MTMning yer maydonchasi (4-Amaliy mashg‘ulot) - Дошкольное и начальное образование - Рефераты

MTMning yer maydonchasi (4-Amaliy mashg‘ulot)

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

299.99609375 KB

MTMning yer maydonchasi (4-Amaliy mashg‘ulot) Reja: 1.Tabiat burchagining ta’lim-tarbiyaviy ahamiyati. 2.Tabiat burchagiga-qo‘yiladigan talablar. 3.Turli guruhlarda tabiat burchagini tashkil yetish. 4.MTMning yer maydonchalarini tashkil etish metodikasi.

Tabiat burchagining ta’lim-tarbiyaviy ahamiyati. MTMda jonli tabiat burchagining bo‘lishi bolalarni tabiat bilan ko‘rgazmali va amaliy tanishtirishning zarur sharoiglardan biridir. Bolalarning ekskursiya yoki uy sharoitidagi kuzatishlari qisqa muddatlidir. Tabiat burchagida esa, bolalar yil boyi xayvon va O‘simliklar oldiga kelishlari va O‘simliklarni tarbiyachining topshirigi asosida uzoq muddat kuzatishlar mumkin. Bu esa bolalar uchun laboratoriya vazifasini o’taydi. Tabiat burchagining ta’limiy ahamiyati shundaki, bolalar O‘simliklarning nomlari, qismlari, rivojlanish jarayonlarini kuzatadilar. Ularning issiqlikka, yorug‘likka, suvga bo‘lgan talab jarayonlarini o‘rganadilar. O‘simlikni parvarish qilish uchun sarflanadigan mehnat turi bilan tanishadilar. Tabiat burchagining ta’limiy ahamiyatini yana k.uyidagicha izoxlash mumkin: bolalar hayvonot olami turlari, ko‘payishi, tana qismlari, harakatlari, oziqlanishi bilan ham tanishadilar. Tabiat burchagi uchun qo‘yiladigan talablar: O‘simlik yoki hayvon biron bir anik, tur uchun xos bo‘lishi kerak. Tabiat burchagida yashovchilar "beor" ko‘p mehnat talab qilmaydigan, ovqat tanlamaydigan, bolalar yoshiga moyil bulishi kerak. Tabiat burchagida yashovchilar yorqin, jozibador, bolalar diqqatini o‘ziga jalb qilib tura oladigan bulishi zarur. Bir turdagi o‘simlik va hayvonlarni bir necha xili bulishi kerak. Tabiat burchagida yashovchilar tamoman xavfsiz va bolalar sog‘ligiga hech qanday zarar yetkazmasligi shart. Tabiat burchagida yashovchi O‘simliklar va hayvonlar soni cheklangan va biologik xususiyatlari xisobga olingan holda joylashtirilishi kerak. Hayvon va o‘simliklarni tabiat burchagida saqlash, joylashtirishda birinchi navbatda ularning biologik xususiyatlari hamda ehtiyojlari nazarda tutilishiga e’tibor berish kerak. Masalan: Ba’zi bir xona o‘simliklari (chiroqgul, kaktus) quyosh nurlarini ko‘proq talab qiladi, shuning uchun ularni yeng yorug joyga qoyish lozim. Boshqalar (uzumbapn, gunafsha) tik tushi b turuvchi quyosh nuriga bardosh bera olmaydi. Tabiat burchagi ko‘zni quvontirishi, xonani bezashi lozim. Nihoyat

obyektlarni shunday joylashtirish lozimki, bolalar ularning yoniga bemalol kela olishlari tabiat burchagini kuzata olishlari va unda mehnat qila olishlari kerak. Agar imkon bo‘lsa, har bir guruh bolalari keng foydalana oladigan umumiy jonli burchak tashkil yetilsa, yanada ham yaxshi bo‘ladi. bunda istagan guruh bolalari ekskursiya qilib kelib ko‘radi, tanishadi. o‘rganadi Bunday jondi tabiat burchagida tulki kuyon, tovuq, echki kabilarni parvarishlash mumkin Bundan tashkarn tabiat burchagida hayvonlarni boqishning o‘ziga xos hayotiy va biologik tomonlari bo‘lib, uni har bir tarbiyachi yaxshi bilishi zarur. Turli guruhlarda tabiat burchagini tashkil etish, ya’ni kichik guruxda: o‘simliklar dunyosi, Xitoy atir guli, fuksiya, doymiy gullovchi begoniya. Baliqlar: Tilla baliq. Qushlar: Sa’va, snegir. Hayvonot quyon, olmaxon, dengiz chuchkasi. O‘rta guruh: O‘simliklar dunyosi, begoniya reks, asparagus, xushbo‘y yorongul, aloe yoki agava. Baliqdar: Tilla baliq turlaridan vuilexvost, teleskop. Qushlar: Snegir jufti bilan. Hayvonot olami: Kichik guruxda tavsiya yetilgan hayvonlar saqlanadi. Katta guruh: O‘simliklar dunyosi: Tradeskantsiyaning 2-3 turi, plyush, aloye, zigakaktus, amaralis. Baliqlar: Guppi, myasist skalyariy. Kushlar: Taram - taram to‘tiqush, quyi guruhdagi qushlarni saqlash mumkin. Hayvonot olami: Tipratikan, olmaxon, toshbaqani saqlash mumkin. Tayyorlov guruh: O‘simliklar guruhi: amaralis, sliviya, krinum. Baliqlar: 2-3 tur baliq bo‘lishi kerak, quyi guruhdagi baliqlar ham tavsiya etiladi. Qushlar va mayda sut yemizuvchilardan tabiat burchagiga tavsiya yetilganlar istalgancha saklash mumkin. Bolalar bogchasida tabiat burchagida yashovchilarning barchaskni doimiy va vaqtincha yashovchilarga ajratish mumkin.

