Кранлар тузилиши ва ишлаш асослари - Машиностроение - Рефераты

Кранлар тузилиши ва ишлаш асослари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

909.26953125 KB

Кранлар тузилиши ва ишлаш асослари Режа: 1. Мачтали ва мачта-вантали кранлар 2. Минорали кранлар 3. Кўйма (стационар) минорали кранлар

Мачтали ва мачта-вантали кранлар Юк кўтариш кранлари стационар ва кўчма турларга бўлинади. Стационар кранлар ўз тури бўйича мачта ва мачта стрелали кранларга бўлиниб, уларни қўлланиш доираси чегараланган. Мачта ва мачта стрелали кранли йиғма конструкцияларни, технологик жиҳозларни йирик қурилишларда монтаж қилиш учун қўлланилади. Мачта крани буриладиган бўлиб, мачтаси фундамент рамасига таянади ва бинога маҳкамланади ёки вантлар орқали маҳкамланади. Мачтага бурилувчан стрела ўрнатилади. Юкни кўтариш учун чиғирдан фойдаланилади ва юк оғирлигига қараб полиспаст танланади. Вантли мачта-стрелали кранлар. Бу кран (11.1-расм) 9 мачта, 8 стрела, 6 юк стрела, 3 полиспастлар 11 таянч рама, 14 чиғир ва 2 вантдан иборат. Стреласи шарнир орқали мачтанинг пастки қисмига маҳкамланади ва увертикал ўқ атрофида бурулувчи доира 10 ёрдамида 360 0 га бурилади. Мачта ва стрела пўлат арқонли айланиш механизмига эга. Мачта пастки қисми махсус золдирли товон 15 га таянади. Мачтанинг тепа қисми қўзғалмайдиган таянч 1 орқали юк кўтариш қобилиятига кўра 8 тагача вантлар билан горизонтга нисбатан 30 0 бурчак остида маҳкамланади. Стрела ва юк полиспастлари тармоқларининг учлари блоклар 12, 13 орқали мачта ичкарисига киритилади ва стрела товони тешиги орқали чиқарилиб электрореверсив чиғир 14 нинг барабанига уланади. Асосий стрела ва юкни юқорироққа кўтариш учун мачта қўшимча равишда полиспаст 7, қўшимча қурилма-тумшуқ (гусак) 4 ва юк кўтариш қобилияти озроқ бўлган иккинчи полиспаст 5 билан жиҳозланган. Вантлар тортилишининг ҳисоби (11.2- расм). Мачтанинг иш вақтида вантни юкланмаган қисми сақланади, бошқа қисми қўшимча юкланади, натижада мачта оғади. Мачтанинг оғишига золдирли таянч устин қаршилик кўрсатмайди. Вантлар сони кўп бўлганда статик аниқмас масала юзага келади. Шунинг учун ҳам барча кучларни стрела текислигида таъсир қилади ва битта вант қабул қилади деб, таянчга нисбатан қуйидагича аниқлаймиз.

S В = ( ) cosQl PR g WH h  (11.1) бу ерда: Q-юк ва илгак оғирлиги : Р-мачти ва стела оғирлиги: W-кран ишчи холатига шамол кучининг юкка таъсири: ℓ -юкнинг қулочи: R ва Н- кран массаси марказининг координатлари. Энг кўп юкланган вантнинг тортилиши S=S В K I , бу ерда k I – вантлар сонига боғлиқ бўлган коэфициент, вантлар сони 4 га тенг бўлганда, k I =1, 0 ва 6 да –0, 67, 8да –0, 5, 10 да –0, 4, 12 да –0, 3 деб қабул қилинади.

