Mashinalar ishonchliligi haqida tushunchalar - Машиностроение - Рефераты

Mashinalar ishonchliligi haqida tushunchalar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

53.5 KB

Mashinalar ishonchliligi haqida tushunchalar Reja: 1. Mashinalar ishonchliligi. 2. Detallarning ishga layoqatliligi. 3. Mashinasozlikda ishlatiladigan materiallar.

Ishonchlilik - bu obyekt (mashina)ning ishlatish (foydalanish)ning berilgan sharoitlarda talab etilayotgan vazifaning bajarilishini ta’minlaydigan barcha ko‘rsatkichlami belgilangan chegarada vaqt davo`lida saqlab turish xossasidir. Texnika sohasida ishonchlilikning ustuvorligi uning darajasi to`l ma'noda ishlab chiqarishni avto`latlashtirish, ish jarayonlari va tashishni jadallashtirish, material va quvvatni tejash, axborotni saqlash, qayta ishlash va uzatish kabi sohalardagi texnikaning taraqqiy etishini aniqlashdan iboratdir. Hozirgi zamon texnik vositalari o'zaro ta'sirlashuvchi mexanizmlar, apparatlar va asboblardan iborat. Masalan, oddiy tikuv mashinasi bir necha o ‘n yoki yuz detaldan iborat bo`lsa, zamonaviy raketalami uchirish va radioboshqarish majmuaviy tizimi o"n millionlab elementlardan tashkil topgan. Birorta mas’ul elementning ishdan chiqishi, albatta, butun tizimdagi ish maro`lining buzilishiga olib keladi. «Kursk» ato`l suvosti kemasining halokati, Chemobil ato`l elektrostansiyasidagi portlash, neft tashuvchi katta sig‘imli tankerlardagi ishlatish va tashish talablarining buzilishi hammamizga ma’lum bo'lgan insoniyat uchun halokatli ekologik ofatlarga olib keldi. Jihozlar, mashinalaming yetarli darajada ishonchli emasligi ta’mirlashdagi katta sarflarga, mashinalaming ishsiz turib qolishiga, aholini elektroenergiya, suv, gaz, transport vositalari bilan ta’minlanishining uzilib qoiishiga olib keladi. Ishonchlilik tushunchalari va atamalari standartlashtirilgan. Mashinalar ishonchliligining asosiy ko’rsatkichlariga raddiyasizlik, umrboqiylik, ta’mirlashga moyillik va saqlanuvchanlik kiradi. Raddiyasizlik (tor ma’noda, ishonchlilik) - ishlash muddatida yoki berilgan vaqt davo`lida mashinaning ishga yaroqliligini uzluksiz saqlashi xossasi. Umrboqiylik - belgilangan texnikaviy xizmat va ta’mirlash tizimida mashinaning chegaraviy holatgacha ishga yaroqliligini davo`liy saqlay olish xossasidir. Ta’mirlashga moyillik - mashinaning texnikaviy xizmat va ta’mirlash yo'li bilan raddiya va buzilishlaming yuz berish sabablarini aniqlash va oldini

