Яҳудийликнинг келиб чиқиш тарихи, таълимоти ва маросимлари - Основы культурологии - Рефераты

Яҳудийликнинг келиб чиқиш тарихи, таълимоти ва маросимлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

90.5 KB

Яҳудийликнинг келиб чиқиш тарихи, таълимоти ва маросимлари Режа : 1. Яҳудийлик (Иудаизм)нинг илк тарихи . 2. Яҳудийлик таълимоти. 3. Яҳудийлик манбалари .

4. Яҳудий маросим ва байрамлари .

Яҳудийлик (Иудаизм) дини милоддан аввалги 2000 йилликларининг охирларида вужудга келган, якка худолик ғоясини тарғиб қилган диндир. У миллат дини бўлиб, фақат яҳудий халқига хос. Абу Райҳон Беруний ўзининг “Қадимги халқлардан қолган ёдгорликлар” китобида, яҳудийлар бу сўзни сомий тиллардаги ҳода, яъни “тавба қилмоқ, тавба қилганлар” сўзидан келиб чиққан, – деб даъво қилсаларда, аслида бу фикр нотўғри, деб яҳудийларнинг келиб чиқиши ҳақида тўхталиб ўтади. Яҳудий сўзининг келиб чиқиши Бану Исроил халқи устидан ҳукмронлик қилган Яъқуб пайғамбарнинг ўғли Яҳудо номидан олинган. Ривоятларга кўра, Яъқуб пайғамбарнинг 12 та ўғиллари бўлиб, уларнинг тўртинчиси Яҳудо эди. 12 та ўғилдан кейинчалик 12 та қабила тарқалди. Яҳудо авлодлари бўлган яҳудийлар бошқа қабилаларни ўзларига бўйсундирдилар. Шундан сўнг бу қабилаларнинг барчаси “яҳудий” деб атала бошлади. Яҳудий халқининг яна бир номи Бану Исроилдир. Исроил сўзи Яъқуб пайғамбарнинг иккинчи номи бўлиб, “бани” – болалар маъносини беради. Яъни “Бану Исроил” – “Исроил авлодлари” маъносини беради. Яҳудий халқига нисбатан “еврей” сўзи ҳам ишлатилади. Аммо у қадимий сомий тилларида “ибрий” сўзининг ўзгарган шаклидир. Бу сўз “абара, яъбуру” – “кечиб ўтмоқ” феълидан келиб чиққан. Илк яҳудий қабилалари Месопотамияда яшаган эдилар. Милоддан аввалги ХV асрларда Иброҳим пайғамбар бошчилигида Дажла ва Фурот дарёларидан кечиб ўтганлар. Фаластинга келишда эса Урдун дарёсини кечиб ўтганлар. Шу сабабли ҳам ерли аҳоли уларни шу ном билан атагани ҳақида манбалар хабар беради. Таврот, Инжил ва Қуръонда хабар берилишича Иброҳим пайғамбарнинг ўғли Исҳоқдан Яъқуб туғилган. Унинг 12 ўғлидан 11 чиси Юсуф пайғамбар эди. Бану Исроилнинг Мисрга кўчиб келишига у билан акалари ўртасида бўлиб ўтган воқеа сабаб бўлди. Бу воқеа Қуръони каримнинг Юсуф сурасида батафсил баён этилган. Юсуф қиссаси Қуръони каримда “энг гўзал қисса” 3