11.1-расм. Вантли мачта-стрелали кран. а-умумий кўриниш, б-кранни пастки таянчи, в-каллак. 1-тянч, 2-винт, 3- стрела полиспасти, 4-қўшимча қурилма-тумшуқ (гусак): 5-полиспаст: 6-юк полиспасти: 7-полиспаст: 8-стрела: 9-мачта: 10-бурилиш доираси: 11-таянч рамаси: 12-блок: 13-блок: 14-чиьир : 15-товон Минорали кранлар Минорали кранлар-стреласи вертикал миноранинг юқори қисмига маҳкамланган машина бўлиб, у конструкцияларни силжитиш ва монтаж қилишда фойдаланилади. Минорали краннинг ишчи ҳаракати юкни кўтариб туриш, стрела қулочини ўзгартириш, юкли стрелани буриш ва кран рел p с бўйлаб ҳаракатлантиришдан иборат. Краннларни хизмат кўрсатиш майдонининг катталиги уларда қурилиш ишларига кенг фойдаланиш имконини беради. Хизмат кўрсатиш майдонининг узунлиги рел p сли йул узунлиги ва эни стрела қулочининг икки баробарига тенг қилиб олинади. Минорали кранларнинг турлари ва асосий кўрсатгичлари қурилиш ишлари технологияси бўйича аниқланади. Уларнинг асосий кўрсатгичлари юк кўтариш қобилияти, стреланинг минимал ва максимал қулочи, илмоқни кўтариш ва тушириш баландликлари, ишчи ҳаракатлар тезлиги, ташқи ўлчамлари, вазни, қувват ва таянчлардаги зўриқишлар қийматларидир. Фуқаро қурилишида юк кўтариш қобилияти 3-10 т., стрела қулочи 25 м, илмоқни кўтарилиши 50 м гача бўлган, кўп қаватли уйларни қуришда мос равишда юк кўтариш қобилияти 6, 3. . . 12, 5 т. , қулочли 45 м ва илмоқнинг кўтарилиши 150 м бўлган минорали кранлар қўлланилади. Саноат қурилишида мисол учун электро станциялар, сув иншоотлари қурилишда ва шу каби йирик қуришларда юк кўтариш қобилияти 80 т. ва юк моменти 15000 кНм, стрела қулочи 25. . . 45 м ва кўтариш баландлиги 50. . . 80 м бўлган махсус монтаж кранлари қўлланилади.

Юкланган вантлар Юкланмаган вантлар11.2 – расм. Вант ъисоби учун схема. Минорали кранлар қуйидаги турларга бўлинади: релpсли йўлда ҳаракатланувчи, стационар, ўзи кўтарилувчи. Стрелка қулочнинг ўзгариши бўйича эса кўтарилувчи стрелали ва горизонтал балкали стрелкаларга бўлинади. Минора конструкцияси бўйича эса минораси буриладиган ва бурилмайдиган кранлар ишлаб чиқарилади.

à) 12 11 2 12 13 1 á) 13 â) 9 10 8 ã) 14 14 å) 15 ä) 9 8 7 6 3 4 5 æ) 9 1415 11.3-расм. Минораси бурилувчи кранлар. а-кўтарилувчи стрелали кран схемаси: б-тўрт каррали полипластли срелада юк кўтарувчи пўлат арқон заъираси схемаси: в-худди шунинг ўзи икки каррали полиспасда : г-горизонтал ва оьма синиқ ўқли балка стрела схемаси: д-горизонтал стреладаги тортиш пўлат арқон заъираси схемаси: е-худди шунинг ўзи юк арқонида: ж-худди шунинг ўзи оьма синиқ ўқли балка

