Таълим жараёнининг психологик мазмуни таркибий тузилиши - Дошкольное и начальное образование - Рефераты

Таълим жараёнининг психологик мазмуни таркибий тузилиши

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

103 KB

Таълим жараёнининг психологик мазмуни таркибий тузилиши Режа: 1. Таълимнинг замонавий техник воситалар ёрдамида бажарилиши 2. Ўқув фаолияти мотивациясининг манбалари мавжуд бўлиб, уларга қуйидагилар киради: 3. Замонавий ўқитиш усулларининг психологик асослари

Таълим жараёнининг психологик мазмуни, таркибий тузилиши Таълим жараёни алоҳида ташкил этиладиган ҳамда бошқариладиган фаолият бўлиб, у болаларнинг ўқув фаолиятларини ташкил этади ва уларни бошқаради. Таълим жараёни беш элементдан иборат: 1. Таълимнинг мақсади - нима учун ўқитиш керак? 2. Таълимнинг мазмуни - нимага ўқитиш керак? 3. Таълимнииг методлари, усуллари ва педагогик мулоқот йўллари. 4. Таълим берувчи. 5. Бола. Таълим жараёнини ташкил этиш - идеал ва амалий фаолиятнинг у ёки бу турини муваффақиятли ташкил этиш учун зарур бўлган ташқи оламнинг муҳим аҳамиятли хоссалари хусусидаги ахборотнинг ўзлаштирилиши; - фаолиятнинг барча турлари таркиб топган усуллар ва жараёнларнинг ўзлаштирилишига; - мақсадга мувофиқ келадиган усуллар ва жараёнларни тўғри танлаш ва фойдаланишга боғлиқ. Таълим жараёни муваффақиятли бўлиши учун ўқув-тарбиявий фаолият қуйидаги талабларга жавоб бериши лозим: 1. Мотивация, яъни тарбиячи (ўқитувчи) яхшироқ ўқитишга, бола эса яхшироқ ўқишга ҳаракат қилиши. 2. Таълимнинг ривожланган ва эгилувчан тузилишга эгалиги. 3. Таълимнинг турли шаклларда амалга оширилиши. Ўқитувчига ўз ижодий педагогик имкониятларини тўлиқ амалга ошириши, болаларга билим, кўникма ва малакаларни ўзлаштириш учун ўз индивидуал хусусиятлари ва имкониятларидан фойдаланиш учун фаолиятни турли шаклларда амалга оширилиши. 4.Таълимнинг замонавий техник воситалар ёрдамида бажарилиши.

Юқорида келтирилган таълим ва ўқишга қуйилган талабларни ўқув фаолиятининг ўзаро боғлиқ икки жиҳати бўйича алоҳида кўриб чиқамиз. Таълим мотивацияси болаларнинг ўқув материални яхшироқ ўзлаштиришига шахсий қизиқишини англатади. Ўқитувчи (тарбиячи) нинг фақат моддий қизиқишларини қондириш, ёки ишсиз қолмаслик, қисқаришга тушмаслик учунгина таълим бериши, муваффақиятсизликдан қочиш мотивацияси билан боғлиқ бўлиб, бунда педагогик фаолиятда яхши натижаларга эришиш мумкин эмас. Таълим маҳсулдорлигини оширишдаги дастлабки вазифа уни чуқур ва кўп мотивацияли жараёнга айлантиришдир. Ўқитувчи болаларни ўқитиш жараёнида ўз ҳаётининг асосий мазмуни ва мақсадини кўра бошлаганида таълим самарали бўлади. Таълим ва таълим жараёнида боланинг ривожланиши муаммоси ёш даврлари ва педагогик психология фанининг асосий масалаларидан биридир. Таълим ва ривожланиш муаммосига доир қатор назариялар ишлаб чиқилган бўлиб, улардан бири: 1. Ақлий хатти-ҳаракатлар, билим, кўникма ва малакаларни босқичмабосқич ривожлантириш назарияси (П.Я.Гальперин). П.Я.Гальперин назарияси бўйича билимларни ўзлаштириш жараёни олти босқични бошидан кечириб, уларга: 1. Мотивация. 2. Тушунтириш. 3. Моддий формадаги хатти-ҳаракатларни бажариш. 4. Баланд овозда хатти-ҳаракатлар ва вазифаларни бажариш. 5. Бажариладиган хатти-ҳаракатларни ички режада овоз чиқармай бажариш. 6. Фаолиятни фикран бажариш киради. Ушбу назарияда таълимнинг учта асосий тури ажратилади: - биринчи турда - х атти-ҳаракатларни ўзлаштириш хатолар билан кечади, берилаётган материал етарли даражада англанилмайди, таълим олувчи таълимнинг асл моҳиятини тушуниб етмайди;