olish, ishga yaroqli holda ushlab turish va shu holga tiklanishga moslanuvchiligidir. Saqlanuvchanlik- mashinaning saqlash va transportirovkadan so'ng raddiyasizlik, umrboqiylik va ta’mirlashga yaroqlilik ko'rsatkichlari qiymatlarini saqlash xossasidir. Bu xossaning amaliy ahamiyati zahiradagi detal, qism va mashinalarni hamda mavsumiy ishlatiladigan texnikani yana ishlatishda yaqqol ko'rinadi. Ishga layoqatlilik – buyumning shunday xolatiki, bunda u texnik xujjatlarda ko’rsatilgan ko’rsatkichlar bo’yicha berilgan vazifalarni bajarishga qodir bo’ladi. Mustahkamlik, bikrlik, issiqbardoshlik, titrashga va eyilishga chidamlilik detalning ishlash layoqatini aniqlashning asosiy o`lillaridir. Mustahkamlik. Detallarning ishlash sharoitida, deformatsiyalanishi me’yorida, sinmay va benuqson ishlay olish xususiyati uning mustahkamligi deyiladi. Yangi detallar loyihalashda, avvalo, uning mustaxkam bo’lishini ta’minlash zarur. Bikrlik. Kuch ta’sirida ishlaydigan detallarni loyixalashda mustaqillik yetarli emas. Masalan: ma’lum kuch va mo`lent ta’sirida aylanayotgan val mustaxkam bo’lishiga qaramay, ruxsat etilgandan ortiq egilishi mumkin. Detalning bikrligini ta’minlash uchun ko’proq egilishi mumkinbo’lgan uchastkasi aniqlanib, o’sha yerdagi deformatsiya aniqlanadi va ruxsatetilgan qiymat bilan solishtriladi. Agar xisob qiymati ruxsat etlgan qiymatdan kichik yoki teng bo’lsa, detalning bikrligi qoniqarli deb topiladi. Titrashga chidamlilik. Mashinalarning ishlash tezligining oshirilishi, detallarning og’irligini kamaytirilishi har xil titrashlarga olibkelmoqda. Titrash esa o’z navbatida detallarning toliqishiga olib keladi. Bu borada ayniqsa, rezonans xodisasi o’ta xavflidir. Odatda, detallarning titrashga chidamliligini oshirish uchun rezonans xodisasini keltirib chiqaradigan o`lillarni yo’qotishga erishish lozim, ya’ni detalning o’zida xosil bo’ladigan xususiytitrashni chastota bilan tashqi kuch

ta’sirida xosil bo’ladigan tebranish chastotasi teng bo’lmasligi kerak. Titrashni kamaytirish maqsadida titroq so’ndirgichlardan, ya’ni maxsus elastik elementlardan foydalaniladi. Issiqbardoshlik. Ishqalanish natijasida ishlaydigan detallar ma’lum darajada qiziydi. Bu esa detallarning ishiga salbiy ta’sir ko’rsatadi. Loyihalashda Q <Q1 bo’lishiga erishmoq zarur . Bu yerda Q - mashinada xosil bo’ladigan issiqlik miqdori Kkal; Q1- mashinadan tashqariga tarqaluvchi issiqlik miqdori KKall; Yeyilishga chidamlilik. Detalning tez yoki yaxshi yeyilishi uning ishlash sharoitiga, moylanish darajasiga kontakt kuchlanishning qiymatiga va boshqa faktorlarga bog’liq. Shu sababli eyilishga chidamlilikni ta’minlovchi aniq bir hisoblash usulini tavsiya etish qiyin. Eng ko’p qo’llaniladigan usul, bu solishtirma bosim va shartli koeffitsent Pni aniqlab, ularni ruxsat etilgan kattaliklar bilan solishtirishdir. P < (P). PV < (PV) bu erda V - ishqalanish tezligi. Mashinasozlikda ishlatiladigan materiallar: Po`lat, cho`yan, rangli materiallar, plastmassa, rezina, yog`och, teri, keramika. Po`lat deb temir - uglerod (2,14 %gacha) qotishmasiga aytiladi. Tarkibiga ko`ra po`latlar ikki turga bo`linadi: 1. Uglerodli po`latlar 2. Legirlangan po`latlar - Uglirodli po`latlar sifatga qarab: a. uglerodli oddiy sifatli po`latlarga b. uglerodli konstruktsion sifatli po`latlarga v. asbob tayyorlaydigan po`latlar. Uglerodli oddiy sifatli po`latlar keng tarqalgan bo`lib, mashina va mexanizm detallarini tayyorlashda ko`p ishlatiladi.

