Ta’lim jarayonining psixologik mazmuni tarkibiy tuzilishi - Дошкольное и начальное образование - Рефераты

Ta’lim jarayonining psixologik mazmuni tarkibiy tuzilishi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

87 KB

Ta’lim jarayonining psixologik mazmuni tarkibiy tuzilishi Reja: 1. Ta’limning zamonaviy texnik vositalar yordamida bajarilishi 2. O‘quv faoliyati motivatsiyasining manbalari mavjud bo‘lib, ularga quyidagilar kiradi: 3. Zamonaviy o‘qitish usullarining psixologik asoslari

Ta’lim jarayonining psixologik mazmuni, tarkibiy tuzilishi Ta’lim jarayoni alohida tashkil etiladigan hamda boshqariladigan faoliyat bo‘lib, u bolalarning o‘quv faoliyatlarini tashkil etadi va ularni boshqaradi. Ta’lim jarayoni besh elementdan iborat: 1. Ta’limning maqsadi - nima uchun o‘qitish kerak? 2. Ta’limning mazmuni - nimaga o‘qitish kerak? 3. Ta’limniig metodlari, usullari va pedagogik muloqot yo‘llari. 4. Ta’lim beruvchi. 5. Bola. Ta’lim jarayonini tashkil etish - ideal va amaliy faoliyatning u yoki bu turini muvaffaqiyatli tashkil etish uchun zarur bo‘lgan tashqi olamning muhim ahamiyatli xossalari xususidagi axborotning o‘zlashtirilishi; - faoliyatning barcha turlari tarkib topgan usullar va jarayonlarning o‘zlashtirilishiga; - maqsadga muvofiq keladigan usullar va jarayonlarni to‘g‘ri tanlash va foydalanishga bog‘liq. Ta’lim jarayoni muvaffaqiyatli bo‘lishi uchun o‘quv-tarbiyaviy faoliyat quyidagi talablarga javob berishi lozim: 1. Motivatsiya, ya’ni tarbiyachi (o‘qituvchi) yaxshiroq o‘qitishga, bola esa yaxshiroq o‘qishga harakat qilishi. 2. Ta’limning rivojlangan va egiluvchan tuzilishga egaligi. 3. Ta’limning turli shakllarda amalga oshirilishi. O‘qituvchiga o‘z ijodiy pedagogik imkoniyatlarini to‘liq amalga oshirishi, bolalarga bilim, ko‘nikma va malakalarni o‘zlashtirish uchun o‘z individual xususiyatlari va imkoniyatlaridan foydalanish uchun faoliyatni turli shakllarda amalga oshirilishi. 4. Ta’limning zamonaviy texnik vositalar yordamida bajarilishi. Yuqorida keltirilgan ta’lim va o‘qishga quyilgan talablarni o‘quv faoliyatining o‘zaro bog‘liq ikki jihati bo‘yicha alohida ko‘rib chiqamiz.

