Ишлаб чиқаришдаги шикастланишлар (травматизм) ва уларга қарши кураш - Машиностроение - Рефераты

Ишлаб чиқаришдаги шикастланишлар (травматизм) ва уларга қарши кураш

Загружено в:

24.11.2022

Скачано:

0

Размер:

23.5576171875 KB

Ишлаб чиқаришдаги шикастланишлар (травматизм) ва уларга қарши кураш Режа: 1. Ишлаб чиқаришдаги шикастланишларнинг асосий сабаблари ва уларнинг олдини олиш чора тадбирлари 2. Ишлаб чиқаришда бахтсиз ҳодисалар рўй берганда врач келгунга қадар кўрсатиладиган ўзаро ва ўз-ўзига ёрдам 3. Жомакорларга ва индивидуал ҳимоя воситаларига қўйиладиган асосий талаблар

1. Ишлаб чиқаришдаги шикастланишларнинг асосий сабаблари ва уларнинг олдини олиш чора тадбирлари Ишлаб чиқаришдаги шикастланишларга бевосита ишлаб чиқариш оцерацияларини бажариш вақтида, шунингдек, корхона территорисида олинган шикастланиш киради. Улар лат ейиш, жароҳатланиш, термик ва химик куйиш, электр токи уриши, суяк синиши, чиқиши, кучли заҳарланиш, электроофталмия ва ҳоказо кўринишда бўлиши мумкин. Қўлда бажариладиган операциялар, технологик жараённинг норационал ташкил қилиниши, дастаки асбобнинг қониқарсиз аҳволи, электрик жиҳозларнинг ва электр симларининг бузуқлиги, юқори қучланишли электрик қурилмалар билан ишловчиларнинг тегишли жомакор, пойабзал ҳамда инвентарь билан таъминланмаганлиги, хавфсизлик техникаси қоидалари бажарилишини етарлича назорат қилмаслик, ишчилар томонидан қоидаларнинг бузилиши, индивидуал ҳимоя воситалар ва жомакордан нотўғри фойдаланиш, ишчиларнинг хавфсиз ишлаш қоидалари билан етарли даражада таништирилмаганлиги корхоналардаги шикастланишларнинг асосий сабаблари ҳисобланади. Корхонанинг санитария ҳолати қониқарсиз бўлиши, яъни ўтиш жойларининг ифлослиги ва бегона нарсалар билан тўсилиб қолганлиги, ишлаб чиқариш майдонларининг ишлаб чиқариладиган маҳсулот ҳажмига мос эмаслиги, цехлараро омборлар йўқлиги, хоналарнинг чанг ва сертутунлилиги, ташқи ишлаб чиқариш муҳитининг ноқулайлиги ва бошқалар ҳам шикастланишга сабаб бўлиши мумкин. Бу омиллар ишчиларни тез чарчатади, оқибатда организмнинг реакцияси ва диққат- эътибор сусаяди. Айрим касб гуруҳларида кўзнинг шикастланиши камайганлиги-га қарамай, кўзнинг шикастланиши барча шикастланишларнинг 15—25 процентини ташкил этади. Кўз унга металл заррачалари, жилвирлаш доираларидан чиқадиган чанг ва суюлтирилган металл зарралари тушиши натижасида шикастланади.