- иккинчи турда - материални нисбатан дадил ва тўла тушунилиши ва материал билан боғлиқ тушунчаларни ажратилиши билан характерланади; - учинчи тур - тез, самарадор ва бехато хатти-ҳаракатларни ўзлаштирилишини таъминлаб беради. В.В.Давидов назарияси . Ушбу назария мазмунини кичик мактаб ёшидаги болаларнинг илмий тушунчаларни ўзлаштириши ташкил қилади. Ушбу назарияга кўра таълим жараёнида болалар томонидан назарий тушунчалар тизими ўзлаштирилиши лозим бўлиб, бу ўз ўрнида хусусийдан умумий билимларга ўтилишни таъминлайди. 3.Қатор назариялар муаммоли таълим билан боғлиқ бўлиб, Л.В.Занков ва А.М.Матюшкин томонидан олиб борилган тадқиқотлар таълимда муаммоли дарсларни ташкил этишга қаратилгандир. Таълимнинг психологик асослари муаммоси кўпгина масалаларни қамраб олади. Таълимнинг муваффақияти қатор психологик омилларга боғлиқ бўлади. Асосий омиллардан бири боланинг ўқишга бўлган муносабатидир. Бу муносабат боланинг диққати, ҳис-туйғулари, қизиқишлари ва иродасида, шунингдек, шахснинг тутган йўлида намоён бўлади. Таълим жараёни аввало болалар диққатини ривожлантиришни талаб этади. Дарсларда кўргазмали қуроллардан, ахборот технологиялари воситаларидан фойдаланиш таълим олувчининг диққатини ривожлантирадиган омиллардан ҳисобланади. Таълим жараёнида таълим берувчининг вазифаси дарсда болаларнинг фаоллигини юзага келтиришгина эмас, балки болаларнинг дарсда ўтиладиган материални идрок этишга тайёр туришларини кузатиш ҳамдир. Дарс жараёнида болаларнинг диққати ўзгариб туради. Ўқитиш жараёнида бу қонуниятларни назарда тутиш, болалар диққатини материалнинг асосий жиҳатларига ҳамда ўзлаштирилган материални такрорлашга жалб этиш керак.

Таълим жараёнининг самарадорлиги кўп жиҳатдан ўқитувчи томонидан бериладиган кўрсатмаларга ҳам боғлиқ. Ўқитувчининг роли шундан иборатки, у болаларда тегишли установкани ҳосил килиши, нимани вақтинча, нимани умрбод эсда олиб қолиш кераклигини, нимани эсда олиб қолмасдан, фақат тушуниб олиш кифоя қилишини, нимани сўзма-сўз эсда олиб қолиш кераклигини, ниманинг маъносини ўз сўзлари билан айтиб бериш учун эсда олиб қолиш зарурлигини тушунтириб ўтиши лозим. Кузатишлар шуни кўрсатадики, ўқитувчи томонидан бундай кўрсатмалар берилмаганда, болаларда кўпинча билиш ва ўрганишга нисбатан нотўғри тасаввурлар вужудга келади. Ўқитишнинг эмоционаллиги таълимнинг муваффақиятлилигини таъминловчи омиллардан биридир. Таълим бериш жараёни эмоционал жараён. Агар болаларга берилаётган ахборот уларда ҳеч қандай ҳис-туйғу уйғотмаса, бундай маълумотни болалар яхшилаб эсда олиб қолмайдилар. Болаларнинг ижобий психик ҳолатлари, яъни уларнинг муайян бир пайтдаги кечинмалари ҳақида ҳам бориши керак, албатта. Улардаги қувончли, оптимистик кайфият ўқув фаолиятини жуда самарали қилади. Болалар эмоционал руҳдаги материални яхшироқ ўзлаштириб оладилар. Ўтказилган тажрибалар ҳеч қандай ҳис-туйғу уйғотмайдиган материалга қараганда, эмоционал руҳдаги материални болалар яхшироқ эслаб қолишларини кўрсатади. Ўқитувчи ўқув жараёнининг эмоционал томони ҳақида ҳам қайғуриши керак. Бу муаммо жуда муҳим аҳамиятга эга. Чунки, биринчидан, таълимнинг мазмуни ниҳоятда мураккаблашиб, ҳажми эса ғоят катталашиб кетган. Унинг муваффақиятли ўзлаштирилишига эришиш учун болаларнинг ўқув фаолиятини кучайтириш лозим. Ижобий туйғулар ўқув меҳнатининг самарадорлигига кучли таъсир этади. Ҳафсала билан бажарилган фаолият юзасидан беғараз мунозара пайдо бўлади, баҳслашилади, бефарқ қаралган ёки салбий муносабатда бўлинган ишга эса, ҳеч қандай ҳафсала бўлмайди. Жамиятимиздаги меҳнат - ҳақиқий ижод, қувонч манбаи. Ўқитувчи болаларида ўқув меҳнатига ижобий муносабатни

