МТМда табиат билан таништиришнинг мазмуни (2-Амалий машғулот) - Дошкольное и начальное образование - Рефераты

МТМда табиат билан таништиришнинг мазмуни (2-Амалий машғулот)

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

20.150390625 KB

МТМда табиат билан таништиришнинг мазмуни (2-Амалий машғулот) Режа: 1.Болаларнинг умумпсихологик ривожланишида табиат асосий омил сифатида. 2.Табиат билан таништириш методикасининг вазифалари 3.Табиат ҳақидаги бериладиган билимлар мазмунининг болалар ёшига мос келиши зарурлиги. 4. Табиат билан таништириш принциплари. 5. Табиат билан таништириш дастурининг тузилиши .

Болаларнинг умумпсихологик ривожланишида табиат асосий омил сифатида. Табиат — битмас-туганмас хазинадир. Ўсимликлар дунёси, хайвонот олами ёш қалбнинг тўғри ўсиб шаклланишида, табиатда бўладиган воқеаҳодисаларнинг сир-асрорини ўрганиб вояга етишида катта манба бўлиб хизмат қилади. И.П.Павлов таълимотига кўра, инсоннинг табиатдаги нарса ва ҳодисалардан олаётган таъсири биринчи сигнал системасини, уларни ифодаловчи сўз эса, иккинчи сигнал системасини ҳосил қилади. Билишнинг ҳиссий томони биринчи сигнал системаси билан боғлиқ, бу кўргазмали, образли тафаккурга асосланган бўлиб, мия пўстлогидаги муваффақиятли боғланишни ўз ичига олади, яъни ташқи дунёдаги нарса ва ҳодисаларни сезишда, идрок қилишда ва тасаввурда бевосита акс этади. Билимнинг рационал томони, абстракт тафаккур, яъни тушунчаларнинг ҳосил бўлиш жараёни иккинчи сигнал системаси билан боғлиқдир. Иккинчи сигнал системаси ташқи дунё билан фақат биринчи сигнал системаси орқали алоқа олиб боради, шунинг учун тафаккур сезги ва идроксиз бўлиш, бирон нарса ҳақида аниқ тасаввурга эга бўлмай туриб тушунча ҳосил қилиниши мумкин эмас. “Ҳиссий билимнинг физиологик асоси — кўриш, эшитиш, ҳид билиш, тери, ҳаракатлантирувчи ва бошқа анализаторларнинг биргаликдаги фаолиятидир” - деган эди И.П.Павлов. Ўзлаштиришда қанча кўп анализаторлар биргаликда иштирок этса, тасаввур ва тушунча шунчалик аниқ, бой ва маъноли бўлади. Демак, болаларни табиат билан таништириш асосига биринчи навбатда кўргазмалиликни қўйиш керак, яъни нарса ва ҳодисалар улараинг сезги аъзоларига бевосита таъсир этиши, болалар нарсаларни кўриб, қўл билан ушлаб кўришлари, эшитиб, ҳидлаб кўришлари, таъмини татиб кўришлари, яъни уларнинг хусусиятларини сеза билиш имкониятларига эга бўлишлари шарт.

Уйда, сайрда, ўйинларда ва меҳнатда, табиатдаги нарса ва ҳодисатарни болаларга таъсир этиши натижасида уларда сеза билиш тажрибалари тўпланиб боради. Мактабгача тарбия ёшидаги болалар боғчага кетаётганларида кўчадаги об-ҳаво шароити (совуқ, иссиқ, илиқ ва намлик)ни сеза оладилар. Қўлларини ювганларида, чўмилиш вактида, ўйинларда сувнинг хусусиятларини (совуқлиги, илиқлиги, сачраши, тошларнинг сувда чўкиши ёки ёғочнинг сузиб юриши)ни пайқай оладилар. Хайвонларни парвариш қилишда эса уларнинг ҳаракатларини, одатларини билиб оладилар. Бола табиат билан яқин муносабатда бўлиши натижасида, ундаги нарса ва ҳодисаларни яққол кўриб, идрок қилиш имкониятига эга бўлади. Лекин кўпинча бола нарсаларни пайқамай қолиши ёки муҳим бўлмаган томонларга диққат қилиб, идрок қилган нарсаларини нотўғри тасвирлаши мумкин. 3-4 ёшдаги бола учаётган қушларни ҳамма вақт ҳам сезмаслиги мумкин. Хайвонларни учратганда у биринчи навбатда унинг катталигига эътибор беради, аквариумда сузиб юрган балиқни кўрсатиб уни «юряпти» ёки «қанотларини силкитяпти», - деб айтади. Бундан маълум бўладики, болани табиат билан таништиришда унга ҳодиса ёки нарсани кўрсатишнинг ўзигина кифоя қилмайди. Ўргатиш жараёнида мақсадга мувофиқ раҳбарлик қилиниши зарур. Бу эса тарбиячининг боланинг идрокини йўлга соладиган, диққатини кўриш ва эшитиши муҳим бўлган нарса ва ҳодисаларга тўғри йўналтирувчи сўзларида ифодаланади. Мактабгача тарбия ёшида табиатни ўрганиш кўпроқ она тилини билиш билан яқиндан боғлиқдир. Бу ёшда сезиб идрок қилишдан кўра сўз билан айтиб идрок қилиш мустаҳкам ўзлаштирилади. Сезиб идрок қилишда табиат ҳақидаги ҳамма билимларни бошланғич манбаи эканлигини доимо назарда тутиш керак, аниқроқ қилиб айтганда, болалар онгида ҳақиқатни акс этади. Тушунча - бу миянинг аналитик-синтетик фаолиятининг натижасидир. Табиатдаги нарса ва ҳодисаларнинг бир неча марта сезиб идрок қилиниши, уларнинг бошқалари билан таққослаб кўрилиши, улардаги энг муҳим белгиларнинг сўзларда акс эттирилиши натижасида тушунча ҳосил бўлади.

