Замонавий тарбиячи имиджи - Дошкольное и начальное образование - Рефераты

Замонавий тарбиячи имиджи

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

168.861328125 KB

Замонавий тарбиячи имиджи Режа: 1.Педагогик одоб. 2.Педагогик назокат. 3.Тарбиячининг нутқ техникаси ва маданияти.

Педагогик одоб Одоб деганда, расм-таомил, хулқ-одатлар мажмуи, ижтимоий-иқтисодий тузум тақозоси билан турмуш шароитининг алоҳида тарзи, анъаналари негизида одамлар ўртасида пайдо бўлган муомала-муносабатларнинг хусусиятлари тушунилади. Одоб кишиларнинг амалий хатти-ҳаракатлари, муомала-муносабатлари ҳам деб қаралади. Педагог одоби умуминсоний ва миллий ахлоқнинг қонуниятлари, вазифалари, тамойиллари, тушунчалари, талаблари, мезонларини таълим-тарбия жараёнида ойдинлаштириб, педагогнинг таълим олувчилар, касбдошлари, ота-оналар, таълим муассасаси раҳбарлари билан муносабатларида намоён бўладиган касбий-ахлоқий хусусиятлари йиғиндисидир. Педагог одоби энг аввало, тарбиячи ва тарбияланувчиларнинг ўзаро муносабатларида намоён бўлади. Бироқ бундай ёндашув бир қадар чекланган нуқтаи назар эканлигини таъкидлаш жоиз. Зеро, тарбиячининг касбий ахлоқи фақат тарбияланувчилар билан мулоқоти жараёнидагина намоён бўлмайди, балки унинг бутун фаолияти давомида биринчи даражали эҳтиёж сифатида ифодаланади. Бошқача айтганда, педагог одоби тушунчаси тарбиячи дунёқарашининг ҳаётий тизимини англатади. Педагог одоби тушунчасининг мазмуни ахлоқийлик билан бирга иқтисодий, сиёсий, ҳуқуқий жиҳатларни ҳам ўз ичига қамраб олади. Ахлоқий таълим-тарбиянинг таркибий қисми сифатида педагог одоби фазилатларини шакллантиришда икки йўналишдаги алоқадор тушунчаларни таҳлил қилиш мақсадга мувофиқдир: биринчиси–жамиятнинг ўқитувчи шахсига муносабати; иккинчиси–ўқитувчи шахсининг жамиятга муносабати. Ўқитувчи одобининг моҳияти, асосий мазмуни педагогик фаолият учун муҳим бўлган ахлоқий сифатларда ифодаланади. Умуминсоний ва миллийахлоқий фазилатлар барча кишилар, ҳамма касб эгалари, жумладан, ўқитувчитарбиячилар учун ҳам жуда зарурдир.

Ахлоқий фазилатлар меҳнат жараёнида кишининг хулқи, феъл-атворини тартибга солиб турувчи ахлоқий қоидалар, нормалар, талаблар, мезонлар шаклида ифодаланади. Ахлоқ нормалари давлатнинг турли қонунлари билан амалга ошириладиган ҳуқуқ нормаларидан фарқ қилиб, оммавий одат ва намуна кучи, жамоатчиликнинг фикри таъсирида юзага келади. Бошқача қилиб айтганда, ижтимоий воқелик шахс олдига маълум ахлоқий талаблар қўяди, бу талаблар ахлоқ нормаси, ахлоқий фазилатлар шаклида ифодаланади. Жамият ўз фаолияти ва истиқболи учун хизмат қиладиган ахлоқ нормалари, талаблари, мезонларини белгилайди. Ўқитувчи умуминсоний ва миллий-ахлоқий фазилатларни ўзлаштириб олиши, тажрибада қўллаши, ўзининг дунёқараши, мафкураси ваа ахлоқий тажрибаси билан таққослаш лозим. Фикрлаш ва ҳис этиш, турмушда синаб кўриш натижасида умуминсоний ва миллий-ахлоқий сифатлар, қоидалар, нормалар ўқитувчининг ўз ахлоқий фазилатига, эътиқодига айланади. Булар муаллимнинг дунёқараши, фикр ва мулоҳазалари билан қўшилиб, бозор иқтисодиётига асосланган жамият қуриш шароитида унинг ўрни ва ролини белгилайди. Ўқитувчи одобининг нормалари ҳар бир муаллимнинг шахсий фикрига, ахлоқий фазилати ва эътиқодига айланиши лозим. Ахлоқий эътиқод ва сифатлар ўқитувчининг дарс бериш жараёнида, тарбиявий ишларида, тингловчилар, ота-оналар ва бошқа кишилар билан муомала, муносабатларида, кундалик турмушда ўзининг шахсий намунаси билан ахлоқий таъсир ўтказишида кўзга ташланади. Педагогик такт ўқитувчи ахлоқининг амалий кўринишларидан биридир. Муаллим хулқининг натижалари унинг ёшларга ахлоқий таъсирининг самарадорлигида, ахлоқий тарбия соҳасида эришган ютуқларида намоён бўлади. Ўқитувчи одобининг асосий сифатлари умуминсоний ва миллийахлоқий фазилатлар, тушунчаларига мос келади ва уларни педагогик фаолият билан боғлиқ тарзда бир қадар ойдинлаштиради, аниқлайди. Инсонпарварлик, ватанпарварлик, миллий ғурур, байналмилалчилик, адолат, яхшилик қилиш,