деб номланган. Унда ёзилишича, Юсуф отасининг энг севимли фарзанди бўлиб, акалари унга ҳасад билан қарайдилар. Уни отадан узоқлаштириш мақсадида саҳродаги қудуққа ташлаганлар. Оталарига “Юсуфни бўри еди”, – деб хабар берадилар. Юсуфни эса бир карвон қудуқдан чиқариб, Мисрга олиб кетган. У Мисрда подшоҳ саройида улғайди ва кейин Миср тахтига подшоҳ бўлди. Кейин чалик у ўз яқинлари – ота-онаси, ака-укаларини ҳам Мисрга олиб келган. Бану Исроил қавмининг Мисрга келиш қиссаси Тавротда ҳам учрайди. Кейинчалик Миср фиръавни Бану Исроил қавмига зулм қилгач Мусо пайғамбар бошчилигида бу халқ яна Канъон (Фаластин) ерларига қайтдилар. Қуръонда яҳудийлар ва Мусо пайғамбар ҳақидаги воқеалар “Бақара”, “Тоҳо” ва бошқа сураларда батафсил баён қилинган. Яҳудийлик таълимоти тўрт нарсага асосланади: 1. Оламни яратувчи ягона худо Яҳвега имон келтириш. “Яҳве” сўзи “Худо, Парвардигор” маъносини билдиради. Тавротнинг “Чиқиш” китобида Худонинг Мусога айтган ушбу сўзи келтирилади: “Яҳве – ота-боболарингиз Иброҳим, Исҳоқ, Яъқубларнинг правардигори, у мени сизга юборди” (Чиқиш 3). Мил.авв. VI аср охирларида яҳудий руҳонийлари “Яҳве” сўзи ўрнига “Адонай” (раб, хожа) сўзини қўллашга буюрганлар. Фақат руҳонийларгина ибодат вақтида Яҳве номини тилга олганлар. Бошқа кишилар беҳудага унинг номини тилга олишлари мумкин эмас ҳисобланган. Яҳудийлик таълимотига кўра, Яҳве оламларни яратишни якшанбада бошлаб жума куни тугатди, шанбада эса дам олди ва яҳудийларга ҳам шундай қилишни буюрди. Шанба куни яҳудийлик динида улуғ кун ҳисобланиб, ўта диндор яҳудийлар бу куни ҳеч қандай меҳнатга қўл урмайдилар. Яҳудийлик таълимоти 4

2. Яҳудийлар Ер юзидаги халқларнинг “энг мумтози” ва у дунёда берилажак инъомларнинг энг ҳақлиси эканлиги ҳақидаги таълимот. Улар ўзларини Худо томонидан сайланган, муқаддас халқ эканини, яҳудийнинг руҳи Худонинг бир қисми ҳисобланишини даъво қиладилар. 3. Мессия-халоскорнинг келиб чиқиши ҳақида ги таълимот . Охирзамонда Яҳве яҳудийлар орасидан бир халоскорни чиқар ади ва у қуйидаги вазифаларни бажаради: 1) Дунёни қайтадан ислоҳ қилган ҳолда қуриш. 2) Бутун яҳудийларни Синион (Қуддус яқинидаги тепалик) атрофида тўплаш. 3) Уларнинг барча душманларини жазолаш. 4) Охират кунига ишониш таълимоти. Охират хақидаги тасаввурлар асосан Талмудда баён этилган. Яҳвега эътиқод қилганлар охиратда у нинг томондан мукофотланадилар. Қонунларини бузганлар шафқатсиз жазоланадилар. Яҳудийликда Мусо пайғамбар Тур тоғида Яҳве билан учрашганда Яҳве томонидан 10 та лавҳа туш и рилган деган таълимот мавжуд. У нда 10 та насиҳат бор эди . У лар “ иккинчи қонун ” китобида баён этилиб, яҳудийлар уларга риоя қил ишлари диний мажбурият ҳисобланади . Улар қуйидагилардир : 1. Яҳведан бошқани илоҳ деб билмаслик; 2. Бут ва санамларга сиғинмаслик; 3. Заруратсиз Худо номи билан қасам ичмасли к ; 4. Шанба кунини ҳурмат қилиш ва уни худо учун бағишлаш; 5. Ота-онани ҳурмат қилиш; 6. Ноҳақ одам ўлдирмаслик; 7. Зино қилмаслик; 8. Ўғирлик қилмаслик ; 9. Ёлғон гувоҳлик бермаслик ; 10. Яқинларнинг нарсаларига кўз олайтирмаслик. 5

