Ota onalarda ota onalik identifikatsiyasi xususiyatlari - Дошкольное и начальное образование - Рефераты

Ota onalarda ota onalik identifikatsiyasi xususiyatlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

27.0126953125 KB

Ota onalarda ota onalik identifikatsiyasi xususiyatlari Reja: 1. Reproduktiv xulq psixologiyasi. 2. Perinatal psixologiya. 3. Onalik psixologiyasi. 4. Otalik psixologiyasi. 5. Onalik xulq-atvorining shakllanishi 6. Bola tomonidan ota-onalarning va ota-onalikning idrok etilishi.

Reproduktiv xulq psixologiyasi. Oilada farzand tug‘ilishi, uning soni va tarbiya berish imkoniyatlari masalasi har doim ham dolzarb bo‘lgan. Reproduktiv xulq – bu oilada farzand tug‘ilishi bilan bog‘liq xulqdir. U oila a’zolarini o‘z davrining fuqarosi sifatida ijtimoiy kelib chiqishi, yoshi, salomatligi darajasi, madaniyatiga bevosita bog‘liq bo‘lgan xatti-harakatidir. Bu harakatlarning asl motivi avvalo insondagi o‘zidan nasl qoldirish, oilada er-xotinlik burchini ado etishga bo‘lgan ishtiyoq va layoqatga borib taqaladi. Rossiyalik ayollar o‘rtasida o‘tkazilgan so‘rovlarga ko‘ra, ular xohlagan bola soni (2,8) real bolalar sonidan ancha ortiq. Shundan A.Antonov, ayni davrda odamlar o‘z reproduktiv vazifalarini ado etmayaptilar, deb xulosa qiladi. Ko‘pincha, reproduktiv xulqning motivlari odamning boshqa turdagi faoliyat motivlari ta’sirida so‘nib bormoqda, avvalo bu harakat oilada sodir bo‘lsa-da, u ayol kishining shaxsiy ishiday tasavvur etiladi va ayolning bola tug‘ib berish orqali o‘zini namoyon etishi, erining munosabatlarini keskin o‘zgartirish, unga ta’sir (tazyiq) ko‘rsatish, ustidan hukmron bo‘lish, kimnidir sevish va unga g‘amxo‘rlik qilish ehtiyojini qondirishga borib taqaladi. A.Antonov o‘tkazgan tadqiqotlar asosida reproduktiv ota-onalik ko‘rsatkichlari keltirilgan. Unga ko‘ra, turmush qurish, reproduktiv funksiyalarning yomon bajarilishi, ya’ni ushbu davrning qisqarib borayotganligi, onalik davrining ham kamligi, erta yoki o‘ta kech ona bo‘lish holatlarining kuzatilayotganligi ayon bo‘ldi. Demak, reproduktiv xulqning asosiy parametrlarida jiddiy o‘zgarishlar kuzatilmoqda. Bu kabi muammolar O‘zbekiston uchun ham xosdir. Lekin bizda xotinqizlarning reproduktiv madaniyati va ustanovkalari Yevropa mamlakatlaridagidan farq qiladi. Mamlakatimiz aholisining reproduktiv ustanovkalarini o‘rganish bo‘yicha olingan ma’lumotlar shuni ko‘rsatadiki, ayni paytdagi farzandlar soni – real bola soni so‘raluvchilarda shahar bilan qishloqda o‘ziga xoslikka ega (7.2-jadval). Masalan, 2002 yilda shaharlik respondentlarning 34,9 foizi 2 ta farzandga, salkam

