Педагог шахси ва унга қўйиладиган талаблар - Дошкольное и начальное образование - Рефераты

Педагог шахси ва унга қўйиладиган талаблар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

2008 KB

Педагог шахси ва унга қўйиладиган талаблар Режа: 1. Педагогик фаолиятнинг психологик хусусиятлари. 2. Педагог шахси ва унга қўйиладиган талаблар. 3. Педагог ўз илмий, ўқув-услубий салоҳиятини оширишнинг психологик муаммолари.

Педагогик фаолиятнинг психологик хусусиятлари Педагогик фаолият ўз ичига ўқитувчининг бола шахси ва интеллектуал жиҳатдан ривожланишига ёрдам берувчи таълимий ва тарбиявий таъсирини қамраб олади. Педагогик фаолият ҳам инсон фаолиятининг бошқа жабҳалари каби тавсифланади. Бу энг аввало мақсадга йўналганлик, мотивлашганлик, предметлиликдир. Н.В. Кузьмина таърифига кўра, педагогик фаолиятнинг муҳим жиҳати – бу унинг маҳсулдорлиги. Педагогик фаолият маҳсулдорлигининг 5 та даражаси ажратиб кўрсатилади: I – (минимал) репродуктив: педагог ўзи билган нарсаларни бошқаларга етказиб бера олади; II – (қуйи) мослашган: педагог ўз фикрларини аудиторияга ўзига хос жиҳатлари билан маълум қила олади. III – (ўрта) локал моделлаштирилиш: ўқитувчи фаннинг маълум бир бўлими бўйича болаларда билим, кўникма ва малакаларни шакллантириш стратегиясини эгаллайди. IV – (юқори) болалар билимини системали моделлаштириш; ўқитувчи болаларда фан малакаларини шакллантиришнинг йўл-йўриқларини билади. V – (энг юқори) моделлаштирилган тизимли фаолият ва болалар хулқатвори. Бунда педагог ўз фанини ўргатишдаги йўл-йўриқларни шундай эгаллайдики, натижада у бола эҳтиёжларида ўз-ўзини тарбиялаш, ўз-ўзига таълим бериш, ўз-ўзини ривожлантириш воситаси сифатида хизмат қилади.

Педагогик фаолият борасида сўз юритилганда юқори маҳсулдорлик тушунчаси асосий ўринни ифодалайди. Педагогик фаолият бошқа фаолият турлари каби ўз мотивацияси, мақсади, предмети, воситалари, усуллари, маҳсули ва натижасини акс эттирувчи психологик мазмунни ифодалайди. Педагогик фаолиятнинг воситалари сифатида илмий (назарий ва эмпирик) билимларни кўриш мумкин. Ёрдамчи воситаларга эса техник, компьютер, график воситаларни киритиш мумкин. Педагогик ф аолият маҳсулдорлиги д аражалари I – ( мини - мал) репродук - тив II – ( қ уйи) мослаш - ган III – ўрта) ( локал модел - лашти - рилиш V – энг ( ю қ ори) моделлашт ирилган тизимли фаолият ва бола лар хулқ - атвори IV – ( ю қ ори) бола лар билимини системали моделлашт ириш шах с ривожланишининг шарти ва асоси бўлмиш ижтимоий маданиятни сингдиришга қаратилган ўқув фаолиятининг манбаи ҳисобланади Педагогик фаолият предмети