Муқаддас диний манба – Талмудда яҳудийлик маросимлари тизими баён этилган . Унда яҳудийлар амал қилиб, бажариши лозим бўлган 248 та буйруқ, 365 та тақиқ мавжуд. Улар яҳудийнинг овқатланиши, кийиниши, озодалиги, кун тартиби, ибодатлари, маросимлар ва байрамларга таа л луқли масалаларни қамраб олган. Ҳар бир яҳудий ушбу буйруқ ва тақиқларга умри давомида риоя қилиши шарт. Масалан, яҳудий фарзанди туғилганининг саккизинчи куни хатна қилинади. Улар махсус қассоблар-шойихет томонидан диний қоидаларга мувофиқ сўйилган гўштларнигина истеъмол қиладилар. Кийиниш қоидалари эркакларга тегишли бўлиб, улар сидирға матодан узун қилиб тикилган кийим киядилар. Кийимнинг чўнтаклари белдан пастда жойлашиши лозим. Бошлари эса доимо ёпилган бўлиши лозим. Ибодат пайтида яҳудийлар махсус ибодат чойшаби “ талес ” ни елкаларига ташлаб оладилар. Унинг четларида 613 та тугун тугилган бўлиб. Бу нарса “248 та тақиқ ва 365 та буйруқни бажаришни елкамга оламан”, – деган маънони англатади. Яҳудий динининг муқаддас манбаларидан бири Танах бўлиб, у милоддан аввалги XIII асрда Исроил халқини Мисрдан олиб чиқиб кетган Мусо пайғамбарга Тур тоғида берилган Тора (Таврот), Невииим (Пайғамбарлар) ва Кетувим (Китоблар) қисмларидан иборат. Иккинчи манба Танахдан кейинроқ пайдо бўлган ёзма манба – Талмуд. Мазкур икки манбани яҳудийлар “Китве кодеш” (Муқаддас китоблар) деб атайдилар. Таврот Мусога тегишли бўлган беш китобни ўз ичига олади. 1) “Борлиқ” ёки “Ибтидо” 2) “Чиқиш” 3) “Левит” 4) “Сонлар” 5) “Иккинчи қонун”Яҳудийлик манбалари 6

Қадимий аҳднинг ичида обрўли қисми Таврот бўлиб, у христианлик анъанасига кўра “Тора” (таълимот) ҳисобланади. Ҳар иккала динда бу китоб Худонинг каломи деб эътиқод қилинади. “ Аҳд ” сўзи Худонинг инсонлар билан тузган “ а ҳ дномаси ”ни англат ади. Таврот ва Забур матни ибрий ва а р а м е й (эски яҳудий) тилларида ёзилган. Уларда Сулаймон пайғамбар нинг маталлари, “ Худо ярлақаган ” Исроил халқининг тарихи баён ққилинган. “ Ибтидо ” мил.ав. 1400 йилларда Худонинг буйруғига кўра Мусо пайғамбар томонидан ёзилган. Унда худо оламни қандай яратгани, одамзотни гуноҳга ботгани, оқибатда оламга азоб ва ўлим келиши, халқларнинг жаҳонга тарқалиши тарихи, Одам ато, Момо Ҳаво, Ҳобил, Қобил, Ҳазрати Нуҳ, Лут, Ибороҳим, Исҳоқ, Исмоил, Яъқуб, Юсуф, Фиръавн ва бошқа шахслар, тўфон, Бобил минораси, тиллар чатишуви, Сад у м ва Ҳ аморанинг ҳароб бўлиши каби қадимий ҳодисалар ўрин олган. “ Чиқиш ” китобида Мусо пайғамбарнинг туғилиши, ҳаёти, Миср Фиръавни томонидан қаттиқ зулмга тортилган яҳудийларни Яҳве амри билан озод этгани, унга Тур тоғида Яҳве томонидан ўнта “ Васият ” (заповедь- тақиқ)нинг берилиши баён этилган. Яҳудийларнинг ибодатлари, расм- русумларига таалуқли кўрсатмалар берилган. “ Левит ” китоби турли-туман урф-одатлар ва диний маросимларга оид кўрсатмаларни ўз ичига олади. Унда худо йўлига қурбонлик қилиш, уни амалга ошириш тартиби, яҳудий халқга ҳайвон ва паррандалардан қайсиларининг гўштини истеъмол қилиш ва истеъмол қилмаслик ҳақида кўрсатмалар берилган. “ Сонлар ” китобида яҳудий халқнинг Мусо пайғамбар бошчилигида Мисрдан чиққанининг иккинчи куни уларга урушга яроқли барча эркакларнинг ҳисобини олишга буюрди. Китобда яҳудийларнинг Мисрдан чиққан Бану Исроил қавмининг Мусо пайғамбар билан кечирган ҳаётлари, тортган қийинчиликлари, олиб борган жанглари, қабила, уруғ авлодлари асосий намояндаларининг номлари баён этилган. Яҳве Мусога жангларда 7

