MTMda tabiat bilan tanishtirishning mazmuni (2-Amaliy mashg‘ulot) - Дошкольное и начальное образование - Рефераты

MTMda tabiat bilan tanishtirishning mazmuni (2-Amaliy mashg‘ulot)

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

19.560546875 KB

MTMda tabiat bilan tanishtirishning mazmuni (2- Amaliy mashg‘ulot) Reja: 4. 1.Bolalarning umumpsixologik rivojlanishida tabiat asosiy omil sifatida. 5. 2.Tabiat bilan tanishtirish metodikasining vazifalari 6. 3.Tabiat haqidagi beriladigan bilimlar mazmunining bolalar yoshiga mos kelishi zarurligi. 7. Tabiat bilan tanishtirish prinsiplari. 8. Tabiat bilan tanishtirish dasturining tuzilishi.

Bolalarning umumpsixologik rivojlanishida tabiat asosiy omil sifatida. Tabiat — bitmas-tuganmas xazinadir. O‘simliklar dunyosi, xayvonot olami yosh qalbning to‘g‘ri o‘sib shakllanishida, tabiatda bo‘ladigan voqeahodisalarning sir-asrorini o‘rganib voyaga yetishida katta manba bo‘lib xizmat qiladi. I.P.Pavlov ta’limotiga ko‘ra, insonning tabiatdagi narsa va hodisalardan olayotgan ta’siri birinchi signal sistemasini, ularni ifodalovchi so‘z esa, ikkinchi signal sistemasini hosil qiladi. Bilishning hissiy tomoni birinchi signal sistemasi bilan bog‘liq, bu ko‘rgazmali, obrazli tafakkurga asoslangan bo‘lib, miya po‘stlogidagi muvaffaqiyatli bog‘lanishni o‘z ichiga oladi, ya’ni tashqi dunyodagi narsa va hodisalarni sezishda, idrok qilishda va tasavvurda bevosita aks etadi. Bilimning ratsional tomoni, abstrakt tafakkur, ya’ni tushunchalarning hosil bo‘lish jarayoni ikkinchi signal sistemasi bilan bog‘liqdir. Ikkinchi signal sistemasi tashqi dunyo bilan faqat birinchi signal sistemasi orqali aloqa olib boradi, shuning uchun tafakkur sezgi va idroksiz bo‘lish, biron narsa haqida aniq tasavvurga ega bo‘lmay turib tushuncha hosil qilinishi mumkin emas. “Hissiy bilimning fiziologik asosi — ko‘rish, eshitish, hid bilish, teri, harakatlantiruvchi va boshqa analizatorlarning birgalikdagi faoliyatidir” - degan edi I.P.Pavlov. O‘zlashtirishda qancha ko‘p analizatorlar birgalikda ishtirok etsa, tasavvur va tushuncha shunchalik aniq, boy va ma’noli bo‘ladi. Demak, bolalarni tabiat bilan tanishtirish asosiga birinchi navbatda ko‘rgazmalilikni qo‘yish kerak, ya’ni narsa va hodisalar ularaing sezgi a’zolariga bevosita ta’sir etishi, bolalar narsalarni ko‘rib, qo‘l bilan ushlab ko‘rishlari, eshitib, hidlab ko‘rishlari, ta’mini tatib ko‘rishlari, ya’ni ularning xususiyatlarini seza bilish imkoniyatlariga ega bo‘lishlari shart. Uyda, sayrda, o‘yinlarda va mehnatda, tabiatdagi narsa va hodisatarni bolalarga ta’sir etishi natijasida ularda seza bilish tajribalari to‘planib boradi. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar bog‘chaga ketayotganlarida ko‘chadagi ob- havo sharoiti (sovuq, issiq, iliq va namlik)ni seza oladilar. Qo‘llarini yuvganlarida, cho‘milish vaktida, o‘yinlarda suvning xususiyatlarini (sovuqligi, iliqligi,