уйғотиб, меҳнатнинг ҳақиқий ижодга, қувонч манбаига айланишига кўмаклашиши керак. Қадимда греклар жуда ажойиб иборани қўллаганлар: "Бола -тўлдирилиб турилиши керак бўлган идиш эмас, балки ёқиб турилиши лозим бўлган машъалдир". Бу фикрнинг тагида чуқур маъно бор. Таълим жараёнининг бугунги кундаги асосий талабларидан бири эркин фикрловчи, мустақил тафаккурга эга бўлган шахсни шакллантириш бўлиб, юқорида айтиб ўтилган методлардан фойдаланиш учқунлардан катта машъаллар пайдо бўлишини таъминлаб беради. Таълим жараёнида болаларнинг билишга қизиқишлари ғоят катта рол ўйнайди. Маълумки, қизиқиш болаларнинг эмоционал безаги, бирор буюмни, бирор фаолиятни танлаш муносабати ва йўналишидир. Маълумки, психологияда болаларнинг таълим жараёнидаги қизиқишининг икки тури аниқланади. Биринчиси, бевосита, иккинчиси билвосита қизиқиш. Ҳар бир ўқитувчи ўз болаларида ўз фанига нисбатан билвосита қизиқишни таркиб топтиришга ҳаракат қилади. Қизиқишлар орқали болаларда таълимга фаол муносабат намоён бўлади. Психологияда қизиқиш - бу шахснинг ўзи учун қимматли ёки ёқимли бўлган муайян нарса ёки ҳодисаларга муносабатидир. Қизиқишлар шахснинг муҳим ва индивидуал хусусиятларидан бири бўлиб ҳисобланади. Қизиқишлар болалар ҳаётида катта рол ўйнайди. Улар ўқув фаолиятини фаоллаштирувчи асосий турткилар - мотивлардир. Кизиқишлар мактаб боласига фан асосларини яхшироқ ўзлаштириб олишларига, ақлий қобилиятларнинг ўсишига, билим доирасининг кенгайишига имкон беради. Ўқитувчиларнинг вазифаси болани қизиқтириб қолган ишнинг ўзи билан шуғулланишга имкон яратишгина эмас, балки ундаги қизиқишларни чуқурлаштириш ва кенгайтириш, таъсирчан қилиш, шунингдек, қизиқишларининг марказига айланиб қолган фаолият билан шуғулланиш истагини, майлини шакллантиришдир.