стрелади. 1-стрела, 2-кран минораси, 3-қурилиш платформаси механизми, 4- бурилиш платформаси, 5-юриш қисми, 6-таянч бурилиш қурилмаси, 7- мувозанатловчи юк , 8-юк чиьири, 9- стрела чиьири, 10-стрела полипласт, 11- кабина , 12-арқонли тортқи, 13-юк полипласти, 14-элетрореверсив чиьир: 15- каретка Минораси буриладиган кранлар. Кран минораси 2 (11.3-расм) бурилиш платформаси 4 га маҳкамланадиган ва бурилиш платформаси эса юриш қисми 5 га таянувчи таянч бурилиш қурилмаси 6 орқали маҳкамланади. Бурилиш платформасига мувозанатловчи юк 7, ва юк чиғири 8 стрела 9 стрела чиғирлари ҳамда бурилиш платформасини айлантирувчи механизм 3 жойлашган. Стрела 1 минорага шарнирли маҳкамланган бўлиб, пўлат арқонли тортқилар 12 орқали тортиб олинади. Пўлат орқонлар эса йуналтирувчи блоклар орқали стрела полиспастига уланади. Юкни кўтариб тушириш эса юк полиспасти 13 ҳамда юк чиғири ва осма илмоқ ёрдамида амалга оширилади. Кранни эса кабина 11 дан бошқарилади. Юк кўтариш қобилиятига кўра кранларда бир, икки, уч ва кўп каррали якка ва иккиланган полиспастлар қўлланилади. Илмоқ осмаси юк илмоғи, траверса, ўқ ва блоклардан иборат. Юкнинг қулочининг стреланинг қиялигини (11.3, а- расм) ёки юк аравачаси горизонтал стрела бўйлаб (11.3, б-расм) ҳаракатлантириб ўзгартирилади. Горизонтал балка стрелали кранларда юк аравачаси стрела бўйлаб электрореверсив чиғир 14 орқали ҳаракатланади. Горизонтал стрелали кранни юк кўтариш балантлиги қия стрелалиникидан паст, лекин кам энергияни талаб қилади ва монтажи осон. Стреласи қия жойлашган кранларда қулоч ўзгартирилганда юк ўзининг холатини ўзгартиради. Бу камчиликни йўқотиш учун стрела қулочини ўзгариши билан юкни горизонтал силжитишни таъминлаш талаб қилинади. 8.3 б ва е расмда 4 ва 2 каррали полиспастларида юк арқонининг ҳаракат схемаси келтирилган. Бу холатда 11.3 ж схемада кўрсатилгандай, юк каретаси қия стрела бўйлаб юкни горизонтал йўлини ва баландлигини сақлаган холда ҳаракат

қилади. Таянч–бурилиш қисми пастда жойлашган кранларда кран бурилганда юриш қисмидан бошқа ҳамма қисми биргаликда бурилгани учун, катта юк кўтариш қобилиятига ва баланд юк кўтаришда кран вазнини кўпайтиришига олиб келади. Шунинг учун ҳам 10 т. дан ортиқ юк кўтарадиган минорали кранлар минораси бурилмайдиган ва фақат юқори қисми буриладиган қилиб ишлаб чиқарилади. Горизонтал стрелали минораси бурилмайдиган кранлар. (11.4-расм) Кран минораси 1-таянч қисми рамаси ёки портал 2 орқали кранни релpс бўйлаб ҳаракат қилувчи аравача 3 устига ўрнатилади. Таянч қисмига кранни ишчи ва салт режимларда устиворлигини таъминлаш учун мувозанатловчи юк 4 ўрнатилади. Бурилиш каллаги 12 таянч-бурилиш қурилмаси 6 орқали миноранинг юқори секциясига таянади. Стрела 14 ва мувозанатловчи консол 7 бурилиш каллагига шарнирли бириктирилган ва тортқи 10 орқали ушлаб турилади. Мувозанатловчи консолда юк чиғири 9, мувозанатловчи юкни силжитувчи чиғир 11 ва кранни юқори қисмини мувозанатловчи юк 8 жойлашган. Стрелани пастки чизиғи бўйлаб юк каретаси 15 стрела ичида жойлашган тортувчи куч чиғири 13 орқали ҳаракат қилади. Минорани кўтариш монтаж тутгичи 5 ёрдамида амалга оширилади. Юкни кўтариш учун икки каррали (11.4, д-расм) ёки тўрт каррали (11.4, г-расм) юк полиспастлари ишлатилади. 11.4, б, в-расмларда силжиш механизми ва юк кареткасида пўлат арқонни ўраш схемаси кўрсатилган. Бурилмайдиган минорали кран КБ-674А нинг ундан ортиқ тури бўлиб, улар минора баландлиги, стрела узунлиги ва юк характеристикалари билан фарқ қилиб юкларни кўтариш ва тушириш ишларида кенг қўлланилади.