sachrashi, toshlarning suvda cho‘kishi yoki yog‘ochning suzib yurishi)ni payqay oladilar. Xayvonlarni parvarish qilishda esa ularning harakatlarini, odatlarini bilib oladilar. Bola tabiat bilan yaqin munosabatda bo‘lishi natijasida, undagi narsa va hodisalarni yaqqol ko‘rib, idrok qilish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Lekin ko‘pincha bola narsalarni payqamay qolishi yoki muhim bo‘lmagan tomonlarga diqqat qilib, idrok qilgan narsalarini noto‘g‘ri tasvirlashi mumkin. 3-4 yoshdagi bola uchayotgan qushlarni hamma vaqt ham sezmasligi mumkin. Xayvonlarni uchratganda u birinchi navbatda uning kattaligiga e’tibor beradi, akvariumda suzib yurgan baliqni ko‘rsatib uni «yuryapti» yoki «qanotlarini silkityapti», - deb aytadi. Bundan ma’lum bo‘ladiki, bolani tabiat bilan tanishtirishda unga hodisa yoki narsani ko‘rsatishning o‘zigina kifoya qilmaydi. O‘rgatish jarayonida maqsadga muvofiq rahbarlik qilinishi zarur. Bu esa tarbiyachining bolaning idrokini yo‘lga soladigan, diqqatini ko‘rish va eshitishi muhim bo‘lgan narsa va hodisalarga to‘g‘ri yo‘naltiruvchi so‘zlarida ifodalanadi. Maktabgacha tarbiya yoshida tabiatni o‘rganish ko‘proq ona tilini bilish bilan yaqindan bog‘liqdir. Bu yoshda sezib idrok qilishdan ko‘ra so‘z bilan aytib idrok qilish mustahkam o‘zlashtiriladi. Sezib idrok qilishda tabiat haqidagi hamma bilimlarni boshlang‘ich manbai ekanligini doimo nazarda tutish kerak, aniqroq qilib aytganda, bolalar ongida haqiqatni aks etadi. Tushuncha - bu miyaning analitik-sintetik faoliyatining natijasidir. Tabiatdagi narsa va hodisalarning bir necha marta sezib idrok qilinishi, ularning boshqalari bilan taqqoslab ko‘rilishi, ulardagi eng muhim belgilarning so‘zlarda aks ettirilishi natijasida tushuncha hosil bo‘ladi. Tushuncha bolalar faoliyatida o‘yin va mehnatda o‘zlashtiriladi va tekshirib ko‘riladi. Maktabgacha ta’lim muassasalarida bolalarni ma’naviy yetuk, axloqli, pok insonlar qilib voyaga yetkazishda tabiat bilan tanishtirish metodikasi fani muhim ahamiyat kasb etadi. Uning maqsadi, maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarni maktabga tayyorlash, tabiat bilan tanishtirish jarayonida tabiatga extiyotkorona

munosabatda bo‘lish, Vatanga mehrli bo‘lish, ekologik ta’limtarbiyani amalga oshirish, tabiat haqida mukammal bilimga ega bo‘lgan yoshlarni tarbiyalashdir. Tabiat bilan tanishtirish metodikasining vazifasi bolalarni: -o‘z o‘lkasi tabiati bilan tanishtirish; -ona Vatanga mehr muxabbatini uyg‘otish; -tengdoshlari va kattalar mehnatlarini qadrlashga o‘rgatish; -tabiat orqali psixik jarayonlarni rivojlantirish (sezgilar, idrok, xotira, xayol, nutq, diqqat); Bolalarning jonsiz tabiat hodisalari, o‘simliklar va xayvonlar, inson mehnati haqidagi tushuncha va tasavvurlarini kengaytirish haqida boyitish, shuningdek, o‘simliklar o‘stirish, xayvonlarni parvarish qilishda bolalarda oddiy ko‘nikmalar hosil qilish ta’lim berishning asosiy vazifalaridan hisoblanadi. Bunda bolalarda kuzatuvchanlik, bilimga qiziqish, tafakkur va mantiqiy nutq rivojlanadi, so‘z boyligi ortadi, yangi tushunchalar hosil bo‘ladi. Bolalarda mehnatni sevish, o‘zgalar mehnatini qadrlash, o‘simlik va xayvonlarni asrash, ularni parvarish qilish, o‘z Vatanini, tabiatni sevish, tabiat go‘zalliklarini ko‘ra olish kabi hislatlarni o‘stirish orqali tarbiyaviy vazifalar hal qilinadi. Maktabgacha ta’lim muassasalarida tabiat bilan yaqindan tanishtirmasdan turib, bolalarni jismonan rivojlantirish, nutq va tafakkurlarini boyitish vazifalarini amalga oshirish mumkin emas. Tabiat bilan tanishtirishning bolalarni aqliy jihatdan o‘sishiga ta’siri kattadir. Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarni tabiat bilan tanishtirishda talim- tarbiya jarayonida ularning ongida atrofni o‘rab olgan dunyo haqida hissiy tajribaga asoslangan aniq bilimlar hosil qilish muhimdir. Haqiqatni to‘g‘ri aks ettiruvchi bilimlar berilmasi, bolalarda tabiat haqida noto‘g‘ri tushunchalar hosil bo‘ladi. Yoshlarga estetik tarbiya berishdan maqsad — shaxsning estetik didi va idealini tarkib toptirish, tevarak-atrofdagi narsalarni to‘g‘ri qabul qilish qobiliyatlarini har tomonlama o‘stirishdir. Estetik tarbiya bolaga did bilan

