Ta’lim psixologiyasi - Дошкольное и начальное образование - Рефераты

Ta’lim psixologiyasi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

78 KB

Ta’lim psixologiyasi Reja: 1. O‘rganish jarayonining mohiyati, turlari 2. Ko‘nikma va malakalarni shakllantirish.

1997 yilda qabul qilingan "Ta’lim to‘g‘risida"gi Qonun va "Kadrlar tayyorlash Milliy dasturida" shaxs kamoloti asosiy masala sifatida e’tirof etilgan. Prezidentimiz I.A.Karimov: "Iqtisodiy va siyosiy sohalardagi barcha islohotlarimizning pirovard maqsadi yurtimizda yashayotgan barcha fuqarolar uchun munosib hayot sharoitlarini tashkil kilib berishdan iboratdir. Aynan shuning uchun ham ma’naviy jihatdan mukammal rivojlangan insonni tarbiyalash, ta’lim va maorifni yuksaltirish, milliy uyg‘onish g‘oyasini ro‘yobga chiqaradigan yangi avlodni voyaga yetkazish davlatimizning eng muhim vazifalaridan biri bo‘lib qoladi", degan edilar. Maktab - jamiyatning ijtimoiy institutlaridan biri. Maktab jamiyatning buguni emas, balki kelajakka yo‘naltirilgan rivojini belgilaydi. Maktabning maqsadi bolalarga ta’lim va tarbiya berishdan iboratdir. O‘rganish jarayonining mohiyati, turlari Insonning hayotiy tajribalarni bilimlar, ko‘nikmalar va malakalar tariqasida o‘zlashtirishiga aloqador bo‘lgan bir necha tushunchalar mavjud. Bu o‘quv faoliyati, ta’lim, o‘qish va o‘rganishdir. Bunday faoliyat kishiga shu jumladan bolaga ham atrof-muhitga moslashish, o‘zining asosiy ehtiyojlari, shuningdek, aqliy o‘sish va shaxsiy rivojlanish ehtiyojlarini qondirish imkonini beradi. O‘quv faoliyati shunday faoliyatki, unda shaxsning psixik jarayonlari shakllanadi va rivojlanadi, uning asosida yangi faoliyatlar yuzaga keladi. O‘quv faoliyati insonning butun hayoti davomida namoyon bo‘luvchi uzluksiz jarayondir. Ta’lim o‘qituvchi va bolaning birgalikdagi o‘quv faoliyatidan iborat bo‘lib, bilim, ko‘nikma va malakalarni uzatish jarayonidir, hayotiy tajribani o‘qituvchidan bolaga uzatishdir. Ta’lim haqida gapirilganda o‘qituvchining ta’lim jarayonidagi maxsus funksiyalariga e’tibor qaratiladi.

O‘qish ham o‘quv faoliyatiga taaluqli bo‘lib, lekin ko‘proq bu tushuncha ishlatilganda o‘quv faoliyatida bolaga tegishli faoliyat nazarda tutiladi ham o‘quv faoliyatiga taaluqli bo‘lib, lekin ko‘proq bu tushuncha ishlatilganda o‘quv faoliyatida bolaga tegishli faoliyat nazarda tutiladi Yuqorida ko‘rib o‘tilgan uch tushuncha ham o‘quv faoliyati mazmuniga taaluqlidir. O‘qishning natijasi haqida gapirilganda o‘rganish tushunchasidan foydalaniladi. O‘quv faoliyatini o‘qituvchi va bolaning o‘zaro ta’siriga asoslangan o‘quv- bilish jarayoni sifatida turli tomondan tavsiflaganda, biz to‘rt tushunchadan ham foydalanamiz, o‘qituvchi va bola ta’sirining qaysi jihati nazarda tutilayotganligiga bog‘liq ravishda biriga urg‘u beramiz. Dastlab o‘rganish haqidagi masalasiga to‘xtalamiz. Rivojlanish bilan bog‘liq barcha narsani o‘rganish deb aytish mumkin emasligini ta’kidlash joiz. Masalan, unga organizmning biologik jihatdan yetilish jarayonlarini kiritish mumkin emas. Chunki organizmning biologik jihatdan yetilishi ta’lim va o‘rganishga bog‘liq emas. Lekin o‘rganish deb ataladigan barcha jarayonlar yetilishga umuman bog‘liq emas deb bo‘lmaydi.Bu barcha olimlar tomonidan tan olingan. Lekin rivojlanish qay darajada yetilish bilan bog‘liqligini aniqlash muhim. O‘rganish doimo ma’lum darajada organizmning biologik yetilishiga tayanadi. Masalan, bolaga bosh miyadagi nutq uchun javob beradigan bo‘limlar yetilmaguncha gapirishni o‘rgatib bo‘lmaydi.Bu ikki jarayon o‘rtasida teskari aloqa ham mavjud: ta’lim va o‘qish organizmning yetilishiga ham ma’lum ma’noda ta’sir ko‘rsatadi. Insonda bir necha o‘rganish turlari mavjud. Ulardan birinchisi – imprinting mexanizmi bo‘yicha o‘rganish, ya’ni tez, avtomatik ravishda o‘rganishdir.O‘rganishning bu turi markaziy nerv sistemasi rivojlangan hayvonlarda ham mavjud. Masalan, o‘rdakchalar tug‘ilishi bilan ona o‘rdakning yurishini ko‘rib orqasidan ergashib yura boshlaydilar. Chaqaloqlarda so‘rish reflekslari mavjud bo‘ladi. I.P.Pavlov davridan beri xulq-atvorning