11.4-расм. Минораси бурилмайдиган минорали кранлар. а-кран ва пўлат арқон захираси схемаси, б-мувозанатловчи юкни силжитиш механизми, в-аравачани силжитиш механизми, г-тўрт каррали полипластдан юк кўтариш, д-худди шунинг ўзи икки каррали полипластда, е- юк кўтариш графиги. 1-кран минораси, 2-портал, 3-аравача, 4-баласт, 5-тутқич, 6- бурилиш қурилмаси, 7-консол, 8-мувозанатловчи юк, 9-юк чиьири, 10- тортгич, 11-силжитгувчи чиьир, 12 –бурилиш каллаги, 13-юк каретасини тортувчи чиьири, 14-стрела, 15-юк каретаси. Кўйма (стационар) минорали кранлар Кўйма (стационар) минорали кранлар (11.5–расм). Улар баланд (150 м ва ундан юқори) иншоотларни қуришда ишлатилади. Стационар кранлар бурилувчи каллак, горизонтал стрела ва унда ҳаракатланувчи юк каретасидан

иборат. Бундай кранлар махсус фундаментга ёки бино фундаментининг бир қисмига ўрнатилади. Минора баландлигининг узунлиги 2,5...7 метр бўлган секцияларни пастдан ёки юқоридан қўшиш йўли билан орттирилади. Юк илмоғининг кўтарилиш баландлиги нисбатан катта бўлган стационар ва минораси бурилмайдиган кранларда минорани узайтириш юқоридан амалга оширилади. Минорага қўшимча секция ўрнатишда юқоридан охирги иккита секция монтаж тутгичи 2 га қотирилади ва ўзаро бир–биридан ажратилади. Уртадаги секция 4 олдиндан илмоқ осмаси ёрдамида кўтарилади ва силжувчи рама 3 га осилади. 11.5 – расм. Кўйма (стационар) кран а – кран схемаси; б – иккита электрореверсив чиғирда юк арқонини ўраш схемаси; в – кранни бинога бириктирилиши; г – монтаж полиспасти арқонини ўралиш схемаси. 1 – маҳкамловчи қурилма; 2– тутгич; 3 – рама; 4 – секция; 5, 6, 7 – барабан. Монтаж полиспасти арқонини ўралиш схемаси 11.5- расм, г да келтирилган. Монтаж чиғири 7 орқали кранни юқори қисмига каллаг, стрела ва мувозанатловчи консол кўтарилади. Натижада ўртада бўшлиқ хосил

бўлади. Дастаки чиғир орқали қўшимча секция ана шу бўшлиққа ўрнатилади. Кран минораси рама 1 ёрдамида бино деворига маҳкамланади (11.5-расм, в). 11.6-расм Узи кўтарилувчи кран схемаси Портал билан жиҳозланган минорали кранларнинг минорасини узайтириш жараёни пастки қисмдан секция қўшиш билан олиб борилади. Бундай усул содда, аммо ўта кучли чиғирлардан фойдаланишни талаб қилади. Узи кўтарилувчи кранлар. Юк кўтариш қобилияти 15 тоннагача, юк моменти эса 3300 кНм гача бўлади. Краннинг вертикал силжиши қуйидаги тартибда амалга ошади (11.6–расм). Кран минораси 1 чиқарма таянчлари бўлган таянч балкаси 3 га таянади. Булардан ташқари кран вертикал силжувчи обойма 2 ва чиқарма таянч 4 билан жиҳозланган. Махсус чиғир 5 ёрдамида обойма таянчдан ечилади, икки қаватга кўтарилади ва яна таянчга ўрнатилади. Сўнгра минора ва таянч балкалари ўзининг таянчларидан ечилиб икки қаватга кўтарилади ва бино каркасига ўрнатилади. Кранни пастга тушириш, яъни демонтаж қилиш тескари тартибда олиб борилади. Узи кўтариладиган кранлар металл каркасли биноларда қўлланилади.