Машинасозлик саноати ишчиларининг касалликлари орасида куйиш анчагина ўринни эгаллайди. Металлни оқлантириш ва қуйиш, қиздириб болғалаш жараёнларида қиздирилган металл сувга текканида портлаб сачраши куйишнинг асосий манбалари ҳисобланади. Электр токидан шикастланиш жуда хавфлидир. Электрик шикастланиш ток кучига, унинг таъсир қилиш давомийлигига, токнинг организмдан ўтиш йўлига ва организм ҳолатига боғлиқ. 0,1 А ва ундан кучли ток кишини ҳалок қилади. Ток кучи 10—15 мА бўлганда кишини ток ўтказувчи жисмдан ажратиб олиш қийинлашади. Кучланиши 30—45 В бўлган ток нисбатан хавфсиз ҳисобланади. Лекин ҳўл кийим-бош, тери, пол, кишининг касал ҳолати ток билан шикастланиш хавфини оширади. Электрик шикастланишлар иссиқлик эффекти ёки қуйиш, ток уриши (бунда тўқималар узилиб, уларда кучли ўзгаришлар рўй беради) кўринишида бўлиши мумкин. Профилактик чора-тадбирларга қуйидагилар киради: корхонага янги ишга кирувчиларни ва бошқа ишга ўтувчиларни хавфсиз ишлаш қоидалари билан таништириш; хавфсизлик техникаси ходимлари, мастерлар, смена инженерлари ва ишчиларнинг жиҳозлар ҳолатини ҳар куни текшириб туриши; цехнинг санитария ҳолатини, хусусан, иш ўринлари тоза сақланишини мунтазам назорат қилиб туриш; тайёр буюмларни ўз вақтида олиб кетиш; маҳсулотларни сақлаш учун махсус хона ва участкалар ажратиш. Шикастланишни камайтиришда рольганг, транспортёр, электротельфер, элеватор каби механизациялаштирилган ер ости ва ер усти транспортидан кенг фойдаланиш катта аҳамиятга эга. Замонавий корхоналарда хавфсизлик техникаси чора-тадбирлари ичида механизмларни автоматик равишда ишга тушириш ва тўхтатилишини таъминлайдиган автоматик мосламалар, хавф ҳақида огоҳлантирувчи ёруғлик ва товуш сигнали кенг қўлланилади. Учиб чиқаётган қириндилардан шикастланишнинг олдини олиш воситаларига

ҳимоя экранлар, органик шишадан ясалган кожухлар ўрнатиш киради. Бу тўсиқларнинг ҳолати механизмни ишга тушириш қурилмаларига блокировка қилинган бўлади. Индивидуал ҳимоя воситалари сифатида ҳимоя кўзойнаклари, ишловчининг бошига каркас ёрдамида ўрнатиган металл тўрлар ёки тиниқ экранлардан фойдаланилади. Шикастланишнинг олдини олишда ҳам умумий, ҳам маҳаллий рационал сунъий ёритиш катта аҳамиятга эга. Термик шикастланишларга қарши курашиш учун учиб чиқадиган металл бўлакларидан, металл томчиларидан сақловчи экранлар ўрнатилади. Ишчилар рационал жомакор, пойабзал, қўлқоп кийишлари ва кўзойнак тақишлари лозим. Шимнинг почаси ва куртканинг этагини тушириб кийиш, ботинкаларнинг усти силлиқ ва тизимчасиз бўлиши керак. Қуюв, темирчилик, термик ишлов бериш цехларида бевосита суюлтирилган металл яқинида ишловчиларга бериладиган кўзойнаклар уларнинг кўзини фақат сачрайдиган металлга эмас, балки ёрқин нурдан ҳам ҳимоя қилишга мўлжалланган, шунинг учун улар рангли (колбальтли) ойнадан ясалиши лозим. Электрик шикастланишнинг олдини олиш учун техникавий, ташкилий ва инструктив тадбирлар кўрилади. Барча электрик қурилмалар ва симлар хавфсизлик техникаси талабларига жавоб бериши зарур. Машина станок, жиҳозларнинг корпуслари ерга пухта уланган бўлиши шарт. Хавфли жойларда огоҳлантирувчи плакатлар осиб қўйилиши керак. Электр токи билан ишловчилар яхши ўқитилган бўлиши, индивидуал ҳимоя мосламалари, яъни диэлектрик хоссаларга эга бўлган махсус резина пайандоз, қўлқоплар, калишлар бнлан таъминланиши зарур. Асбобларнинг дасталари изоляцияловчи материалдан, масалан, қалин резина қопланган материалдан ясалган бўлиши керак. Шикастланишнинг оқибати зарарсиз бўлиши, кўпинча, биринчи ёрдамнинг ўз вақтида ва тўғри берилишига боғлиқ. Шунинг учун ҳар бир цехда боғлаш материали ва зарур инвентарлар (тахтакачлар, замбиллар,