Болаларнинг муайян мақсадни кўзлаб иш тутишида, қийинчиликларни енга олишида, ишдан чалғитадиган нарсалар билан шуғулланишдан ўзини тия олишида, унда ўқишга иштиёқ таркиб топтиришда намоён бўладиган ирода, таълим жараёнида алоҳида аҳамият касб этади. Умумий психология курсидан маълумки, ирода бу шахснинг ўз олдига қўйган мақсадининг аниқлиги, уни амалга ошириш учун интилиши, мақсад йўлида маълум бир қарорга келиш тезлиги ва уни ўз вақтида ижро этиши билан белгиланадиган сифатидир. Таълим жараёнидаги ўқув материалига бўлган диққатнинг барқарор бўлишида иродавий зўр беришнинг аҳамияти ниҳоятда каттадир. Таълим жараёнидаги ирода боланинг мактаб ва уйда ўтказиладиган машғулотларга тайёр туришида намоён бўлади. Ўқув материалини ўрганиш, эслаб қолиш боланинг иродавий зўр беришига боғлиқ. Ирода болаларнинг фикрлаш фаолиятларида - масалани ечишга, қўйилган саволга жавоб топишга ва ҳоказоларга интилишида намоён бўлади. Улар болаларда кўникма ва малакаларни ҳосил қилишда ҳам таркиб топади. Психологлар олиб борган тадқиқотларда болалар томонидан берилган материалнинг ўзлаштирилиши кўп жиҳатдан ироданинг тарбияланишига боғлиқлиги таъкидланади. Иродавий фаоллик таълимнинг зарур шартидир. Ўқув муассасасидаги таълим жараёнининг ўзи болалардаги иродани ўстириш омилларидан биридир. Бунда болаларнинг кун тартиби, ўқиш ва оқилона дам олишни бир-бири билан тўғри алмаштириб туриш катта рол ўйнайди. Таълим жараёнида болаларнинг билиш жараёнларини шакллантиришга алоҳида эътибор бериш лозим. Зеро, билиш жараёнлари жуда мураккаб фаолият бўлиб, унда жонли мушоҳададан мавҳум тафаккурга, мавҳум тафаккурдан эса амалиётга ўтилади, ана шундан сўнг объектив ҳақиқат билиб олинади. Бинобарин, таълим жараёнида ўқув матералини идрок қилишнинг аҳамияти катта. Умумий психология курсидан маълумки, идрок бу нарса ва ҳодисаларни сезги органларига таъсир этиши натижасида уларнинг киши психикасида яхлит образини пайдо бўлишидир. Идрок этиш

жараёни таълимнинг турли шаклларида, яъни ўқитувчининг оғзаки ҳикоя қилишида, суҳбат ўтказишда, маъруза ўқишида, кинодарс, телевизион парча, схемалар ва кўргазмали қуроллар кўрсатиш, экскурсиялар ўтказиш, боланинг ўзига дарсликлар ҳамда бошқа қўлланмаларни ўқитиш жараёнида ривожланади. Шуни алоҳида таъкидлаш лозимки, идрокни таркиб топтиришда болаларнинг ёш хусусиятларини ҳисобга олиш ниҳоятда муҳимдир. Чунки, фазони, вақтни ва ҳаракатларни идрок этишда ҳам ёш хусусиятларда турли фарқлар мавжуд бўлади. Мотив - инсон хулқ-атворининг ички барқарорлиги, ҳаракатга ундовчи тушунчадир. Мотивация эса хулқ-атворни психологик ва физиологик бошқаришнинг динамик жараёни, мотивлар йиғиндиси бўлиб, унга ташаббус, йўналганлик ташкилотчилик, қўллаб-қувватлаш киради. Таълим жараёнида ўқиш мотивлари "нима учун?” "нимага?", "кандай максад билан?" каби саволлар асосида юзага келади. Мотивлар биринчидан, ўқув фаолиятига ундаса, иккинчидан, мақсадга эришиш учун зарур йўл ва усуллар танлашга ёрдам беради. Ўқув фаолиятида ўқув мотивлари болалар томонидан танланиб, улар боланинг мақсади, қизиқиши, келажак режалари билан бевосита боғлиқ бўлади. Ёш хусусиятларидан келиб чиққан ҳолда ўқув мотивлари турли ёш даврларида турлича бўлади. Ўқув фаолияти мотивациясининг манбалари мавжуд бўлиб, уларга қуйидагилар киради: 1.Ички манбалар. Улар инсоннинг туғма ёки орттирилган эҳтиёжлари билан белгиланади. Улардан энг муҳими туғма ахборот олишга бўлган эҳтиёждир. Орттирилган эҳтиёжлар эса гностик ва ижтимоий ижобий эҳтиёжлар ҳисобланади. 2.Ташқи манбалар. Улар шахснинг ижтимоий ҳаёт шарт- шароитлари билан белгиланади. Талаблар уларнинг биринчиси бўлиб, жамиятнинг шахсдан талаб қиладиган доимий хулқ-атворини билдиради. Боғча, мактаб, оила боладан жуда кўп ишларни амалга оширишни талаб қилади.