бурч, қадр-қиммат, масъулият, виждон, ҳалоллик, ростгўйлик, поклик, талабчанлик каби ахлоқий фазилатлар ўқитувчи одобида педагоглик фаолияти билан боғлиқ равишда таҳлил қилинади. Таълим олувчиларга яхшилик қилиш, ўқитувчилик бурчи, ўқитувчилик шаъни, қадр-қиммати, ўқитувчилик масъулияти, ўқитувчилик виждони, талабчанлик ва адолатли бўлиш, ўқитувчининг маънавий қиёфаси ҳалоллиги, поклиги, ростгўйлиги кабилар ўқитувчи ахлоқининг муҳим фазилатлари ҳисобланади. Уларни чуқур ва пухта ўзлаштириш бўлажак ўқитувчи учун катта амалий аҳамият касб этади. Педагогик назокат. Бугунги кунда давлатимиз томонидан таълимга қаратилаётган эътибор барча педагог ходимларнинг ўз устида ишлаши, тинмай изланиш олиб бориши таълим соҳасига ёш мутахассисларнинг келиб қўшилишига имконият яратмоқда, бу эса ўз навбатида таълим муассасаси педагог ходимлар олдига янада янги вазифалар қўяди. Маълумки, инсон ҳар доим ўсиш ва ривожланишдадир. Шундай экан, инсон камолотига таъсир этувчи омилларниг илмий-назарий моҳиятини барча педагогик ходим жамоалари тўғри тушунишлари лозим. Ҳар бир педагог ходим, ўз фаолиятини турли хил шароитларда ва жамоаларда инсонлар таъсирида амалга оширади. Тарбиячининг маҳоратини тўла амалга ошириш учун, аввало, педагогик маҳорат тушунчасининг моҳият-мазмунини билиш, унинг барча компонентлари тўғрисида маълумотга эга бўлиб, уларнинг бирлиги, изчиллигини таъминлаш лозим. Чунки уларнинг бирини ўзгариши, табиий ҳолда иккинчисининг ўзгаришига олиб келади. Натижада педагогик маҳорат тўлақонли мазмунга эга бўлмай, уни эгаллаш қийин бўлиб қолиши мумкин. Педагогик маҳорат - бу–тарбиячининг шундай шахсий (болажонлиги, хайрихоҳлиги, инсонпарварлиги, меҳрибонлиги, самимийлилиги, назокати ва ҳ.к.) ва касбий (билимдонлиги, зукколиги, фидойилиги, ижодкорлиги,