30 foizi 3 ta farzandga ega bo‘lsa, bu raqamlar 2004 yilda mos ravishda 33,6 va 25,2 ni tashkil etdi. Qishloq oilasidagi real reproduktiv ustanovka 2002 yilda 37,7 foizi 2 ta, 24,0 foizi 3 ta, 19,2 foizi 1 ta bolali bo‘lgan bo‘lsa, 2004 yilda 2 va 3 nafar farzandlilar kamaygan, negadir ko‘pbolalilar oshgan, bu raqamlarni yana bir takror tekshirish kerak. Chunki 2003 yilda Farg‘ona vodiysi, Samarqandda o‘tkazilgan tadqiqotlarida ko‘p bolali oilalar soni keskin kamaygan. “Nechta farzandingiz bor?” savoliga berilgan javoblar Farzandlar soni “ Ijtimoiy fikr ” “ Oila ” shahar qishloq shahar qishloq 1 t а 16,4 9,8 17,4 19,2 2 t а 33,6 20,6 34,9 37,7 3 t а 25,2 21,2 29,4 24,0 4 t а 12,7 27,9 10,2 16,2 5 v а Undan ko’p 12,1 27,9 0 1,5 Ideal ustanovkalar 2002 yilga nisbatan 2004 yilda 2 ta farzandli oila hisobiga o‘zgargan: masalan, “Ijtimoiy fikr” ma’lumotlarida ham 2002 yilgi 31,6 foiz, 2004 yilda 35,6%ga ko‘tarilgan. “Oila” markazining ma’lumotlarida ham 15,6 foiz 26,5 foizga o‘zgargan. 4 nafar va undan ortiq bolali oilalar “Oila” markazi hisobotlarida kamaygan: 42,4 dan 30,8 ga, lekin “Ijtimoiy fikr”da biroz o‘sish bor: 28,8 dan 30,8 gacha oshgan.

“Sizningcha oilada nechta farzand bo‘lishi kerak?” savoliga olingan javoblar (“Ijtimoiy fikr” va “Oila” markazi ma’lumotlari) Yillar Tashkilotlar 1 t а 2 t а 3 t а 4 v а undan ortiq Boshqa javoblar 20 04 “ Ijtimoiy fikr ” 2, 7 35,6 27, 5 24,4 4,9 “ Oil а” 3, 4 26,5 33, 8 30,8 5,5 20 02 “ Ijtimoiy fikr ” 2, 2 31,6 29, 0 28,8 4,1 “О il а” 0, 7 15,6 33, 2 42,4 8,1 Ko‘rib turganimizdek, reproduktiv madaniyat oshgani sari real va ideal ustanovkalarda ham muayyan o‘zgarishlar sodir bo‘lmoqda. Muhimi – yurtdoshlarimiz bugungi kunga kelib, oilada farzandning borligi uning mustahkamligi omili ekanligini chuqur anglagan holda, sog‘lom onadan tug‘ilgan sog‘lom bola uning baxt-saodati ekanligini to‘la anglaydilar. Shu bois ham olib borilayotgan targ‘ibot-tashviqot ishlari, xotin-qizlarning ijtimoiy hayotdagi faollashib borayotgan o‘rni ularning reproduktiv xulqlariga o‘z ta’sirini ko‘rsatmoqda. Psixologiya fanida ishlatiladigan “perinatal” tushunchasi bilan tibbiyotda ishlatiladigan tushuncha o‘rtasida muayyan farq bor. Tibbiyotda perinatal davr o‘z ichiga homilaning ona qornidagi 28 haftalik taraqqiyot davri bilan bola tug‘ilgandan keyingi 7-10 kunlik davr oralig‘ini nazarda tutadi. Perinatal psixologiyada esa homila paydo bo‘lgan davrdan toki chaqaloqning ona bilan birgalikda, emotsional bog‘liqlikda kechadigan yaxlit davrigacha bo‘lgan vaqt nazarda tutiladi. Psixologiya uchun bolaning er va xotin qo‘shilishi natijasida qanday konstruktiv yoki destruktiv motivlar asosida paydo bo‘lishi ham ahamiyatlidir. Ayniqsa, ayolning homiladorlik davridagi his-kechinmalari, bolaning qanchalik kutishi kabi psixologik omillar keyinchalik u bilan amalga oshiriladigan psixoterapevtik ishlarda amaliy ahamiyat kasb etadi. I.V. Dobryakov