Doimiy yashovchilar yil davomida xona O‘simliklari, baliqlar va shu kabilar yashasalar, vaqtincha yashovchilar esa guruhga kiska muddatga olib kiriladi. Bular maxalliy o‘lka o‘simlik va hayvonlari bo‘lib, ularning hayot faoliyatlari u yoki bu mavsumda alohida qiziqarli va yorqin bo‘ladi. Bahorda dayetlabki gullar, kuzda qiyos gullaydigan gulxonadagi dekorativ O‘simliklar, xashoratlar va shu kabilar. Demak, xonaga tabiat burchagiga obyekt tanlashda yuqoridagi talablarga rioya qilgan holda, o‘lkani tabiiy sharoitini hisobga olish zarur. Har bir guruh uchun obyekt tanlashda guruh bolalarining yosh xususiyatlarini, bilim darajasini, bogchaning tabiiy sharoitini hisobga olish lozim, hamda o‘simlik va hayvonlarni tanlashda eng avvalo bolalarning predmetlarni idrok yetish xususiyatlarini e’tiborga olish muhimdir. Shuningdek ta’limiy masalalar nazarda tutiladi. 2-kichik guruxdan bolalar O‘simliklarni parvarish qilishga jalb kilinadi. Hayvonlarni bolalar kuzatar yekanlar, ular hayvonlarning chiqaradigan tovushlari, xatti-harakatlari, gavda qismlarini bilib oladilar. O‘rta guruxda bolalar predmetlarning xususiyatlari va sifatlarining xilma - xilligi, rangi, kattaligi va shu kabilarni ko‘ra olish malakalarini hosil qilgan bo‘ladilar. Bolalar ko‘rish, predmetlarni o’xshash va farq qiluvchi tomonlarini ajratish, umumlashtirishga o‘rganadilar. O‘simlik va hayvonlar haqidagi bilimlar murakkablashadi. O‘simlik hayoti uchun zarur bo‘lgan sharoitlar blan tanishadilar. Katta tayyorlov guruhda, bolalarning predmetlarni kuzatish, solishtirish, klassifikatsiyalash ko’nikmalari davom yettiriladi. Bolalarda turlicha o‘simlik va hayvonlarning rivojlanishi uchun zarur bo‘ladigan sharoitlarni, ko‘payish xususiyatlari haqidagi bilimlarni kengaytirib boradilar. Bundan tashqari ular tabiat olamidagi muhim bog’liqliklar. O‘simliklarni komleks sharoitlarga, hayvonlarni tashqi tuzilishi, hayot tarzini yashash muhitga bogliqligi haqidagi yelementar bilimlar shakllantiriladi. Bolalar turli mavsumlarda o‘simlik va hayvonlar hayotida, ularni o’sishi va rivojlanishining asosiy davrlarini biladilar, tanishadilar.

Tabiat burchagida o‘simlik va xayvonlarni parvarish qilish. Т abiat burchagidagi xona o‘simliklarini saqlash ularni sug‘orish, purkash, yuvish, tuprog‘ini yumshatish, almashtirish, bir joydan ikkinchi joyga ko‘chirish, oziqlantirish, kesish, ko‘paytirish, zararkunandalarga qarshi kurashishdan iboratdir. Suv quyish. O‘simlikka xona haroratidagi suv qo‘yiladi. Vodoprovod suvi tarkibidagi xlorni yo‘qotish uchun uni ochiq idishda ushlab turiladi. O‘simlik rivojlanayotgan va gullayotgan vaqtda unga xona haroratidan 2°S ortiq bo‘lgan suv

qo‘yiladi. Agar gultuvak tagida suv yig‘ilib qolgan bo‘lsa va ikki soat davomida unak teshigi orqali shimilib ketmasa, u to‘kib tashlanadi. Purkash. Purkash ko‘pgina o‘simliklarni parvarish qilishning muhim qismi hisoblanadi. Chunki u o‘simlikning suv bilan me’yorida ta’minlanishiga yordam beradi. Purkaganda o‘simlik qishda ham xuddi yozdagidek ko‘m-ko‘k bo‘lib turadi. Iliq suv bilan purkab turilganda o‘simlik novdalari va barglari tezroq o‘sadi, kurtak chiqaradi. Yuvish. O‘simlikni changdan tozalash uchun iliq suv bilan mumtazam yuvib turish lozim. O‘simlik dush tagiga yoki tog‘oraga qo‘yib yuviladi, bunda tuvakdagi tuproq ivilib ketmasiigi uchun uning usti kleyonka bilan yopib qo‘yiladi. Tikanli kaktuslarni yuvishdan oldin changlari yumshoq cho‘tka bilan tozalanadi. Egilgan bargli o‘simliklarni yuvish mumkin emas, ularni changi mayin mo‘yqalam bilan tozalanadi. Gultuvaklar yiliga 3—4 marta sovunlab, qaynoq suv bilan qattiq cho‘tka yordamida yuviladi. Yumshatish. Yumshatish — bu suvsiz sug‘orishdir. U suv qo‘yilgan kunning ertasiga amalga oshiriladi. O‘simlik ildizlari zarar yetkazmaslik uchun tuvak chetlaridagi tuproq ko‘pi 1-1,5 sm chuqurlikda yumshatiladi. Ko‘chirib o‘tkazish va ko‘chat qilish. Ko‘chirib o‘tkazish tuvak torlik qilganda o‘simlik ildizini yopishib turgan tuproq bilan birgalikda boshqa tuvakka o‘tqazishdir. Tuvak tagiga yangi tuproq solib, o‘rtasiga ko‘chat o‘tqaziladi. Bunda qolgan tuproq bilan joyga solinadi. Ko‘chat qilishda esa o‘simlik ildiziga yopishib turgan uyum bir oz tozalanadi va eski tuproqni bir qisim olib tashlanadi. Yangi tuvak eskisidan 3-4 sm kattaroq bo‘lishi kerak. Ko‘chat qilishni bahorda, o‘simlik o‘sishni boshlamasdan amalga oshirish maqsadga muvofikdir. O‘g‘itlash. O‘simliklarning me’yorida oziqlanishlari uchun ularni o‘g‘itlab borish zarur. Buning uchun bolalar bog‘chasi sharoitida mineral o‘g‘itlardan foydalangan maqul. O‘simlik ko‘chat qilib o‘tqazilgandan so‘ng o‘sa boshlagach yoki ildiz olgach o‘g‘itlanadi. O‘g‘itlashdan bir necha soat oldin o‘simlikni yahshlab sug‘orish lozim.

Kesish. O‘simlikning chiroyli ko‘rinishi va sershoh bo‘lishi uchun uning o‘sishini muntazam boshqarib turish lozim. Buta hosil qilish maqsadida, yon shoxchalar o‘sishi uchun asosiy shoxning uchi qirqiladi, yon shoxchalar 10-15 sm ga yetganda ularning ham uchi qirqiladi. Kesishda o‘tkir pisliokdan foydalanilib, kurtak tepasidan qirqiladi va kesilgan joyga maydalangan ko‘mir sepiladi. Yorongul, fuksiya, rozan va shu kabilar kesiladi. Ko‘paytirish. Xona o‘simliklarini poya va barg qalamchalari, bachkilari, piyozi, butani bo‘lish, parvarish qilish va shu kabilar orqali ko‘paytirish mumkin. Qalamchalar yordamida ko‘paytirish. Qalamchalar poya va bargdan bo‘lishi mumkin. O‘simliklarning ko‘pchiligi (radeskatsiya, begoniya, fikus, aukuba xina, pelargoniya) poya qalamchalaridan ko‘payadi, bunda o‘sib turgan novdadan 2—3 bo‘g‘imli novda qirqib olinadi. Pastki kesik shunday bo‘g‘imning tagida bo‘ladi. Qalamcha suvga solib qo‘yiladi yoki tuvakka ekiladi, bunda pastki kesik qumga ko‘milib turishi kerak. Ekilgan qalamchalar usti oyna bilan yopilib, kuniga 2 marta pulverizator yordamida suv purkab turiladi. Begoniya-reks, sansevera, uzambarg gunafshasi barg qalamchalaridan ko‘payadi. Begoniya-reksning bargi (pastki tomoni)ni tomirlari tarqalgan joydan lezviya bilan kesiladi va nam qumga o‘tqaziladi. Kesilgan joylar qum bilan siqib qo‘yiladi. Piyozdan ko‘paytirish. Amaralis, krinum, gemantus, zaflrantes piyozdan ko‘payadi. Piyoz boshida kurtaklar paydo bo‘lib, ulardan piyozchalar o‘sib chiqadi. Ko‘chat qilinishda ular eski piyozboshdan ehtiyotkorlik bilan ajratilib, tuvakka ekiladi va xuddi piyozbosh singari parvarish qilinadi. Bachkilardan ko‘paytirish. Yer ustidan deyarli to‘liq shakllangan yosh o‘simliklar shaklidagi bachkilarni hosil qiluvchi o‘simliklar (toshyorar, xlorofltum) juda oson ko‘payadi. Bu bachkilar asosiy o‘simliklardan qirqib olinib, kichik tuvaklarga o‘tqaziladi. Ildizpoyadan ko‘paytirish. Bu usuldan o‘simliklarni ko‘chat qilib ekishda foydalaniladi. Ildizpoyadagi tuproq silkitib tushiriladi va uni o‘tkir pichoq bilan har bir bo‘lakda, juda bo‘lmaganda 1 -2 kurtak yoki nihol va ildiz qoladigan qilib qismlarga ajratiladi. Aspidistra, sansevera, siperus ildizpoyadan ko‘payadi.