эрудицияси ва ҳ.к.) фазилатларини белгилайдиган хусусиятки, у ўз ўқув фанини чуқур ва атрофлича билишида, педагогик – психологик ва методик тайёргарлигида, ёшларни ўқитиш, тарбиялаш ва ривожлантиришнинг оптимал йўлларини излаб топиб, амалий фаолиятга қўллашида намоён бўлади. Шундай қилиб, кутубхоначи раҳбар ва ходими инсонийлик, меҳнатсеварлик ва фидойилик каби маънавий – ахлоқий фазилатларни ўзида таркиб топтириши лозим. Шуни алоҳида қайд қилиб ўтмоқ зарурки, тарбиячилик касби мураккаб ва маъсулиятли касбдир. Ушбу касбнинг шарафлилиги ва мураккаблиги шу билан белгиланадики, у доимо онгнинг ягона соҳиби бўлган инсон билан мулоқотда бўлади. Онгли ва тирик жонзот эса ақлий, руҳий, ҳамда жисмоний жиҳатдан доимо ривожланишда бўлади. Шунинг учун, бола билан доимо мулоқотда бўлганда, унга таъсир кўрсатиш учун мунтазам равишда психология, тарбия назарияси каби фанларни мукаммал ўрганиб, ўз касбий маҳорати устида муттасил иш олиб бориши керак. Бу тарбиячидан педагогик – психологик ва методик тайёргарликни таъминлайди. Педагогик маҳорат- педагогик жараёнда таркиб топади. Педагогик жараён эса касбий ва шахсий тайёргарликни йўлга қўйиб, меҳнатга, ҳаётга тайёрлаш учун давлат, жамият, миллат ва келажак авлод олдида жавоб берадиган мутахассисларни тайёрлашга хизмат қилади. Шунинг учун, ходим шахсий ва касбий фазилатлар эгаси бўлиши лозим. Ходимнинг шахсий фазилатлари сирасига иймон–эътиқоди, дунёқараши, ижтимоий эҳтиёж ва фаоллиги, одоб–ахлоқи, фуқаролик бурчларини ҳис қилиши, маънавияти, дилкашлиги, талабчанлиги, қатъийлиги ва мақсадга интилиши, инсонпарварлиги, ҳуқуқий билимдонлиги ва ҳ.к.лар киради. Булар раҳбар ва ходимига касбий хусусиятларни ўзида тарбиялаб боришга кўмаклашади. Педагогик назокат ( такт ) – ўқитувчининг педагогик мақсадга мувофиқ, фойдали, қимматли ҳаракатларининг ўлчови, меъёри ва таъсир воситасининг чегараси сифатида характерланади. Педагогик маҳоратнинг қайд қилинган

таркибий қисмлари ўқитувчининг касбий хусусиятларини бойитади ва уни моҳирлик сари етаклайди ва ўқитувчи - тарбиячида педагогик маҳорат малакаларининг таркиб топишига ёрдам беради. Аммо, ўз касбининг моҳир устози бўлиш учун фақатгина уларга таяниб, иш тутиш кутилган натижани бермаслиги мумкин. Бунинг учун мунтазам равишда педагогик фикрлаш, педагогик ўйлаш, педагогик иш тутиш лозим бўлади. Бу деганимиз, ўз фаолиятини педагогик ҳодисаларни, вазиятларни таҳлил қилиш, уларнинг ҳар бир боғланиш жойларини англашга интилиш, кунлик натижаларни мустақил равишда таҳлил қилиши ва янги таълим-тарбияга доир ғояларни аввалгилари билан таққослай олишга одатланиши ҳам лозим бўлади. Асосий педагогикпсихологик муаммоларни топа олиш уларни ҳал этишнинг энг қулай йўлларини топиш устида ўйлаш ҳам керак. Ҳозирги кунда таълим-тарбиянинг инсонпарвар, демократик характерда эканлиги, таълим олувчиларни эркин, мустақил фикр юритишга ва онгли интизомга ўргатиш, интеллектуал ва маънавий-ахлоқий жиҳатдан тарбиялаш, ўқитувчидан чуқур билимга, касбий малака ва кўникмаларга, юксак ахлоқий фазилатларга эга бўлишни талаб қилади. Шу жиҳатдан ўқитувчининг таълим олувчилар билан муносабатида “Педагогик такт” муҳим педагогик қобилият сифатида эътироф этилади. Нутқ техникаси Тилни, унинг қонун-қоидаларини яхши тушуниш, аниқ, равшан ифодали нутқ тўза олиш, тилнинг ифодавий воситаларидан мазмунига, услубига кўра нутқий вазиятга қараб ўринли фойдалана олиш маҳоратидир. Нутқий саводхонлик мустақил фикрлаш, фикр маҳсулини нутқ шароитига мос равишда оғзаки ва ёзма шаклларда тўғри, равон ифодалаш санъатидир. Бу кўникмаларни шакллантириш авваломбор ўзбек тилининг сўз бойлигини ўрганиш, сўзларнинг маънодош шаклларини ва уларнинг зид маъноларини туза олиш, ёзма матн мазмуни, маъно қирралари, синтактик ва грамматик муносабатларини аниқлашда тиниш белгиларининг аҳамиятини ўрганиш, маънодош сўзларни нутқ услублари мақсадидан келиб чиқиб