(2003) homilador ayollarning shu davr mobaynidagi psixologik kechinmalarining shakllarini shunday tafovutlaydi: • optimal tip; • gipogestagnozik tip, ya’ni, turli sabablarga ko‘ra, homilador ayol va uni o‘rab turganlarning uning holatiga e’tibori kamligi ko‘rinishida (masalan, talaba bo‘lgan homilador ayol o‘qishi tashvishlari bilan homilasiga yetarli vaqt ajratib e’tibor berolmaydi); • eyforik tip, ya’ni homilador ayolning yangi holatidan o‘ta lazzatlanishi, butun vujudi bilan “maza” qilishi holati ; • xavotirli tip; • depressiv tip. Ayolning homiladorlik davrini qanday boshidan kechirishi uning ona bo‘lganidan keyingi xulq-atvorini belgilaydi. Tug‘ish bilan bog‘liq tashvishlar psixoanalitik yo‘l bilan O.Rank va S.Grofflar tomonidan batafsil o‘rganilgan. Tug‘ruqdan keyingi davr esa yana psixologik jihatdan alohida davr bo‘lib, u ikkala tomonning farzand tug‘ilishiga bo‘lgan hissiy munosabati xarakteridan kelib chiqadi. Shuni alohida ta’kidlash joizki, O‘zbekistonda onalik va bolalik davlat tomonidan muhofaza qilinadi va qadrlanadi. Lekin masalaning muhim jihati shundaki, nikohga kirishning eng dolzarb motivi farzand ko‘rish bo‘lgani sababli, aksariyat oilalarda ayolning petenatal davrida unga alohida mehr ko‘rsatish, g‘amxo‘rlik qilish ham milliy an’analarimizga aylangan. Oilaviy munosabatlarning eng ta’sirli, jozibali va muhim bo‘lagi – bu ona- bola munosabatlaridir. Ularning muhimligi shundaki, ayni dastlabki muloqot va mehrli munosabatlar bolaning keyingi psixik va aqliy taraqqiyotini hamda onaning xulq-atvorini shakllantiradi. Bola tug‘ilishining dastlabki onlarida ona va bola o‘zaro hissan va psixologik jihatdan bog‘langan bo‘lib, ikkalasi bir tan, bir vujud hisoblanadi. Shu bois ularning munosabatlarida simbiotiklik (bir xillik, qo‘shilib ketganlik, yaxlitlik) bo‘ladi. Bola ulg‘ayib, katta bo‘lgani sari ular o‘rtasidagi masofa, psixologik