Terrariumda yashovchilarni boqish. Terrarium turlari. Toshbaqa, kaltakesak, baqa, qurbaqalarga mo‘ljallangan terrariumlarning tagiga 5-6 sm qalinlikda tuproq va qum solinib, ko‘proq qismiga chim o‘tqaziladi. 1-2 ta yassi tosh solib qo‘yilsa yahshi bo‘ladi. Terrariumdagi «suv havzasi» o‘rnini tog‘orachadagi suv bajaradi. Agar terrariumda qurbaqa yoki toshbaqa saqlansa, gultuvak parchalaridan uy (yashirinish joylari) yasash lozim. Qisnda o‘t-o‘lanlardan uzun, ingichka bargli xona o‘simliklari, suli, salat barglari qo‘yiladi. Tirik tug‘iluvchi kaltakesaklar, baqa, qurbaqalarga mo‘ljallangan terrarium toshbaqalar terrariumiga o‘xshash bo‘ladi: uning tagiga qum solinadi, usti esa o‘rmon yo‘sini bilan qoplanadi va 1 - 2 ta tosh, po‘stloqli yo‘g‘on shox solib qo‘yilsa yaxshi bo‘ladi. Baqalar uchun tuvak parchalaridan yashirinadigan joy qilinadi. To‘sin orasiga kichikroq suv havzasi joylanadi. Qishda aspidistra, plyush, paporotnik o‘simliklarini qo‘yish maqsadga muvofiqdir. Terrariumga qarash unchalik murakkab emas. Suv vaqti-vaqti bilan almashtirilib, suv idish muntazam yuvilib turiladi. Bir yilda 2-3 marta terrariumni, undagi tuproq-qum ustini, devorlarini tozalab turish kerak. Terrariumdagi o‘simliklar xona o‘simliklaridek parvarish qilinadi. Terrariumda yashovchilar past temperaturada harakatchanligini yo‘qotadi va ovqat yemay qo‘yadi. Bunday hollarda terrariumni elektr lampochkalari bilan isitish lozim. Jonivorlarni 25—30°S haroratda nimrang margansovka eritmasida, boshini suvga tiqmay, 20-30 soniya cho‘miltirish maqsadga muvofikdir. Agar jonli tabiat burchagida qurbaqa, baqa, kaltakesaklarning yashashi uchun normal sharoit yaratishning iloji bo‘lmasa, hayotini saqlab qolish maqsadida kuzda ularni qo‘yib yuborish kerak. Sudralib yuruvchilar hamda suvda va quruqlikda yashovchilar terrariumda saqlanadi. Tayyor terrariumlardan tashqari turli idishlardan, eski akvariumlardan foydalanish mumkin. Ularning ustidan doka yoki mayda metal to‘rqoplash kifoyadir. Terrariumlar xayvonlarning biologik xususiyatlariga moslab tayyorlanadi.

Quruqlikda yashovchi toshbaqa. Toshbaqa salat, qoqio‘t barglari, sabzi, sholg‘om, xom kartoshka bo‘laklari bilan boqiladi. U tarvuz po‘sti, pomidor, ba’zi mevalarni va nonni yaxshi ko‘rib yeydi. Goh-gohida qiyma go‘sht berish kerak. Bu toshbaqa ozuqani quyoshda yaxshi yeydi. Ozuqa yozda xar kuni, qishda 12 kun oralatib beriladi. Ozuqa suvli bo‘lsa, toshbaqa suv ichmaydi. Botqoq toshbaqasi go‘sht, mayda baliq, chuvalchang, suv shilliq qurti bilan oziqlanadi va ozuqani faqat suvda yeydi. Takimon. Un qurti, chuvalchang, tirik hasharotlar va ularning lichinkalarini yeydi. Qishda unga chivin gumbagi, uzun qilib kesilgan xom go‘sht beriladi. U suvni yaxshi ko‘radi. Tirik bola tugadigan kaltakesak taldmondan ko‘ra maydaroq narsalar (tutgan o‘ljalari) bilan oziqlanadi. Baqa va qurbaqa tirik ozuqa: hasharotlar, chuvalchanglar, malyuuskalar hamda xom go‘sht bilan boqiladi. Bunda go‘shtni tayoqcha uchiga ilib, qurbaqaning ko‘zi oldida qirmirlatib turish kerak. MTM yer maydonchasining ta’lim-tarbiyaviy ahamiyati . Har bir bolalar bog‘chasida yer maydonchasi bo‘lib, bolalar ko‘p vaqtlarini, ayniqsa yilning issiq kunlarida o‘sha yerda o‘tkazadilar. Maydoncha — bu o‘yinlar, sayrlar, mashg‘ulotlar o‘tkaziladigan, butun yil davomida o‘simlik va hayvonlar kuzatiladigan joydirMaydonchada daraxtlar, butalar, ekinzor, gulxona, mevali daraxtlarning bo‘lishi katta ta’limiy va tarbiyaviy ahamiyatga egadir. Bolalar tarbiyachi bilan birgalikda o‘simliklarni o‘stiradilar, ularni parvarish qiladilar,