қўлга киритилган ўлжа ва асирларнинг ҳисобини олиш ва уларни қандай тақсимлаш борасида кўрсатмалар беради. “ Иккинчи қонун ” китоби 34 бобдан иборат. 27, 31, 34 бобларидан ташқари қисмлари биринчи шахс номидан ёзилган. Библиядаги ривоятга кўра биринчи авлиё Хилкия номли шахс Иссия ибодатхонасида қонун китобини топган “ Иккинчи қонун ” нинг асоси ана шу қонун китоби ҳисобланади. “ Не в иим ” ( Пайғамбарлар ) китоби икки қисмга бўлинади. Биринчи қисмга аввалги набий ларнинг китоблари кирган бўлиб, улар: Исус, Навин, “ Ҳукмлар ” , Самуилнинг икки китоби ва иккита “ Подшоҳлик ” , Руф, Есфир, Ездра, Несмия, Паралифоминон китоблари; иккинчи қисмга кейинги пайғамбарлар китоблари кирган бўлиб, улар 3 та кичик пайғамбар Осия, Иоил, Амос, Авдий, Иона,Михей, Наум, Аввахум, Софония, Аггей, Захария, Малахияларнинг китобларидир. “ Кету ви им ” (Китоблар) қисми “ Забур ” , “ Қиссалар ” , Иов китоби, Соломон н инг “ Қўшиқлар қўшиқлари ” , Руф китоби, “ Иер е мия йиғиси ” , Екклезиаст, Есфир, Даниил, Ездра китоблари ва солномалар китобини ўз ичига олади. Милоднинг I-IV асрларида яҳудий давлатидаги иқтисодий-ижтимоий тушкунликлар халқ орасида руҳонийлар обрўсини ошириб, улар ўзларини Раввинлар (ҳазрат, жаноб) деб атадилар. Исроилда 66-70 йиллардаги қўзғолонда халқни ҳалокатдан қутқариб қолган Иоан бен Заккаи Ўрта Ер денгизи бўйида яширинча “Явна” деган жойда диний мактаб очди. Мактаб Раввинлар таълимотини тарқатиш маркази бўлиб, Лидде, Сепфорис, Уш, Тивериадада мактаб – “академиялар” ташкил этилди. Академиялар раҳбарлари “Наси” (княз ёки патриарх) деб аталган. Улар ўз ҳудудларида фуқаролик ишлари бўйича ҳакамлик вазифаларини бажариб, яҳудийларнинг диний раҳбар, раҳнамоси эдилар. “Наси”лар бошқарган мактабларда “Талмуд-хохомлар” (яҳудий диний қонунчилари) аввалги “Галаха” – яҳудий диний қонунларини шарҳлаш, янгиларини яратиш, Галахаларни системалаштириш ишлари билан 8