distansiya ortib boraveradi, simbioz munosabatlar aqliy-kognitiv munosabatlar shaklidagi psixologik aloqalarga aylanib ketaveradi. Chaqaloqning jismoniy o‘sishi va rivojlanishi tabiiyki, onaning g‘amxo‘rligiga bevosita bog‘liq. Shunisi muhimki, bola uchun har qanday g‘amxo‘r va mehribon inson unga ona o‘rnini bosishi mumkin (buvisi, otasi, enagasi). Lekin kimningdir doimiy g‘amxo‘rligi, ya’ni, mehribon insonning – “obyekt”ning doimiyligi bola rivojlanishi uchun o‘ta muhim hisoblanadi. Bola bir yoshga to‘lguncha bo‘lgan davri noverbal muloqot davri hisoblanib, undagi barcha o‘zgarishlar onasi yoki yaqinlari bilan bo‘ladigan emotsional, bevosita munosabatlarning natijasi bo‘ladi va bora-bora muomalaga til va tovushlar bilan bog‘liq belgilar kirib kela boshlaydi. Onaning barcha say’i-harakatlari bu davrda bola psixik rivojlanishining muvaffaqiyatini belgilaydi. Agar ota va ona tomonidan ko‘rsatilayotgan g‘amxo‘rlik doimiy va samimiylik kasb etsa, bu E.Erikson ta’biri bilan aytganda, “mutloq ishonch” (bazalnoye doveriye)ga asos bo‘ladi. YA’ni, haqiqiy, g‘amxo‘r ona bolasining ayni paytdagi barcha ehtiyojlarini qalban his etib, o‘sha zahoti qondirishga harakat qiladi, masalan, chanqasa suv, och qolsa – ko‘krak suti, peshob qistaganda, to‘sish kabi ishlarni o‘z vaqtida bajarib boradi. Onaning bola ehtiyojlarini shu kabi aniq bilib, o‘z vaqtida mehr ko‘rsatishi ba’zan intuitiv tarzda kechsa, ba’zan ona o‘zini bola bilan identifikatsiya qiladi, ya’ni, o‘zini uning o‘rniga qo‘yish orqali, uning talab-istaklarini sezganday bo‘ladi, “vujudi bilan his etadi”. Bunday his qilishlar odatda ona tomonidan aniq anglanmaydi, lekin, tabiiiyki, onaning kechinmalari va sezishlari to‘g‘ri chiqadi. Lekin ba’zan pediatr yoki boshqa mutaxassis bilan bolaning holati haqida fikrlashganda ayrim hollarda o‘zining intuitiv qarorlari to‘g‘ri yoki noto‘g‘ri ekanligini anglab qoladi. Tan-vujud bilan ona va bolaning yaxlitligi o‘ziga xos hissiyot bo‘lib, u ko‘pincha “ xolding ” (inglizcha “ tutish”, “ ushlash ” so‘zidan olingan) tajribasidan kelib chiqadi. YA’ni, ona o‘z bolasini qo‘lida ushlab, badani badaniga tekkanda his qiladigan kechinmalari orqali boladagi o‘zgarishlarni tuyadi, his qiladi. Vinnikott degan olimning fikricha, “xolding” tajribasi yaxshi bo‘lmagan onalarning shaxsiy

muammolari ko‘p bo‘lib, ular bolani qo‘lida ushlaganda ham deyarli hech nimani his etmaydilar. Ana shunday chaqaloqlarda keyinchalik ixtiyoriy psixik funksiyalar rivojida muayyan muammolar bo‘lishi mumkin, masalan, ixtiyoriy ravishda diqqatni bir narsaga to‘plash, ixtiyor holda u yoki bu narsani eslab qolish, gapirish, mantiqiy fikrlash va shunga o‘xshash. Gapirish, nutq faoliyati bilan bog‘liq psixik funksiyalar ko‘pincha sinxronizatsiya jarayonida shakllanadi. Bolasini suyib, uning hiskechinmalarini bilish qobiliyatiga ega bo‘lgan ona odatda farzandining psixik rivojlanishida barcha qiliqlarini, ulardan qanday foydalanish malakalarini orttirib boradi. Masalan, bolada ba’zan shunday holat bo‘ladiki, unda onaga bola bilan faol kommunikativ faoliyatni amalga oshirish noqulay bo‘ladi, go‘dak injiqlik qilib, hech narsaga ko‘nmay qoladi, buni sezgan ona bolaga gapiravermay, jimgina toza havoda sayr qildiraversa, ma’lum vaqt o‘tgach, farzandidagi charchoq yoki boshqa sababli paydo bo‘lgan holat o‘tib ketadi, u yana jonlanib, onaga talpinadi, u bilan muloqotni davom ettiradi. Shuni inobatga olmagan holatlarda kommunikativ omadsizlik ( Vinnikott ) sodir bo‘ladi, buning oqibatlari psixologiyada yaxshi o‘rganilgan. Boladagi kognitiv rivojlanish, ya’ni fikrlar tarbiyasi, dunyoqarashlarning shakllanishiga ham onaning xulq-atvori katta ta’sir etadi. Ingliz olimlarining kuzatishlarida (U.R. Bion) onaning har bir harakati, mimikalari bolaning tepasida turib, unga qiladigan muomalasi, erkalashlari bora-bora bola o‘zlashtiradigan alohida iboralar, so‘zlarda namoyon bo‘ladi. Video tasmalarda shu narsa namoyon bo‘lganki, onaning qiliqlari tobora bolaning nutqli-nutqsiz, mantiqiy-mantiqsiz harakatlariga, ishoralariga aylanib boradi, keyinchalik bola alohida so‘zlarni talaffuz qila boshlaganda ham beixtiyor onaning mimikalari, talaffuz uslublarini qaytaradi. Shu tariqa onaning bevosita ishtiroki va yordamida bola dunyoni taniydi, o‘rganadi. Olamni ona orqali bilishga imkon beruvchi psixologik holatlardan yana biri – bu hissiy-emotsional bog‘langanlikdir. Ingliz psixiatri Jon Boulbi tomonidan ishlab chiqilgan, turli hayotiy vaziyatlarda ona-bola munosabatlarida M.Eynsvort degan