ularning o‘sishi va rivojlanishi haqida konkret tasavvurga ega bo‘ladilar. O‘simliklarni parvarish qilish protsessida bolalarda tuproqqa ishlov berishda va o‘simliklarni parvarish qilishda kerak bo‘ladigan oddiy asboblardan foydalanish ko‘nikmasi hosil bo‘ladi, tabiatga ehtiyotkorona munosabat shakllanadi. Maydonchaning chiroyli qilib bezatilishi, to‘g‘ri tanlangan manzarali o‘simliklar bolalarni estetik jihatdan tarbiyalashda katta ahamiyatga egadir. Yer maydonchani tashkil etish. Maydonchani atrofdagi qurilishlardan ajratish zarur. Buning uchun maydoncha atrofida chiroyli butalardan yashil devor hosil qilinadi. Bu maqsadda daraxtlar ekib, ikkinchi qatoriga esa butalar o‘tqazish ham mumkin. Bunday to‘siq sovuq shimoli-sharqiy shamollar, shahar shovqini, tutun hamda ishlab chiqarish gazlaridan yaxshi himoya qiladi. Maydonchaii ko‘kalamzorlashtirishda qanday daraxtlar ekishni o‘ylab ko‘rish lozim. Mazkur joyda ko‘p tarqalgan o‘simlik (daraxt)larni ekish lozim. Ular balandligi, shoxlarining formasi, barglarining joylashishi va shakliga ko‘ra xilmaxil (erta gullaydigan, barg yozish bilan birgalikda gullaydigan, kech gullaydigan) bo‘lishi lozim. Daraxt va butalar gul va to‘pgullariiing xususiyatlari, meva va urug‘larinnng yetilishi muddatlariga ko‘ra xilma-xil bo‘lishi kerak. Bundan tashqari, o‘simlik (daraxt)larni ekishda ularning meva va uruglarni, ayniqsa qishda, jalb qilishi e’tiborga olinadi. Daraxtzorlarni tashkil etish shakllari. Daraxt va butalar guruxi soya tushib turishi lozim bo‘lgan gazonlar, yo‘lkalarning tutashuv joylari, maydoichalar, hovuz va shu kabi joylar atrofiga ham ekilishi mumkin, Atrofiga daraxtlar ekilgan alleyalar, sharoit imkon bersa, kichik daraxtzorlar hosil qilish maqsadga muvofiqdir.Maydonchadagi daraxtlar: zarang (o‘tkir bargli, shumtol bargli, tatar zarangi), arg‘uvon—mayda bargli, qayin — yumshoq tukli va so‘galli, terak — xushbo‘y hidli, jilog‘och — yevropa jilog‘ochi, oddiy qoraqarag‘ay, chetan, eman — yozgi va qishki. Daraxtlarning ko‘pchiligi urug‘dan, terak — vegetativ, asosan qalamchadan ko‘payadi.Maydonchadagi butalar: oddiy va venger sireni, bog‘ yasmini va chubushnik, spireya (bodrezak bargli, tol bargli, chetan bargli), na’matak, kumushsimon jiyda, sariq akatsiya.Butalarni yaxshisi kuzda yoki

bahorda kurtak yozilishiga qadar ekish lozim. Butalarni urug‘idan va vegetativ (qalamcha, parxksh, ildiz bachkilar) ko‘paytiriladi. Turli yosh guruxlarda ekinzorni tashkil etish metodikasi. Kichik gurux uchun ekinzor maydoni har bir bolaga 1 kv m hisobidan (yo‘lkalarni ham qo‘shib) tashkil qilinadi. O‘rta gurux bolalari uchun norma 1,5 kv.m gacha, katta gurux bolalari uchun 1,5 kv. m. dan 2 kv. m. gacha oshiriladi. Ekinzor xajmi mahalliy sharoitga ko‘ra boshqacha bo‘lishi ham mumkin. Ekinzor uchun ajratilgan maydonchalarda eni 60 sm va qator oralari 50 — 60 sm li pushtalar qilinadi. Bundan tashqari eni 1,5 m gacha bo‘lgan markaziy yo‘lka ham qilinadi. Ish asboblarini shu yo‘lkaga qo‘yiladi. Bolalarning dam olishlari, mashg‘ulot o‘tkazish va kuzatishlari uchun stol va skameykalar qo‘yiladi:-Ekinzor atrofi past bo‘yli o‘simliklar bilan o‘raladi. Bular — navro‘zgul, kapalakgul, yer tuti, past bo‘yli astra, shuningdek zemlyanika bo‘lishi mumkin. Atrofi o‘ralgan ekinzor chiroyli ko‘rinishga ega bo‘lishi bilan birga, guruxlarni birbiridan tabiiy ajratib turadi. Kichik guruxlar ekinzori o‘yin maydonchasining yonida bo‘ladi. Bu tarbiyachiga bolalar bilan ishlashni o‘yin bilan birga qo‘shib tashkil qilishga imkon beradi. O‘rta va katta guruxlarning ekinzori umumiy bo‘ladi. Ekinzorning umumiy bo‘lishi ko‘n miqdordagi o‘simliklarni o‘stirish va kuzatish imkonini beradi hamda takror ekishga ehtiyoj qolmaydi. Maydonchada sabzavotlardan: pomidor , rediska, piyoz, petrushka, no‘xatu karam (boshkaram, gulkaram), sabzi, sholg‘om, lavlagi, bodring, qovoq ekiladi. Ko‘p yilliklardan ravoch ekiladi. Sabzavot o‘simliklarining navi ko‘p. Maydonchada mazkur oblast va shu joy uchun rayonlashtirilgan ekinlar o‘stiriladi. Kichik gurux ekinzorlarida tez o‘sadigan va eng avvalo, xom holatida iste’mol qilinadigan o‘simliklarni ekish lozim. Bular piyoz, sabzi, rediskadir. Katta gurux bolalari ular uchun salat, sabzi, sholg‘om urug‘larini sepib berishlari mumkin. O‘rta gurux ham xuddi shularni ekadi, biroq imkoni boricha ikki xil navini ekish kerak, masalan, boshdor salat va barg salat, nant sabzisi va kartoshka, qizil va oq rediska. Sabzavotlarni solishtirib, bolalar ularning umumiy belgilarini va farqlarini topishlari mumkin bo‘ladi. Yuqoridagilardan tashqari ismaloqni ham o‘stirish mumkin. Katta guruxlar ekinzorida bolalar bog‘chasi ekinzori uchun

tavsiya etilgan sabzavot o‘simliklarining barchasi ekiladi. Bu o‘rinda urug‘ va ko‘chatdan ko‘payadigan sabzavotlar o‘stiriladi. Bu karamning bir necha turlari (boshkaram, gulkaram, kolrabi, bryussel karami), pomidor, bodriig, qovoqdir. Bulardan tashqari kungaboqar, bir oz kartoshka ham ekiladi.