шуғулланганлар. Галахалар узоқ вақт оғзаки равишда авлоддан авлодга ўтиб келган. Ҳозирги давргача етиб келган “Мишна” номли Галахалар тўплами III асрда яшаган “Иуда” номли патриарх томонидан ёзилган. Йиллар давомида Мишнага ўзгартишлар киритилиб, унга шарҳлар ёзилиб, у “Гемара” деб аталган. Мишна, Гемара, Галахалар ва уларнинг шарҳлари тўплами Талмудни ташкил этади. Талмуд ( қад. яҳуд. Лам ей д – ўрганиш) милоддан аввалги IV асрларда вужудга келган бўлиб, я ҳ удийлик тарихи да Тавротдан кейинроқ ёзма равишда юзага келган иккинчи муқаддас манба ҳисобланади. У аввалда оғзаки қонун, Таврот эса ёзма қонун деб юритилган. Талмуднинг Фаластин нусхаси III асрда, Вавилон нусхалари эса V асрда таҳрир қилинган. Унда яҳудийларнинг эсхатологик (яъни охират, қиёмат, марҳумларнинг тирилиши, охиратдаги ажрим ва ҳоказо) тасаввурлари, маросимлари, урф-одатлари аниқ баён этилган. “ Мидрашлар ” – яҳудийларнинг яна бир диний ман ба сидир. У диний қонун-қоидалар тўплами бўлиб, ундан синагога (яҳудийлар ибодатхонаси) тарғиботларида фойдаланадилар. Яҳудийликдаги оқимлар қадимий ва замонавий оқимларга бўлинади. Қадимий оқимларга садуқийлар, фарзийлар, ессейлар кирган. Замонавий оқимларга эса массонизм ва сионизм кирган. “ Садуқий ”лар подшоҳ ва пайғамбар Довуд даврида яшаб, диний ишларда фақат Қонун (Мусонинг беш китоби) ни тан олганлар. Мазкур китобда охират, қайта тирилиш, қиёмат ҳақида ҳеч қандай маълумот келмагани сабабли улар ушбу ақидаларни инкор этадилар. “Фарзий” яҳудий тилида “тушунтириш”, “ажратиб кўрсатиш” сўзидан олиниб, улар Мусонинг қонунларини шарҳлаб, оддий одамларга ўргатганлар. Фарзийлар бошқа пайғамбарларнинг муқаддас ёзувлари, урф-одатларини қабул қилиб, уларга амал қилиб овқатга, кийимга, қўллар ва баданларнинг озодалигига эътибор бериб, қиёматга, ўлганларнинг қайта тирилишига ишонганлар. 9

“Ессей”ларнинг ақидасига кўра яҳудийлар Худо талаб қилганидек яшашдан ортга чекина бошладилар. Уларга кўра, римликлар баъзи диний мансабларга Мусонинг Қонунига номувофиқ равишда муносиб бўлмаган шахсларни тайинлаган эдилар. Бундан ранжиган бир гуруҳ руҳонийлар Қуддусда ибодат қилиш ва қурбонлик қилиш Қонунга тўғри келмай қолди деб ҳисоблаб, яҳудий саҳроларида ўз жамоаларини ташкил қиладилар. Уларни “ессейлар” деб атадилар. Ессейлар Худо томонидан юбориладиган халоскор – Мессиянинг келиши ва Қуддусни тозалашини кутиб, ибодат қилиб яшай бошладилар. “Сионизм” сўзи Қуддусдаги Сион тоғи номидан олиниб, австралиялик яҳудий журналист Т. Герльцнинг “Яҳудийлар давлати” рисоласи асосида XIX аср охирларида тузилиб, раввинлар томонидан қўллаб-қувватланган сиёсий оқим сифатида яҳудий динидан фойдаланади. Оқимнинг мақсади – яҳудийларнинг худо томонидан танланган мумтоз халқ эканини тарғиб этиш ва уларнинг ўзлари яшаб турган турли ўлкалардан чиқиб, Фаластинда “миллий бирлашиш”га эришиш эди. Сионизм “Жаҳон яҳудий миллати” – “Олий миллат” ғояларини илгари суради. Яҳудий илоҳиётчилар орасида яҳудий динини ислоҳ қилиш ва уни ўрта асрлардаги ҳолатига қайтариш тарафдорлари кўпчиликни ташкил қилади. Уларнинг фикрича, динни танқид қилиш унинг таъсир кучини камайтиради. Шунинг учун диннинг ўзи қандай бўлса шундайлигича қабул қилиш деган фикр тарафдорлари яҳудий руҳонийлари орасида ва Исроил давлат арбоблари ўртасида кенг тарқалган. Улар ўзларини “Қайта қурувчилар” деб атайдилар. Яҳудийлар бир неча расм-русумларни ижро этадилар. Улар йиллик, кундалик ибодатлар, байрамлар, маросимлардан иборат. Ибодат уйда ёки синагогада амалга оширилиши мумкин. Синагоганинг шарқий томонида Торанинг нусхалари сақланадиган сандиқ ва раввин учун Яҳудий маросим ва байрамлари 10