olima tomonidan tekshirilgan emotsional bog‘langanlik nazariyasi odatda yetti oylikdan keyingi bolaning onaga juda bog‘lanib qolishi va shu orqali bola uchun muhim psixologik rivojlanishlar ro‘y berishini isbotlagan. Masalan, 12 oylikdan 18 oylikkagacha bo‘lgan bolaning onasidan 3 minutga ayirib turib qayd etilgan xulqiga qarab, olimlar hissiy bog‘langanlikning 4 xil shaklini ajratishgan: • Ishonchli bog‘liqlik . Bola bunday sharoitda onasini ishonch bilan qidiradi, atrofni o‘rganadi; ketib qolganini seza boshlagach, tushkunlikka tushadi, xafa bo‘ladi, onasi qaytgach, uni zo‘r xursandchilik bilan kulib kutib oladi, onasiga talpinadi; • Chetlashuvchi bog‘liqlik . Onasi ketib qolganligini bilgach, atrofga qaraydi, qidiradi, lekin ona qaytgach, unga talpinishi minimal bo‘lib, hattoki, teskari qarab ham oladi, o‘yinchoqlarini o‘ynashda davom etaveradi; • Avbivalent bog‘liqlik . Onasi ketgach, go‘yoki qotib qolganday depressiyaga tushadi, o‘ynamaydi ham atrofga qaramaydi ham; onasi qaytgach, onasiga talpinmaydi ham, undan qochmaydi ham. Uning xafaligini ham, xursand ekanligini ham anglash qiyin bo‘ladi; Tartibsiz bog‘liqlik . Bolada onaga nisbatan bog‘liqlikni kuzatish qiyin, go‘yoki bolaga barcha narsa befarqday, qiliqlarda mantiqni kuzatish mushkul. R.J. Muxamedraximov (1998) o‘z tadqiqotlarida “xavfsiz bog‘liqlik” atamasini ishlatadi. Bunda ona-bola munosabatlari juda tekis, ravon, birbiriga monand, samimiy kechadi. Oila muhitida, yaxshi ijobiy munosabatlar doirasida kechgan bog‘liklik bilan ota-onasiz o‘sgan yetimxonadagi bolalardagi bog‘liqlik o‘rganilganda, ayni xavfsiz bog‘liqlik borasida ular o‘rtasida katta tafovut borligi isbotlangan. Shunday qilib, onaning bolani normal psixik taraqqiyotida roli ulkan. Bu ta’sir bolaning chaqaloqlikdan keyingi davrlarida ham o‘z kuchini saqlab qoladi. Olimlar ontogenetik taraqqiyot davrida yaxshi ona bo‘lishga sabab bo‘luvchi qator omillar qatorida qiz bolaning o‘z onasi bilan yoshligidan boshidan kechirgan muloqot tajribasini, oilasida onaga va onalikka munosabat xususiyatlarini, o‘z