Sabzavotlarni ekish va ko‘chat o‘tqazish. Ekishga tanlangan urug‘lar yuqori navli, yaxshi ekish xususiyatlariga ega bo‘lishi kerak. Ekiladigan urug‘larning asosiy sifat ko‘rsatkichi — uning unib chiqishi, tozaligi va namining pastligidir. Nihollar paydo bo‘lishini tezlashtirish uchun urug‘lar namlanadi va undiriladi. Sabzi, piyoz, lavlagi urug‘lari 1—2 sutka, bodring, karam, rediska, salat, qovoq urug‘larn—8—12 soat, no‘xat — 2—6 soat suvda saqlanadi. Ekish muddatlari. O‘simliklarni ekish muddatlari turlichadir. Sovuqqa chidamli ekinlar — sabzi, petrushka, salat, rediska, ukrop dala ishlari boshlanishi bilanoq, mayning birinchi yarmida ekiladi, chunki bu o‘simliklariing nihollari bahorgn sovuqlarga bardosh bera oladi.Soyabonguldoshlarning urug‘lari (sabzi, petrushka, ukrop) va piyoz tez upmaydi, shu sababli ularni, tuproqning ustki qatlami qurimasdan oldin unib chiqishlari uchun, boshqa ekinlardan ancha oldin ekiladi.Tuproq temperaturasi 5—8°S bo‘lganda piyoz, kartoshka, sholg‘om, turup urug‘i ekiladi, shuningdek karam ko‘chati ham o‘tqaziladi.Issiqsevar ekinlar — bodring, qovoq, kabachki, pomidor, .loviya tuproq 10°gacha isiganda, bahorgi sovuqlar xavfi tugaganda akiladi.Sabzavotlardan erta hosil olish uchun qishki ekishlardan foydalaniladi. Ularningurug‘i erta unib chiqmasligi lozim. Shuni hisobga olib ekiladi. Chunki erta unib chiqqan nihollar sovuqdan nobud bo‘lishi mumkin. Bunday ekish, odatda oktabrning ikkinchi yarmida amalga oshiriladi. Qish oldidan rediska, petrushka, sabzi, salat, ukrop, ismaloqni ekish mumkin. Urug‘larni yerga ko‘mish chuqurligi. Urug‘larni yerga ko‘mish chuqurligi ularning katta-kichikligiga, ekish vaqtiga va tuproqning namligiga bog‘liqdir. Urug‘ mayda bo‘lsa uncha chuqur ko‘milmaydi. Salat, sholg‘om, bryukvaning mayda, ammo tez o‘sadigan urug‘lari 1 — 1,5 sm chuqurlikda, rediska va turup urug‘lari 1,5—2 sm chuqurlikka ekiladi. Qattaligi o‘rtacha bo‘lgan bodring va lavlagi urug‘ining nihollari ancha qalinroq tuproq qatlamini ham yorib chiqishi mumkin: ular 2—3 sm chuqurlikka ekiladi. No‘xat, loviya, dukkaklilarning yirik urug‘lari 3—5 sm chuqurlikka ekiladi.Soyabonguldoshlar (sabzi, petrushka)ning urug‘lari, shuiingdek piyoz urug‘i sekin unadi. Ular yuza ekilsa, unib chiqmaydi, chunki tuproqning yuqori qatlamn tez qurib qoladi, chuqur ekilganda esa nihollar

tuproq sathiga yorib chiqolmay halok bo‘ladi. Shuning uchun ularning urug‘larini 0,5—1 sm chuqurlikda ekib, ustidan 2 sm qalinlikda chirindi solinadi. O‘simliklarni parvarish qilish. Sabzavot o‘simliklari muntazam parvarish qilingandagina hosil beradi. Yomg‘irdan yoki sun’ny sug‘orishdan so‘ng tuproq zichlashadi va ko‘pincha qatqaloq paydo bo‘ladi. Qatqaloqdan ayniqsa soyabonguldoshla,r, piyoz va lavlagi nihollarn ko‘p zararlanadi. Qatqaloq yerni yumshatish bilan yo‘qotiladi. Begona o‘tlar o‘yeimliklarga katta zarar yetkazadi. Ular madaniy o‘simliklarga nisbatan yorug‘lik, namlik va ozuqa uchun kurashga ko‘proq moslashganlar. Begona o‘tlarga qarshi kurashning asosiy choralari o‘tash, qirqish va to‘g‘ri agrotexnikadir. Yaqin atrof yo‘llar, ariqlar chetidagi begona o‘tlarni gullagunga qadar yulib ta'shlash ham katta ahamiyatga egadir. Keyingi yillarda mulchalash, ya’ni chirindi, torf, go‘ng bilan tuproqni yopish keng tarqaldi. Bu usul o‘simliklarni begona o‘tlardan saqlaydi va tuproq ustki qatlamining fizikximiyaviy xususiyatlarini yaxshilaydi. Sabzavot ekinlarini o‘stirishda zararkunanda va kasalliklarga qarshi kurash muhim ahamiyatga ega. Zararkunandalar orasida birinchi o‘rinni hasharotlar, keyin sutemizuvchilar (kemiruvchilar), o‘rgimchaksimonlar (o‘rgimchak kaia), mollyuskalar (shilliq), ba’zi qurtlar lavlagi nematodasi) egallaydi. Ko‘pgina bakteriya va zamburug‘lar ham o‘simliklarda kasalliklarni paydo qiladi. Maydonchada zararkunandalarga qarshi kurashda profilaktika, mexanik va biologik metodlardan foydalanish mumkin. Profilaktika metodlari, ayniqsa almashlab ekishda o‘simliklarning biologik xususiyatlarini hisobga olib, uni to‘g‘ri almashtirishga rioya qilish katta ahamiyatga egadir. Bunda tuproqqa ekishdan oldin ishlov berish, shuningdek urug‘larni sepish muddatlariga rioya qilish muhimdir. Murakkab guldoshlar , ayniqsa, karam oq zamburug‘li kapalak qurtidan ko‘p zararlanadi. Unga qarshi kurashilganda kapalak qurt terib olinadi va yo‘qotiladi. Zararkunandalarga qarshi kurashda biologik metodlar yetakchi o‘rinni egallashi kerak. Bu hasharotxo‘r qushlarni qo‘riqlash va jalb qilish (maydonchada sun’iy

uyalar va qish vaqtida qushlarni boqish)dir. Maydonchaga shilliqlarni qirib tashlovchi baqalarni jalb qilish ham yaxshi natija beradi. Gulxonalarni tashkil etish. Gul o‘simliklarini ekishning eng ko‘p tarqalgai formasi klumba, rabatka (yo‘l yoqalab ketgan gulzor) va gazon (maysazor)lardir. Gulzorni bezashda manzarali o‘simliklarni to‘g‘ri tanlash (balandligi, gulining shakli va rangi, gullash vaqtiga qarab) muhimdir. Usimliklarning yorug‘lik, tuproq va namga bo‘lgan talabni ham e’tiborga olish kerak. O‘simliklarni tanlaganda klumbada erta bahordan to kech kuzgacha gul ochilib turishi nazarda tutilishi lozim. Erta bahorda ochilgan gulga ega bo‘lish uchun kuzda yerga piyozli o‘simliklar — lola, narsiss (chuchmoma) ekiladi yoki iyul oyida kapalakgul, zag‘chako‘z, dastagullar ekilib, erta bahorda ular doimiy joylariga ko‘chirib o‘tqaziladi.Bahorda zag‘cha ko‘z va narsiss, kapalakgul va chuchmomalardan chiroyli gulxonalar qilinadi. Erta bahorda gullovchilar gullab bo‘lgach, shu gulxonaga yozda gullaydigan o‘simlik ko‘chatlari ekiladi. Zag‘chako‘zlar olib tashlanadi, lola va narsisslar o‘z joyida qoladi. Kapalak gullilarni yoz oxiridan kech kuzgacha gullaydigan astralar bilan almashtirish mumkin.