Ta’lim motivatsiyasi bolalarning o‘quv materialni yaxshiroq o‘zlashtirishiga shaxsiy qiziqishini anglatadi. O‘qituvchi (tarbiyachi) ning faqat moddiy qiziqishlarini qondirish, yoki ishsiz qolmaslik, qisqarishga tushmaslik uchungina ta’lim berishi, muvaffaqiyatsizlikdan qochish motivatsiyasi bilan bog‘liq bo‘lib, bunda pedagogik faoliyatda yaxshi natijalarga erishish mumkin emas. Ta’lim mahsuldorligini oshirishdagi dastlabki vazifa uni chuqur va ko‘p motivatsiyali jarayonga aylantirishdir. O‘qituvchi bolalarni o‘qitish jarayonida o‘z hayotining asosiy mazmuni va maqsadini ko‘ra boshlaganida ta’lim samarali bo‘ladi. Ta’lim va ta’lim jarayonida bolaning rivojlanishi muammosi yosh davrlari va pedagogik psixologiya fanining asosiy masalalaridan biridir. Ta’lim va rivojlanish muammosiga doir qator nazariyalar ishlab chiqilgan bo‘lib, ulardan biri: 1. Aqliy xatti-harakatlar, bilim, ko‘nikma va malakalarni bosqichmabosqich rivojlantirish nazariyasi (P.Y.Galperin). P.Y.Galperin nazariyasi bo‘yicha bilimlarni o‘zlashtirish jarayoni olti bosqichni boshidan kechirib, ularga: 1. Motivatsiya. 2. Tushuntirish. 3. Moddiy formadagi xatti-harakatlarni bajarish. 4. Baland ovozda xatti-harakatlar va vazifalarni bajarish. 5. Bajariladigan xatti-harakatlarni ichki rejada ovoz chiqarmay bajarish. 6. Faoliyatni fikran bajarish kiradi. Ushbu nazariyada ta’limning uchta asosiy turi ajratiladi: - birinchi turda - xatti-harakatlarni o‘zlashtirish xatolar bilan kechadi, berilayotgan material yetarli darajada anglanilmaydi, ta’lim oluvchi ta’limning asl mohiyatini tushunib yetmaydi; - ikkinchi turda - materialni nisbatan dadil va to‘la tushunilishi va material bilan bog‘liq tushunchalarni ajratilishi bilan xarakterlanadi; - uchinchi tur - tez, samarador va bexato xatti-harakatlarni o‘zlashtirilishini ta’minlab beradi.

V.V.Davidov nazariyasi. Ushbu nazariya mazmunini kichik maktab yoshidagi bolalarning ilmiy tushunchalarni o‘zlashtirishi tashkil qiladi. Ushbu nazariyaga ko‘ra ta’lim jarayonida bolalar tomonidan nazariy tushunchalar tizimi o‘zlashtirilishi lozim bo‘lib, bu o‘z o‘rnida xususiydan umumiy bilimlarga o‘tilishni ta’minlaydi. 3.Qator nazariyalar muammoli ta’lim bilan bog‘liq bo‘lib, L.V.Zankov va A.M.Matyushkin tomonidan olib borilgan tadqiqotlar ta’limda muammoli darslarni tashkil etishga qaratilgandir. Ta’limning psixologik asoslari muammosi ko‘pgina masalalarni qamrab oladi. Ta’limning muvaffaqiyati qator psixologik omillarga bog‘liq bo‘ladi. Asosiy omillardan biri bolaning o‘qishga bo‘lgan munosabatidir. Bu munosabat bolaning diqqati, his-tuyg‘ulari, qiziqishlari va irodasida, shuningdek, shaxsning tutgan yo‘lida namoyon bo‘ladi. Ta’lim jarayoni avvalo bolalar diqqatini rivojlantirishni talab etadi. Darslarda ko‘rgazmali qurollardan, axborot texnologiyalari vositalaridan foydalanish ta’lim oluvchining diqqatini rivojlantiradigan omillardan hisoblanadi. Ta’lim jarayonida ta’lim beruvchining vazifasi darsda bolalarning faolligini yuzaga keltirishgina emas, balki bolalarning darsda o‘tiladigan materialni idrok etishga tayyor turishlarini kuzatish hamdir. Dars jarayonida bolalarning diqqati o‘zgarib turadi. O‘qitish jarayonida bu qonuniyatlarni nazarda tutish, bolalar diqqatini materialning asosiy jihatlariga hamda o‘zlashtirilgan materialni takrorlashga jalb etish kerak. Ta’lim jarayonining samaradorligi ko‘p jihatdan o‘qituvchi tomonidan beriladigan ko‘rsatmalarga ham bog‘liq. O‘qituvchining roli shundan iboratki, u bolalarda tegishli ustanovkani hosil kilishi, nimani vaqtincha, nimani umrbod esda olib qolish kerakligini, nimani esda olib qolmasdan, faqat tushunib olish kifoya qilishini, nimani so‘zma-so‘z esda olib qolish kerakligini, nimaning ma’nosini o‘z so‘zlari bilan aytib berish uchun esda olib qolish zarurligini tushuntirib o‘tishi lozim. Kuzatishlar shuni ko‘rsatadiki, o‘qituvchi tomonidan bunday ko‘rsatmalar berilmaganda, bolalarda ko‘pincha bilish va o‘rganishga nisbatan noto‘g‘ri tasavvurlar vujudga keladi.

