Detallarni tig’izlik hisobiga biriktirish Uzatuvchi mexanizmlar - Машиностроение - Рефераты

Detallarni tig’izlik hisobiga biriktirish Uzatuvchi mexanizmlar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

632 KB

Detallarni tig’izlik hisobiga biriktirish Uzatuvchi mexanizmlar Reja: 1. Presslangan birikmalarni hisoblash. 2. Tribotexnika asoslari. Ishqalalanishning turlari. 3. Uzatuvchi mexanizmlar va ularning hisobi. Mexanik uzatmalar.

Detallarni tig’izlik bilan biriktirish usullari. Birikmani mustahkamlikka hisoblash Silindrik sirtli ikki detalni manfiy oraliq xisobiga shponkasiz, boltsiz xam o’zaro biriktirish mumkin. Bu usul, ko’pincha, dumalash podshipniklarini valga o’rnatishda, chervyakli gildirakni yig’ishda va boshqa xollarda qo’llaniladi. Buning uchun valning diametri (podshipnikda yoki boshqa detalda) val uchun mo’ljallangan teshik diametridan δ qadar kattaroq qilib tayyorlanadi. Masalan, val diametri B teshik diametri A bo’lsa (13.1-rasm), u xolda B > A yoki B - A = δ bo’lishi kerak. Natijada δ xisobiga detallar o’zaro maxkam birikadi. Bunday o’zaro biriktirishda presslash, teshikli detalni qizdirish yoki valni sovitish usullaridan foydalaniladi. 13.1 - rasm. Detallarni tig'izlik hisobiga biriktirish Tabiivki. bunday hollarda birikma hosil qilish uchun valni mo'ljallangan joyga o'rnatish oson bo'lmaydi. Buning uchun quyidagi usullarning biridan: presslab o'rnatish, teshikli detalni qizdirish yoki valni sovitish usulidan foydalaniladi. Presslab o`rnatishda valga uning o’q bo’ylab yo’nalgan F kuch ta’sir ettiriladi. Bu kuch ta’sirida valning xam, teshikning xam ishqalanish sirti deformasiyalanadi va bu yerda bosim kuchi paydo bo’ladi. Paydo bo’lgan bosim kuchi ishqalanish sirtlarida katta ishqalanish kuchini hosil qiladi. Bu esa detallarni bir—biriga nisbatan qo’zg’almas qilib turadi. Shu bois bu detallarga o’q bo’ylab yo’nalgan ma’lum miqdordagi yuklanish qo’yish va burovchi mo`lent ta’sir ettirish mumkin. Birikmani mustahkamlikka hisoblash. Birikma yukoridagi bayon etilgan usullarni qay biri yordamida hosil bo’lganligidan qatiy nazar, bu o’zaro

biriktirilgan detallar tashqi kuch ta’sirida siljimasdan mustahkam tushishi bilan birga shu detallarning o’zi xam mustahkam bo’lishi kerak. Tig’izlik bilan biriktirilgan detallar o’zaro siljimasligi uchun ishqalanuvchi sirtlarda kerakli bosimni hosil qilish kerak va bu bosim quyidagicha aniqlanadi: a) birikmaga bo’ylama kuch ta’sir etadi (3.3-rasm, a)dlf F q a  2  bunda: F a — ta’sir etuvchi bo’ylama kuch; f — ishqalanish koeffisiyenta; d — biriktirilayotgan detalning diametri; l — tig’izlik bilan biriktirilayotgan yuzaning uzunligi. 2.15-rasm b) birikmaga burovchi mo`lent ta’sir qiladi (3.3-rasm, b) q ≥ 2 T / ( f π d 2 l ) v ) birikmaga bir vaqtning o’zida bo’ylama kuch hamda burovchi mo`lent ta’sir qiladi (3.3-rasm, v ) )( 2 2 dlf FF q t a    Materiallar qarshiligi kursidan ma’lumki, tig’izlik kuchining qiymati bilan o’zaro biriktiriladigan detallarning ishqalanuvchi sirtlardagi kontakt bosim o’rtasidagi bog’lanish quyidagicha ifodalanadi: ) / / ( 2 2 1 1 E c E c d N q   bu yerda: N — tig’izlik kuchi; c — koeffisiyentlar. 1 21 2 21 2 1     d d d d c ,