Педагог фаолиятидаги ижтимоий-маданий малакани етказиш тушунтириш, кўрсатиш (иллюстрация), дарслик машқларини таҳсил олувчилар билан бирга ишлаш, таҳсил олувчини бевосита амалиёти (лаборатория, амалдаги) ва тренингдан иборат. Боланинг аксиологик, эмоционал-мазмуний, предметли, баҳолаш мезонларини акс эттирувчи индивидуал малакасининг шаклланганлиги педагогик фаолиятнинг маҳсулидир. Педагогик фаолиятнинг натижаси асосий мақсаддан келиб чиққан ҳолда болаларнинг шахсий, интеллектуал ривожланиши, уларни ўқув фаолиятининг субъекти ва шахс сифатида шаклланиши ҳисобланади. Педагогик фаолиятнинг муҳим таркибий қисмларидан бири бу мотивациядир. Педагогик фаолиятда ҳам ўқув фаолиятидаги каби мотивацион соҳа ажратилиб кўрсатилади. Бу ташқи ва ички мотивлардир. Ташқи мотив сифатида бирор бир нарсага эришиш истагини, ички мотив сифатида эса ўз фаолиятининг жараёни ва натижасига эътибор беришни мисол қилиш мумкин. Педагогик фаолият педагогик вазиятдаги турли -туман хаттиҳаракатларнинг умумлашмасидан иборат: перцептив, мнемик, коммуникатив, изланувчанлик, назорат қилиш, баҳолаш ва ҳ.к. Ушбу турли- туман фаолиятларнинг жамланмаси бир қанча психологик-педагогик функцияларни белгилаб беради. П.Ф.Каптерев ўқитувчи ва тарбиячига хос бўлган объектив ва субъектив хусусиятларни кўрсатиб ўтади. Умумий кўринишда у қуйидагича акс этади:

Ўзаро муносабат доирасида, хусусан, тарбиячилик фаолиятининг йўналиши бўйича тарбиячи билан бола ўртасидаги таъсирлашувнинг эмоционал даражасини тадқиқот предмети тарзида қўйилиши кам учрайди. Л.Я.Коломинский ўз тадқиқотида тарбиячининг болаларга муносабати сўзсиз муаллим меҳнати муваффақиятларида ҳал қилувчи рол ўйнаши ҳамда педагогик маҳоратнинг муҳим томони бўлиб, хисобланишини таъкидлаган эди. Унинг фикрича, тарбиячи билан болаларнинг ўзаро муносабати кўп жиҳатдан айнан мана шу жараён характерига боғлиқдир. Муаллифнинг кўрсатишича, ўзаро муносабатни тарбиячи шахсининг фаоллиги ва жамоадаги таъсирлашув нуқтаи- назаридан ўрганиш ҳам мумкин. Тарбия чи хусусияти Махсус Шахсий Хиссий - иродавий Объектив ( Тарбия ч ининг ил - мий тайёргарлиги) Субъектив ( )шахсий сифатлар

Юқоридаги фикрларга таянган ҳолда педагогнинг болаларга нисбатан муносабатидаги эмоционал қадриятли ёндашуви унинг муносабат услубидаги мотивацион жиҳатлари, шунингдек, бир вақтнинг ўзида унинг болаларга бўлган муносабати жараёнида хулқига таъсир кўрсатувчи операционал жиҳат билан белгиланшини қайд этиш мумкин. Қатор тадқиқотларда тарбиячи ва болаларнинг педагогик муомаладаги турли хил жиҳатларини баҳолаш ҳолати ўрганилган. Профессиограммада муҳим хислатларнинг борган сари бирмунча ортиб боришини ҳисобга олган ҳолда тарбиячининг қуйидаги хислатларини кўрсатиб бериш лозим: 1) тарбиячининг шахсий хислатлари: - болаларни яхши кўриш, уларни севиш; - ақл-фаросатлилик; - меҳнатсеварлик; - жамоат ишларида фаоллик; - камтаринлик; - одамийлик, дилкашлик; - уддабуронлик; - ўз билимини оширишга интилиш; 2) Касбига хос билими : - таълим ва тарбия жараёни моҳияти билан унинг мақсад ва вазифаларини тушуниши; - психология асосларини, айниқса ёш психологияси ва педагогик психология асосларини билиши, этнопсихологик билимларни эгаллаши; - ҳозирги замон педагогикаси асосларини билиши; - ҳозирги замон педагогикасининг методологик асосларини эгаллаганлиги; - боғча болаларининг психологик-педагогик хусусиятларини тушуниши; - болаларга тарбиявий таъсир этишнинг самарадорлигини билиши;