минбар қўйилган. Аёллар эркаклардан алоҳида ибодат қилишиб, синагогада ибодат хор шаклида олиб борилади. Янги туғилган ўғил болалар саккизинчи куни хатна қилинади. Яҳудийликда бир неча хил озиқ-овқат, чўчқа, қуён, қўшоёқ, туя, яхлит туёқлилар, ўлансахўр қушлар каби баъзи ҳайвон гўштларини ейиш тақиқланади. Яҳудийларнинг йиллик байрамлари ичида эътиборлиси Пейсах (Пасха) байрамидир. У христианлар пасхасидан фарқ қилиб, яҳудийларнинг Мисрдаги қулликдан қутилиб чиққанлари муносабати билан нишонланади. Қадимий яҳудийларда “Пасха” деб қўзичоқ гўшти ва винодан иборат кечки овқатга айтилган. Худо Мисрдаги яҳудий бўлмаганларнинг гўдакларини қириб ташлашга қарор қилганда улар ўз уйларининг пештоқини қон билан бўяб ўзларини яҳудий эканликларини билдирганлар. Пасха байрамидан кейинги етти кун давомида яҳудийлар тузсиз, хамиртурушсиз патир-маца ейдилар. Мацани ейиш билан ҳар бир яҳудий Мусо бошчилигидаги ота-боболарининг чеккан машаққатларини ҳис этиб, байрам яҳудийларнинг қуёш-ой календари бўйича Найсон (апрель) ойининг 14 куни нишонланади. Пасханинг 50-куни яҳудийлар Шабуот ёки Шевуот деҳқончилик байрамини нишонлаб, кейинчалик бу байрам Синай тоғида Мусога худо томонидан Торани берилишини нишонлаб ўтказиладиган байрамга айланган. У яҳудий тақвими бўйича Сивона ойининг 6-7 кунлари нишонланади. Яҳудий тақвими бўйича Тишрий (сентябрь охири-октябрь бошлари) ойининг 1-2-кунлари янги йил байрами “Рош-Ашона” (ёки “Рош-ха-шана”) нишонланади. У покланиш байрами бўлиб, яҳудийлар қурбонлик қилинган қўчқор шоҳидан ясалган сурнайларни чалиб, чўнтакларини яхшилаб қоқадилар. Тишри ойининг 9-куни гуноҳлардан покланиш байрами Йом-Кипур нишонланади. Рош-Ашона ва Йом-Кипур байрамлари ўртасида яҳудийлар 11

рўза тутадилар. Рўзада улар ювинмайдилар, ялангоёқ, эски-туски кийимларга ўраниб юриб, синагогада надоматлар билан йиғлаб, тавба қиладилар. Пурим (қуръа) байрами яҳудий байрамларининг ичида энг қувноғи ҳисобланиб, у яҳудийларни қириб ташламоқчи бўлган Форс подшоҳи Ҳомон зулмидан қутулганликлари шарафига баҳорда нишонланади. Уларни Ҳомондан ўз амакиси Мардехай тарбиялаган Есфир исмли қизча қутқарган. Яҳудийлар бу куни “Ҳомонга лаънатлар бўлсин”, “Мардехайга Худонинг раҳматлари ёғилсин”,-деб қичқирадилар. Яҳудийлар Марказий Осиёга қадим замонлардан кўчиб келганликлари ҳақида ривоятлар мавжуд. Ривоятларга кўра улар Эрон орқали Марказий Осиёга кириб келганлар. Улар милоддан аввалги VIII асрларда Ассурия қувғинлари пайтида Эронга кўчиб кела бошлаганлар. Баъзи яҳудийлар Исроилни тарк этиб, Миср, Эрон ўлкаларида бошпана топганлар. Форсларнинг Марказий Осиёга босқини натижасида яҳудийлар ҳам кўчиб кела бошлаганлар. Улар II асрда Сўғд давлати даврида Марв шаҳрига келиб, у ердан Шаҳрисабз, Бухоро, Самарқанд шаҳарларига тарқалиб, форсий лаҳжалардан бирида сўзлашганлар. 1165 йилдаги маълумотларга кўра, ўша вақтда Самарқандда 30 мингга яқин яҳудий миллатига мансуб кишилар яшаган. Яҳудийларнинг ҳаёт тарзлари, урф-одатлари қадимий яҳудий, форс ва маҳаллий-Марказий Осиё маданиятларининг қоришмасидан иборат. XVIII асрнинг бошларида Марказий Осиёда юз берган сиёсий жараёнлар натижасида яҳудийлар Эрон, Афғонистон, Хива, Қўқон, Бухоро жамоаларига бўлиниб кетган. Яҳудийлар Бухоро шаҳри атрофида яшаганликлари туфайли “Бухоро яҳудийлари” номи билан танилдилар. Яҳудийлик миллат дини бўлгани учун яҳудийлар қаерда бўлмасин ўқийдиган китоби Таврот, эътиқод дини ягона бўлиб қолаверади. Марказий Осиёда яҳудийлар 12