O‘qitishning emotsionalligi ta’limning muvaffaqiyatliligini ta’minlovchi omillardan biridir. Ta’lim berish jarayoni emotsional jarayon. Agar bolalarga berilayotgan axborot ularda hech qanday his-tuyg‘u uyg‘otmasa, bunday ma’lumotni bolalar yaxshilab esda olib qolmaydilar. Bolalarning ijobiy psixik holatlari, ya’ni ularning muayyan bir paytdagi kechinmalari haqida ham borishi kerak, albatta. Ulardagi quvonchli, optimistik kayfiyat o‘quv faoliyatini juda samarali qiladi. Bolalar emotsional ruhdagi materialni yaxshiroq o‘zlashtirib oladilar. O‘tkazilgan tajribalar hech qanday his-tuyg‘u uyg‘otmaydigan materialga qaraganda, emotsional ruhdagi materialni bolalar yaxshiroq eslab qolishlarini ko‘rsatadi. O‘qituvchi o‘quv jarayonining emotsional tomoni haqida ham qayg‘urishi kerak. Bu muammo juda muhim ahamiyatga ega. Chunki, birinchidan, ta’limning mazmuni nihoyatda murakkablashib, hajmi esa g‘oyat kattalashib ketgan. Uning muvaffaqiyatli o‘zlashtirilishiga erishish uchun bolalarning o‘quv faoliyatini kuchaytirish lozim. Ijobiy tuyg‘ular o‘quv mehnatining samaradorligiga kuchli ta’sir etadi. Hafsala bilan bajarilgan faoliyat yuzasidan beg‘araz munozara paydo bo‘ladi, bahslashiladi, befarq qaralgan yoki salbiy munosabatda bo‘lingan ishga esa, hech qanday hafsala bo‘lmaydi. Jamiyatimizdagi mehnat - haqiqiy ijod, quvonch manbai. O‘qituvchi bolalarida o‘quv mehnatiga ijobiy munosabatni uyg‘otib, mehnatning haqiqiy ijodga, quvonch manbaiga aylanishiga ko‘maklashishi kerak. Qadimda greklar juda ajoyib iborani qo‘llaganlar: "Bola -to‘ldirilib turilishi kerak bo‘lgan idish emas, balki yoqib turilishi lozim bo‘lgan mash’aldir". Bu fikrning tagida chuqur ma’no bor. Ta’lim jarayonining bugungi kundagi asosiy talablaridan biri erkin fikrlovchi, mustaqil tafakkurga ega bo‘lgan shaxsni shakllantirish bo‘lib, yuqorida aytib o‘tilgan metodlardan foydalanish uchqunlardan katta mash’allar paydo bo‘lishini ta’minlab beradi. Ta’lim jarayonida bolalarning bilishga qiziqishlari g‘oyat katta rol o‘ynaydi. Ma’lumki, qiziqish bolalarning emotsional bezagi, biror buyumni, biror faoliyatni tanlash munosabati va yo‘nalishidir.