2 22 22 2     d d d d cE 1 E 2 μ 1 μ 2 — elastiklik moduli va Puasson koeffisiyentlari qiymatlari val hamda vtulkalar uchun: po’lat materiallar uchun E=(2.1 ÷ 2.2) • 10 5 MPa, μ = 0,3 chuyan materiallar uchun E= (1.2 ÷ 1.4) • 10 5 MPa, μ = 0,3; bronza materiallar uchun E = (1.0 ÷ 1.1) • 10 5 MPa, μ = 0,33. O’tkazilgan tajribalar shuni ko’rsatdiki, ishqalanish sirtidagi ishqalanish koeffisiyentining qiymati shu yuzaning notekisligiga, bosimga, birikmani yig’ishga, yig’ish tezligiga va boshqa o`lillarga bog’liq bo’lib, po’lat va cho’yan materiallar uchun sovuklayin biriktirilganda f= 0,08÷0,1 ga, qizdirib biriktirilganda f = 0,12 ÷ 0,14 ga teng bo’ladi. Ishqalanish, yeyilish va moylash haqidagi fan - tribotexnika asoslarini bilish "Mashina detallari” kursi uchun o'ta ahamiyatli sanaladi, chunki tribotexnika yutuqlarini mashina detallarini loyihalashda, konstruksiyalashda amalga oshirish ishqalanuvchi yuzalarning umrboqiyligini oshirishga xizmat qiladi. Mashinalarda bir necha o'n, hatto yuzlab mavjud ishqalanish tugunlarining ishchanlik qobiliyati ko'p hollarda mashinaning ishonch 1iligini va resursini aniqlaydi. Mana shu ishqalanish tugunlarining 80-90% ishqalanish yuzalarining yeyilishi oqibatida ishdan chiqishi m a’Ium. Buning natijasida mashinani tiklash va ta’mirlashga sarflanadigan mablag" boshlang'ich narxidan 3-10 martagacha ortiq bo`lishiga olib keladi. Ba'zi mashinalarda ishqalanishni yengishga mashina quvvatining 50-80 % yo'qotiladi (avtomobillarda 50%, qishloq xo'jaligi mashinalari, traktorlar va to'quv dastgohlarida 75-80 % gacha). Tribotexnika asoslarini bilish mashinalarni a ’lo darajada konstruksiyalashga imkon beradi. Ishqalanish tugunlarining ishonchliligini ta’minlash vositalarining asosiylaridan biri tarzida moylash materialini ilmiy negizda to'g'ri tanlash katta ahamiyatga molik bo'lib. u ekspluatatsiya sharoitlariga, moylash rejimiga va ishqalanish yuzalarining holatiga bog'liqdir.

Uzatuvchi mexanizmlar va ularning hisobi. Mexanik uzatmalar. Uzatmalar haqida umumiy ma’lumotlar. Turli mashina va mexanizmlarda aylanma harakat bir valdan ikkinchisiga turli xil detallar yordamida uzatiladi, bu detallarning jamlanmasi uzatma deb ataladi. Uzatmalar o`zlarining harakatiga qarab, ishqalanish (friktsion, tasmali) va ilashmali uzatmalarga bo`linadi. Friktsion uzatmalar parallel vallar orasida joylashgan bo`lib, bir birini ma’lum kush bilan siqib turuvchi ikki silindrik katokdan tashkil topgan (1-rasm, a). Agar vallar kesishadigan bo`lsa, konussimon friktsion katoklar qo`llaniladi (1-rasm, b). Aylanma harakat yetaklovchi katokdan yetaklanuvchiga ular orasida paydo bo`lgan ishqalanish kuchi yordamida uzatiladi. 1-rasm. UZATMALAR Friktsion uzatmalar Tasmali uzatmalar Zanjirli uzatmalar Tishli uzatmalar Reyekali uzatmalar Chervyakli uzatma Xrapli mexanizmi Silindrik tishli uzatma Konussimon tishli uzatm

Agar vallar orasidagi masofa nisbatan katta b о ‘lsa, u holda aylanma harakat tasma yoki zanjir vositasida uzatiladi. Tasmali uzatmalar tasma orqali bog`langan yetaklovchi va yetaklanuvchi shkivlardan tashkil topgan bo`ladi (2-rasm). Shikivlarga tortib kiydirilgan bir yoki bir nechta tasmalar aylanma harakatni bir shkivdan ikkinchisiga uzatadi. 2-rasm. Zanjirli uzatmalar- zanjirlar orqali bog`langan yetaklovchi va yetaklanuvchi tishli g`ildiraklardan tashkil topgan bo`ladi (3-rasm). 3-rasm. Tishli uzatmalar parallel vallar orasida joylashgan bo`lib, silindrik tishli tashqi ilashmali (4-rasm, a) yoki ichki ilashmali (4- rasm, b) gildiraklarlardan tashkil topgan bo`ladi. Vallarning geo`letrik o`qlari kesishganda konussimon tishli g`idiraklar qo`llaniladi (5- rasm). 5-rasm. 6-rasm.