- ота-оналар ва жамоатчилик билан олиб бориладиган тарбиявий ишларнинг мазмунини билиши; 3 ) Ўз касбига хос хислатлари : - тарбиячининг кузатувчанлиги; - ўз диққат-эътиборини тақсимлай олиши; - педагогик фантазия (ҳаёл)нинг ривожланиши; - ўзига танқидий муносабатда бўлиши; - ўзини қўлга ола билиши, ўзини тута олиши; - педагогик такт; - нутқнинг эмоционал ифодаланиши; 4 ) Шахсий педагогик уддабуронлиги : - дарс машғулотлари учун зарур материалларни танлай билиши; - болаларнинг билиш фаолиятини бошқара олиши; - таълим ва тарбия жараёнида болаларнинг билими ўсишини истиқболли равишда режалаштира олиши; -педагогик вазифаларни шакллантириш ва тарбиявий ишларни режалаштира олиш; -болалар жамоасига раҳбарлик қилишда ўз фаолиятини режалаштиришни билиши; - ўқув мақсадларини режалаштира олиши; - ўзининг таълим-тарбия ишларига тайёрланиш тизимини режалаштира олиши; 5) Ташкилотчилик малакалари : - болалар жамоасини уюштира билиши; - турли шароитларда болалар жамоасини бошқара олиши; - болаларни нималар биландир қизиқтириб, уларни фаоллаштира олиши; - амалий масалаларни ҳал этишда ўзининг билим ва тажрибаларини усталик билан тез қўллай олиши;

6) Коммуникатив малакалари : -болаларни ўзига жалб этишни билиши; -болалар ва ота-оналар билан мақсадга мувофиқ педагогик муносабатларни тиклашни билиши; - болаларнинг жамоалараро ва жамоа ичидаги ўзаро муносабатларини тартибга солишни билиши; - болалар ва ота-оналар билан ташқаридан алоқа боғлашни билиши; 7) Гностик малакалари : - болаларнинг асаб психик тараққиёти даражасини аниқлай билиши; -ўзининг тажрибаси ва педагогик фаолияти натижаларини танқидий таҳлил қила олиши; - бошқа тарбиячиларнинг тажрибаларни ўрганиб, ундан (назарий ва амалий томондан) тўғри хулоса чиқара олиши; - психологик-педагогик адабиётлардан фойдаланишни билиши; -болаларни тўғри тушуниб, уларниниг хулқ-атвори сабабларини тушунтиришни билиши; 8) Ижодий хислатлари : -педагогик маҳоратини такомиллаштиришга интилиши; -болаларни тарбиялаш дастурини ишлаб чиқиш ва уни амалга ошира олиш қобилияти; -ўзини бола ўрнига қўйиб, бўлиб ўтган ҳодисаларга унинг назари билан қарай олиши; -аввалги воқеалар, ҳодисалар ва тарбияланувчи шахсига янгича қарай олиш қобилияти; -ўзининг болага педагогик таъсири натижаларини олдиндан кўра билишга интилиши.