oilasida kichkina bolalar bilan muloqot tajribasi borligini inobatga oladilar (Filippova G.G., 1999). Bu jarayonda qizchaning ona tomonidan qanday tarbiyalanganligidan tashqari, muayyan madaniy manbalar bilan tanishligi ham katta ahamiyat kasb etadi. Masalan, onasidan qanday ertaklar eshitgani yoki qanday o‘yinchoqlar o‘ynagani bevosita uning kelajakda qanday ona bo‘lishiga ta’sir etadi. Masalan, yoshligidan mehribon ona haqida eshitganlarini, ertak holida bo‘lsa ham yovuz kampirlar, yalmog‘iz ayollar, o‘gay onalar haqida eshitganlari bilan to‘g‘ri solishtirish tajribasi bor qiz o‘zining istiqboldagi harakatining yo‘nalishini belgilab olishi mumkin. Yoki qo‘g‘irchoqlarni erkalatishi, onasiday g‘amxo‘rlik qilishi ham ijobiy tajriba, lekin ming afsuski, hozirgi paytda ishlab chiqarilayotgan “barbi” kabi qo‘g‘irchoqlar qizchalarda onalikni emas, ko‘proq ayollik fazilatlarini, oliftachilikni tarbiyalaydi. Zamonaviy ertaklarning ayrimlarida ham tarbiyaga zid keladigan syujetlar ko‘p. O‘zbeklar suyib ko‘radigan multfilmlar, masalan, “Zumrad va Qimmat” ertaklarini ham agar ona to‘g‘ri sharhlamasa, bola ongida noto‘g‘ri tasavvurlar shakllanib qolishi, o‘gay onaning albatta johil, otaning hamisha bo‘ysunuvchanligi to‘g‘risidagi chalkash tushunchalar paydo bo‘lishi mumkin. Onadagi tug‘ruqdan keyingi depressiya – chaqaloq tug‘ilgandan keyinoq ayrim onalarda paydo bo‘ladigan ruhiy holat. Bu o‘ziga xos xastalik bo‘lib, uning oldini olish uchun ko‘p harakatlar qilinmoqda, chunki bunda ham psixologik omillarning roli katta. Kuzatishlarning ko‘rsatishicha, agar oilada er-xotin munosabatlari yaxshi bo‘lmasa, otaning bolaga e’tibori yetarli bo‘lmagan vaziyatlarda, onaga amaliy hamda moliyaviy ko‘mak berish yo‘lga qo‘yilmagan bo‘lsa, shu kabi qiyinchiliklar onada depressiyani hosil qiladi (Rodrigues va boshqalar, 2003). Onalik deprivatsiyasi . Onalik deprivatsiyasi ochiq (agar ona o‘z onalik burchini bajarmay, boladan ayrilgan bo‘lsa) va yashirin (boladan yashirin voz kechish, uni yoqtirmaslik yoki biror sabab tufayli bolaga yaqin kela olmaslik holatlarida) bo‘lishi mumkin. Ikkala holatda ham bola taraqqiyoti uchun nihoyatda