Махсус минорали монтаж кранлари. Бундай кранлар бир неча турда 10000–15000 кНм юк моментли қилиб ишлаб чиқилади, жумладан, гидротехник иншоотлар учун ҳам. Монтаж ишларини бажариш учун бир вақтнинг ўзида 2 ёки 3 та минорали кранлар ишлатилади. Улар шундай ўрнатилиши керакки, ҳар бир кран ўз хизмат кўрсатиш майдонида эркин ва керак бўлганда уччала кран биргаликда ишлай олсин. Кўчма минорали кранларнинг таянчи (11.7-расм) пастки юриш қисми рамаси 3, шарнирли кронштейнлар 2 ва тўрт дона юриш аравачасидан иборат. Ишчи ҳолатда юриш аравачалари релpслар кенглигида тортқи 5 орқали ушлаб турилади. Транспорт ҳолатида кранни бурилмайдиган қисми энини қисқартириш билан аравачалар бўйлама ўқ бўйича тўғриланади. Аравачаларнинг юриш қисми рамаси билан шарнирли бириктирилиши кранларни эгри чизиқ бўйлаб ҳаракат қилиш ва уларни кўчиришда аравачани демонтаж қилмасликка имкон яратади. Юриш аравачалари икки, уч ва кўп ғилдиракли бўлиши мумкин (11.7- расм, б). Ташқи юкни ғилдиракларда бир хил тақсимланиши учун улар орасига мувозанатловчи (балансирли) аравача ўрнатилади. Аравачаларни ҳаракатлантирувчи механизми (11.7-расм, в) электродвигателp 10, муфта тўхтатгичи билан 9, редуктор 8 ва ғилдираклар 7 ни ҳаракатга очиқ тишли узатма 6 дан иборат. Пастки юриш рамасига таянч бурилиш қурилмаси 4 маҳкамланган бўлиб, у кранни бурилиш қисмидан горизонтал ва вертикал зўриқиш кучларини қабул қилади. Кўпчилик кранларда таянч бурилиш қисми ички 11 ва ташқи 13 ҳалқалардан иборат, шарикли ёки роликли 12 думаланувчи қисмга эга бўлган катта диаметрдаги махсус таянч подшипниги сифатида тайёрланади.

б) а) в)11.7–расм. Кўчма минорали кранларнинг таянч қисми а – умумий кўриниш; б – балансирли юк аравачалари схемаси; в – силжиш механизмининг кинематик схемаси. 1 – юриш аравачаси; 2 – шарнирли кронштейн; 3 – рама; 4 – таянч; 5 – тортқи; 6 – узатма; 7 – ьилдирак; 8 – редуктор;9 – тўхтаткич; 10 – элетродвигателp; 11 – ички ҳалқа; 12 – думаланувчи қисм; 13 – ташқи ҳалқа. Чорпояли, кўприк ва кабелли кранлар Чорпояли, кўприк ва кабелли кранлар пролетли кранлар типига мансуб бўлиб, стрелали кранларга нисбатан хизмат кўрсатиш майдони бўйича доимий юк кўтариш қобилияти, юқори устиворлиги ва енгиллиги билан фарқ қилади, шу билан бирга уларнинг маневрчанлиги оз ва монтаж қилиниши мураккабдир. Чорпояли кранлар. Уларни омборхоналарда ва қурилиш материалларини ишлаб чиқарувчи заводларда юклаш-тушириш ишларини механизациялашда, конструкцияларни йиғиш майдонларида, йирик саноат корхоналари, иссиқлик ва атом электорстанциялари қурилишида технологик қурилмаларни монтаж қилишда кенг миқёсда қўлланилади. Чорпояли кранлар монтаж ва умумий ишларни бажарадиган турларга бўлинади. Умумий ишларда фойдаланиладиган чорпояли кранлар 5 тоннагача, монтаж ишларида фойдаланиладиганлари эса 500 тоннагача юк кўтара олади.

11.8-расм. 100 т. юк кўтара оладиган чорпояли кран. а-кран схемаси: б-тележкани силжиш механизмида пўлат арқон ўралиш схемаси: в-худди шунинг ўзи юк кўтариш механизми учун. 1-электрореверсив чиғир: 2-кўприк: 3-юк аравачаси: 4-полиспаст: 5-траверса: 6-бошқариш кабинаси: 7-таянч: 8-аравача: 9-ёрдамчи механизм: 10, 11, 12, 13, 14- чиғирлар. Чорпояли краннинг юк кўтариш конструкцияси иккита таянч 7 (11.8-расм) ва уларга ўрнатилган кўприк 2 дан иборат. Кран кўприги бўйлаб юк аравачаси 3 ҳаракат қилади. Таянчлар юриш аравачалари 8 га ўрнатилади ва уларнинг ҳар бири икки релpсли йўл бўйлаб ҳаракатланади. Оз юк кўтарадиган кран кўприклари уч поялли фазовий ферма ва юриш балкаси профили қўштавр бўлиб, унда электротал ҳаракатланади. Уртача ва юқори кўтариш қобилиятига эга кранлар кўприклари тўрт пояли фазовий ферма бўлиб, тўртбурчак ёки трапециясимон кесимга эга бўлади. Бу кранларнинг юк аравачалари пастки ёки юқори поясларда ҳаракатланади. Баъзи кранларда юқори поясларда асосий юк аравачаси, пастки поясда эса юк кўтарувчи ёрдамчи аравача 9 ҳаракатланади. Кран