Шундай қилиб, кўрсатиб ўтилган моделнинг асосий тузилиши тариқасида қуйидагилар келтирилади: - шахснинг жамоатчилик ва касбий йўналиши; - педагогик маҳорат ва қобилияти; - характерининг психологик хусусиятлари; - билиш фаолияти; -ўқитувчи шахсининг болаларни касбга тайёрлаш ишлари даражасидаги умумий тараққиёти. Педагогик фаолият тезлиги ва муваффақияти асосида Н.В.Кузьмина ўқитувчиларни уч гуруҳга бўлади: 1. Касбий малакаларни тез ўзлаштиради, ўз фаолиятида тезда муваффақиятга эришади, дарс қолдирмайди. 2. Касбий сифатларни секин ўзлаштиради, баъзан дарс қолдиради, аммо педагогик хусусиятларни секин-аста бўлса-да ўзлаштириб олади. 3. Кўп йиллик фаолияти давомида ҳам ўқитувчилик махорати, қобилиятини эгалламайди. Н.В.Кузьмина педагогик фаолиятга мураккаб динамик система сифатида қарайди. 2. Педагог шахси ва унга қўйиладиган талаблар Мамлакатимизда кадрлар тайёрлаш миллий дастурини ҳаётга татбиқ этиш жараёнида тарбиячининг ёш авлодга таълим ва тарбия беришида жамият олдидаги жавобгарлиги янада ортиб бораверади. Тарбиячининг ўрни ва унинг вазифалари ўсиб келаётган ёш авлодни тарбиялаш ишига жамият ва жамоатчилик томонидан эътибор каралишининг нақадар муҳим аҳамиятга эгалиги билан аниқланади.

"Тарбиячи, – дейди Ал Форобий , – ақл-фаросатга, чиройли нутққа эга бўлиши ва болаларга айтмоқчи бўлган фикрларини тўла ва аниқ ифодалай олишни билмоғи зарур". Замонавий тарбиячи ижтимоий психолог бўлмаслиги мумкин эмас. Чунки у болалар ўртасидаги ўзаро ижобий муносабатларни йўлга сола олиши, болалар жамоасида ижтимоий-психологик механизмлардан фойдаланишни билиши зарурдир. Маълумки педагогик фаолият – киши меҳнатининг энг мураккаб соҳаларидан биридир. Тарбиячи жамият томонидан қўйилган талаблар билан бир қаторда ўз фаолиятида, теварак-атрофидаги кишилар, мактабгача таълим муассасаси маъмурияти, ҳамкасблари, болалар ва уларнинг ота-оналари ундан нималарни кутишини ҳам эсдан чиқармаслиги лозим. Тарбиячининг ўз ишидан ниманидир кутаётганлигини билишининг ўзиёқ муҳим аҳамиятга эгадир, мана шу тариқа кутишлар, гарчанд жамият томонидан ўқитувчига қўйиладиган талабларга мос келса-да, ўзига хос хусусиятларга эга бўлади. Лекин бу талаблар ҳамма вақт ҳам бир-бирига мос келмаслиги мумкин. Психологлар томонидан олиб борилган тадқиқотларнинг кўрсатишича, халқ таълими бўлимлари тарбиячининг айрим хислатлари нақадар муҳимлигини ҳар хил баҳолайдилар. Бўлажак педагог шахсига бир қатор жиддий талаблар қўйилади. Уларни асосий, яъни уни эгалламасдан туриб, юқори малакали ўқитувчи ёки тарбиячи бўлиб етишиш мумкин бўлмаган ва иккинчи даражали, яъни бевосита педагогик фаолияти учун эмас балки унинг шахс сифатида шаклланиши ва шахсга таълим-тарбия беришида муҳим бўлган талабларга ажратиш мумкин. Бош, асосий талаблар сингари, иккинчи даражали талаблар ҳам педагогнинг фаолияти психологиясига яъни унинг мулоқоти, қобилияти, билими, малака ва кўникмаси, маҳорати, болаларни тарбиялаш ва таълим бериш учун зарур бўлган сифатларга боғлиқдир. Асосийлари орасида ҳам,