танлаш, гапларнинг, матнларнинг асосий ва ёрдамчи бўлакларини аниқ ажрата олиш малакасига боғлиқ. Нотиқлик ва нутқ маданияти одамлар билан жонли мулоқотга асосланган бўлиб, раҳбарга нафақат ўз ваколати ва доирасидаги ишларни самарали ташкил этишда, балки аниқ, ёрқин ва одамларга таниш, яқин ва тушунарли факт ва мисоллар ёрдамида мустақил Ўзбекистонда кечаётган ислоҳатларнинг ютуқларини кўрсатиш, ҳукумат олиб бораётган сиёсатни, Президент Фармонлари ва ҳукумат қарорларини тўғри тушунтириш, халқнинг бунёдкорлик ҳисларини янада ривожлантириш, халқ кайфиятини ўрганадиган ҳолда унинг онги ва қалбига таъсир ўтказиш имкониятини беради. Бунда ҳаётдаги айрим камчиликлар, қийинчиликлар хусусида очиқ- ойдин гаплашиш, уларни бартараф этиш йўлларини муҳокама этиш, ҳар бир шахс билан мулоқотга киришиш алоҳида аҳамиятга эга. Инсоний муомала-муносабатнинг дебочаси салом-аликдир. Суҳбат ва нутқ одоби салом-аликдаёқ кўриниб қўя қолади. Зеро, салом-алик одобахлоқнинг бирламчи бегиларидандир. Шарқда саломаликнинг ўзига хос одоби ва қоидалари шаклланган. Унга кўра, қуйидаги шароитларда инсонлар бирбирлари билан салом-алик қилишлари вожиб. Аввало, дўсту биродарлар бирбирларини кўрганларида салом-алик қилишлари шарт. Иккинчидан, йўлда юрганда, одамларга салом бериш керак. Кейинги пайтларда, айниқса, катта шаҳарларда бу одатга амал қилинмай қолди. Учинчидан, биродарининг эшигига етганда, салом бериш жоиз. Тўртинчидан, ўтиришлар, йиғинларга, тўй-маъракаларга борганда, ҳозир бўлган жамоага салом бериш лозим. Бешинчидан, агар киши бир ерда ўтирган бўлса ва ўрнидан туриб кетадиган бўлса, қолганларга салом дейиши лозим. Бу–хайрлашув саломи бўлади. Олтинчидан, қабристонга яқинлашганда салом бериш вожиб. Етгинчидан, инсон ўз уйига кирганида, хонадон аҳлига салом бериши керак. Шарқона ахлоқ ва ҳаётий вазиятлардан келиб чиқиб, шакллантирилган салом бериш одобига биноан, салом берувчи киши пок бўлиши керак: отлиқ ёки бошқача уловдаги одам яёв кишига салом бермоғи жоиз; ёши кичик одам