kiyinish, yurish-turish, mehnat qilish, omma orasida o‘zini to‘g‘ri tuta bilish kabi hislatlarni singdiradi. Ayniqsa, ona tabiatni sevish va undan zavq olish, ya’ni go‘zallikni his qilishni o‘rgatadi. Gul va mevalarning hidi, shakli va ranglari, qushlarning sayrashi, ariqlarda suvning jildirab oqishi, qishda qorning g‘ichirlashi - bularning hammasi bolalarda tabiatdagi narsa va hodisalarni tasavvur etishga imkon beradi va ularda estetik hissiyoini tarbiyalashda va o‘stirishda boy material bo‘lib xizmat qiladi. Bog‘cha yoshidagi bolalarda bunday estetik tuyg‘ularning o‘sishi esa, o‘z navbatida san’atni, hayotni, tabiatni sevish, uni tushunish va o‘rganish uchun zarur shart-sharoit yaratadi. Avval tabiat go‘zalligini, so‘ngra san’at go‘zalligini his etish kerak. Tabiatdagi va san’atdagi go‘zallik bilan tanishish bolaning aql-idroki va his- tuyg‘ularini tarbiyalabgina qolmay, balki uning axloqini, aqliy xayol va fantaziyasini ham rivojlantiradi. Bog‘cha yoshidagi bolani tabiat bilan tanishtirishda uni zavqlantirish, estetik his-tuyg‘ularni hosil qilish oson ish emas. Uning tabiat go‘zalliklarini ko‘ra bilishi, ulardan baxramand bo‘lishi, qalbida havas, qiziqish, hayajonlanish hislarining uyg‘onishi uchun oylar, yillar kerak bo‘ladi. Bolani estetik tarbiyalashni tabiatga sayohat, sayrlar yoki bog‘cha hovlisidagi hushmanzara gullarni, chiroyli bog‘ hovlilarini kuzatish orqali amalga oshirsa bo‘ladi. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarni tabiat orqali estetik ruxda tarbiyatashni tabiatning istagan faslida amalga oshirish mumkin. Tabiat vositasida tarbiya berish umumiy tarbiyaning bir kismi bo‘lib, u o‘z oldiga bolalarning yosh xususiyatlarini, bilish jarayonlari, qobiliyatlarini yaxshi bilgan holda tarbiya berishni vazifa qilib qo‘yadi. Maktabgacha tarbiya ishida uning ko‘p qirralari borki, bu pedagogika fani qonuniyatlarini o‘rganish bilan shug‘ullanadigan juda keng ijtimoiy hodisadir. Biz bolalarni tabiat bilan tanishtirar yekanmiz. avvalo. pedagogika fanining asoschilarini aytib o’tgan fikrlariga asoslanamiz. G‘arbning ilg‘or pedagoglaridan Y..A.Komenskiy bolalarga beriladigan bilim hayotiylikka va ko‘rgazmalilikka asoslanishi kerak; - degan edi. Bolalarga tabiat orqali beriladigan bilimlar turlicha

metod va usullar bilan olib boriladi va ekskursiya, sayr, ta’limiy o‘yinlar orqali mustahkamlanib chuqurlashtiriladi. Dasturning tabiat bilan tanishtirish bo‘limiga materiallar quyidagi prinsiplar asosida tanlanadi: Bolalarni tabiat bilan tanishtirish prinsiplari Bolalar yoshiga mos jonli va jonsiz tabiat haqida oddiy tushunchalar berish bolalarga beriladigan bilimlar oddiy bo‘lishi bilan birga ilmiy aniq bo‘lishi kerak. Masalan: o‘simlikni yorug‘likka, suvga, issiqlikka bo‘lgan ehtiyoji. Bolalarga beriladigan bilimlarning barchasi ko‘rgazma asosida berilishi shart. O‘z o‘lkasi tabiati haqida chuqur bilim berish. Tabiatshunoslikning barcha sohalari (botanika, zoologiya, astronomiya) haqida bilim berish. Yuqorida aytib o‘tilgan prinsiplar bir-biri bilan bog‘liq holda olib boriladi. Bolalarni tabiat bilan tanishtirishda ilmiylilik prinsipiga rioya qilinadi. Beriladigan tabiat haqidagi bilimlar ilmiy bo‘lishi bilan birga bolalar tushunadigan bo‘lishi zarur. Masalan: Erta bahorda kunlar isiydi. Kunlar isigani sababli daraxtlar kurtak chiqaradi. Osmon ko‘m-ko‘k tus oldi biz endi bog‘cha yer maydonchasiga ekin yekishimiz mumkin. Mana shunday oddiy misollar orqali bolalar aniq va ilmiy asosda tushunchalarga ega bo‘ladilar. Ilmiy prinsip bolalar yoshiga mos bo‘lsagina samarali natija beradi. Bu haqda Y.A.Komenskiy shunday degan: Oddiydan - murakkabga, yaqindan- uzoqqa, tanishdan-notanishga tomon borish kerak. Bu prinsiplar dasturdagi tabiat bilan tanishtirish bo‘limida o‘z aksini topgan. Biz bolalarni tabiat bilan tanishtirishda bevosita o‘zlariga yaqin bo‘lgan, atroflarini o’rab turgan tabiat bilan tanishtirishdan boshlaymiz. Bolalarga avval mtmdagi daraxtlar so‘ngra o’rmondagi daraxtlar haqida bilim beramiz. Demak, biz yaqindan-uzoqqa tomon degan qoidaga rioya qilishimiz zarur. Biz bolalarga bilim berishda ularning avvalgi bilimlariga tayanamiz. Shundagina ular yangi bilimni chuqur o‘zlashtirib oladilar. Bolalarga beriladigan bilim ilmiy, bolalar yoshiga mos bo‘lsa-y, ular ko‘rgazmasiz bo‘lsa, bolalar yaxshi tushunmaydilar.