bunday shakllari shartsiz reflekslar deb atalgan, ularni ko‘proq “instinkt” deb atash to‘g‘riroq bo‘lur edi. O‘rganishning ikkinchi turi - shartli reflektor o‘rganish. Bu bo‘yicha xam tadqiqotlarni dastlab I.P.Pavlov olib borgan. O‘rganishning bu turi dastlabki neytral qo‘zg‘atuvchiga shartli reaksiyalar sifatida xulqatvorning yangi shakllari vujudga kelishini nazarda tutadi. Organizmning shartli reflektor reaksiyalarini tug‘diradigan stimullar qabul qilinishi lozim. Masalan, “limon” so‘zini aytishimiz bilan ko‘z oldimizga sariq rangli, nordon ta’mli meva keladi. O‘rganishning uchinchi turi operant o‘rganishdir. Bunday o‘rganish turida bilim, ko‘nikma va malakalar “ Sinab ko‘rish va xato qilish” metodi orqali o‘rganiladi.Individ duch keladigan vaziyatlar unda turli instinktiv, shartsiz, shartli reaksiyalarni vujudga keltiradi. Organizm ketma-ket amalda masalani yechish uchun har birini sinab ko‘radi va bunda avtomatik ravishda erishilgan natijani baholaydi. Eng yaxshi natijaga olib kelgan reaksiya, vujudga kelgan vaziyatda organizmning qulay moslashishini ta’minlagani boshqalaridan ajralib chiqadi va tajribada mustahkamlanadi. Mana shu “Sinab ko‘rish va xato qilish” metodi orqali o‘rganishdir. Yuqorida tavsiflangan o‘rganish turlari hayvonlarda ham, insonlarda ham uchraydi. Lekin insonlarda o‘rganishning maxsus, oliy turlari mavjud. Bu birinchidan, boshqa odamlar xulq-atvorini to‘g‘ridan-to‘g‘ri kuzatish orqali o‘rganish bo‘lib, unda inson kuzatilayotgan xulq-atvor shakllarini o‘zlashtiradi.Bu vikar o‘rganish deb ataladi. Ikkinchi- verbal o‘rganish, ya’ni insonning yangi tajribani til orqali o‘zlashtirishidir.Bunday o‘rganish natijasida inson nutqni egallagan boshqa odamlarga, bilim, ko‘nikma va malakalarni uzatishi mumkin.

O ’rganish va ta’lim orasidagi ikki muhim qo‘shimcha farqlarni ta’kidlab o‘tamiz.Ta’lim o‘rganishdan farqli ravishda rejali va ongli boshqariladigan tashkiliy jarayondir. O‘rganish esa stixiyali ravishda ro‘y beradi. O‘qish o‘quv faoliyatining tarkibiy qismi, bolalarning faoliyati bilanbog‘liq ravishdagi tashkiliy jarayon sifatida namoyon bo‘ladi. Birinchi holda o‘qish ta’limning bir tomoni hisoblanadi, ikkinchi holda ijtimoiylashuvning natijasidir. O‘rganish har qanday faoliyatning natijasi bo‘lishi mumkin, ta’lim va o‘qish tushunchalari esa maxsus o‘quv faoliyati bilan bog‘liqdir. Agar faoliyatning asosiy motivi sifatida bilishga qiziqish yoki individning psixologik taraqqiyoti nazarda tutilsa, o‘quv faoliyati haqida gapiriladi. Agar motiv individning u yoki bu ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan bo‘lsa, ”o‘rganish” tushunchasidan foydalaniladi. Bunday yo‘lyo‘lakay o‘rganishga misol sifatida ma’lumotlarni ixtiyorsiz ravishda eslab qolish, o‘quv maqsadlarini ko‘zda tutmagan harakatlarni misol keltirishimiz mumkin. Ta’lim va o‘qish – har doim ongli jarayonlardir, o‘rganish esa ongsiz darajada ham ro‘y berishi mumkin. Ta’lim, o‘qish va o‘rganish orasidagi yana bir farq ma’lumotlarni o‘zlashtirishga tayyorlik turli yosh davrlarida turlicha namoyon bo‘ladi. O‘rganishning elemantar turlari – imprinting, shartli reflektor va operant turlariga – bola tug‘ilishi bilanoq amalda tayyor bo‘ladi. O‘qish bilim, malaka va ko‘nikmalarni o‘zlashtirish uchun ongli, maqsadga yo‘naltirilgan qobiliyat sifatida bolada 4-5 yoshligida namoyon bo‘ladi, mustaqil o‘qishga tayyorlik maktabning birinchi sinflarida, ya’ni 6-7 yosh atrofida vujudga keladi. O‘rganish jarayoni faoliyat sifatida quyidagi o‘quv-intellektual mexanizmlar hisobiga amalga oshadi: 1 .Assotsiatsiyalarning shakllanishi . Bu mexanizm alohida bilimlar orasida yoki tajriba qismlari o‘rtasida vaqtinchalik bog‘lanishlar o‘rnatish asosida yotadi. 2. Taqlid qilish . Ko‘nikma va malakalar shakllanishi uchun asos bo‘ladi. 3. Farqlash va umumlashtirish . Tushunchalar shakllanishi bilan bog‘liq.