ёши улуғ одамларга биринчи бўлиб салом бермоғи лозим; салом бераётган одамнинг чеҳраси очиқ ва хурсанд бўлса, у бошқаларга ҳам хушнудлик бағишлаши, борган даврасига файз киритиши мумкин; ишора ёки имо (бошни қимирлатиб, қўлни кўкракка қўйиб) эмас, балки овоз чиқариб: «Ac салому алайка» ёки «салому алайк» десин ва агар жамоатчилик билан кўришаётган бўлса, «Acсалому алайкум» деб айтиш одобдандир; икки киши бир-бирига яқинлашганида, қўл бериб кўришмоғи маъқул, чунки бу дўстликни билдиради. Педагогларга тавсиямиз шуки, улар нимани гапириш ҳар доим ҳам зарур бўлавермаслигини ва қандай гапириш доимо лозимлигини унутмасинлар. Энг қимматли ғоя, фикр, дастур ҳам, агар маҳоратсиз ифодаланса, ўзининг қийматини йўқотади; мабодо такрорланаверса, тингловчини диққинафас қилади. Демак, фикрнинг аниклиги ва равшанлиги ифоданинг ҳам шундай бўлишини таъминлайди. Донолар талқинича, тил, сўз, нутқ равшанлиги фикр, ҳатто тафаккурнинг шундай бўлиши оқибатидир; равшан фикр эса ўз шакли ифодаси ҳам равшан бўлишини тақозо этади. Нотиқ нимани аниқ тасаввур этолмаса, уни чалкаш гапиради; ноаниқ ифода фақат шундай фикрнинг намоён бўлишидир. Оддийгина, яъни ҳаммабоп, аниқ-равшан, осонгана тушуниб, эслаб қоладиган қилиб сўзлаётган нотиққа такдид этиш (эргашиш) аввалига жуда осондек туйилади; аммо аслида бундан қийинроқ иш йўқ. Педагог миясига аниқ фикр келса, у равшан сўзлайди, аммо бу фикрни онгига сингдириб олса, янада равшанроқ гапиради. Педагог фикридаги хатолар, ноаниқликлар нуткдаги хатоларни, улар эса, ўз навбатида, ишдаги, амалдаги хатоларни келтириб чиқаради, ўқувчиларни чалғитади. Педагог тилининг гўзаллиги, биринчи навбатда, унинг аниқлиги ва мазмундорлигидадир. Оддийгина қилиб, равшан баён этиш мумкин бўлмаган ҳеч бир фикр, ғоя ёки таълимот йўқ. Бинобарин, аниқлик нутқнинг асосий фазилатидир. Педагогнинг тили, сўзи қанчалик оддий бўлса, шунчалик равшан бўлади;

сўз қанчалик ўз ўрнида ишлатилса, нутқни шунчалик кучли, жозибали ва ишончли қилади. Буюк ақл соҳибларида оз сўз билан кўп маъно бериш хислати мавжуд бўлгани каби, моҳир нотиқ, устаси фаранг педагог ҳам “оз сўзла-ю, соз сўзла”, деган мақолга амал қилади. Маъқул сўзласанг, ҳеч қачон кўп сўзламайсан, агар узайиб кетса, энг яхши нутқ ҳам тингловчини чарчатади, деган ҳикматларга риоя қилиш энг яхши фазилатлардандир. Бундай нотиқлар – нотиқлик жавоҳирининг худди ўзгинаси: салмоғига қараб нур таратади. Улар асл донолик қисқа ифодаланади, деган қоидага бўйсунадилар. Улуғ драматурглардан бири айтганидек, гап кам жойда унинг салмоғи кўп бўлади. Қисқа, лекин ифодали ибора бир бор эшитиб англанади, тингловчи хотирасида муҳрланиб, унинг шиорига айланади, узундан-узоқ мулоҳазаларда эса бундай бўлмайди. Нутқ маданияти ва нотиқлик санъати тарихига мурожаат қилсак, бу маҳоратларда нотиқнинг билим доираси ҳал этувчи омиллардан бири бўлганига ишонч ҳосил қиламиз. Ўз нутқи объектини яхши билган, унинг моҳиятини пухта англаган, мавзуни чуқур фаҳмлаган воизнинг нутқи муайян салмоққа ва муқаррар самарага эга бўлади. Педагог, нутқ сўзлаётганда мустаҳкам ишонч билан гапирса, сўзлар ҳам қуйилиб келаверади, тингловчиларни беихтиёр маҳлиё этади. Унинг фикри қанча теран бўлса, сўзлар ҳам шу қадар жарангдор, ишонарли бўлади. Чиройли гапиришдан кўра ўринли, ишонарли гапириш маъқулроқ. Юракдан булоқдек отилиб чиққан маънавият кучи эҳтирос билан қўшилса, педагогни нотиққа айлантиради. Билимдон нотиқ ўз фикрини қатъий ишонч билан, дангал айтади. Нутқ сўзлаганда, маъруза ўқиётганда ортиқча сўзлар, кириш гаплар, писанданамо иборалар, шунингдек, гумонсираш, ишончсизлик, ҳадиксираш, эсанкираш, асабийлашиш, ғазабланишга асло йўл қўймаслик зарур. Нутқнинг тўғрилиги. Нутқнинг тўғри бўлиши асосан икки меъёрга урғу ва грамматик меъёрга амал қилишни тақозо этади. Нутқ жараёнида маънони тўғри англатиш учун сўздаги бўғин, гапдаги сўз урғусининг тўғри ишлатишига эътибор қилишимиз лозим бўлади. Нутқ урилишининг