қўшимча психологик хоссалар ичида ҳам ўзгармас, яъни ҳар бир даврда, вақт ва халқларда доимо ўқитувчи ва тарбиячилар учун, малакали педагоглар учун зарур бўлган ҳамда ўзгарувчан, яъни муайян давр ижтимоий-иқтисодий тараққиёти талабларидан келиб чиқадиган, жамият қарор топган шароитда яшайдиган ва педагог ишлайдиган муҳит талабларидир. Педагогга қўйиладиган асосий, бош ва ўзгармас талаблар болаларга бўлган меҳр, педагогик фаолият, ўзи ишлайдиган соҳа бўйича махсус билим, кенг фикрлай олиш, педагогик интуиция, юқори савияда ривожланган тафаккурга, чуқур билимга, маданият ва яхши хулққа эга бўлиш, болаларни ўқитиш ва тарбиялашнинг турли услубларидан моҳирона фойдалана олишни билишдан иборат. Юқорида келтирилган хислатларнинг бирортасисиз муваффақият билан педагогик иш олиб бориш мумкин эмас. Педагог учун қўшимча, лекин нисбатан турғун талаблар қаторига киришувчанлик, артистлик, шодон хулқ, яхши дид-фаросат ва бошқаларни киритиш мумкин. Бу хусусиятлар энг асосий ўринда турмаса-да, аммо ўқитувчи фаолияти учун катта ёрдам беради. Бу ҳамма хоссалар туғма қобилият эмас. Улар педагогнинг мунтазам меҳнати, шунингдек, ўз устида тинмай ишлаши натижасида эгалланади. Бош ва иккиламчи педагогик хоссалар жамланиб, педагогнинг шахсиятини аниқлайди, шу жиҳатлар кучи билан ҳар бир ўқитувчи қайтарилмас ва ўзига хос шахс сифатида намоён бўлади. Жамият томонидан қўйиладиган талаблардан энг муҳими ўқитувчининг шахси ва унинг касби билан боғлик хислатларига қаратилган.

Жамиятнинг ўқитувчилик касбига қўядиган асосий талаблари қуйидагичадир: -шахсни маънавий ва маърифий томондан тарбиялашнинг, миллий уйғониш мафкурасининг ҳамда умуминсоний бойликларнинг моҳиятини, болаларни мустақиллик ғояларига содиқлик руҳида тарбиялашни билиши, ўз Ватани, табиатга ва оиласига бўлган муҳаббати; -кенг билим савиясига эга бўлиши, турли билимлардан хабардор бўлиши; -ёш, педагогик-психология, ижтимоий психология ва педагогика, ёш физиологияси ҳамда мактаб гигиенасидан чуқур билимларга эга бўлиши; - ўзи дарс берадиган фан бўйича мустаҳкам билимга эга бўлиб, ўз касби, соҳасида жаҳон фанида эришилган янги ютуқ ва камчиликлардан хабардор бўлиши; - таълим ва тарбия методикасини эгаллаши; Ўқитувчининг энг муҳим шахсий хислатлари ўз юрти, она тили, ўз халкининг тарихи ва унинг маданиятини севиши, давлатнинг мустақиллиги ғоясида яшаши ижтимоий жавобгарликни юксак даражада ҳис этиши бундай хислатларни жамият ҳохиши бўйича болаларга сингдириб бориши ў зини қў лга ола билиши, сабр - то қ атли, бардам, матонатлилигидир олижаноблиги, ақл - фаросатли, ма - ънавий пок, маъна - вият ва маърифат бўйича юксак мақ - садларга мос келиши Ўқитув чининг ўз Ватанига содиқлиги, болаларни севиши, уларни инсонпарварлик руҳида тарбиялаш истаги