Яҳудийлар аҳоли кам, тинч жойларда яшаганлар, улар Самарқандда кўпроқ яшаганлар. Эрон шоҳи Нодиршоҳ XVIII асрнинг ўрталарида Самарқандга босқинида унинг лашкарлари турклар, лазгинлар, афғонлар, эронийлар, яҳудийлардан бўлгани ҳақида манбалар хабар беради. Улар Самарқанднинг Шоҳ-Кам, Чор-Рага, Навадон, Қўшҳовуз гузарларида яшаганлар. Нодиршоҳ даврида Бухоро ҳукумати яҳудийларга нисбатан яхши муомалада бўлган. Яҳудийлар бир мавзега жам бўлиб яшашни хоҳлардилар. 1843 йилда маҳаллий яҳудийларга Самарқанд шаҳридан 2,5 гектар жойни 10 минг кумуш тангага сотиш ҳақидаги шартнома тузилди. Яҳудийлардан 32 киши шартномани имзолаб, давлат унинг ҳақиқийлигини тўрт муҳр билан тасдиқлади. Бу биринчи яҳудий маҳалласи эди. Мустақиллик йилларида мамлакатимизда яҳудий жамоалари ҳам бошқа миллат ва конфессия вакиллари қаторида ўз миллий, диний урф-одат ва амалларини бажариш имкониятига эга бўлдилар. Ҳозир Тошкент, Бухоро, Самарқанд шаҳарларида яҳудийларнинг миллий маданий марказлари ва Республиканинг 4 та ҳудудий тузилмасида 8 та синагога фаолият кўрсатмоқда. 13

Адабиётлар 1. Беруний Абу Райҳон. Қонуни Масъудий // Беруний А.Р. Танланган асарлар. V том. Биринчи китоб. – Т., 1973. 2. Беруний, Абу Райҳон. Қадимги халқлардан қолган ёдгорликлар // Беруний А.Р. Танланган асарлар. I том. – Т., 1968. 3. Мўминов А., Йўлдошхўжаев Ҳ., Раҳимжонов Д., Комилов М., Абдусатторов А., Орипов А. Диншунослик. Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги томонидан дарслик сифатида тавсия этилган. – Т.: Mehnat, 2004. 4. Кон-Щербок Д., Кон-Щербок Л. Иудаизм и христианство. Словарь. – М., 1995. 5. Мюллер М., Вундт В. От слова к вере. Миф и религия (История религии) . – М.: Изд-во Эксмо; Санкт-Петербург: Terra Fantastica , 2002. 6. Пилкингтон С. Иудаизм / Пер. с англ. Е.Г.Богдановой. – М.: Фаир-Пресс, 2000. 7. Религиоведение. Хрестоматия / Пер. с англ., нем., фр. Сост. и общ. ред. А.Н.Красникова. – М.: Книжный дом “ Университет ” , 2000. 8. Религиоведение: хрестоматия / сост. В.Б.Рожковский, Д.Л.Устименко. – Ростов на Дону: Феникс, 2009. 9. Тора (Пятикнижие Моисеево). / Под. общ. ред. проф. Г.Брановера. – Иерусалим, Москва: Шамир, 1993. 14

Похожие

Христианлик тарихи, таълимоти ва маросимлари

Буддавийлик тарихи, таълимоти ва маросимлари

Ғарб динлари, яҳудийлик

Марказий Осиёда яҳудийлик

Ахлокнинг келиб чикиши