грамматик шаклларини фарқлай олиш сўзларни мазмуний боғланишларига қараб жойлаштириш грамматик меъёрларни белгилар экан, нутқнинг тўғри ифодаланиши учун гап тузиш қоидаларини ўзлаштириш, ўзак ва қўшимчалар ўртасидаги муносабатларни, эга-кесим мослигини, иккинчи даражали бўлакларнинг уларга боғланиш йўлларини яхши англаш лозим бўлади. Нутқнинг аниқлиги. Аниқлик ҳам нутқнинг асосий коммуникатив сифатларидан биридир. Агар тўғрилик нутқнинг юзага келишида фақат тил омили зарурий белгиси сифатида қаралса, нутқнинг аниқлиги дейилганда унинг шаклланишига хизмат қиладиган, тилдан ташқарида бўлган омилларни ҳам назарда тутиш лозим бўлади. Бунда дастлаб тил ва тафаккур муносабати туради. Чунки, табиат ва ҳодисалар ўртасидаги мутаносиблик ва унинг нутқда акс этиши ана шу аниқликнинг худди ўзидир. Нутқнинг мантиқийлиги. Нутқнинг мантиқийлиги унинг асосий сифатлари–тўғрилик ва аниқлик билан чамбарчас боғлангандир. Чунки грамматик жиҳатдан тўғри тузилмаган нутқ ҳам, фикрни ифода этиш учун муваффақиятсиз танланган лексик бирлик ҳам мантиқнинг бузилишига олиб келиши табиийдир. Мантиқий изчилликнинг бузилиши тингловчи ва ўқувчига ифодаланаётган фикрнинг тўлиқ бориб етмаслигига, баъзан умуман англашилмаслигига сабаб бўлиши мумкин. Нутқни шакллантиришдаги эътиборсизлик оқибатида баъзан мантиқсизлик ҳам юз беради. Нутқнинг тозалиги. Нутқнинг тозалиги деганда унда тил элементларининг ишлатилишида адабий тил меъёрларига амал қилишқилмаслик тушунилади. Яхши, намунавий нутқ ҳозирги ўзбек адабий тилига, унинг талабларига мос ҳолда шаклланган бўлиши, турли ғайриадабий ва ғайриахлоқий тил элементларидан ҳоли бўлиши керак. Чунки у бой маънавийахлоқий қадриятларга эга бўлган ва бугун мустақиллик даврида яшаб, дунё ҳамжамияти билан тенг мавқеда мулоқотда бўлаётган ўзбек халқининг маданий даражасига мос бўлиши лозим. Нутқнинг таъсирчанлиги. Нутқнинг ижро этилишида унга маълум бир воқеа-ҳодиса ҳақида маълумот беришдан ташқари яна бир мақсад–