Ижтимоий кутиш жамиятнинг ҳар биримиздан маълум билимлар, кўникмалар даражасининг бўлишини, зарурлигини кутишини билдиради. Масалан, бир ёшли бола юриши керак, 7 ёшдан у ўқиши керак, 15 ёшдан у касб танлаши керак деб ҳисоблаймиз. Имкониятлар - шахс фаолиятини белгиловчи объектив шарт-шароитлардир, Масалан, бой кутубхона болани кўп китоб ўқишга ундайди. 3.Шахсий манбалар: бу шахснинг қадриятлари тизими установкалари, ғояларидир. Бу манбалар ҳар бир шахс фаолиятида у ёки бу даражада мавжуд. Уларнинг барчаси фаолиятнинг кечишига таъсир этиб таълим жараёнининг мотивациясини ташкил этади. Республикамизда профессор М.Г.Давлетшин раҳбарлигида ўтказилган Ф.И.Ҳайдаров нинг тадқиқотларида қишлоқ мактаби болаларининг ўқиш мотивлари, Н.С.Жўраев нинг тадқиқотларида кичик мактаб ёшидаги болаларда ўқиш мотивларини шакллантиришнинг психологик хусусиятлари ўрганилди. Ушбу тадқиқотларда кичик мактаб ёшидаги болаларнинг ўқув мотивларини психологик ўйинлар ёрдамида шакллантиришга маҳаллий шароитда илк бор комплекс ёндашилди. Ўқув жараёнида фойдаланилган психологик ўйинлар болаларнинг ўқишга ижодий ёндашувига, психик тараққиётига ва психик жараёнларига таъсир этиши мумкинлиги кўрсатиб берилди. Шу билан бирга баҳо олишга йўналганлик мотивлари ташқи мотивлар сирасига кирса-да, ички мотивларни муайян даражада ривож топишига кўмак бериши кўрсатиб берилди. Таълим жараёнининг натижаси ўзлаштириш, ички ва ташқи фаолиятни мақсадга мувофиқ равишда ўзгартиришдир. Таълим бир одамнинг бошқасига билим ва кўникмалар беришидир. Билим, кўникма ва малакалар таълим жараёнининг натижасидир. Билимларни ўзлаштириш жараёни муаммоси П.Я.Гальперин ва Н. Ф. Тализина каби психолог олимлар томонидан томонидан ўрганилган. Улар ақлий хатти-ҳаракатларни босқичма-босқич шакллантириш назариясини ишлаб чиққанлар. Муаллифлар ақлий хатти-ҳаракатларни моддий ҳолда

ташқи нутқ ёрдамида ҳамда ақлий шаклда, фикрда намоён бўлишини изоҳлаб бердилар. Ақлий хатти-ҳаракатларнинг биринчи босқичи расм, схема, диаграмма ва шартли белгилар тарзида ўз ифодасини топади. Ақлий хатти- ҳаракатларнинг иккинчи босқичи кўргазмалардан олган тасаввурлари тўғрисида болаларнинг овоз чиқариб, фикр юритишидан иборатдир. Учинчи босқич эса, субъект онгида тасаввур, тушунча, қонуният, хосса, хусусият, операция, усул тариқасида намоён бўлади. Маълумки, болаларга таклиф этиладиган ахборотлар ақл бовар қилмайдиган даражада тезлик билан кўпайиб бормоқда. Шунингдек, уларнинг жуда тез эскириб қолиб, янгилашни тақозо этиши ҳам ўз-ўзидан маълум бўлмоқда. Тўртинчи босқичда бажарилган хатти-ҳаракатлар ички режада овоз чиқарилмай бажарилади. Бешинчи босқичда эса фаолиятни фикран бажаришга ўтилади. Бундан равшан кўриниб турибдики, материални асосан ёдлаб олиш ва хотирада сақлаб қолишга асосланадиган таълим ҳозирги талабларга қисман жавоб бермоқда. Болаларнинг ҳамиша янгиланиб турадиган ахборотларни мустақил равишда ўзлаштириб бориши ва ўқишни битириб кетганидан кейин, кишига жадал суръатлар билан ўсиб бораётган фан-техника тараққиётидан орқада қолиб кетмаслик имкониятини берадиган қобилиятлар тараққиётини берувчи тафаккур сифатларини таркиб топтириш муаммоси биринчи ўринга чиқиб бормоқда. Тадқиқотлар шуни кўрсатадики, турли индивидуал типологик хусусиятларга эга бўлган болалар учун таълимнинг ягона қулай, оптимал шароитларини яратиш мумкин эмас. Аммо ўзлаштиришнинг самарадорлигини оширишда муаммоли таълим, ноанъанавий таълим усулларини қўллаш муҳим аҳамиятга эгадир. Таълим жараёнида ўзлаштиришнинг муваффақияти қуйидагиларга боғлиқ:

Замонавий ўқитиш усулларининг психологик асослари Таълим олувчиларнинг таълим фаолиятига кўра таълимнинг қуйидаги методлари ажратилади: Тушунтирув-кўрсатмалилик методи - бу метод репродуктив метод бўлиб, унда фаолият ўқитувчи томонидан олиб борилади, болалар таълим жараёнида билим оладилар, танишадилар. Бу метод жуда кенг тарқалган методлардан бири бўлиб, унинг такомиллаштирилган усуллари мавжуд, бу - дастурлаштирилган таълимдир. Репродуктив методда бола фаолият кўрсатиб, унда болага берилаётган билимни қайта хотирада тиклаб, олинган билимни нусха сифатида қабул қилади. Муаммоли таълим методи - ўқитувчи томонидан ташкил этилиб, у продуктив характерга эгадир. Ушбу метод орқали бола билим ва малакаларини шакллантиради. Ушбу методни такомиллаштириш йўлларидан бири, ишчан ўйинларни ташкил этишдан иборатдир. Қисман изланиш методи - ўқитувчи назорати остида ташкил этиладиган метод бўлиб, у продуктив характерга эга, бунда бола ижод қилади. Тадқиқот методи - ўқитувчи ёрдамисиз ташкил этиладиган таълим методи бўлиб, у боланинг мустақил изланиши, фикрлаши ва билимлар трансформациясини талаб этади. Таълим жараёни ташкил этишнинг ўзига хос методларидан бири ишчан ўйинлардир. Ишчан ўйинлар муносабатлар тизимини моделлаштириш, фаолият характеристикасини ташкил этишга ёрдам беради. "Кадрлар тайёрлаш миллий дастури"да таълим жараёнига янги педагогик технологияларни киритиш таъкидланади. Педагогик технология - бу таълим жараёнига системали ёндашув бўлиб, унда таълим жараёнини ташкил этишда техника ва инсон имкониятлари ҳисобга олинади ва уларнинг ўзаро муносабати таълимнинг оптимал формалари яратилишига замин бўлади.

Педагогик технологияларни қуйидаги таркибий қисмларга бўлиш мумкин: - т аълим-тарбия иштирокчилари шахсига қўйиладиган ижтимоий талаблар; - ҳамкорлик фаолияти аъзоларининг касбий тайёргарлиги; - таълим жараёнининг мақсади, мазмуни, моҳияти, амалга ошириш воситалари; - таълим жараёнини дифференциациялаштириш; - ижодийлик. Таълим технологияси инсонийлик тамойилларига таянади. Психологияда бу йўналишнинг ўзига хослиги боланинг индивидуаллигига алоҳида эътибор бериш орқали намоён бўлади. Таълим технологияларини лойиҳалаштиришда қуйидаги асосий концептуал ёндашувларга эътибор бериш керак: - таълимнинг шахсга йўналтирилганлиги . Ўз моҳиятига кўра бу йўналиш таълим жараёнидаги барча иштирокчиларнинг тўлақонли ривожланишини кўзда тутади. Бу эса Давлат таълим стандарти талабларига риоя қилган ҳолда боланинг интеллектуал ривожланиши даражасига йўналтирилиб қолмай, унинг руҳий-касбий ва шахсий хусусиятларини ҳисобга олишни ҳам англатади; - т изимли ёндашув . Таълим технологияси тизимнинг барча белгиларини ўзида мужассам қилиши зарур, жараённинг мантиқийлиги, ундаги қисмларнинг ўзаро алоқадорлиги, яхлитлиги; - а малий ёндашув . Шахсда иш юритиш хусусиятларини шакллантиришга таълим жараёнини йўналтириш, бола фаолиятини фаоллаштириш ва интенсивлаштириш, ўқув жараёнида унинг барча лаёқати ва имкониятларини, синчковлиги ва ташаббускорлигини ишга солишни шарт қилиб қўяди; - д иалогик ёндашув . Таълим жараёнидаги иштирокчи субъектларнинг психологик бирлиги ва ўзаро ҳамкорлигини яратиш заруратини белгилайди. Натижада эса, шахснинг ижодий фаоллиги ва тақдимот эта олиши кучаяди;