Y.A.Komenskiy shunday degan: "Avval sezgilarda bo‘lmagan narsa, intellektda ham buliaydi". Shundan kelib chiqib hissiy tajribani bilish va o‘rganish asosida quyidagi ko‘rgazmalilik prinsipini asoslab berdi. Ko‘rgazmalilik faqat buyum, hodisalarni ko‘rib idrok etish emas, balki ularni hamma sezgi organlarini jalb qilgan holda idrok qilishdan iborat. Bu didaktikaning oltin qoidasi hisoblanadi. Agar biror bir predmetni bir necha sezgi organlari bilan idrok qilish mumkin bo‘lsa, shu narsani idrok qilish uchun bir yo‘la bir necha sezgi organlarini ishga solish lozim. Agar o‘rganilayotgan predmetni ko‘rish imkoni bo‘lmasa, ularning sur’atlari yoki modellariga murojaat qilish lozim. Demak, ko‘rgazmalilik bolalarni abstrakt tushunchalarini real anglashga olib keladi. Yensiklopedik so‘zi grekcha so‘z bo‘lib, barcha fanlarni har tomonlama bilim olish, bilimlar yigindisi manosida qo‘llaniladi Bolalar osmon jismlarini astronomiyadan, o‘zi tug‘ilib o‘sgan shahar, qishloq, voha, daryo, tog‘larning nomlarini geografiyadan; O‘simliklar nomlari, ularning o‘ziga xos xususiyatlari botanikadan bilib boradilar. Tabiatshunoslik bilimlarini oddiydan - murakkabga tizimli ravishda yaqindan - ya’ni o‘z o‘lkasi tabiatidan boshlab uzoq ya’ni boshqa o‘lka tabiatini tanish, o‘rganish asosida amalga oshiriladi. O‘z o‘lkasi tabiati bilan tanishish bevosita bolani tevarak - atrofdagi, bog‘chasidagi yer maydonchasidagi O‘simliklar, gullar, ko‘chatlar, daryo va ko‘l nomlari, tog‘lar, yo‘lda uchraydigan maysalar nomi, hayvonot olami; ya’ni bola kundalik hayoti davomida duch keladigan jonli va jonsiz tabiat bilan tanishishdan boshlash zarur. Shu tizim asosida ish tashkil etilsa, o‘zga o‘lkaning tabiati bilan tanishish yengil, oson kechadi.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Maktabgacha yoshdagi bolalarni rivojlanishiga qo‘yiladigan Davlat talablari. Toshkent 2008 y. 2. O.U.Xasanboyeva, X.D.Djabborova. «Bolalarni tabiat bilan tanishtirish metodikasi». T., “Cho‘lpon” 2007 y. 3. Q.Haydarov. S.Nishonova. Tabiatshunoslik asoslari va bolalarni atrof-tabiat bilan tanishtirish. T., “O‘qituvchi” 1992 y. 4. P.A.Yusupova. Maktabgacha yoshdagi balalarga ekologik tarbiya berish. 5. T., “O‘qituvchi” 1995 y. 6. O.Xasanboyeva va boshqalar. “Pedagogika tarixi”. Qo‘llanma. T., “O‘qituvchi” 1997 y.

Похожие

MTMda tabiat bilan tanishtirishning mazmuni

Bolalarni tabiat bilan tanishtirish metodlari (3-Amaliy mashg‘ulot)

Bolalarni tabiat bilan tanishtirishning shart sharoitlari

Bolalarni tabiat bilan tanishtirishning ish shakllari

Tabiat bilan tanishtirish metodikasining fan sifatida shakllanishi (1-Amaliy mashg‘ulot)