Konstruktsion sifatli po`latlar konvertor, marten va elektr pechlarda tayyorlanadi. Oddiy sifatli uglerodli po`latlar tayyorlanishiga ko`ra A,B,V, guruppalarga bo`linadi A. Gruppadagi po`latlar mexanik xossalariga qarab tayyorlanadi, ximik tarkibiga axamiyat berilmaydi. Bu po`latga qizdirib ishlov berilmaydi (bolg`alanishida qizdirish, qizdirib shtampovka va boshqa) shuning uchun u metallurgiya zavodida olgan mexanik xossalarini saqlaydi. B. Gruppadagi po`latlar ximik tarkibini belgilangan xolatda tayyorlanadi. Bu po`latlarni olganda ularga ishlov bersa buldi. Ishlov berish ximik tarkibiga qarab beriladi va shunda mexanik xossalari o`zgaradi. V guruppadagi po`latlar mexanik xossalari va ximik taribi bo`yicha tay ѐ rlanadi. Agar shu po`latdan tayyorlangan konstruktsiyalarga masalan svarkalansa unda mexanik xossalari va ximik tartibi kafolatlanadi, ya’ni o`zgarmaydi. Chunki svarkalanishi va mexanik xossalari svarkalanadigan joyda ximik tarkibiga bog`lik bo`ladi, konstruksiyasini qolgan joyi metallurgik zavodda olingan mexanik xossasi qolaveradi. Konstruktsion sifati uglerodli po`latlar. Ko`p mashina va mexanizmlarni tayyorlashda konstruktsion po`latlardan foydalanadi. Oddiy sifatli po`latlardan konstruktsion po`latlarni farki shuki, ularda zararli oltingugurt, fosfor va boshqa qo`shimchalar ozroq bo`ladi. Barcha xollarda sifatini yaxshilaydigan kremniy va marganets (Mp) mikdori ko`p bo`ladi. Bundan tashqari po`latni tayyorlashda yaxshiroq va aniqroq qaynatib quyiladi. Konstruktsion po`latlarni xar qanday termik va ximiko-termik ishlov bersa bo`laveradi va katta oraliqda mexanik xossalarini olsa bo`ladi. Bu materiallarga bolg`alash, mexanik ishlov berish, sovuq xolda shtampalash kabi operatsiyalarni bajarsa buladi. Konstruktsion sifatli po`latlarni quyidagilarga bo`lsa bo`ladi: Past uglerodli po`latlar-GOST 1050-74 markasi-0,5-10 gacha

Bu po`latlarga sovuq xolda shtampalash, egish, bukish, presslash ximikot termik ishlov bersa bo`ladi. Bu po`latlar o`rtacha statik yuklangan detal va uzellarni tayyorlashda ishlatiladi. Nisbatan past uglerodli 15- 25 marqali po`latlar. Bu po`latlar sovuq xolda deformatsiyalanishi yaxshi emas. Yaxshi svarkalanadi. Termik va ximiko termik ishlovdan keyin mustaxkamligi oshadi. Dinamik yuklanishi ta’siri ostida xam bo`lgan detallarga qo`llaniladi. O`rta uglerodli mustaxkamligi yuqori po`latlar. Markasi 30-50. Har-xil termik ishlovlar po`latni sifatini va ekspluatatsion xossalarini qattiq oshiradi. Bu po`latdan xar xil yuklanadigan detallar keng tayyorlanadi. Konstruktsion yuqori uglerodli oliy sifatli po`latlar. Bu po`latdan yuqori statik, dinamik va vibratsiya yuklanish ta’sirida ishlaydigan detallar tayyorlanadi. Po`lat sifatini oshirish uchun xar xil termik ishlov beriladi. Po`latni mexanik xossalarini oshirish uchun yoki maxsus texnologik sifatli qilish uchun uni tarkibiga nikel, xro`l, marganets, kremniy, volfram, molibden, vannadiy, titan, kobalt, mis, alyuminniy kabi metallar qo`shiladi va legirlangan po`lat deyiladi. Ishlashga ko`ra bu po`latlar A) Konstruktsion B) Asbobsoz po`latlarga bo`linadi. Xossasiga ko`ra po`latlar, issikbardosh zanglamas, yeyilishga chidamli, magnitli va boshqa maxsus xossali po`latlarga bo`linadi. Legirlangan po`latlarni qimmatligi uzoq muddat ishlashi bilan ajralib turadi. Legirlangan po`latlar tarkibiga legirlovchi elementiga qarab xro`lli, nikelli, titanli va boshqa po`latlarga bo`linadi. Legirlangan po`latdagi legirlovchi elementning mikdoriga qarab 2-5% kam legirlangan, 5-10% o`rta legirlangan, 10% ko`proq legirlangan po`lat deyiladi. CHo`yan deb temir qotishmasi tarkibida 2,14% dan ortiq uglerod mikdori bulgan birikmani aytiladi va uch turga bo`linadi. Kul rang cho`yan-asosiy