жгутлар ва ҳоказо) билан таъминланган тиббий постлари ташкил қилиниши лозим. Корхонанинг тиббий ходимлари ишчиларни шикастланган пайтда ўзаро ва ўз-ўзига ёрдам бериш усуллари билан таништиришлари керак. 2. Ишлаб чиқаришда бахтсиз ҳодисалар рўй берганда врач келгунга қадар кўрсатиладиган ўзаро ва ўз-ўзига ёрдам Бахтсиз ҳодисалар рўй берганда ва қаттиқ касалланганда жуда қисқа вақт ичида организмда кескин ўзгаришлар ва бузилишлар содир бўлиб, инсон ҳаёти катта хавф остида қолиши мумкин. Бу бахтсиз ҳодисаларнинг оқибати кўп жиҳатдан ҳодиса бўлган жойнинг ўзида биринчи ёрдам берилишига боғлиқ. Биринчи ёрдамнинг ўз вақтида кўрсатилиши шикастланган киши ҳаётини сақлаб қолишда ҳал қилувчи роль ўйнайди. Электрик шикастлангандаги биринчи ёрдам дарҳол электр токи таъсирини тўхтатишдан иборат; бунинг учун ток рубильник, ўчиргич ёрдамида, пробкани бураб, чиқариш, симни қирқиш йўли билан умумий занжирдан узиб қўйилади. Баъзи сабабларга кўра бундай қилишнинг иложи бўлмаса, бир учи ерга уланган сим электр сими устига ташланади, шунда ток шикастланган кишини четлаб, ерга ўтиб кетади. Изоляцияловчи мосламалар, яъни резина пойандоз, резина қўлқоп ва бошқалар бўлгандагина электр симини ушлаб олиб ташлаш мумкин; қуруқ ёғоч ёки тахтадан фойдаланса ҳам бўлади. Юқорида саналган предметлар бўлмаса, қўлни ҳар қандай изоляцияловчи материал билан ўраш керак. Ток таъсирида турган кишига изоляцияланмаган қўл билан тегиш хавфли. Ток урган одамни симдан ажратиб олгач, уни синчиклаб кўздан кечириш зарур. Шикастланган жойларини индивидуал пакетдан олинган стерил материал билан, ёки спирт ароқ, калий перманганат, риванол шимдирилган бинт билан беркитиш керак. Куйган жойларга ёғ суртиш ва ёғлаб бойлаб қўйиш, шунингдек, пуфакчаларни тешиш ярамайди. Шикастланган кишини ётқизиш, устига иссиқ нарса ташлаш, қайноқ чой ёки