salbiy, xavfli vaziyat yuzaga keladiki, ayrim hollarda bola hattoki, nobud ham bo‘ladi. Masalan, chaqaloq tug‘ilgach, xasta bo‘lgani uchun uning uzoq vaqt mobaynida kasalxonada qolishi ham onalik deprevatsiyasiga sabab bo‘ladi. Bu orada unda onalik mehri uyg‘onmaydi, u yangi chaqaloqqa befarq bo‘lib qoladi. Buning oqibatlari qanchalik og‘ir bo‘lishi onaning yoshiga va ayriliqning muddatiga bog‘liq. Agar shunga o‘xshash holatni boshidan kechigan ona juda yosh bo‘lsa, unda bolaning psixik taraqqiyotida jiddiy asoratlar qoladi, u o‘z xulq- atvorini nazorat qila olmaydigan, jizzaki, odamovi, jinoyatga, hattoki, o‘z joniga qasd qilishga ham moyilligi yuqori bo‘lib voyaga yetadi. Ona bolaning yonida bo‘la turib, undan yashirin tarzda voz kechgan holatda ham bolada nevrotik xususiyatlar rivojlanadi, ayniqsa, bola shaxslararo munosabatlarda no‘noq, urushqoq bo‘lib, qarorlar qabul qilishda qiynaladi, ijtimoiylashuv jarayoni nihoyatda murakkab kechadi. Ko‘rib turganimizdek, onaning bolaga psixologik yaqinligi uning istiqbolini, shakllanajak ijobiy fazilatlari, jamiyatdagi o‘rni va nufuzini belgilovchi muhim omildir. Otalik psixologiyasi onalik psixologiyasiga nisbatan kam o‘rganilgan soha. Otalar xulqini o‘rganish shuni ko‘rsatdiki, ular ham g‘amxo‘rlik va samimiylik jihatidan ayollardan kam emas, kerak bo‘lsa, ulardan ham mehribon bo‘lishlari mumkin. Dastlab ota ham, ona ham bolaga nisbatan bir xil mehribonlik timsolida namoyon bo‘lgani uchun, ular o‘rtasidagi farqni chaqaloq deyarli his etmaydi. Bir yoshga to‘lgach, bola otasini alohida mustaqil shaxs sifatida idrok eta boshlaydi, o‘zaro munosabatlar triada shakliga o‘tadi. Otasi va onasining o‘zaro munosabatlarini kuzatib, bola tobora ayrim alohida olingan mustaqil, distansion munosabatlarning ma’nosini tushuna boradi. Godfruaning olgan natijalariga ko‘ra, bir yoshlik bola otasi bilan bo‘ladigan o‘zaro munosabatlarni qadrlaydigan, xohlaydigan bo‘lib boradi. Onaning munosabatlaridan farqli, ota bolasining jinsiga qarab o‘ziga xos munosabatni o‘rnata oladi; o‘g‘il bolaga erkaklarcha, qiz bolaga boshqacha. Shu tariqa bolaning o‘z jinsini anglashi, gender tafovutlar to‘g‘risida tasavvurlar shakllanadi. Umuman, oilada otaning bo‘lishi bolaning ijtimoiy ko‘nikmalari shakllanishida katta

ahamiyat kasb etadi. Buni bizning kuzatishlarimiz ham tasdiqlagan. Otaning mehri qiz bola uchun ham shu qadar muhimki, u ota-ona munosabatlarini hayoti mobaynida kuzatib borib, kelajakda o‘z turmush o‘trog‘iga qanday munosabatda bo‘lish lozim, degan savolga javob topadi. Ona xulqiga qarab esa, turmush o‘rtog‘i bilan baxtiyor yashash uchun ayol qanday bo‘lishi kerak, degan savolning mag‘zini chaqadi. Shuning uchun ham qiz bola uchun ham, o‘g‘il bola uchun ham oilaning butligi, ota-ona munosabatlarining iliq, samimiy, gumanistik bo‘lishi katta hayotiy ahamiyat kasb etadi.

Adabiyotlar ro‘yxati: 1. Aleshina Y.YE. Individualnoye i semeynoye psixologicheskoye konsultirovaniye. – M.: Klass, 2004. 2. Jalilova S.X., G‘ayibova N.A. Umumiy psixodiagnostika. T.:-2017. 3. G‘ayibova N.A. “O‘smir sibling maqomining tengqurlari bilan bo‘ladigan shaxslararo munosabatlarga ta’siri”. Monografiya T.: -2016. 4. G‘ayibova N.A. Oilada farzandlar o‘zaro munosabatlarini o‘rganish. Metodik qo‘llanma. T.: 2014.-68 b. 5. Karabanova O.A. Psixologiya semeynix otnosheniy i osnovi semeynogo konsultirovaniya: Uchebnoye posobiye. M.: Gardariki, 2005. 320 s.

Похожие

Ota onalik ustanovkalarining ko‘rinishlari

Ota ona va farzand munosabatlarining o‘ziga xosligi

Nutqida buzilishlari bo‘lgan bolalarning shaxs va shaxslararo munosabati xususiyatlari

Oiladagi inqirozlar va ularning oqibatlari

Ijtimoiy muhitning shaxs shakllanishiga ta’siri