кўприклари консолли ва консолсиз тайёрланади. Консол узунлиги пролетнинг 25-30% га тенг бўлади. Пролет катта бўлганда таянчлардан бири кўприкка қўзғалмас иккинчиси эса қўзғалувчан қилиб биркитирилади. Юк аравачаси арқон ва электрореверсив чиғир 1 (11.8, б-расм) ёрдамида кўприкда ҳаракатланади. Кўтариш механизми умумий траверса 5 ва кўприкнинг иккала томонига симметрик жойлашган иккита полиспаст 4 дан иборат. Монтаж қилувчи оғир кранларда юкларни туширишда кичик тезликка эришиш учун тўрт дона чиғир 10, 11. 12, 13 дан фойдаланилади. Чиғир 10, 11 лар юкни бир томонга, 12, 13 лар эса қарама-қарши томонга ҳаракатлантирилади. Кранни бошқариш кабина 6 дан амалга оширилади. Кўприк кранлар. Йирик иншоотларнинг фундаментини қуришда, саноат бинолари қурилмалари ва конструкцияларини монтаж қилишда ҳамда ишлаб чиқариш жараёнида саноат биноларида ишлатилади. У икки асосий қисмдан иборат. (11.9-расм) кўприк 2 ва юк аравачаси 3. 11.9-расм. Кўприк кран.

1-оператор кабинаси: 2-кўприк: 3-юк аравачаси: 4-юкни кўтариш механизми: 5-аравачани силжитиш механизми: 6-кўприкни силжитиш механизми. Кран кўприги металл конструкциядан иборат бўлиб, релpс бўйлаб ҳаракатланувчи аравачаларга ўрнатилган. Аравача кранни ҳаракатлантирувчи механизм 6 дан ҳаракат олади. Конструкциясига кўра кранлар бир ва икки балкали бўлади. Бир балкали кранлар 10 тоннагача юк кўтариб, таянчлар орасидаги масофа (5. . . 18м) унча катта бўлмайди. Катта юк кўтарувчи кранларда кўприк кўндаланг кесими тўрт бурчак ёки таврдан иборат бўлган бўйлама иккита балкалардан тайёрланади. Бу бўйлама балкаларда юк аравачаси ҳаракатланади. Аравача ҳаракатланиш 5 ва юк кўтариш 4 механизмларидан иборат. Юк кўтариш қобилияти 20 тоннадан ортиқ бўлган кранларда асосий ва ёрдамчи юк кўтариш механизмлари қўлланилади. Ёрдамчи юк кўтариш механизмининг юк кўтариш қобилияти асосий юк кўтариш механизмининг юк кўтариш қобилиятидан 3-5 марта кичик. Кўприк кранинг уччала механизми алоҳида юритма орқали ҳаракатланади. Улар двигател, муфта, тўхтатгич, редуктор ва ижрочи қисм (юриш ғилдираги ёки чиғир барабани) схемаси бўйича тайёрланади. Кранни бошқариш кўприкка осилган кабина 1 орқали амалга оширилади. Кабелли кран. Кабелли кранларда (11.10-расм) юк тележкаси 6 тортиш арқон 5 орқали иккита мачта 1 га тортилган махсус конструкциядаги пўлат симли ташувчи арқон 3 да ҳаракатланади.