Ma’lumki, psixologiyada bolalarning ta’lim jarayonidagi qiziqishining ikki turi aniqlanadi. Birinchisi, bevosita, ikkinchisi bilvosita qiziqish. Har bir o‘qituvchi o‘z bolalarida o‘z faniga nisbatan bilvosita qiziqishni tarkib toptirishga harakat qiladi. Qiziqishlar orqali bolalarda ta’limga faol munosabat namoyon bo‘ladi. Psixologiyada qiziqish - bu shaxsning o‘zi uchun qimmatli yoki yoqimli bo‘lgan muayyan narsa yoki hodisalarga munosabatidir. Qiziqishlar shaxsning muhim va individual xususiyatlaridan biri bo‘lib hisoblanadi. Qiziqishlar bolalar hayotida katta rol o‘ynaydi. Ular o‘quv faoliyatini faollashtiruvchi asosiy turtkilar - motivlardir. Kiziqishlar maktab bolasiga fan asoslarini yaxshiroq o‘zlashtirib olishlariga, aqliy qobiliyatlarning o‘sishiga, bilim doirasining kengayishiga imkon beradi. O‘qituvchilarning vazifasi bolani qiziqtirib qolgan ishning o‘zi bilan shug‘ullanishga imkon yaratishgina emas, balki undagi qiziqishlarni chuqurlashtirish va kengaytirish, ta’sirchan qilish, shuningdek, qiziqishlarining markaziga aylanib qolgan faoliyat bilan shug‘ullanish istagini, maylini shakllantirishdir. Bolalarning muayyan maqsadni ko‘zlab ish tutishida, qiyinchiliklarni yenga olishida, ishdan chalg‘itadigan narsalar bilan shug‘ullanishdan o‘zini tiya olishida, unda o‘qishga ishtiyoq tarkib toptirishda namoyon bo‘ladigan iroda, ta’lim jarayonida alohida ahamiyat kasb etadi. Umumiy psixologiya kursidan ma’lumki, iroda bu shaxsning o‘z oldiga qo‘ygan maqsadining aniqligi, uni amalga oshirish uchun intilishi, maqsad yo‘lida ma’lum bir qarorga kelish tezligi va uni o‘z vaqtida ijro etishi bilan belgilanadigan sifatidir. Ta’lim jarayonidagi o‘quv materialiga bo‘lgan diqqatning barqaror bo‘lishida irodaviy zo‘r berishning ahamiyati nihoyatda kattadir. Ta’lim jarayonidagi iroda bolaning maktab va uyda o‘tkaziladigan mashg‘ulotlarga tayyor turishida namoyon bo‘ladi. O‘quv materialini o‘rganish, eslab qolish bolaning irodaviy zo‘r berishiga bog‘liq. Iroda bolalarning fikrlash faoliyatlarida - masalani yechishga, qo‘yilgan savolga javob topishga va hokazolarga intilishida namoyon bo‘ladi. Ular bolalarda ko‘nikma va malakalarni hosil qilishda ham tarkib topadi.