- х амкорликдаги таълимни ташкил этиш . Демократия, тенглик, субъектлар муносабатида ўқитувчи ва боланинг тенглиги, мақсадини ва фаолият мазмунини биргаликда аниқлашни кўзда тутади; - м уаммоли ёндашув . Таълим жараёнини муаммоли ҳолатлар орқали намойиш қилиш асосида бола билан биргаликдаги ҳамкорликни фаоллаштириш усулларидан биридир. Бу жараёнда илмий билишнинг объектив зиддиятларини аниқлаш ва уларни ҳал қилишнинг диалектик тафаккурни ривожлантириш ва уларни амалий фаолиятда ижодий равишда қўллаш таъминланади. Таълим технологияларини қўллашда: - ахборот беришнинг энг янги восита ва усулларидан фойдаланиш, яъни ўқув жараёнига компьютер ва ахборот технологияларини жалб қилиш; - ўқитиш усуллари ва техникаси: мулоқот, кейс стади, муаммоли усул, ўргатувчи ўйинлар, “ақлий ҳужум”, инсерт, “Биргаликда ўрганамиз”, пинборд, маъруза ( кириш маърузаси, визуал маъруза, тематик, маърузаконференция, аниқ ҳолатларни ечиш, аввалдан режалаштирилган хатоли, шарҳловчи, якуний)лардан фойдаланиш; - ўқитишни ташкил қилиш шакллари: фронтал, коллектив, гуруҳий, диалог, полилог ва ўзаро ҳамкорликка асосланиш;. - ўқитиш воситалари: одатдаги ўқитиш воситалари (дарслик, маъруза матни, таянч конспекти, кодоскоп)дан ташқари график органайзерлар, компьютер ва ахборот технологияларидаш фойдаланиш; - ўзаро алоқа воситалари: назорат натижаларининг таҳлили асосида ўқитишнинг диагностик (ташхис) усулларини қўллаш; - ўқув машғулотини технологик карта кўринишида режалаштириш ўқув машғулотининг босқичларини белгилаб, қўйилган мақсадга эришишда бола ва ўқитувчининг ҳамкорликдаги фаолиятини болаларнинг аудиториядан ташқари мустақил ишларини аниқлаб беради. Шунга кўра бошқаришнинг самарали усули ва воситаларидан фойдаланиш;.

- мониторинг ва баҳолаш. Ўқув машғулоти ва бутун курс давомида ўқитиш натижаларини кузатиб бориш, бола фаолиятини ҳар бир машғулот ва йил давомида рейтинг асосида баҳолаш муҳим саналади..

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Сайидаҳмедов Н. Педагогик маҳорат ва педагогик технология. – Т.: ОПИ, 2003. 2. Султонова Г.А. Педагогик маҳорат. – Т.: Низомий номидаги ТДПУ, 2005. Маркова А.К. Психология профессионализма. – М.: Знание, 1996. 3. Муслимов Н.А. Бўлажак касб таълими педагогларини касбий шакллантириш / Монография. – Т.: Фан, 2004. 4. Муслимов Н.А., ва бошқалар. Касб таълими педагог-ларининг касбий компетентлигини шакллантириш технологияси/ Монография. – Т.: “Фан ва технология” нашриѐти, 2013. 5. Муслимов Н.А., Усмонбоева М.Ҳ., Сайфуров Д.М., Тўраев А.Б. Педагогик компетентлик ва креативлик асослари – Тошкент, 2015. 6. М.М. Ахмеджанов, Б.Қ.Хўжаев, З.Д. Ҳасанова. Педагогик маҳорат- Бухоро Давлат университети, 2014

Похожие

Тарбия жараёнининг психологик асослари

Жисмоний тарбия машғулотларининг тузилиши ва мазмуни

Логопсихология курсининг предмети мақсад ва вазифалари

Махсус педагогиканинг мақсад ва вазифалари методологик асослари

Таълим психологияси