11.10-расм Кабелли кран. 1-мачта: 2-вант: 3-ташувчи арқон: 4-юк арқони: 5-тортиш арқони: 6-юк аравачаси: 7-полиспаст: 8- полиспаст Кран мачталари якорга маҳкамланган вант 2 лар билан тортилган. Юк арқони 4 юк аравачаси ва илмоқ ўртасидаги блоклар билан полиспаст 8 ни ташкил қилади. Бу арқоннинг бир томони мачтага иккинчи томони юк чиғирининг барабанига маҳкамланади. Ташувчи арқоннинг тортилиши полиспаст 7 ёрдамида амалга оширилади. Мачталар орасига махсус арқонлар тортилган бўлиб, унда барча арқонларни ораларига масофани ушлаб турувчи мослама ўрнатилган. Кран чиғирлари мачталар таянч қисмларида кабиналарига жойлашган. Кабели кранлар қурилиш материалларини дарёлар орқали олиб ўтишда ва бориш қийин бўлган қийин масофага (100 м)юкни силжитади. Юкни кўтариш баландлиги жойни шароитида ва қурилаётган иншоотларнинг баландлигидан келиб чиқиб белгиланади. Кабелли кранларнинг юк кўтариш қобилияти 5-15

тонна, баъзи ҳолларда 25 тоннагача, асоссий камчилиги юкнинг вертикал текисликда тебраниши, арқонни салкинланиши ва доимий назорат қилиш кераклигидир. Кранларни хисоблаш асослари Курилишда юк кўтариш машиналаридан фойдаланиш, қурилиш меъёрлари ва қоидалари (СниП) талаблари асосида олиб борилади. Улардан фойдаланишни назорат қилиш «Давлат техник назорати» (Госгортехнадзор) томонидан амалга оширилади. Кранлардан фойдаланишда қуйиладиган талаблар хавфсизлик техникаси қоидаларига амал қилган холда максимал юк кўтариш қобилияти билан кран устиворлигини узоқ вақт сақлашга ва уларнинг иш унумдорлигини оширишга қаратилгандир. Курилиш кранларининг иш унумдорлиги. Курилиш кранларининг ўртача эксплуатацион иш унумдорлиги (т/соат) бир машина-соатда кўтарилаётган юкнинг массаси билан характерланади. П э =60Qk юк k в / t ц , (11.2) бу ерда: П э – соатлик эксплуатацион иш унумдорлиги т/соат; Q – юк кўтариш қобилияти, т; k юк – крандан юк кўтариш қобилияти бўйича фойдаланиш коэффициенти; k в – крандан вақт бўйича фойдаланиш коэффициенти; t ц – циклнинг давомийлиги t ц= t m + t до, (11.3) бу ерда t m – машина вақтининг циклдаги ўртача давомийлиги; t до – қўлда бажариладиган жараёнларнинг давомийлиги. Цикл вақти юк кўтариш баландлиги, бурилиш бурчаги, юк габаритидан ва шу каби кўрсаткичларга боғлиқ. Краннинг йиллик иш унумдорлиги қуйидаги ифода билан аниқланади. П эй =П э Т k в , (11.4) бу ерда: Т – краннинг йил давомидаги иш вақти, соат; k в – смена вақтидан фойдаланиш коэффициенти, бу вақт ўртача 0, 85 га тенг. Краннинг устиворлиги. Эркин турган краннинг устиворлиги даражаси унинг устиворлик коэффициенти орқали аниқланади. Бу коэффициент ушлаб