Reykali uzatmalar aylanma harakatni ilgarilanma (yoki teskarisi) harakatga aylantirish uchun xizmat qiladi u silindrik tishli g`ildirak va tishli reykadan tashkil topgan (6-rasm). Chervyakli uzatma vallarning o`qlari kesishmagan hollarda qo`llaniladi. Uzatma chervyak (trapetsiyasimon yoki boshqa turdagi rezbali vint) chervyak tishli g`ildirakdan tuzilgan (7-rasm). Xrapli mexanizmi ( to`siqli mexanizm ) tishli g`ildirak (xrapovik) va maxsus detal (kuchukcha)dan tuzilgan bo`lib, kuchukcha xrapovik tishlari orasiga kirib aylanma harakatni bir to`lonlama bo`lishini ta’minlaydi (8-rasm). 7-rasm. 8-rasm. Mashinasozlikda mexanik , elektrik, pnevmatik, va gidravlik uzatmalardan foydalanadi. Mashina detallari kursida mexanik uzatmalar o’rganilib, boshqalari maxsus kurslarda yoritiladi. Uzatmalarning energiya manbai bilan ish bajaruchi qismi o’rtasida joylashadi va buning sabablari quyidagilar: energiya manbai (masalan elektr dvigatelь) valining aylanish sonining ishchi valning aylanish sonidan kattaligi; burovchi mo`lent qiymatlarini uzatma vallarining aylanish soni hisobiga o’zgartirish mumkinligi; elektr dvigatelь validagi aylanma harakatni ilgarilama, tebranma va boshqa harakatlarga aylantirishi.

Mexanik uzatmalar harakatni bir valdan boshqa vallarga uzatib, asosan ikki turga bo’linadi: ishqalanish hisobiga ishlaydigan uzatmalar (friktsion, tasmali); ilashish hisobiga ishlaydigan uzatmalar (tishli, chervyakli va zanjirli). Mexanik uzatmalarni tashkil etuvchi asosiy detallar o’zaro tutashib turadi (tishli, chervyakli, friktsion) yoki egiluvchan bo’g’in (tasma, zanjir) orqali bog’langan bo’ladi. Bundan tashqari, bu uzatmalar vallarining o’zaro joylashuviga qarab, parallelь, kesishgan va ayqash turlariga, uzatish sonining o’zgarishiga qarab esa, uzatish soni o’zgarmas, pog’anali o’zgaruvchan va pog’anasiz o’zgaruvchan turlariga bo’linadi. Ishqalanish hisobiga ishlovchi uzamalarning asosiy detallari (g’ildirak, shkiv va shu kabilar) silliq sirtga , ilashish hisobiga ishlayiganlarda esa (tishli g’ildirak, chervyak va shu kabilar) katta burovchi mo`lentning uzatilishini ta’minlaydigan tishlarga ega bo’ladi. Uzatmalarda xarakatni energiya manbaidan qabul qilib oluvchi valni ye taklovchi val deb, bu valdan xarakatni qabul qilib ish bajaruvchi qismga uzatuvchi valni esa ye taklanuvchi val deb ataladi. Agar uzatma bir necha pog’anali bo’lsa, har bir pog’ananing energiya manbai to`lonidagi birinchi val ikkinchi valga nisbatan yetaklovchi, ikkinchi val esa pog’anadagi yetaklanuvchi val bo’ladi. Uzatmalarning asosiy tavsiflari: vallardagi R –quvvat (Vt), T -burovchi mo`lent (Nm) va щ – burchak tezlik (cek -1 ) yoki n – aylanishlar soni (min -1 ). Qo’shimcha tavsiflari: z - foydali ish koeffitsienti, F t - aylanma kuch (H) va U - uzatish soni.

4.1- rasm. Uzatmalarni loyihalash uchun ularning kamida birinchi va oxirgi vallarining quvvati hamda aylanish sonlari yoki burchak tezliklari berilgan bo’lishi kerak (4.1- rasm). Vallardagi quvvat va burchak tezliklar ma’lum bo’lganda ulardagi burovchi mo`lent quyidagicha aniqlanadi . T = P / щ yoki T = 9550 P / n Unda uzatmaning uzatish soni quyidagicha ifodalanadi: U = n 1 / n 2 = щ 1 / щ 2 . Energiya oqimining yo’nalishidan qat’iy nazar, istalgan ikki val burchak tezliklarining nisbatlari uzatish nisbati deyiladi. U 1-2 = n 1 / n 2 = щ 1 / щ 2 yoki u 2-1 = n 2 / n 1 = щ 2 / щ 1 . Uzatish nisbati umumiy tushuncha bo’lib, birdan katta, birdan kichik yoki birga teng bo’lishi mumkin. Uzatish soni esa, n 1 > n 2 bo’lgani uchun doim birdan katta bo’ladi. Aylanish soni n bilan burchak tezligi щ orasida quyidagi bog’lanish mavjud, щ = r n / 30. Uzatmaning foydali ish koeffitsienti quyidagicha aniqlanadi: z = P 2 / P 1 . Agarda T 2 mo`lentni T 1 mo`lentga bo’lsak, T 2 / T 1 = ( P 2 / щ 2 ) / ( P 1 / щ 1 )= z · U kelib chiqadi, bundan esa uzatish nicbati, U = T 2 / T 1 · z