Psixologlar olib borgan tadqiqotlarda bolalar tomonidan berilgan materialning o‘zlashtirilishi ko‘p jihatdan irodaning tarbiyalanishiga bog‘liqligi ta’kidlanadi. Irodaviy faollik ta’limning zarur shartidir. O‘quv muassasasidagi ta’lim jarayonining o‘zi bolalardagi irodani o‘stirish omillaridan biridir. Bunda bolalarning kun tartibi, o‘qish va oqilona dam olishni bir-biri bilan to‘g‘ri almashtirib turish katta rol o‘ynaydi. Ta’lim jarayonida bolalarning bilish jarayonlarini shakllantirishga alohida e’tibor berish lozim. Zero, bilish jarayonlari juda murakkab faoliyat bo‘lib, unda jonli mushohadadan mavhum tafakkurga, mavhum tafakkurdan esa amaliyotga o‘tiladi, ana shundan so‘ng obyektiv haqiqat bilib olinadi. Binobarin, ta’lim jarayonida o‘quv materalini idrok qilishning ahamiyati katta. Umumiy psixologiya kursidan ma’lumki, idrok bu narsa va hodisalarni sezgi organlariga ta’sir etishi natijasida ularning kishi psixikasida yaxlit obrazini paydo bo‘lishidir. Idrok etish jarayoni ta’limning turli shakllarida, ya’ni o‘qituvchining og‘zaki hikoya qilishida, suhbat o‘tkazishda, ma’ruza o‘qishida, kinodars, televizion parcha, sxemalar va ko‘rgazmali qurollar ko‘rsatish, ekskursiyalar o‘tkazish, bolaning o‘ziga darsliklar hamda boshqa qo‘llanmalarni o‘qitish jarayonida rivojlanadi. Shuni alohida ta’kidlash lozimki, idrokni tarkib toptirishda bolalarning yosh xususiyatlarini hisobga olish nihoyatda muhimdir. Chunki, fazoni, vaqtni va harakatlarni idrok etishda ham yosh xususiyatlarda turli farqlar mavjud bo‘ladi. Motiv - inson xulq-atvorining ichki barqarorligi, harakatga undovchi tushunchadir. Motivatsiya esa xulq-atvorni psixologik va fiziologik boshqarishning dinamik jarayoni, motivlar yig‘indisi bo‘lib, unga tashabbus, yo‘nalganlik tashkilotchilik, qo‘llab-quvvatlash kiradi. Ta’lim jarayonida o‘qish motivlari "nima uchun?” "nimaga?", "kanday maksad bilan ?" kabi savollar asosida yuzaga keladi. Motivlar birinchidan, o‘quv faoliyatiga undasa, ikkinchidan, maqsadga erishish uchun zarur yo‘l va usullar tanlashga yordam beradi. O‘quv faoliyatida o‘quv motivlari bolalar tomonidan tanlanib, ular bolaning maqsadi, qiziqishi, kelajak rejalari bilan bevosita bog‘liq bo‘ladi. Yosh xususiyatlaridan kelib chiqqan holda o‘quv motivlari turli yosh davrlarida turlicha bo‘ladi.

O‘quv faoliyati motivatsiyasining manbalari mavjud bo‘lib, ularga quyidagilar kiradi: 1.Ichki manbalar. Ular insonning tug‘ma yoki orttirilgan ehtiyojlari bilan belgilanadi. Ulardan eng muhimi tug‘ma axborot olishga bo‘lgan ehtiyojdir. Orttirilgan ehtiyojlar esa gnostik va ijtimoiy ijobiy ehtiyojlar hisoblanadi. 2.Tashqi manbalar. Ular shaxsning ijtimoiy hayot shart- sharoitlari bilan belgilanadi. Talablar ularning birinchisi bo‘lib, jamiyatning shaxsdan talab qiladigan doimiy xulq-atvorini bildiradi. Bog‘cha, maktab, oila boladan juda ko‘p ishlarni amalga oshirishni talab qiladi. Ijtimoiy kutish jamiyatning har birimizdan ma’lum bilimlar, ko‘nikmalar darajasining bo‘lishini, zarurligini kutishini bildiradi. Masalan, bir yoshli bola yurishi kerak, 7 yoshdan u o‘qishi kerak, 15 yoshdan u kasb tanlashi kerak deb hisoblaymiz. Imkoniyatlar - shaxs faoliyatini belgilovchi obyektiv shart- sharoitlardir, Masalan, boy kutubxona bolani ko‘p kitob o‘qishga undaydi. 3.Shaxsiy manbalar: bu shaxsning qadriyatlari tizimi ustanovkalari, g‘oyalaridir. Bu manbalar har bir shaxs faoliyatida u yoki bu darajada mavjud. Ularning barchasi faoliyatning kechishiga ta’sir etib ta’lim jarayonining motivatsiyasini tashkil etadi. Respublikamizda professor M.G.Davletshin rahbarligida o‘tkazilgan F.I.Haydarov ning tadqiqotlarida qishloq maktabi bolalarining o‘qish motivlari, N.S.Jo‘rayevning tadqiqotlarida kichik maktab yoshidagi bolalarda o‘qish motivlarini shakllantirishning psixologik xususiyatlari o‘rganildi. Ushbu tadqiqotlarda kichik maktab yoshidagi bolalarning o‘quv motivlarini psixologik o‘yinlar yordamida shakllantirishga mahalliy sharoitda ilk bor kompleks yondashildi. O‘quv jarayonida foydalanilgan psixologik o‘yinlar bolalarning o‘qishga ijodiy yondashuviga, psixik taraqqiyotiga va psixik jarayonlariga ta’sir etishi mumkinligi ko‘rsatib berildi. Shu bilan birga baho olishga yo‘nalganlik motivlari tashqi motivlar sirasiga kirsa-da, ichki motivlarni muayyan darajada rivoj topishiga ko‘mak berishi ko‘rsatib berildi.