4. Insayt ( taxmin ). Inson tomonidan qandaydir yangi informatsiyani qarab chiqish, o‘tmish tajribadan ma’lum narsada noma’lumni ko‘rishdir. Insayt bolaning intellekti rivojlanishi uchun kognitiv baza hisoblanadi. 5. Ijod . Yangi bilim, ko‘nikma va malakalarni yaratish uchun asos hisoblanadi. O‘rganishning muvaffaqiyati turli xil omillarga bog‘liq, ular ichida quyidagi psixologik omillar muhim: o‘quv faoliyati motivatsiyasi, bilish jarayonlari - idrok, diqqat, xayol, xotira, tafakkur va nutqning ixtiyoriyligi, bolalarda irodaviy va boshqa shaxs xislatlari: ma’suliyat, tirishqoqlik, maqsadga intiluvchanlik, intizomlilik, onglilik, tartiblilik va boshqalarning mavjudligi. O‘quv faoliyati samaradorligining psixologik omillariga hamkorlik faoliyatidagi insonlar - o‘qituvchilar va sinfdoshlari bilan o‘zaro ta’sir qila olish ko‘nikmasi, intellektual rivojlanganlik va boshqalar kiradi. Bilimlarni o‘zlashtirish jarayonida o‘rganishga bo‘lgan tayyorlik (ustanovka) muhim hisoblanadi, bunda o‘quv vazifalarining o‘qituvchi tomonidan qo‘yilishi, bola tomonidan qabul qilinishi muhim bo‘lib, bunda o‘qituvchi o‘rgatadi, bola o‘rganadi. Rus psixologi A.N.Leontyev inson faoliyatining psixik va amaliy shakllari mavjudligini, bola ongi aynan o‘quv faoliyatida o‘sishini ta’kidlaydi. D.B.Elkonin esa o‘quv faoliyatining xususiyatlarini ko‘rsatib, uni mohiyatiga, mazmuniga va o‘zini namoyon etish shakliga ko‘ra ijtimoiyligini ta’kidlaydi. O‘quv faoliyati bu shunday faoliyatki, uning natijasida avvalo bolada o‘zgarish yuz beradi. Uning mahsuli turli motivlar asosida qurilgan bo‘lishi darkor. Bu motivlar bevosita bola shaxsining o‘sishi va rivojlanishi bilan bog‘liq bo‘lishi kerak. O‘quv faoliyati ta’lim, o‘qish va o‘rganish degan tushunchalar bilan bevosita bog‘liqdir. Ta’lim o‘qituvchi va bola hamkorligidagi o‘quv faoliyati, o‘qituvchining bilim, ko‘nikma va malakalarini bolalarga o‘rgatish jarayonidir. D.B.Elkoninning ta’kidlashicha, o‘quv faoliyatining shakllantirilishi bu faoliyatning ayrim kishilar tomonidan bajarilishini asta-sekinlik bilan bolaning o‘ziga o‘qituvchining ishtirokisiz mustaqil bajarish uchun o‘tkazilishidir.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Sayidahmedov N. Pedagogik mahorat va pedagogik texnologiya. – T.: OPI, 2003. 2. Sultonova G.A. Pedagogik mahorat. – T.: Nizomiy nomidagi TDPU, 2005. 3. Markova A.K. Psixologiya professionalizma. – M.: Znaniye, 1996. 4. Muslimov N.A. Bo‘lajak kasb ta’limi pedagoglarini kasbiy shakllantirish / Monografiya. – T.: Fan, 2004. 5. Muslimov N.A., va boshqalar. Kasb ta’limi pedagog-larining kasbiy kompetentligini shakllantirish texnologiyasi/ Monografiya. – T.: “Fan va texnologiya” nashri ѐ ti, 2013.

Похожие

Oilaviy munosabatlar psixologiyasi

Kasbiy mahorat psixologiyasi

Pedagogik qobiliyatlar psixologiyasi

Oila psixologiyasi fanining predmeti vazifalari

Rivojlangan mamlakatlarda maktabgacha ta’lim tizimi