bo’ladi. SHunday qilib, uzatish sonini quyidagicha ifodalash mumkin: U= n 1 / n 2 = щ 1 / щ 2 = T 2 / ( T 1 · z ). Agar uzatma bir necha pog’onali bo’lsa, uning umumiy uzatish soni: U um = U 1 · U 2 · … · U 0 = U = n 1 / n 2 , bu yerda U 1 , U 2 va U 0 –birinchi, ikkinchi va oxirgi vallarning uzatish-lar soni; Ko’p pog’anali uzatmalar turli turdagi uzatmalardan (masalan, tasmali, chervyakli, tishli va boshqalar) tuzilgan bo’lishi mumkin. 3. Tezlikni pog’onali o’zgartirishda , bir oraliqda (diapazonda) yagona bir qiymatga ega bo’lgan tezlik olish mumkin. Masalan: avto`lo-billarda tezlikni o’zgartish qutichalari asosan tishli uzatmalardan iborat bo’lgan tishli g’ildirak bloklaridan foydalaniladi, ya’ni bir o’zgarmas oraliqda, tezlik miqdori ravon va shovqinsiz uzatiladi; Pog’anasiz tezlikni o’zgartirish , variatorlar yoki tasmali uzatmalar yordamida ham amalga oshirish mumkin. Bunga misol ikki g’ildirakdan tuzilgan friktsion uzatma- oddiy variator bo’lib, unda birinchi g’ildirakning sirti ikkinchisining yon yog’iga tegib xarakatla-nadi (4.2 – rasm). Utaklanuvchi valning xarakatini o’zgartirish uchun yetaklovchi birinchi g’ildirak o’z o’qi bo’ylab siljitiladi. Agar yetakla-nuvchi valning xarakat yo’nalishini o’zgartirish kerak bo’lsa, birinchi g’ildirak o’q bo’ylab surilib, 4.2– rasm. etaklanuvchi val o’qidan chap to`longa o’tkaziladi. Demak, birinchi g’ildi-rak o’z o’qi bo’ylab ikkinchi g’ildirak chetidan o’rta tamonga siljir ekan,

yetaklanuvchi valning tezligi orta boradi. SHunday qilib, kerakli uzatish soni olinadi: u max = n 1 /n 2 min = d 2 max /d 1 , u min = n 1 /n 2 max = d 2 min / d 1 , Uzatish sonining eng katta qiymatini eng kichik qiymatiga nisbati boshqarish darajasi D deb aytiladi. Boshqarish darajasi variator-larning asosiy tavsiflaridan biri hisoblanadi. Demak boshqarish darajasi quyidagicha bo’ladi: D = u max / u min = n 2 max 1 / n 2 min = d 2 max / d 1 min Nazariy jihatdan olganda d 1 ning qiymati ( d 2 min → 0 bo’lgani uchun) cheksiz bo’lishi mumkin. Rasmda ko’rsatilgan variatorning foyda-li ish koeffitsienti kichik bo’lsada, tuzilishi oddiy bo’lgani uchun ulardan kam quvvat mexanizm va asboblarda keng ko’lamda foydalaniladi.

Foyfalanilgan adabiyotlar: 1. Shoobidov Sh . A . Mashina detallari . Texnika oily o`quv yurtlari uchun darslik. То ш кент : “ O`zbekiston ensiklopediyasi ”, 2014. -444 b. 2. Kurganbekov M.M., Moydinov A. Mashina detallari: O`quv qo`llanma. I va II qismlar. -Toshkent: “ O`zbekiston ensiklopediyasi ”, 2014. -384 b. 3. Ш . А . Ш ообидов Ма ш ина деталлари . Ўқув қўлланма. То ш кент 2004-120 б . 4. Ш.А.Шообидов, С.У.Мусаев. «Юритмалар», Тасмали ва занжирли узатмаларни лойи х ала ш . То ш кент 2000-82 б. 5.Ш .А. Ш ообидов, С.У.Мусаев. «Ти ш ли ва ч ерв я кли узатмаларни лойи х ала ш ». То ш кент 2005-80 б .

Похожие

Mashina detallarining umumiy tasnifi

Kesib ishlash texnologik jarayonlarini avtomatlashtirish

Muftalar

Polyar planlar usulida mexanizmlar kinematikasini tekshirish

Nazorat va yig`ish moslamalari