кофе ичириш ҳамда зудлик билан даволаш муассасасига олиб бориш ёки тез ёрдам чақириш зарур. Нафас олишни ишдан чиқарадиган ёки тўхтатадиган, «сохта ўлим» ҳолатини вужудга келтирадиган даражда ток урганда дастлабки ёрдамнинг бирдан-бир тўғри йўли биринчи беш минут давомида сунъий нафас олдириш ва юракни массаж қилишдан иборат. Сунъий нафас олдиришнинг энг самарали усули оғизда оғизга пуфлашдир. Т е р м и к куйишлардаги биринчи ёрдам шикастланувчини юқори температура таъсиридан халос қилишга қаратилиши зарур. Ёнаётган кийимбошни ўчириш, шикастланувчини юқори температурали зонадан олиб чиқиш, эгнидан тутаётган ва жуда қизиб кетган кийим-бошни ечиб олиш керак. Ёнаётган кийим-бошни, айниқса, унга осон алангаланадиган суюқлик тушган бўлса, қалин газламадан тайёрланган пойандоз, одеял, пальто билан ўчириш, сўнгра уларни ечиб олиш ёки, яхшиси, қирқиб олиш лозим. Дастлабки ёрдамнинг иккинчи вазифаси куйган сиртни стерил материаллар билан, улар бўлмаганда тоза латта билан ёпишдан иборат, спирт, ароқ, риванол ва бошқалар шимдирилган латта билан ҳам боғлаш мумкин. Куйган жойларга ёғ суртиш ярамайди. Куйган кишига қайноқ ичимлик бериш, иссиқ қилиб ўраш ва даволаш муассасасига олиб бориш керак. Уни даволаш муассасасига олиб кетишдан олдин, оғриқни қолдирадиган дорилар (0,25 г амидопирин, 0,25 г анальгин) бериш ёки имкони бўлса, промидол, омнопондан укол қилиш керак. И с г а з и (СО) билан заҳарланган кишини газ тўпланган хонадан дарҳол олиб чиқиш (йилнинг иссиқ даврида ҳовлига) биринчи ёрдам ҳисобланади. Заҳарланган киши секин нафас олаётган бўлса ёки нафас олиши тўхтаган бўлса, унга сунъий нафас олдириш лозим; сунъий нафас олдиришни мустақил актив нафас олиш бошлангунга қадар давом эттириш керак. Заҳарланиш оқибатларини бартараф қилишда баданни ишқалаш, оёқларга иссиқ грелкалар қўйиш, оз-оздан навшадил спирти буғларини ҳидлатиш ёрдам беради. Қаттиқ заҳарланган беморларнинг марказий нерв

системаси ва ўпкаларида оғир ўзгаришлар содир бўлмаслиги учун улар касалхонага ётқизилади. Механикавий шикастлангандаги (лат ейиш, эт узилиши, пай ва мускулларнинг узилиши, чиишлар) биринчи ёрдам шикастланган органни уринтирмасликдан иборат. Шикастланган жойни сиқиб боғлаш ва уни юқорига кўтариб қўйиш зарур. Оғриқни ва яллиғланишни камайтириш учун лат еган жойга совуқ компресс қўйиш, беморга 0,25-0,5 г анальгин ёки амидопирин бериш лозим. Суяк синганда биринчи ёрдам бериш учун, аввало, суяги синган,жой қимирламайдиган қилиб қўйилади (иммобилизация), сўнгра шикастланган киши мумкин қадар тезроқ касалхонага олиб борилади. Касалхонага олиб кетишдан олдин унда шок ҳолати пайдо бўлмаслиги учун оғриқни камайтирувчи дори бериш керак. Синган оёқ-қўллар бахтсиз ҳодиса содир бўлган жойда иммобилизация қилинади, бунинг учун транспорт тахтакачларидан, махсус ёки бошқа қаттиқ материалдан тайёрланган тахтакачлардан фойдаланилади. Беморга азоб бермаслик учун тахтакачни оҳиста қўйиш зарур. Суяк очиқ синганда иммобилизация қилишдан олдин синган жой атрофидаги терига ёд настойкаси суртиш ва асептик шимдирилган материал боғлаш лозим. Стерил материал бўлмаган тақдирда ҳар қандай тоза латтадан фойдаланиш керак. Касалнинг қўл оёқлари ва гавдасини бир вақтда жуда эҳтиётлик билан кўтариб, уларни доим бир сатҳда ушлаб кўчириш лозим. Қон оқиш даражасида шикастланган кишига бериладиган биринчи ёрдам дарҳол қон оқишини тўхтатишга қаратилиши керак. Қон оқишини вақтинча тўхтатиб қўйиш усулларига қуйидагилар киради: тананинг шикастланган қисмини қолган қисмларига нисбатан кўтариб қўйиш; қон оқаётган томирни шикастланган жойдан сиқиб боғлаш; артерияни қўл билан сиқиб туриш; қон оқишини қўл ёки оёқларни мумкин қадар букиб тўхтатиш.