Klumba (gulxona)lar. Ularning formasi murakkab bo‘lmasligi lozim. Aylana, oval va to‘g‘ri to‘rtburchak shaklidagi gulxonalarning ko‘rinishi chiroylidir. Ularni katta qilmaslik lozim. G‘ulxonani bo‘lishda uning markaziga eng baland gullar, markazdan uzoqlashgan sari o‘rta bo‘yli gullar, eng chetlariga esa past bo‘ylilari ekiladi. Chetdagilari gulxonadagi barcha gullardan past bo‘lishi kerak.Yozgi gullardan past bo‘yli astralar, barxatsalar (gulidovud), alissum, lobeliya, sinerariyalarni ekish mumkin. Bardyurlar uchun ba’zi ko‘p yillik o‘simliklar — Subulyata floksi, past bo‘yli piretrumdan foydalanish mumkin.

Rabatkalar. Bu yo‘lka chetlari, bino devorlari, ayvonlar va devorlar bo‘ylab ekiladigan uzun ensiz klumbalardir. Bu klumbalarga o‘simliklar qator qilib ekiladi. Masalan, yo‘lkadan birinchi qatorga navro‘zgulni, ikkinchi qatorga ko‘pyillik gulsapsar yoki floksni, uchinchi qatorga kartoshkagulni yoki isfarakni ekish mumkin. Gazon (maysazor)lar. Maysazorlar gulxonalar uchun yaxshi fon xizmatini o‘taydi. Ular ko‘p yilliklar va gullovchi butalar guruxlab o‘tqazilganda ayniqsa chiroyln ko‘rinadi. Maysazor uchun yer kuzda tayyorlab qo‘yiladi. Urug‘lar erta bahorda yer nam vaqtida sepiladi. Manzarali o‘simliklarni o‘stirish. Gulxonani bezashda chiroyli gullovchi butalar va o‘tsimon manzarali o‘simliklardan foydalanish mumkin. Ochiq yerda yashash davomiyligiga ko‘ra manzarali o‘simliklar ko‘p yillik, ikki yillik, bir yilliklarga bo‘linadi. Ko‘p yilliklar. Ko‘p yillik o‘simliklar guruxiga yer ustidagi qismi qishda halok bo‘ladigan o‘simliklar kiradi. Ularning hayoti tuproq ostidagi organlarida: piyoz, tugunak, ildizpoya va ildizida saqlanadi. Qishlovchi o‘simlik bahorda tez o‘sadi. Erta bahorda va kuzda gullaydigan ko‘p yillik o‘simliklarga alohida e’tibor berish lozim. Bahorda gullaydigan boychechak, za’faron, navro‘zgul, narsiss, lola dan foydalanish mumkin. Yozda gullaydigan o‘simliklar — lyupin, peon, gulsapsar, piyozgul, isfarak, diklitra, georgin, gladiolus, floks . Kech gullaydigan ko‘p yilliklar orasida ko‘pyillik astralar, shuningdek koreya xrizantemalari e’tiborga loyiqdir. Ko‘p yilliklar ko‘pincha gul tuzilishining xilma- xilligi, rangining turliligi bilan ajralib turuvchi yirik, qiyg‘os gullaydigap o‘snmlikdir. Ko‘plarining guli xushbo‘ydir. Bular gulisimbul, gulsapsar, piyozgul, narsiss, peon, lola va shu kabilardir. Ularning ko‘pchiligi uzoq muddat gullaydi. Ba’zi ko‘p yilliklar qishga chidamli (suvyig‘ar, marvaridgul, navro‘zgul, kupalnitsa, floks) bo‘ladi. Suvyig‘ar, marvaridgul, navro‘zgul kabi o‘simliklar soyaga chidamlidir, shuning uchun ularni soya joylarda ham o‘stirish mumkin.Ko‘p yillik o‘simliklar orasida tuproq ostida poya yoki ildiz poyalilari mavjud bo‘lib, ular shular yordamida yangi novda chiqarib, yon tomoniga o‘sadi. Bu gulsapsar, landishdir. Ko‘p yillik o‘simliklarni urug‘dan, tupini bo‘lib, qalamcha, piyozi, tugunak piyoz va payvandlash orqali ko‘paytiriladi. Agarda

urug‘dan ko‘paytirilgan ona o‘simlikning xususiyati yo‘qolsa, faqat vegetativ ko‘paytirishdan foydalaniladi. Urug‘i qiyin o‘sadigan o‘simliklar (peon, gulsapsar va boshqalar) yoki o‘zi sekin rivojlanadigan o‘simliklar (ko‘pgina piyozlilar) ham vegetativ usul bilan ko‘paytiriladi. Tuplarni bo‘lib ko‘paytirish ko‘p yillik o‘simlikning gullash davriga ko‘ra amalga oshiriladi. Kuzda ochyladigan — floks, kuzgi astra bahorda, bahorda ochiladigan — diklitra„ peonlar yogda ko‘paytiriladi. Chinnigul, floks, kartoshkagul va boshqalar yozgi qalamchalardan ko‘paytiriladi. Piyozli o‘simliklar — gulisumbul, narsiss, lola, liliya — piyozidan ko‘paytiriladi. Piyozli o‘simliklarning piyozini kovlaganda terib olingan mayda piyozchalar» pushtalarda o‘stiriladi: lola—1 yil, gulisumbul, liliya, muskar, narsiss, shafran — 2 yil. Mamlakatimizning o‘rta mintaqasida ko‘p yilliklar yer muzlagunicha yaxshi ildiz otishi uchun bahorda yoki erta kuzda ekiladi. Manzarali o‘simliklarni o‘stirish. Shimoliy rayonlarda o‘simliklarni kuzda ekkan ma’qul.Ko‘p yilliklarni parvarish qilish tuproqni yumshatish, begona o‘tlarni yulib tashlash, sug‘orish, ayniqsa, yozning birinchi yarmida, mulchalash, baland o‘sadiganlarini qoziqlarga bog‘lash, qishda halok bo‘lgan yer ustidagi qismlarini qirqish, ba’zi qo‘p yilliklarni qishlashga tayyorlab, ustini yopish ko‘pyilliklarni qishlashga tayyorlab ustini yopish, ko‘p yilliklarning qalinlashib o‘sib ketishini nazarda tutib ularni qismlarga ajratib yoshartirishdan tashkil topadi.Yerda qishlamaydigan ko‘p yillik o‘simliklarning ekiladigan materialini kuzgiqishki davrlarda muzlamaydigan temperaturasi 2—3°, biroq 5—6° dan yuqori va 0° dan past bo‘lmagan binolarda saqlanadi. Bular kartoshkagul tugunaklari, tugunakli begoniya, tugunak piyozli gladiolus va ildizpoyali shoyiguldir. Ikki yilliklar. Ikki yillik gul ochadigan o‘simliklarga ko‘pincha urug‘ sepilgandan sung ikkinchi yiliga gullaydigan o‘simliklar kiritiladi. Bu o‘simliklar juda chiroyli bo‘lib, yozning birinchi yarmida ochiladi. Uch xil rangli gunafsha, zag‘chako‘z, Turkiya chinniguli, dastagul eng ko‘p tarqalgan ikki yillik o‘simliklardir. Gulxonada bir vegetativ davrda foydalaniladigan gullarni bir yillik yoki yozgi o‘simliklar deyiladi. Yozgi o‘simliklar ekilgan yili ochiladi, urug‘ beradi va halok bo‘ladi. Ularning guli chiroyli bo‘lib, yozning ikkinchi yarmida