тингловчи онгига ва руҳиятига таъсир этиш вазифа қилиб қўйилади. Шунинг учун ҳам таъсирчанлик нутқнинг асосий сифатларидан бири саналади ҳамда тўғрилик ва аниқлик ҳам, мантиқийлик ва тозалик ҳам суҳбатдошга, тингловчига ёки ўқувчига таъсир этишига қаратилган бўлади. Бу санаб ўтилган хусусиятларда тил омиллари биринчи ўринда турса, уларнинг барчасидан фойдаланган ҳолда таъсирчанлик кенг доирада тилдан ташқаридаги омилларни ҳам қамраб олади. Нутқнинг таъсирчанлиги деганда, асосан, оғзаки нутқ жараёни назарда тутилади ва шунинг учун унинг тингловчи томонидан қабул қилинишидаги руҳий вазиятни эътиборга олиш ҳам муҳим саналади. Нутқнинг шахсларга қандай таъсир қилишида ва уларда қандай таассурот қолдиришида нотиқнинг нутқий жараён давомида ўзини қандай тута билиши, жест ва мимикалари, ҳатто кийиниши каби омилларнинг ҳам аҳамияти бор. Самимийлик, хушмуомалалик, одоблилик, аудиторияга ҳурмат билан қараш каби фазилатлар нутқнинг тингловчилар томонидан эътибор билан тингланишига сабаб бўлади. Нутқнинг таъсирчанлиги, ифодалилиги ҳақидаги гап, маълум маънода, нутқ сифатлари ҳақида айтилган мулоҳазаларга якун ясашдир. Чунки яхши нутқнинг фазилатларини кўрсатиб ўтиш, нутқда учрайдиган айрим типик хатоларни таҳлил этишда натижада таъсирчан бир нутқни шакллантиришга хизмат қилади. Нутқнинг мазмуни қанчалик бой, чуқур бўлса, унинг шакли ҳам шунчалик ранг-баранг бўлиши унга муносиб жило, сайқал берилиши, бадиий бўёқлар билан жозибали қилиниши, тасвирлар билан бойитиши даркор. Бунинг учун ҳикматли сўзлардан, мақол, шеърий парчалардан, ўткир иборалар, тасвир, қиёс ва ўхшатишлардан кенг кўламда, бироқ меъёрида фойдаланишни тавсия этамиз. Булар нутқнинг безаги, кўрки, сайқалидир. Нотиқ, шу билан бирга, сатира, юмор, истиора, мажозлардан ўз ўрнида, бадиий талаффуз билан, шоирона кўтаринки руҳда ишлатса, унинг нутқи тингловчини ўзига мафтун этади, гапи “ширали” бўлади, нутқи қиёмига етади, тасанно ва офаринларга сазовор бўлади. Хулоса шуки, маъруза илмий,

ишонарли, мантиқан изчил, мазмунан бой, шаклан ранг-баранг бўлсагина, унга қўйиладиган энг асосий талабга жавоб бера олади. Педагог нутқига қўйиладиган талаблардан бири шуки, нутқ матни бадиий жиҳатдан пухта, тили адабий, сўзлари жарангдор, жумлалари ёқимли, гаплари лўнда, лекин мазмуни чуқур, маъно теран бўлиши керак. Педагог тарбиячи табияланувчиларини қизиқтириш, уларга бадиий озиқ бериш учун ўткир ибора, мақол, рубоий, ҳикматли сўз, ифодали тавсифлардан зеб берувчи воситалар сифатида фойдалансин. Нутқ бадиий бўлиши лозим, деган тавсиядан у баландпарвоз, дабдабали гаплардан, ясама иборалардан, истеъмолдан чиққан сўзлардан иборат бўлса ҳам майли, деган хулоса келиб чиқмайди. Ходимларнинг нутқи равон бўлиши учун ҳар бир гапнинг сўзлари муайян тартибда жойлашиши зарур. Олдин гапнинг эгаси, сўнг унинг иккинчи даражали бўлаклари, охирида эса кесими айтилади.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Каримов И.А. Юксак маънавият – енгилмас куч. Тошкент: Маънавият, 2008. – 173 б. 2. Азизходжаева Н.Н. Педагогические технологии и педагогическое мастерство. Издательско-полиграфический творческий дом им.Чулпана. 3. Т.; 2005. -200 с 4. Левитан К.М. Личность педагога: становление и развитие. Изд-во Саратовского университета. 1991. -166 с. 4. Мавлонова Р., Тўраева О. Ҳолиқбердиев К. Педагогика. Т., 5. Ўқитувчи. -2001. – 512 б. 6. Очилов М. Янги педагогик технологиялар. – Қарши. Насаф, 2000.

Похожие

Тарбиячи педагогик фаолиятига креатив ёндашув

Тарбиячи ва унга куйилган хозирги замон талаблари

Мактабгача таълим муассасаси тарбиячисининг компетенцияси

Педагог шахси ва унга қўйиладиган талаблар

Жисмоний тарбия машғулотларини мультимедиа воситалари орқали ташкил этиш (2-амалий машғулот)