Ta’lim jarayonining natijasi o‘zlashtirish, ichki va tashqi faoliyatni maqsadga muvofiq ravishda o‘zgartirishdir. Ta’lim bir odamning boshqasiga bilim va ko‘nikmalar berishidir. Bilim, ko‘nikma va malakalar ta’lim jarayonining natijasidir. Bilimlarni o‘zlashtirish jarayoni muammosi P.Y.Galperin va N. F. Talizina kabi psixolog olimlar tomonidan tomonidan o‘rganilgan. Ular aqliy xatti- harakatlarni bosqichma-bosqich shakllantirish nazariyasini ishlab chiqqanlar. Mualliflar aqliy xatti-harakatlarni moddiy holda tashqi nutq yordamida hamda aqliy shaklda, fikrda namoyon bo‘lishini izohlab berdilar. Aqliy xatti-harakatlarning birinchi bosqichi rasm, sxema, diagramma va shartli belgilar tarzida o‘z ifodasini topadi. Aqliy xatti-harakatlarning ikkinchi bosqichi ko‘rgazmalardan olgan tasavvurlari to‘g‘risida bolalarning ovoz chiqarib, fikr yuritishidan iboratdir. Uchinchi bosqich esa, subyekt ongida tasavvur, tushuncha, qonuniyat, xossa, xususiyat, operatsiya, usul tariqasida namoyon bo‘ladi. Ma’lumki, bolalarga taklif etiladigan axborotlar aql bovar qilmaydigan darajada tezlik bilan ko‘payib bormoqda. Shuningdek, ularning juda tez eskirib qolib, yangilashni taqozo etishi ham o‘z-o‘zidan ma’lum bo‘lmoqda. To‘rtinchi bosqichda bajarilgan xatti-harakatlar ichki rejada ovoz chiqarilmay bajariladi. Beshinchi bosqichda esa faoliyatni fikran bajarishga o‘tiladi. Bundan ravshan ko‘rinib turibdiki, materialni asosan yodlab olish va xotirada saqlab qolishga asoslanadigan ta’lim hozirgi talablarga qisman javob bermoqda. Bolalarning hamisha yangilanib turadigan axborotlarni mustaqil ravishda o‘zlashtirib borishi va o‘qishni bitirib ketganidan keyin, kishiga jadal sur’atlar bilan o‘sib borayotgan fan- texnika taraqqiyotidan orqada qolib ketmaslik imkoniyatini beradigan qobiliyatlar taraqqiyotini beruvchi tafakkur sifatlarini tarkib toptirish muammosi birinchi o‘ringa chiqib bormoqda. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, turli individual tipologik xususiyatlarga ega bo‘lgan bolalar uchun ta’limning yagona qulay, optimal sharoitlarini yaratish