- ўз ишига ижодий ёндошиши; - бола психик тараққиётини, унинг ички дунёсини тушуна олиши; - педагогик техникани (мантиқ, нутқ, таълимнинг ифодали воситалари) ва педагогик тактга эга бўлиши; -педагогик маҳоратини доимий равишда ошириб бориши. Ҳар бир тарбиячи ана шу талабларга энг юқори даражада мос келадиган бўлишга интилиши керак. Тарбиячига жамият томонидан қўйиладиган талаблар, турли хилдаги ижтимоий кутишлар, педагогнинг индивидуаллиги, унинг шу тариқа талабларга жавоб беришга субъектив тайёрлиги муайян тарбиячининг педагогик фаолиятга нақадар тайёрлигидан далолат беради. Жамиятнинг муайян тарихий даврида, белгиланган вақт ва белгиланган иш жойига хос бўлган педагогнинг асосий ва иккинчи даражали ўзгарувчан хусусиятлари ҳақидаги масалани ҳал қилиш бир мунча мураккабдир. Жамиятда рўй бераётган янги шарт-шароитлар, таълим ва тарбия соҳасида янги мақсад ва вазифаларни қўяди. Болани ҳозирги замон талабига жавоб берадиган, эркин фикрловчи шахс сифатида шакллантириш учун педагогнинг ўзи мустақил фикрловчи, юқори савиядаги билимли, дунёқараши кенг бўлмоғи ва ўзида бу хусусиятларни мунтазам ривожлантириб бормоғи лозим. Ота-оналар ўқитувчининг иш стажи ва ёши қандай бўлишидан қатьий назар ундан фарзандларини тарбиялаш ва ўқитиш маҳоратини кутадилар. Болалар эса тарбиячиларни уч хил хислатлари бўйича характерлаб берадилар. Жумладан, биринчидан, тарбиячининг одамгарчилиги, адолатлилиги, соф виждонлилиги, болаларни яхши кўриш хислатлари; иккинчидан, тарбиячининг сезгирлиги, талабчанлиги билан боғлиқ ташқи хислатлари ва хулқ-атворига қараб; учинчидан, тарбиячининг ўз фанини билиши, уни тушунтира олиши каби таълим жараёни билан боғлиқ хислатларига қараб характерлаб берадилар.

Шуни таъкидлаб ўтиш керакки, тарбия жараёнининг самарадорлигини оширишга қўйиладиган талаблар билан бирга, тарбиячи шахси ва унинг фаолиятига нисбатан қўйиладиган ижтимоий талаблар ҳам ўсиб бормоқда. Тарбиячига жамият томонидан қўйиладиган талаблар, турли хилда ижтимоий кутишлар, педагогнинг индивидуаллиги, унинг шу тариқа талабларга жавоб беришга субъектив тайёрлиги муайян ўқитувчининг педагогик фаолиятга нақадар тайёрлигидан далолат беради. Педагог ўз илмий, ўқув-услубий салоҳиятини оширишнинг психологик муаммолари Муҳим давлат вазифасини – “Кадрлар тайёрлаш Миллий дастури”ни амалга ошираётган замонавий мактаб педагогсининг хислатлари, унинг ижодий фаолияти XXI асрда шаклланиб, асосан амалий ишда, педагогик тажрибаларни эгаллаш жараёнида ўсиб ривожлана боради. Ҳозирги жамиятимизда педагогнинг мустақил равишда билимларни эгаллаб, ўз малакасини ошириб бориши бир томондан педагоглик фаолиятининг борган сари нақадар муваффақиятли бораётганлигини кўрсатса, иккинчи томондан муҳим вазифа эканлигидан далолат беради. Чунки бу кечиктириб бўлмас жараён шахсни интеллектуал қашшоқликдан қутқариб колади. Психологик нуқтаи-назардан педагог доимий равишда ўз билимларини ошириш билан шуғулланиши зарурдир. Чунки педагоглик меҳнатининг асосий хусусияти ҳам шудир. Педагог ҳар доим одамлар орасида бўларкан, у биринчидан, одамларни кўпдан бери қизиқтириб келаётган ҳақиқатни ўз қарашлари бўйича тўғри тушунтириб бериши лозим. Албатта, педагогдаги бу тариқа қарашлар кўп йиллар давомидаги меҳнат ва ҳаёт фаолияти жараёнида шаклланади; иккинчидан, педагогнинг ўзи ахборотлар олиш учун болаларга нисбатан чекланган вақт имкониятига эга; учинчидан, у ўта тор доирадаги тенгқурлари билангина мулоқотда бўлиш имкониятига эга бўлиб, кўпинча ўз касбига хос қизиқишлар билангина чекланиб қолади.