Тушунча болалар фаолиятида ўйин ва меҳнатда ўзлаштирилади ва текшириб кўрилади. Мактабгача таълим муассасаларида болаларни маънавий етук, ахлоқли, пок инсонлар қилиб вояга етказишда табиат билан таништириш методикаси фани муҳим аҳамият касб этади. Унинг мақсади, мактабгача таълим ёшидаги болаларни мактабга тайёрлаш, табиат билан таништириш жараёнида табиатга эхтиёткорона муносабатда бўлиш, Ватанга меҳрли бўлиш, экологик таълимтарбияни амалга ошириш, табиат ҳақида мукаммал билимга эга бўлган ёшларни тарбиялашдир. Табиат билан таништириш методикасининг вазифаси болаларни: -ўз ўлкаси табиати билан таништириш; -она Ватанга меҳр мухаббатини уйғотиш; -тенгдошлари ва катталар меҳнатларини қадрлашга ўргатиш; -табиат орқали психик жараёнларни ривожлантириш (сезгилар, идрок, хотира, хаёл, нутқ, диққат); Болаларнинг жонсиз табиат ҳодисалари, ўсимликлар ва хайвонлар, инсон меҳнати ҳақидаги тушунча ва тасаввурларини кенгайтириш ҳақида бойитиш, шунингдек, ўсимликлар ўстириш, хайвонларни парвариш қилишда болаларда оддий кўникмалар ҳосил қилиш таълим беришнинг асосий вазифаларидан ҳисобланади. Бунда болаларда кузатувчанлик, билимга қизиқиш, тафаккур ва мантиқий нутқ ривожланади, сўз бойлиги ортади, янги тушунчалар ҳосил бўлади. Болаларда меҳнатни севиш, ўзгалар меҳнатини қадрлаш, ўсимлик ва хайвонларни асраш, уларни парвариш қилиш, ўз Ватанини, табиатни севиш, табиат гўзалликларини кўра олиш каби ҳислатларни ўстириш орқали тарбиявий вазифалар ҳал қилинади. Мактабгача таълим муассасаларида табиат билан яқиндан таништирмасдан туриб, болаларни жисмонан ривожлантириш, нутқ ва тафаккурларини бойитиш вазифаларини амалга ошириш мумкин эмас.

Табиат билан таништиришнинг болаларни ақлий жиҳатдан ўсишига таъсири каттадир. Мактабгача таълим ёшидаги болаларни табиат билан таништиришда талим-тарбия жараёнида уларнинг онгида атрофни ўраб олган дунё ҳақида ҳиссий тажрибага асосланган аниқ билимлар ҳосил қилиш муҳимдир. Ҳақиқатни тўғри акс эттирувчи билимлар берилмаси, болаларда табиат ҳақида нотўғри тушунчалар ҳосил бўлади. Ёшларга эстетик тарбия беришдан мақсад — шахснинг эстетик диди ва идеалини таркиб топтириш, теварак-атрофдаги нарсаларни тўғри қабул қилиш қобилиятларини ҳар томонлама ўстиришдир. Эстетик тарбия болага дид билан кийиниш, юриш-туриш, меҳнат қилиш, омма орасида ўзини тўғри тута билиш каби ҳислатларни сингдиради. Айниқса, она табиатни севиш ва ундан завқ олиш, яъни гўзалликни ҳис қилишни ўргатади. Гул ва меваларнинг ҳиди, шакли ва ранглари, қушларнинг сайраши, ариқларда сувнинг жилдираб оқиши, қишда қорнинг ғичирлаши - буларнинг ҳаммаси болаларда табиатдаги нарса ва ҳодисаларни тасаввур этишга имкон беради ва уларда эстетик ҳиссиёини тарбиялашда ва ўстиришда бой материал бўлиб хизмат қилади. Боғча ёшидаги болаларда бундай эстетик туйғуларнинг ўсиши эса, ўз навбатида санъатни, ҳаётни, табиатни севиш, уни тушуниш ва ўрганиш учун зарур шарт-шароит яратади. Аввал табиат гўзаллигини, сўнгра санъат гўзаллигини ҳис этиш керак. Табиатдаги ва санъатдаги гўзаллик билан танишиш боланинг ақл-идроки ва ҳис-туйғуларини тарбиялабгина қолмай, балки унинг ахлоқини, ақлий хаёл ва фантазиясини ҳам ривожлантиради. Боғча ёшидаги болани табиат билан таништиришда уни завқлантириш, эстетик ҳис-туйғуларни ҳосил қилиш осон иш эмас. Унинг табиат гўзалликларини кўра билиши, улардан бахраманд бўлиши, қалбида ҳавас, қизиқиш, ҳаяжонланиш ҳисларининг уйғониши учун ойлар, йиллар керак бўлади. Болани эстетик тарбиялашни табиатга саёҳат, сайрлар ёки боғча ҳовлисидаги ҳушманзара гулларни, чиройли боғ ҳовлиларини кузатиш

