Диний бағрикенгликнинг мазмун-моҳияти ва аҳамияти - Основы культурологии - Рефераты

Диний бағрикенгликнинг мазмун-моҳияти ва аҳамияти

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

46.5 KB

Диний бағрикенгликнинг мазмун-моҳияти ва аҳамияти “Бағрикенглик” – илмий фаолият ва ижтимоий ҳаётнинг турли соҳалари, жумладан, сиёсат ва сиёсатшунослик, социология, фалсафа, илоҳиёт, қиёсий диншунослик каби соҳаларда кенг истифода этиладиган тушунчалардан бири ҳисобланади. “Толерантлик” – лотинча tolerare, яъни “чидамоқ”, “сабр қилмоқ” маъносини англатган бу сўз, асосан бир инсоннинг бошқа инсон дунёқарашига тоқат қилишини билдирса-да, этимологик таҳлил доим ҳам унинг том маъносини очиб беравермайди. Диний бағрикенглик турли дин вакиллари эътиқодидаги мавжуд ақидавий фарқлардан қатъи назар, уларнинг ёнма-ён ва ўзаро тинч-тотув яшаши ҳамда ҳар бир диний таълимотга ҳурмат билан қарашни англатади. Ҳар ким ўз эътиқодига амал қилишда эркин бўлгани ҳолда бу ҳуқуққа бошқалар ҳам эга эканини эътироф этмоғи лозим. Ислом, ҳиндуийлик, христианлик ёки бошқа динлардан қай бирига мансуб бўлишидан қатъи назар, инсон деярли бир хил ҳис-туйғуларни бошидан кечиради. Динлар феноменологияси ва психологияси каби фанлар ДИНЛАРАРО БАҒРИКЕНГЛИК ҒОЯСИхилма-хил диний эътиқодга эга бўлган кишиларнинг бир замин, бир ватанда, олийжаноб ғоя ва ниятлар йўлида ҳамкор ва ҳамжиҳат бўлиб яшашини англатади бутун дунё миқёсида тинчлик ва барқарорликни таъминлаш ва мустаҳкамлашнинг муҳим шартларидан ҳисобланадинафақат диндорлар, балки бутун жамият аъзоларининг ҳамкорлиги ва ўзаро ҳамжиҳатлигини назарда тутади

масаланинг шу томонларини ўрганади. Ахлоқ – этик тизимларни ўрганиш ҳам динлардаги умумий, ўхшаш жиҳатларни очиб беради. Буддавийларнинг 5 та, қадимги Аҳднинг 10 та ва исломнинг асосий ўгитларидаги ўхшашликни келтириш кифоя. Демак, динларнинг барчаси учун бир бўлган мутлақ моҳиятига кирмоқ даркор ва шу асосда диний ҳаёт феномен (ҳодиса)ларини талқин қилмоқ керак. Бу, ўз навбатида, бағрикенглик руҳидаги ёндашувни талаб қилади. Дин байроғи остида фаолият кўрсатаётган айрим ҳаракатлар ва уларнинг таълимотини инобатга олмаганда, аслида барча динларда эзгулик ғоялари устувор бўлиб келган. “Яхшилик қил, ёмонлик қилма” демаган бирорта диний таълимот йўқ. Шундай экан, барча динларни, ҳатто энг қадимгиларини ҳам бағрикенглик руҳида ўрганмоқ зарур. Ислом дини ўзининг илк давридаёқ бағрикенглик дини сифатида намоён бўлди. Исломда эътиқод эркинлиги очиқ-ойдин эълон қилинган: “Бақара” сурасининг 256-оятида – “Динда зўрлаш йўқ”, дейилган. Шундай экан, уни зўрлик билан ўрнатиб бўлмайди. “Динда зўрлаш йўқ” оятини, инсонга танлаш ихтиёри берилган ва бунинг учун унинг ўзи жавоб беради, деган маънода тушуниш ҳам мумкин. Эътиқод масаласида монополия бўлиши мумкин эмас. Умуман олганда, Қуръоннинг 50 дан ортиқ сурасидаги юзлаб оятларда мусулмонлар мўмин-қобиллик, тинчликпарварлик ва бошқа эътиқод вакилларига нисбатан бағрикенгликка даъват этилган. Пайғамбар Муҳаммад алайҳиссалом ҳам ўз ҳаётлари давомида ҳеч қачон ҳеч кимни исломга киришга мажбур қилмаганликларини, бирон марта у ёки бу ҳарбий ҳаракат диний эътиқод туфайли бўлмаганини ҳам ёддан чиқармаслик лозим. Лекин сўнгги йилларда бутун дунё, шу жумладан, Марказий Осиё минтақасида кучайиб бораётган диний мутаассиблик ва жангарилик исломнинг асл моҳияти бўлган бағрикенгликка зид бўлган ҳаракатларга сабаб бўлмоқда. Бу ҳаракат ва ғаразли оқимларнинг номлари ва шиорлари турлича бўлишига қарамай, мақсадлари бир - диндан ниқоб сифатида фойдаланиб, давлат сиёсатига аралашиш, ҳокимиятни қўлга киритишдир.

Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримов “Ўзбекистон ХХI аср бўсағасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари” китобида диннинг жамият ҳаётида тутган ўрни ҳақида, жумладан, шундай дейди: “Биз дин бундан буён ҳам аҳолини энг олий руҳий, ахлоқий ва маънавий қадриятлардан, тарихий ва маданий меросдан баҳраманд қилиш тарафдоримиз. Лекин биз ҳеч қачон диний даъватлар ҳокимият учун курашга, сиёсат, иқтисодиёт ва қонуншуносликка аралашиш учун байроқ бўлишига йўл қўймаймиз. Чунки бу ҳолни давлатимизнинг хавфсизлиги, барқарорлиги учун жиддий хавф-хатар деб ҳисоблаймиз”. Хулоса ўрнида шуни айтиш мумкинки, диний бағрикенглик ҳам динлараро ҳамда ҳар бир диннинг ичидаги турли хил йўналишлар ва мазҳабларнинг эзгу ғояларини қадрлаш, бир-бирларини ҳурмат қилиш, шунинг билан бирга ўзаро ҳамкорлик асосида амалга ошади. XXI аср бошида давлатлар ҳамкорлиги борасида фаолият кўрсатаётган ташкилотларнинг сони 1000 дан ортиб кетди. Улардан 300 таси ҳукуматлараро ташкилотлардир. Халқаро ташкилотлар орасида энг нуфузлиси ва йириги Бирлашган Миллатлар Ташкилотидир (БМТ). БМТнинг 1945 йили қабул қилинган Уставида ўзаро бағрикенглик руҳида яхши қўшничилик кайфиятида яшаш, халқаро тинчлик ва хавфсизликни мустаҳкамлашда ҳамжиҳат бўлиб, ҳаракат қилиш асосий мақсадлардан бири, деб эълон қилинди. БМТ тизимида Фан, таълим ва маданият соҳасида ихтисослашган ташкилот (ЮНЕСКО) мавжуд. Ушбу ташкилот томонидан ҳозирга қадар ишлаб чиқилган 70 дан ортиқ халқаро ҳужжат, конвенция, келишув ва протоколлар қаторида 1995 йил 16 ноябрда қабул қилинган “Бағрикенглик тамойиллари Декларацияси” алоҳида ўринга эга эканини таъкидлаш зарур. Декларацияда ирқи, жинси, келиб чиқиши, тили, динидан қатъи назар, бағрикенгликни тарғиб этиш, инсон ҳуқуқлари ва эркинликларига ҳурмат билан қараш каби мажбуриятлар акс этган. 1998 йил 6 ноябрда Тошкентда ўтказилган ЮНЕСКО Ижроия Кенгашининг 155-сессиясида “Тинчлик