3. Жомакорларга ва индивидуал ҳимоя воситаларига қўйиладиган асосий талаблар Индивидуал ҳимоя воситалари Ишлаб чиқариш жараёнларига автоматизация кенг жорий қилинаётган ва меҳнат хавфсизлигини ошириш ҳамда шароитларини яхшилашга қаратилган қатор тадбирлар амалга оширилаётган шароитда жомакорлар ва индивидуал ҳимоя воситалари ишчиларни шикастланиш, заҳарланиш ва касбий касалликлардан сақловчи қўшимча воситалар ҳисобланади. Ишлаб чиқаришдаги шикастланишлар ичида кўзнинг шикастланиши энг кўп тарқалган. Бунда 70% шикастланиш механикавий шикастланишга (қиринди, чангдан, қасмоқдан шикастланишига) тўғри келади. Кўзни муҳофаза қилиш воситалари ичида энг кўп тарқалгани ҳимоя кўзойнаклари- дир. Капрон гардишли ва қайтарма ён тўсиқлари бўлган кўзойнаклар кенг тарқалган. Кўзойнаклар металлга қирқиб ишлов беришда ва чархлаш ишларида кўзларни механикавий шикастланишдан сақлаш учун тақилади. Агар бу кўзойнакларда ҳимоя ойналари-ёруғлик фильтрлари бўлса, улардан пайвандлаш ишларида ва электр ёйи билан пайвандлашдаги ёрдамчи ишларда ҳам фойдаланиш мумкин. Ёпиқ типдаги кўзойнакларнинг камчилиги шуки, улар тез терлайди. Кўзойнак ойнаси терлашига қўймаслик учун улар юпқа совун қатлами ёки бошқа юзаки-актив моддалар билан қопланади ёки юпқа шаффоф плёнкадан ясалган диск қўйилади. Баъзи кўзойнаклар ўзи ҳам, олдинги рамкаси ҳам шаффоф плёнкадан тайёрланган ярим маска кўриниши бўлади. Ҳимоя кўзойнакларида чил-чил синиб кетмайдиган гриллекс типидаги шишалардан фойдаланилади.

Заҳарли буғ ва газлар бўлган атмосферада ишлаш учун, шунингдек, кўзларни кислота ҳамда ишқорлар сачрашидан сақлаш ниятида ПО-2 герметик кўзойнаклари тақилади. Ишловчиларни шовқин таъсиридан сақлаш учун шовқинга қарши мосламалардан фойдаланилади. Уларнинг ички (товуш-сўндиргичлар, вкладишлар) ҳамда ташқи (наушник, шлемлар) хиллари бўлади. Товуш сўндиргич ва вкладишлар эшитиш йўли оғзига қўйилади. Шовқинга қарши воситаларнинг шовқинни сўндириш қобилияти децибелларда (дБ) ўлчанади. Бу воситалар самарали, гигиеник бўлиши ва эшитиш йўлни яллиғлантирмаслики керак. Серчанг ҳаво шароитида ишловчиларнинг нафас олиш органларини муҳофаза қилиш учун фильтрловчи ва изоляцияловчи индивидуал ҳимоя воситалари ишлатилади. Фильтрловчи воситалардан ҳаводаги зарарли моддалар (чанг, буғлар, газлар, туман) ушбу приборга ўрнатилган фильтрлар ёрдамида ушлаб қолиниши мумкин бўлган ҳолларда фойдаланилади; бунда ифлосланган ҳаводаги кислороднинг миқдори 16% дан кам бўлмаслиги шарт. Фильтрловчи ҳимоя воситаларига чангга қарши респираторлар ва саноат противогазлари киради. Нафас олиш органларини зарарли буғ ва газлардан ҳимоя қилиш учун саноатда кенг тарқалган противогазлар хизмат қилади, уларда юткич сифатида активлаштирилган кўмир, селикагель ва бошқалар ишлатилади. Нафас олинаётган ҳавода кислород миқдори 16% дан кам ёки ҳаводаги зарарли моддалар концентрацияси жуда юқори бўлган шароитда изоляцияловчи мосламалардан фойдаланилади. Изоляцияловчи воситаларга шлангли ва кислородли приборлар киради, улар ишловчининг нафас олиш органларини у ишлаётган зарарли ҳаво муҳитидан буткул ажратиб қўяди. Жомакорга қўйиладиган талаблар. Жомакор ва пойабзал ишловчиларни ишлаб чиқариш муҳитининг ноқулай метеорологик