Таълимнинг барча кўрсаткичлари, З.И.Калмыкованинг таъкидлашича, англаш тезлиги, янги вазифалар ҳал қилинишига эришиш мумкин бўлган аниқ маълумотлар ҳажми, уни бевосита ҳал қилишдаги босқичлар сони, натижага эришишга ёрдам берувчи маълумотлар миқдори, шунингдек, масалани ҳал қилиш учун сарфланган вақт миқдори, ўз-ўзининг билимини ошириш қобилияти, ишчанлик ва чиниққанлик даражасига боғлиқ. Бу ўринда А.К. Маркова таклиф этган билим эгаллаш кўрсаткичлари ҳам муҳим аҳамиятга моликдир: Бу кўрсаткичлар асосида ўзлаштиришни аниқлаш услуби ишлаб чиқилган бўлиб, З.И.Калмыкова фикрича, унинг асосини қуйидагилар ташкил этади: - диагностик комплекс амалга оширилиб, у “аналитик” эмас, балки “синтетик” йўлга суяниши лозим; - диагностика услублари табиий ўқитиш тажрибаларида қўлланилаётган ўқув материалларига таяниши, ижобий хусусиятлари лаборатория тажрибалари билан қатъий боғланиши лозим, айниқса, синов натижаларини қайд қилишда, миқдор ва сифат таҳлилларини жараён вақтида белгилаб боришда, ечилиш усуллари ва кўрсатилаётган ёрдамни ёзиб боришда қатъий аниқлик талаб қилинади;

-Муаммоли ўқув жараёнида иложи борича қолган барча шартлар тенглаштирилган ҳолатда таълим диагностика қилинади; -Диагностик тажриба вақти уни қайд қилиш талаб қилинганда чегараланмаслиги лозим; -Индивидуал ва жамоавий диагностик жараёнларни биргаликда кўриб чиқиш таълим жараёнини тўлиқ ва аниқ кўрсатиб бера олади. Педагогнинг мустақил билим эгаллаши деганда, унинг ўз билимларини доимий равишда касбий ва умуммаданий ахборотлар билан тўлдириб, ўзининг индивидуал ижтимоий тажрибасини кенг микёсда доимо янгилаб бориши тушунилади. Одатда аксарият педагоглар мустақил билим эгаллаш зарурлигини тушунган ҳолда, ундан муваффақиятли фойдаланадилар.Бунинг мотивлари одатда педагогик фаолият жараёнида педагог олдида юзага келадиган муаммоларни англаб олиш натижасида шаклланади. Кўп ҳолларда бундай мотивлар “педагогларни қандай ўқитиб ва қандай тарбиялаш керак?” деган хоҳиш-истаклар тариқасида, фаннинг охирги ютуқлари, ўзининг педагогик маҳоратини такомиллаштириш эҳтиёжи туғилиши муносабати билан шакллана боради. Шу билан бирга яққол кўзга ташланиб турган айрим ҳоллардан кўз юма олмаймиз. Масалан, педагоглар оммасининг маълум қисми мустақил изланишда бўлиб, ўз билим савиясини ошириш билан фаол шуғулланмайди, малакасини оширишга интилмайди, баъзилар муайян билимлар соҳасида тараққиётдан бутунлай ортда қолмокдалар. Бундай педагоглар ўсиб келаётган ёш авлоднинг таълим ва тарбия тараққиётига жиддий зарар келтирадилар. Бу муаммони ҳал этишда асосий вазифа малака ошириш тизими зиммасига тушади. Республикамизда халқ таълими ходимларининг малакасини ошириш институтларининг тармоқлари жорий этилган, булар Авлоний номидаги халқ таълими ходимларининг малакасини ошириш Марказий институти, Тошкент шаҳар вилоятлардаги халқ таълими