qiyg‘os ochiladi. Alissum, klarkiya, astra, xina, gulidovid, tizimgul, chinnigul, mushuko‘t, kosmeya, shabbo‘y, lobeliya, itog‘iz, lyupin, ko‘knor va shu kabilar ko‘p tarqalgan bir yillik o‘simliklardir. Yozgi o‘simliklar yashik va tuvaklarga urug‘ini sepib ko‘chat qilib ko‘paytiriladi. Ularning ko‘pchiligini yerga sepib ko‘paytirish ham mumkin. Bu usul bolalar bog‘chalari uchun ko‘chat qilish usulidan ko‘ra ma’qulroqdir. Alissum, no‘xatgul, tirnoqgul, itog‘iz, ko‘knor, nastursiya, skafioza, floks urug‘larini turli muddatlarda tuproqqa sepib o‘stirish mumkin. Qish oldidan ham sepish mumkin, bu yerning ustki qatlami yupqa muz bilan qoplangan vaqtda amalga oshiriladi. Hamma o‘simliklar ham ko‘chat qilinganda bir xilda yaxshi rivojlanavermaydi. Shuning uchun ham urug‘ni yerga ekib ko‘paytiriladi. Bular ko‘knor, shabbo‘y, nastursiyadir. Petuniya, chinnigul, no‘xatgul umuman ko‘chat qilinmaydi, shuning uchun bu o‘simliklarning ko‘chati yerga tuprog‘i bilan birga ekiladi. Yozgi o‘simliklarni o‘stirishda ulardan ba’zilari, masalan, gulidovid, xina, salviya, nastursiya, issiqsevar; boshqalari alissum, itog‘iz, chinnigul, tirnoqgul, no‘xatgul, shabbo‘y sovuqqa chidamli, ayozga bardosh berishini unutmaslik lozim. Shuning uchun ularni turli vaqtlarda bevosita yerga ekiladi. Chirmashuvchi o‘simliklar maydonchani ko‘kalamlashtirishda juda zarurdir. Binolar, xo‘jalik qurilmalari, devorlarda chirmashib o‘sadigan o‘simliklar maydonchani bezab turadi. Chirmashuvchi o‘simliklar tez o‘sadi, ularning poyalari egiluvchan va uzun, barglari va gullari chiroyli bo‘ladi. Bulardan eng ko‘p tarqalganlari: karnaygul, nastursiya, loviya, no‘xatguldir. Chirmashuvchilarni urug‘i ekib ko‘paytiriladi. Tuproq yaxshi ishlangan, yumshoq va o‘gitlangan bo‘lishi kerak. Ularni parvarish qilish: o‘toq, yumshatish, sug‘orish va o‘g‘itlashdan iboratdir. Mevali bog‘. Joy va ekinni tanlash. Mevali daraxtlar (olma va nok) maxsus joy va tuproq talab qiladi, chunki ularning ildiz sistemasi chuqur joylashadi va bir joyda o‘sadi. Mevali daraxtlar uchun eng yaxshi joy maydonchaning bir oz ko‘tarilgan, sovuq shamollardan himoya qilingan qismidir. Tuproqning mevali daraxtlar uchun yaroqliligini shu joyda o‘sayotgan o‘simliklarga ko‘ra baholash mumkin. Mevali daraxtlar dub, zarang, shumtol bor joylarda yaxshi o‘sishi

aniqlangan. Bu daraxtlar mezalilarning yo‘ldoshlari hnsoblanadi. Mevali daraxtlar og‘ir loytuproqdan ko‘ra yengil tuproqlarda yaxshi o‘sadi. Tuproqdagi qatlami ham ahamiyatga egadir. U suv o‘tkazadigan bo‘lishi kerak. Suvning ko‘p bo‘lishi va sizot suvlarning yaqinligi ildiz sistemasining halok bo‘lishiga olib keladi. Ekish. Odatda ikki yillnk, plastik moddalar zapasi ko‘proq, tutishi yaxshi bo‘lgan ko‘chatlar ekiladi. Shuning ucho‘n ular ancha chidamliroq bo‘ladi. Ko‘chat bahor va kuzda ekilishi mumkin. Bahorda ekish uchun chuqurcha kuzda, kuzda ekish uchun esa, chuqurcha ekishdan kamida 2 hafta oldin kovlanadi. Ekilganda ildiz bo‘g‘imi tuproq yuzasidan 2—3 sm pastda bo‘lishi kerak. Ekilgan ko‘chatlarni qoziqqa bog‘lab, suv qo‘yiladi va uchi kesiladi. Bundan maqsad ortiqcha bug‘lanishnnng oldini olish uchun barglarni kamaytirishdir. Meva beradigan buta va o‘simliklar. Meva beruvchi o‘simliklar tez hosilga kiradi. Ular past temperaturaga chidamlidir. Mevali ko‘chatlardan tez hosil olish mumkin, u qimmat ham emas. Yer tuti (zemlyanika). Yumshoq mevalilar orasida bu eng ko‘p tarqalgandir. Buning sababi uning qimmatli xo‘jalik qiymatiga egaligidir. Zemlyanika — ko‘p yillik o‘tsimon o‘simlik, tupi katta bo‘lmaydi, ildiz sistemasi ham chuqurjoylashmaydi. Ko‘pincha gajaklarda paydo bo‘luvchi to‘pbarglar orqali ko‘payadi. To‘pbarglar ona o‘simlikning yotuvchi poyalaridir. Ekish materiali yoshi 2—3 yildan ortiq bo‘lmagan o‘simliklardan tayyorlanadi. Zemlyanika tuproqqa ortiqcha talabchan emas, biroq u hazo o‘tkazadigan, yetarlicha oziqli va juda nam bo‘lmasligi kerak. Zemlyanika maydonchalaridan faqat 4—5 yil foydalaniladi. So‘ngra u kovlab tashlanadi. Yangi maydoncha toza navli ekish materialidan barpo qilinadi. Ko‘chat kuz va bahorda tayyorlanadi. Eng qulay ekish muddatlari avgust o‘rtalaridan sentabr o‘rtalarigachadir. Malina. Yarim buta, ko‘p yillik, ildizli, bir va ikki yillik, novdali o‘simlikdir. Bir yillik novda hosil bermaydi, ular vegetativ davrda o‘sishdan to‘xtaydi va meva kurtaklarini hosil qiladi. Kelgusi yilda shu kurtaklardan novdalar chiqib, gul va meva paydo bo‘ladi. Malina ildiz bachkilaridan ko‘payadi. Iliq mo‘tadil nam yerni yoqtiradi. Uta ho‘l yerda unmaydi, o‘ta quruq joylarda esa unchalik rivojlanmaydi