турувчи моментнинг ағдарувчи моментга нисбатига тенг. Кран ишчи қурилмаларини турли холатларда оғирлик марказлари координаталари ўзгариб туради. Бу эса ағдарувчи ва ушлаб турувчи моментларнинг ўзгаришига сабаб бўлади. Устиворлик коэффициентлари ва уларни аниқлаш усуллари Давлат техник назорат идоралари томонидан белгиланади ва тартибга солиб турилади. Кранларда юкли (иш вақтидаги) ва хусусий (салт) холатида устиворлик тушунчалари мавжуд. Юкли устиворлик коэффициенти қуйидагича аниқланади. Кю=(М G -  М ин -М ш )/М Q  1, 15 (11.5) бу ерда: М G =G[(b+c)cоs  - h 1 sin  ] = кран қисмлари оғирлик кучидан ағдарилиш қиррасига нисбатан ҳосил бўлган момент;  М ин =М ин. юк +М ин. кр. юк +М м. к – юкни кран тўхтаётганда ҳосил бўлувчи кран ва юкни инерция кучлари ва кранни юк билан айланишида ҳосил бўлувчи марказдан қочма кучлардан ҳосил бўлувчи моментлар йиғиндиси; М ш =W кр а+W юк L – ишчи холатда кран ва юкка шамол кучи таъсиридан ҳосил бўлувчи момент; М Q =Q g (A-b) – юкни номинал оғирлигидан ағдарилиш қиррасига нисбатан ҳосил бўлувчи момент; Юксиз холатдаги краннинг устиворлик коэффициенти қуйидагича аниқланади: К с =М / с /М / ш  1, 15, (11.6) Бу ерда: М / с – кран массасидан ағдарилиш қиррасига нисбатан ҳосил бўлувчи момент; М / ш – салт холатда шамол таъсиридан ҳосил бўлаётган момент. Стрелали автомобила p , пневмоғилдиракли ва гусеницали ўзиюрар кранларни бўйлама ва кўндаланг қияликдаги йўллардан юришда ҳам устиворлиги текширилади. Бу холатда устиворлик коэффициенти 1, 4 дан ошмаслиги керак. Кранларни техник кўрикдан ўтказиш. Курилиш кранлари ишга тушгунга қадар тегишли «Давлат, тог техника назорати» ташкилотлари томондан рўйхатга олиниши керак. Фойдаланишда бўлган барча кранлар камида 3 йилда бир марта техник кўрикдан ўтиши керак. Янги жойга монтаж

қилинганда ёки юк кўтарувчи қисмлари алмаштирилганда ҳам кранлар тўлик техник кўрикдан ўтиши керак. Кранни техник кўрикдан ўтказиш – машинани кўздан кечириш ҳамда статик ва динамик синовдан ўтказишдир. Статик синов умуман кран ёки унинг элементларини мустаҳкамлигини текшириш учун, стрелали кранларда эса юкли холатда устиворлигини текшириш учун ўтказилади. Кранни статик синаш юкланган холатда ўтказилиб, осилган юк краннинг максимал юк кўтариш қобилиятидан 25 % ортиқ бўлиши керак. Кран стреласи устиворлиги энг кам холатда қўйилади ва осилган юк 100. . . 200 мм кўтарилган холатда 10 минут турилади. Агарда юк ерга тушмаса ва кран қисмларида ёрилиш ва қолдиқ деформация содир бўлмаса кран синовдан ўтган ҳисобланади. Динамик синаш (механизмлари ва приборларни синаш) 10 % ортиқча юкланишда ўтказилади. Синаш натижалари бўйича крандан фойдаланишга руҳсат берилади. Алмашинувчи юк кўтариш жиҳозлари 25 % ортиқча юкланиш билан синалади. Траверсалар ҳар 6 ойда, захватлар ҳар ойда, стрелалар хар 10 кунда кўрикдан ўтказилади.

Адабиётлар руйхати: 1. Тожиев Р.Ж. Курилиш машиналари. Тошкент: «Узбекистон», 2000. 2. Александров М.П. Подoемно-транспортне машин. М.: «Машиностроение», 1985. 3. Б.Н. Давидбаев. Кўтариш-ташиш машиналари, «Уқитувчи», Тошкент, 1989 4. А. Акбаров. Курилиш машиналари, Тошкент, «Уқитувчи» ,1992 5. М.П. Александров. Подoемно-транспортне машин. М.: «Машиностроение». 1989 6. .Л. Зенков, И.И.Ивашков. Л.Н.Колобов. Машин непрервного транспорта, издание второе, М.: «Машиностроение», 1987.

Похожие

Деталларнинг ишлаш лаёқати омиллари ва уни таъминлаш асослари

Кўтариш транспорт машиналарининг электр ускуналари

Подшипниклар. Сирпаниш подшипниклари ва уларни ҳисоблаш асослари

Меҳнат гигиенаси ва саноат cанитариясининг умумий асослари

Минорали кранларни ҳисоблаш асослари