mumkin emas. Ammo o‘zlashtirishning samaradorligini oshirishda muammoli ta’lim, noan’anaviy ta’lim usullarini qo‘llash muhim ahamiyatga egadir. Ta’lim jarayonida o‘zlashtirishning muvaffaqiyati quyidagilarga bog‘liq: Zamonaviy o‘qitish usullarining psixologik asoslari Ta’lim oluvchilarning ta’lim faoliyatiga ko‘ra ta’limning quyidagi metodlari ajratiladi: Tushuntiruv-ko‘rsatmalilik metodi - bu metod reproduktiv metod bo‘lib, unda faoliyat o‘qituvchi tomonidan olib boriladi, bolalar ta’lim jarayonida bilim oladilar, tanishadilar. Bu metod juda keng tarqalgan metodlardan biri bo‘lib, uning takomillashtirilgan usullari mavjud, bu - dasturlashtirilgan ta’limdir. Reproduktiv metodda bola faoliyat ko‘rsatib, unda bolaga berilayotgan bilimni qayta xotirada tiklab, olingan bilimni nusxa sifatida qabul qiladi. Muammoli ta’lim metodi - o‘qituvchi tomonidan tashkil etilib, u produktiv xarakterga egadir. Ushbu metod orqali bola bilim va malakalarini shakllantiradi. Ushbu metodni takomillashtirish yo‘llaridan biri, ishchan o‘yinlarni tashkil etishdan iboratdir. Qisman izlanish metodi - o‘qituvchi nazorati ostida tashkil etiladigan metod bo‘lib, u produktiv xarakterga ega, bunda bola ijod qiladi. Tadqiqot metodi - o‘qituvchi yordamisiz tashkil etiladigan ta’lim metodi bo‘lib, u bolaning mustaqil izlanishi, fikrlashi va bilimlar transformatsiyasini talab etadi. Ta’lim jarayoni tashkil etishning o‘ziga xos metodlaridan biri ishchan o‘yinlardir. Ishchan o‘yinlar munosabatlar tizimini modellashtirish, faoliyat xarakteristikasini tashkil etishga yordam beradi. "Kadrlar tayyorlash milliy dasturi"da ta’lim jarayoniga yangi pedagogik texnologiyalarni kiritish ta’kidlanadi. Pedagogik texnologiya - bu ta’lim jarayoniga sistemali yondashuv bo‘lib, unda ta’lim jarayonini tashkil etishda texnika va inson imkoniyatlari hisobga olinadi va ularning o‘zaro munosabati ta’limning optimal formalari yaratilishiga zamin bo‘ladi.

Pedagogik texnologiyalarni quyidagi tarkibiy qismlarga bo‘lish mumkin: - ta’lim-tarbiya ishtirokchilari shaxsiga qo‘yiladigan ijtimoiy talablar; - hamkorlik faoliyati a’zolarining kasbiy tayyorgarligi; - ta’lim jarayonining maqsadi, mazmuni, mohiyati, amalga oshirish vositalari; - ta’lim jarayonini differensiatsiyalashtirish; - ijodiylik. Ta’lim texnologiyasi insoniylik tamoyillariga tayanadi. Psixologiyada bu yo‘nalishning o‘ziga xosligi bolaning individualligiga alohida e’tibor berish orqali namoyon bo‘ladi. Ta’lim texnologiyalarini loyihalashtirishda quyidagi asosiy konseptual yondashuvlarga e’tibor berish kerak: - ta’limning shaxsga yo‘naltirilganligi . O‘z mohiyatiga ko‘ra bu yo‘nalish ta’lim jarayonidagi barcha ishtirokchilarning to‘laqonli rivojlanishini ko‘zda tutadi. Bu esa Davlat ta’lim standarti talablariga rioya qilgan holda bolaning intellektual rivojlanishi darajasiga yo‘naltirilib qolmay, uning ruhiy- kasbiy va shaxsiy xususiyatlarini hisobga olishni ham anglatadi; - tizimli yondashuv . Ta’lim texnologiyasi tizimning barcha belgilarini o‘zida mujassam qilishi zarur, jarayonning mantiqiyligi, undagi qismlarning o‘zaro aloqadorligi, yaxlitligi; - amaliy yondashuv . Shaxsda ish yuritish xususiyatlarini shakllantirishga ta’lim jarayonini yo‘naltirish, bola faoliyatini faollashtirish va intensivlashtirish, o‘quv jarayonida uning barcha layoqati va imkoniyatlarini, sinchkovligi va tashabbuskorligini ishga solishni shart qilib qo‘yadi; - dialogik yondashuv . Ta’lim jarayonidagi ishtirokchi subyektlarning psixologik birligi va o‘zaro hamkorligini yaratish zaruratini belgilaydi. Natijada esa, shaxsning ijodiy faolligi va taqdimot eta olishi kuchayadi; - xamkorlikdagi ta’limni tashkil etish . Demokratiya, tenglik, subyektlar munosabatida o‘qituvchi va bolaning tengligi, maqsadini va faoliyat mazmunini birgalikda aniqlashni ko‘zda tutadi; - muammoli yondashuv . Ta’lim jarayonini muammoli holatlar orqali namoyish qilish asosida bola bilan birgalikdagi hamkorlikni faollashtirish

