kuch ta`sir qilgan tomonga siljiydi. 10 – rasm. Tayyorlamani mahkamlash xatoligi Tayyorlama – moslama tayanchi o’rtasidagi siljishni quyidagicha ifodalash mumkin. У = CQ n Bu yerda , С – tayyorlama materlali , uning g ’ adir - budurligini hisobga oluvchi koeffitsient . Q – qisish kuchi (tayanchga ta`sir etuvchi kuch) n – daraja ko’rsatkichi (birdan kichik).

Ishlov berish jarayonida qisish kuchi Q min dan Q max ga o’zgaradi, bu esa maxkamlash xatoligi ta`sirida partiyadagi detallarning o’lchamini o’zgarishiga (yeyilishiga) olib keladi. Maxkamlash xatoligini havo va suyuqlik yordamida qisuvchi moslamalar qo’llash, qisish kuchi yo’nalishini to’g’ri tanlash hisobiga kamaytirish mumkin. Qisish kuchi tayyorlamaning asos yuzasini moslamaning tayanchlariga bosib turishi kerak. Fazoviy xatoligi bo’lgan tayyorlamani moslamaga o’rnatib kesish sxemasi 11–rasmda ko’rsatilgan. Qisish kuchi ta`siridan tayyorlama O nuqtasi atrofida buriladi va natijada asos yuzasi (1) ko’tarilib ishlov berilayotgan yuza pastki yuzaga nisbatan noparalell bo’lib qoladi. 11 – rasm. Agar qisish noto’g’ri bo’lsa yoki tayyorlamada shakl va fazoviy xatoliklar bo’lsa, unda tayyorlama qisish kuchi ta`sirida burilib yoki siljib ketishi mumkin. Bunday maxkamlangan tayyorlama ishlov berish natijasida yuzalar parallelmasligi yoki perpyendikulyarmasligi kelib chiqadi.

NAZORAT SAVOLLARI 1. DMAD texnologik tizimi haqida tushuncha. 2. Bikrlikni aniqlikka ta’siri. 3. Turli xil ishlov berish sxemalarida bikrlikni aniqlikka ta’siri. 4. Bikrlikni oshirish usullari. 5. Kesuvchi asbobni tayyorlash aniqligi darajasi ishlov berishga qanday ta’sir ko’rsatadi? 6. Kesuvchi asbobni yeyilishini nima uchun o’lchamli yeyilish deymiz? 7. Qanday omillar kesuvchi asbobni yeyilishiga ta’sir ko’rsatadilar? 8. Kesuvchi asbobni yeyilish grafigini izohlang? 9. Dastgohni geometrik noaniqligi aniqlikka qanday ta’sir ko’rsatadi? 10. Dastgoh elementlari yeyilishini aniqlikka ta’siri. 11. Dastgox bikrligini izohlang. 12. Dastgox bikrligini oshirish usullari. 13. Dastgohni sozlash xatolikni tashkil etuvchilari. 14. DMAD issiqlik deformasiyalanishi? 15. Tayyorlamani o’rnatish xatoligi? 16. Maxkamlash xatoligi qachon paydo bo’ladi? 17. Aniqlikni baholash ko’rsatkichlari? 18. Aniqlikka ta’sir etuvchi omillar.

АDABIYOTLAR RO’YHATI 1. 2017-2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantrishning beshta ustuvor yunalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasi. O’zbekiston Respublikasi PrezidEНtinig 2017 yil 7-fevraldagi PF-4947 sonli Farmoni. 2. F.B.Omonov “Paxtani dasttlabki ishlash spravochnik” “Voris nashriyot” ToshkEНt-2008 3. С otton Ginners Handbook Agricultural Handbook Numer 503 2014 г . 4. Samuel Jackson Gin EfciE Н cy Handbook Tird Edition 2015 5. Э . Зикриёев “ Пахтани дастлабки қайта ишлаш ” Ўқув қўлланма . Тошкент-Меҳнат-2002. 6. Mario Lucertini. Technological Concepts and Mathematical Models in the Evolution of Modern E Н gineering Systems. Germany, 2012 7. Hans-Joachim Bungartz. Einführung in die Computergraphik. Germany, 2013 8. Grous, Ammar, Applied Metrology for Manufacturing e н gineering, John Wiley & Sons, UK 2011. 9. М .Acar, Mechatronic Design in Textile E Н gineering, Germany, 2012 10. А.А.Сафоев ва бошқалар. “Машинасозлик технологияси ва лойихалаш асослари” Дарслик. Тошкент., 2014й. “Сано-стандарт” нашриёти.

Похожие

Mashinasozlikda ishlab chiqarish jarayonlari

Uzatmalar qutisidagi tishli g'ildirakni uch o'lchamli 3d va ikki o'lchamli 2d modelini yasash

Detallar zagotovkasi yuzasiga ishlov berish usullari

Avtomobilsozlik texnologiyasi asosiy tushunchalar

Muftalar