ходимларининг малакасини ошириш институтларидир. Халқ таълимидаги бу тизимнинг асосий вазифаси доимий равишда педагог кадрларнинг малакасини ошириш, педагог кадрларни ўзларининг касбига хос билим савиясини, кўникма, малакаларини, маънавият ва маърифатини, шу билан бир қаторда иқтисодий, экологик ва ҳуқуқий маълумотини оширишга даъват этувчи ижтимоий психологик соҳаларни ривожлантириб боришдан иборатдир. Педагогнинг мустақил билим эгаллаши ва малакасини ошириш педагогик фаолиятнинг самарадорлигини оширишда зарурий шартлардандир. Муҳим Давлат вазифасини – кадрлар тайёрлаш Миллий Дастурини амалга ошираётган замонавий мактаб педагогсининг хислатлари, унинг ижодий фаолияти кириб келаётган ХХI асрда шаклланиб, асосан амалий ишда, педагогик тажрибаларни эгаллаш жараёнида ўсиб-ривожлана боради. Шу билан бирга педагог доимий равишда ўз малакасини ошириб, ўз ишининг муваффақиятини юқори даражада таъминлашга ёрдам берадиган шахсий хислатларини тарбиялаб бориши зарур. Шайх Нажмиддин Кубро «Эй мўмин, ҳақиқий комиллик юзага келгунга қадар бир ғайрат ва ҳикмат билан сайри сулук қилиш лозим. Бу йўл паришонлик, ялқовлик ва танбалликни кўтармайди, зоҳир, бирлик ва бутунликни талаб қилади. Сойирларга яхшилаб қара, паришон ва сустлашганлар йўлда илгарилай олмайдилар. Бу йўл муҳаббат аҳлидан ғайратли, елиб югурувчи ва узлуксиз ҳаракатда бўлганларнинг равишидир» деб кўрсатган. Шайх Нажмиддин Кубронинг тасаввуф назариясини бойитишга қаратилган ушбу пурмаъно фикрлари айни пайтда ўзининг ижтимоийпедагогик қиймати билан ҳам ажралиб туради. Ғайратли, ҳикматли инсон ижтимоий фаол, жамият ривожига ўз улушини қўша оладиган шахс сифатида тан олинган бўлса, ялқов, танбал, паришон инсонлар халқ назаридан четда қолиб кетганлиги билан бугунги кунда ҳам ўзининг тегишли баҳосини олмоқда.

Бу борада ҳазрати Баҳоуддин Нақшбанд “Чақмоқ тош қўлимизга берилган, фақат ҳаракат қилиш керак, токи натижа ҳосил бўлсин” деб таъкидлаганлар. Бу фикр билан у ижтимоий тарбиянинг ўрнига ишора қилади, тўғри тарбиянинг моҳиятини, унинг самарасини аниқ ўхшатишлар билан асослаб беради. Ҳозирги замон илм-фан тараққиётини буюк алломалар яратган бир неча қимматли асарларисиз тасаввур қилиб бўлмайди. Бу нодир асарлар бир неча асрлар илгари яратилган бўлса-да, ўз қимматини йўқотган эмас. Халқимизнинг келажаги мустақил Ўзбекистоннинг истиқболи кўп жиҳатдан педагогга, унинг савиясига, ёш авлодни ўқитиш ва тарбиялаш ишига бўлган муносабатига боғлиқ.

Адабиётлар: 1. Сайидаҳмедов Н. Педагогик маҳорат ва педагогик технология. – Т.: ОПИ, 2003. 2. Султонова Г.А. Педагогик маҳорат. – Т.: Низомий номидаги ТДПУ, 2005. 3. Маркова А.К. Психология профессионализма. – М.: Знание, 1996. 4. Муслимов Н.А. Бўлажак касб таълими педагогларини касбий шакллантириш / Монография. – Т.: Фан, 2004.

Похожие

Тарбиячи ва унга куйилган хозирги замон талаблари

Тарбиячининг педагогик махорати

Замонавий тарбиячи имиджи

Ўзбекистон Республикасининг мактабгача таълим соҳасига оид меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатлари

Болаларни табиат билан таништириш методлари (3-Амалий машғулот)