va qurib qoladi. Har yili ildiz bachkilari har bir 12—15 sm ga ko‘pi bilan bitta novda qoldirilib olib tashlanadi. Malina ko‘chatining uzoq yashashi tuproq sharoiti va parvarishga bog‘liqdir. Malina o‘rtacha 10—15 yil yashaydi. Ekilgandan keyingi yilida hosilga kiradi. To‘rtinchi va beshinchi yilda hosili maksimal bo‘lib, shu darajada taxminan 10 yil turadi. Shundan so‘ng butalar qarib, mevalari maydalashadi. Smorodina. Uning bir necha turlari: qora, qizil va oq turlari mavjud. Eng qimmatlisi qora smorodinadir, 2—3 yilligi eng ko‘p hosil beruvchi hisoblanadi. Smorodnna va krijovnik parxesh, butalarni bo‘lish va qalamcha qilish usullari bilan ko‘paytiriladi. Qora smorodina og‘ir, biroq o‘ta nam bo‘lmagan qumoq tuproqni yoqtiradi, shuning uchun smorodinaga maydonchaning pastki qismlari ajratiladi. Quruq joylarda u mayda, to‘kiladigan meva beradi. Qushlar uchun donxo‘rak va uyalar. Bolalar bog‘chasi maydonchasida qushlarni butun yil davomida kuzatish mumkin. Qushlarni jalb qilish usullaridan biri ularni qishda boqishdir. Kuz kela boshlagan sari qushlar odamlar yashaydigan joylar yaqiniga uchib kela boshlaydi. Bular chumchuq, qarg‘a, katta chittak, sa’va, snigerlardir. Xuddi mana shu vaqtlarda maydonchada donxo‘rak va uyalarni o‘rnata boshlash kerak. Eng oddiy donxo‘rak — don tokchasidir (hajmi 50x60 sm, chetlari bir oz ko‘tarilgan taxta). Uni daraxtga, derazaga, yog‘ochga osib qo‘yish mumkin. Donxo‘rak — stolcha va oziq uychasi ancha qulay, chunki ularning usti yopiq bo‘lib, oziqni yomg‘ir va qordan saqlaydi. Qushlarni derazadan boqishda ularni xonadan ko‘rib turish imkonini beradigan donxo‘raklar qulaydir. Qushlar bu vaqtda o‘zlari yaxshi ko‘rinib tursalarda, kuzatilayotganliklarini sezmaydilar. Bunday donxo‘rakni bir litrlik shisha bankadan qilish mumkin. Yonboshlatib balkon panjarasiga bog‘lab qo‘yilgan bunday shnsha banka dsraza donxo‘ragi rolini bajaradi. Qushlar ozig‘i xilma-xildir. Bu yovvoyi holda o‘suvchi o‘simliklar, qayin, olxa, repeynik, otquloqning urug‘ va mevalaridir. Qovoq, tarvuz, pista urug‘lari ham qushlar uchun yaxshi oziqdir. Bu oziqlarni katta chittak sevib yeydi. Chittaklarning qishdagi sevimli oziqlari — tuzlanmagan yog‘dir. Qushlar oq non

ushoqlarini ham yeydilar. Ryabina va kalinaning mevalari, shuningdek daraxtda qolgan shumtol urug‘lari snegir uchun yaxshi ozuqa hisoblanadi. Sun’iy inlar. Maydonchada sun’iy inlarni ommaviy osish chittak, chug‘urchuq, hasharotxo‘r kabi qushlarni jalb qilishda yaxshi natijalar beradi. Qo‘pincha taxtadan chittak va chug‘urchuq uchun inlar tayyorlanadi. Inning o‘lchovi uch ko‘rsatkich bilan: tubining maydoni, chuqurligi (tagidan tuynugigacha bo‘lgan oraliq) va tuynug‘ning o‘lchamiga ko‘ra aniqlanadi. Chug‘urchuqlar inining eng qulay o‘lchovi—14x14 sm, hasharotxo‘rlarga — 9X9 sm, chittaklarga —12X12 sm dir. Chittak va chug‘urchuqlarga in yasashda taxtaning qalinligi 1,5 sm, yaxshisi 2,5 sm bo‘lgani ma’qul. In uchun faner yaramaydi. Yaxshi inlar quyidagi talablarga javob berishi kerak: mustahkam qoqilishi, teshiklar qoldirilmasligi, tayyorlash usuli sodda bo‘lishi kerak. Taxtalarning faqat tashqi tomonini randalash lozim, chunki agarda ichki tomoni randalansa qushning silliq devordan chiqishi qiyin bo‘ladi. Tuynuk in tomiga yaqin bo‘lishi zarur. In tuynugidan in tomigacha bo‘lgan oraliq taxminan tuynuk diametriga teng. Inning tuynugi dumaloq, tomi esa olinadigan qilinadi. Qushlar inni egallashlari uchun ularni to‘g‘ri osish muhimdir. Inlar yoz va kuzda osiladi. Qushlar uchun inlar juda zarur, chunki qpshlovchi qushlar sovuq tunlarda shu yerda jon saqlaydilar. In tuynugining yo‘nalishi turli qushlar uchun turlichadir: hasharotxo‘rlar sharqiy yo‘nalishni, katta chittaklar esa — g‘arbiy yo‘nalishni ma’qul ko‘radilar.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Maktabgacha yoshdagi bolalarni rivojlanishiga qo‘yiladigan Davlat talablari. Toshkent 2008 y. 2. O.U.Xasanboyeva, X.D.Djabborova. «Bolalarni tabiat bilan tanishtirish metodikasi». T., “Cho‘lpon” 2007 y. 3. Q.Haydarov. S.Nishonova. Tabiatshunoslik asoslari va bolalarni atrof-tabiat bilan tanishtirish. T., “O‘qituvchi” 1992 y. 4. P.A.Yusupova. Maktabgacha yoshdagi balalarga ekologik tarbiya berish. 5. T., “O‘qituvchi” 1995 y. 6. O.Xasanboyeva va boshqalar. “Pedagogika tarixi”. Qo‘llanma. T., “O‘qituvchi” 1997 y.

Похожие

MTMning yer maydonchalari

Jismoniy tarbiya mashg‘ulotlaridagi asosiy harakat turlari (4-Amaliy mashg‘ulot)

Maktabgacha yoshdagi bolalarni rasm chizish faoliyatiga o‘rgatish (4-amaliy mashg‘ulot)

MTMda tabiat bilan tanishtirishning mazmuni (2-Amaliy mashg‘ulot)

Tasviriy faoliyat mashg‘ulotlarini o‘tkazish texnologiyalari (1-amaliy mashg‘ulot)