маданияти ва ЮНЕСКОнинг аъзо давлатларидаги фаолияти” Декларацияси қабул қилинди. ЮНЕСКОнинг “Тинчлик маданияти” концепцияси БМТ томонидан маъқулланиб, 2000 йил “Халқаро тинчлик маданияти йили”, 2001 йил эса “Халқаро маданиятлараро мулоқот йили”, деб эълон қилинди. 1995 йилда, шунингдек, ЮНЕСКОнинг “Динлараро ва маданиятлараро мулоқот” Дастури қабул қилинди. У диний урф-одатлар ва ўзига хос маданий қадриятлар, уларнинг дунё маданиятида тутган ўрнини ёритишга хизмат қилади. Дастур доирасида Работ (1995, 1998), Мальта (1997), Тошкент (2000) шаҳарларида динлараро мулоқот мавзусида халқаро анжуманлар ўтказилди. 2000 йил 13–15 сентябрда Тошкентда ўтган динлараро мулоқот ЮНЕСКО Конгресси Марказий Осиёдаги маданий, диний ва этник хилма-хилликни муҳокама қилди. Унда 40 га я қин давлатдан 80 дан ортиқ турли дин ва конфессияларга мансуб вакиллар, йирик мутахассислар иштирок этди. Конгрессдан сўнг 18 сентябр да Бухоро шаҳрида “ Тасаввуф ва динлараро мулоқот ” мавзусида халқаро симпозиум бўлиб ўтди. Унда “ тасаввуф ” га бағрикенгликни тарғиб этувчи, тинчликка чақирувчи ислом динининг ноёб, ўзига хос кўриниши, деган таъриф берилди. Шунингдек, 2001 йил сентябрда Тошкентда ўтган Осиё – Тинч океани минтақаси ЮНЕСКО “ Бағрикенглик тармоғи ” нинг иккинчи йиғилишида бағрикенглик тамойиллари ўзбек халқининг урф одатлари билан чамбарчас боғлиқлиги таъкидланди. Таълим, фан ва маданият бўйича халқаро ислом ташкилоти (АЙСЕСКО) томонидан Тошкентнинг ислом маданияти пойтахти деб эълон қилиниши муносабати билан 2007 йил 14-15 августда Тошкент ва Самарқанд шаҳарларида “Ўзбекистоннинг ислом цивилизацияси ривожига қўшган ҳиссаси” мавзуида бўлиб ўтган халқаро конференцияда ҳам мамлакатимизнинг жамиятда бағрикенглик маданиятини камол топтириш йўлидаги ютуқлари яна бир бор эътироф этилди. Бугунги кунда ҳам мамлакатимиз бой тарихий, илмий-маърифий ва маданий меросни ўрганиш, миллий қадриятларни асраб-авайлаш ва тарғиб этиш, маърифатли ислом

ғояларини ёйиш ҳамда диний бағрикенгликни қарор топтириш ва мустаҳкамлашда бутун дунёга ўрнак бўлмоқда.

Адабиётлар: 1. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамаси хузуридаги Тошкент Ислом Университетида тайёрланган маърузалар тезислари. Т, 2004 й. 2. Абдулатиф кори Хошимжон кори угли. Залолатга кетманг! «Хизб-ут тахрир» фитнасидан огох булинг. Т., Моварауннахр, 2003 йил. 3. Багрикенглик тамойиллари Декларацияси. Т., 2002. 4. Бахромов А. Ислом ва маърифат. Т., Моварауннахр, 2002. 5. Бзежинский З. Великая шахматная доска. – М, 1999. 6. Журжоний А.Ш. Ислом хукукшунослиги. – Т, Тошкент ислом университет, 2002. 7. Жураев Н. Халкаро терроризм ва минтакавий можоролар. Т, 2000. 8. Зикирлаев А. Гоялар кураши. Т, Моварауннахр, 2000. 9. Инсон хукуклари: Универсал халкаро хужжатлар туплами. – Т, 1996. 10. Инсон хукуклари тугрисида халкаро бюллетень.. – Т. Адолат, 1992. 11. Ислом багрикенглик мутаассиблик. – Т, Университет, 1998

Похожие

Анимистик диний эътиқодларнинг пайдо бўлиши ва унинг илмий аҳамияти

Инсоният тарихида ибтидоий диний эътиқодларнинг ўзига хос тарихий аҳамияти

Диний бағрикенглик ва мутаассиблик

Маҳаллий диний культлар ва тасаввурлар

Миллий ва диний кадриятларнинг тикланиши. Давлат билан диний ташкилотлар уртасидаги муносабат