usullaridan biridir. Bu jarayonda ilmiy bilishning obyektiv ziddiyatlarini aniqlash va ularni hal qilishning dialektik tafakkurni rivojlantirish va ularni amaliy faoliyatda ijodiy ravishda qo‘llash ta’minlanadi. Ta’lim texnologiyalarini qo‘llashda: - axborot berishning eng yangi vosita va usullaridan foydalanish, ya’ni o‘quv jarayoniga kompyuter va axborot texnologiyalarini jalb qilish; - o‘qitish usullari va texnikasi: muloqot, keys stadi, muammoli usul, o‘rgatuvchi o‘yinlar, “aqliy hujum”, insert, “Birgalikda o‘rganamiz”, pinbord, ma’ruza ( kirish ma’ruzasi, vizual ma’ruza, tematik, ma’ruzakonferensiya, aniq holatlarni yechish, avvaldan rejalashtirilgan xatoli, sharhlovchi, yakuniy)lardan foydalanish; - o‘qitishni tashkil qilish shakllari: frontal, kollektiv, guruhiy, dialog, polilog va o‘zaro hamkorlikka asoslanish;. o‘qitish vositalari: odatdagi o‘qitish vositalari (darslik, ma’ruza matni, tayanch konspekti, kodoskop)dan tashqari grafik organayzerlar, kompyuter va axborot texnologiyalaridash foydalanish; o‘zaro aloqa vositalari: nazorat natijalarining tahlili asosida o‘qitishning diagnostik (tashxis) usullarini qo‘llash; o‘quv mashg‘ulotini texnologik karta ko‘rinishida rejalashtirish o‘quv mashg‘ulotining bosqichlarini belgilab, qo‘yilgan maqsadga erishishda bola va o‘qituvchining hamkorlikdagi faoliyatini bolalarning auditoriyadan tashqari mustaqil ishlarini aniqlab beradi. Shunga ko‘ra boshqarishning samarali usuli va vositalaridan foydalanish;. monitoring va baholash. O‘quv mashg‘uloti va butun kurs davomida o‘qitish natijalarini kuzatib borish, bola faoliyatini har bir mashg‘ulot va yil davomida reyting asosida baholash muhim sanaladi..

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Sayidahmedov N. Pedagogik mahorat va pedagogik texnologiya. – T.: OPI, 2003. 2. Sultonova G.A. Pedagogik mahorat. – T.: Nizomiy nomidagi TDPU, 2005. 3. Markova A.K. Psixologiya professionalizma. – M.: Znaniye, 1996. 4. Muslimov N.A. Bo‘lajak kasb ta’limi pedagoglarini kasbiy shakllantirish / Monografiya. – T.: Fan, 2004. 5. Muslimov N.A., va boshqalar. Kasb ta’limi pedagog-larining kasbiy kompetentligini shakllantirish texnologiyasi/ Monografiya. – T.: “Fan va texnologiya” nashri ѐ ti, 2013. 6. Muslimov N.A., Usmonboyeva M.H., Sayfurov D.M., To‘rayev A.B. Pedagogik kompetentlik va kreativlik asoslari – Toshkent, 2015.

Похожие

Tarbiya jarayonining psixologik asoslari

Jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarining tuzilishi va mazmuni

Bolalarni maktab ta`limiga tayyorlashning asosiy yo`nalishlari

Ta’lim psixologiyasi

Logopsixologiya kursining predmeti maqsad va vazifalari