ishlatadigan material. Narxi arzon bo`lib mexanik xossalari qoniqarli, suyuqlantirib quyganda yaxshi xususiyati bor. Oq cho`yanlar kul rang cho`yanlarga nisbatan quyish xossalari yo`lonroq, juda qattiq, ishqalanishga chidamli. SHuning uchun juda kam ishlatiladi. Bolg`alanuvchi cho`yan-oq cho`yandan kuydirib olinadi. Detallar quyish usuli bilan tayyorlanadi. Mo`rtligi pastroq, yengil zarbalarni qabul qiladi. SHuning uchun boglanuvchi cho`yan deyiladi. Quymanakorlik va mustaxkamligi yaxshi. 3. Rangli metallar. Mis qotishmalari rangli metallarga kiradi va bronza va latunlarga bo`linadi. Bronza deb-mis bilan qurg`oshin, alyuminniy, kremniy berilliy va boshqa metal qotishmasini aytiladi. Bronzalar yuqori antifrnktsion xossaga ega, korroziyaga chidamli, quyish va bosim ostida ishlov bersa bo`ladi. Xamma turdagi bronzalar keskichlarda yaxshi kesiladi. Bronzalar ishqalanishi uzellarda (cherviyakli uzatmalarda, vintli uzatmalarda, sirpanish podshipniklarda), suv par va moy muxitda keng ishlatiladi. Bronzalar Br bilan belgilanadi va tarkibidagi element mikdori bilan ko`rsatiladi. Qo`shiladigan elementlar: A-alyuminiy, B-bereliy, J-temir, K-kremniy, N- nikel, M- marganets, O- olova, S- qo`rg`oshin, TS-tsink, F- fosfor Masalan: Br 09F1---9% -olova: 1%-fosfor , 90%- mis. Latun deb-mis bilan tsink qotishmasiga aytiladi. Latun-korroziyaga yaxshi qarshilik ko`rsatadi. Elektr tokini yaxshi o`tkazadi, nisbatan mustaxkam va yaxshi texnologik xossalariga ega. Latunlar yaxshi quyiladi, sovuq xolatida bosim ostida yaxshi qirqiladi, bukiladi, chiqariladi, tortiladi. Keskich bilan Latunlar yaxshi kesiladi. Ular trubalar, simlar, armaturalar va boshqa detallarda keng ishlatiladi. Latun L qo`shimcha elmentni ko`rsatiladi. Masalan: L 15 TS 3 N -15 % TSINK, 3% nikel mashina detallarini tayyorlashda keng ishlatiladi. Plasmassalar. Plasmassalar deb-yuqori molekulali organik birikmaga aytiladi. Plasmassalar oxirgi vaqtda tez rivojlanib bormoqda. Buni asosiy sababi (yuqori texnologik xossalariga ega fizika-mexanika ko`rsatkichlari keng, xo`l- ashyo yetarliligi, detallarni arzon va unumdorligi yuqori usulda, murakkab detallarni tayyorlashdir).

Detallarni tayyorlashda plastmassalarni sovuq xolatda preslab, issiq xolatda quyib, ustki qatlamidan keskichda kesib tayyorlasa bo`ladi. Plastmassalar elektr va tok o`tkazmaydilar, deformatsiyalik qobiliyatiga ega, tashqi kurinishi chiroyli. Ba’zi plastmassalar yuqori antifriktsion va friktsion xossalariga ega. Ayrim kamchiliklari - issikbardoshligi kichik, tez eskirishi sovuqligicha oqishi.

Foyfalanilgan adabiyotlar: 1. Shoobidov Sh . A . Mashina detallari . Texnika oily o`quv yurtlari uchun darslik. То ш кент : “ O`zbekiston ensiklopediyasi ”, 2014. -444 b. 2. Kurganbekov M.M., Moydinov A. Mashina detallari: O`quv qo`llanma. I va II qismlar. -Toshkent: “ O`zbekiston ensiklopediyasi ”, 2014. -384 b. 3. Ш . А . Ш ообидов Ма ш ина деталлари . Ўқув қўлланма. То ш кент 2004-120 б . 4. Ш.А.Шообидов, С.У.Мусаев. «Юритмалар», Тасмали ва занжирли узатмаларни лойи х ала ш . То ш кент 2000-82 б.

Похожие

Avtomobilsozlik texnologiyasi asosiy tushunchalar

Kesuvchi asboblar haqida umumiy ma’lumotlar

Kesib ishlash texnologik jarayonlarini avtomatlashtirish

Elektr motorlari bilan birga ishlash

Elektr dvigatel