шароитларидан, нам, чанг, кислота, ишқорлар, мойлар ва бошқа нефть маҳсулотларидан ҳимоя қилади. Кислота ва ишқорлардан муҳофаза қилувчи баъзи жомакорлар (фартуклар, халатлар, енгликлар, гетрлар ва бошқалар) полиетилен ёки полихлорвинил плёнкасидан тайёрланади. Суюлтирилган кислоталардан (16—18%) ҳимоя қилиш учун ўзига кислота олмайдиган модда шимдирилган ип-газламадан тикилган жомакорлардан фойдаланилади. Ишчиларни нурланишдан ва суюлтирилган металл сачрашидан муҳофаза қилиш учун жомакор ёнмайдиган модда шимдирилган каноп ёки ип-газламадан тайёрланган материаллардан, шунингдек, дағал жундан тўқилган материаллардан тикилади. Қандай газламадан тикиш кераклиги иқлим шароитларига қараб аниқланади. Иссиқ цехларда ишлаётганда куйишдан сақланиш учун кафт қисми брезент, асбест, мовут ва чарм билан қопланган қўлқоплар ишлатилади.

Назорат саволлари 1. Машиналарни таъмирлаш ва улардан фойдаланишда шикастланишларнинг сабаблари нима? 2. Шикастланишнинг олдини олиш чораларини сананг. 3. Шикастланишнинг олдини олишга қаратилган профилактик чора тадбирлар қандай? 4. Индивидуал ҳимоя воситаларига қандай талаблар қўйилади? 5. Бахтсиз ҳодисалар рўй берганда кўрсатиладиган биринчи тиббий ёрдам тўғрисида нималарни биласиз? 6. Махсус ҳимоя воситаларга қандай талаблар қўйилади?

АДАБИЁТЛАР 1. С.К. Камолов, Т.К. Жабборов, Саноат корхоналарининг электр таъминоти. Фарғона, “Фарғона” 2002 2. М.М. Матбобоев, Электротехнологик қурилмалар. Фарғона, “Фарғона” 2002 3. М.В. Авдеев, Е.Л. Воловик, Технология ремонта машин и оборудования. Москва, Агропромиздат, 1986 4. В.Ч. Черноиванов, Организация и технология восстановления деталей машин. Москва, Агропромиздат, 1989 5. Ш.У. Йўлдашев, Машиналар ишончлилиги ва уларни таъмирлаш асослари. Тошкент, “Ўзбекистон”, 1994 6. И.Г. Гореоышев, Слесарно – сборочные работы. 7. А.М. Красин. Слесарь механосборочных работ. 8. Г.Ч. Куценко, Основы гигиены труда и производственной санитарии. 9. С.М. Эйнис, Технология слесарных, ремонтных и сборочных работ. 10. Н.И. Макиенко, Общий курс слесарного дела. 11. Н.И. Макиенко, Слесарное дела с основами материаловедения.

Похожие

Замонавий машина, механизм ва мосламаларнинг умумий тузилиши. Махсулот ишлаб чикаришнинг замонавий технологиялари техника хавфсизлиги, ёнгинга карши кураш

Меҳнат гигиенаси ва саноат cанитариясининг умумий асослари

Ишлаб чиқариш жараёни тушунчаси ва унинг таркиби

Чуян ишлаб чикариш

Ишлаб чиқариш турлари