орқали амалга оширса бўлади. Мактабгача тарбия ёшидаги болаларни табиат орқали эстетик рухда тарбияташни табиатнинг истаган фаслида амалга ошириш мумкин. Табиат воситасида тарбия бериш умумий тарбиянинг бир кисми бўлиб, у ўз олдига болаларнинг ёш хусусиятларини, билиш жараёнлари, қобилиятларини яхши билган ҳолда тарбия беришни вазифа қилиб қўяди. Мактабгача тарбия ишида унинг кўп қирралари борки, бу педагогика фани қонуниятларини ўрганиш билан шуғулланадиган жуда кенг ижтимоий ҳодисадир. Биз болаларни табиат билан таништирар еканмиз. аввало. педагогика фанининг асосчиларини айтиб оътган фикрларига асосланамиз. Ғарбнинг илғор педагогларидан Я..А.Коменский болаларга бериладиган билим ҳаётийликка ва кўргазмалиликка асосланиши керак; - деган эди. Болаларга табиат орқали бериладиган билимлар турлича метод ва усуллар билан олиб борилади ва экскурсия, сайр, таълимий ўйинлар орқали мустаҳкамланиб чуқурлаштирилади. Дастурнинг табиат билан таништириш бўлимига материаллар қуйидаги принциплар асосида танланади: Болаларни табиат билан таништириш принциплари Болалар ёшига мос жонли ва жонсиз табиат ҳақида оддий тушунчалар бериш болаларга бериладиган билимлар оддий бўлиши билан бирга илмий аниқ бўлиши керак. Масалан: ўсимликни ёруғликка, сувга, иссиқликка бўлган эҳтиёжи. Болаларга бериладиган билимларнинг барчаси кўргазма асосида берилиши шарт. Ўз ўлкаси табиати ҳақида чуқур билим бериш. Табиатшуносликнинг барча соҳалари (ботаника, зоология, астрономия) ҳақида билим бериш. Юқорида айтиб ўтилган принциплар бир-бири билан боғлиқ ҳолда олиб борилади.

Болаларни табиат билан таништиришда илмийлилик принципига риоя қилинади. Бериладиган табиат ҳақидаги билимлар илмий бўлиши билан бирга болалар тушунадиган бўлиши зарур. Масалан: Эрта баҳорда кунлар исийди. Кунлар исигани сабабли дарахтлар куртак чиқаради. Осмон кўм-кўк тус олди биз энди боғча ер майдончасига экин екишимиз мумкин. Мана шундай оддий мисоллар орқали болалар аниқ ва илмий асосда тушунчаларга эга бўладилар. Илмий принцип болалар ёшига мос бўлсагина самарали натижа беради. Бу ҳақда Я.А.Коменский шундай деган: Оддийдан - мураккабга, яқиндан- узоққа, танишдан-нотанишга томон бориш керак. Бу принциплар дастурдаги табиат билан таништириш бўлимида ўз аксини топган. Биз болаларни табиат билан таништиришда бевосита ўзларига яқин бўлган, атрофларини оъраб турган табиат билан таништиришдан бошлаймиз. Болаларга аввал мтмдаги дарахтлар сўнгра оърмондаги дарахтлар ҳақида билим берамиз. Демак, биз яқиндан-узоққа томон деган қоидага риоя қилишимиз зарур. Биз болаларга билим беришда уларнинг аввалги билимларига таянамиз. Шундагина улар янги билимни чуқур ўзлаштириб оладилар. Болаларга бериладиган билим илмий, болалар ёшига мос бўлса-й, улар кўргазмасиз бўлса, болалар яхши тушунмайдилар. Я.А.Коменский шундай деган: "Аввал сезгиларда бўлмаган нарса, интеллектда ҳам булиайди". Шундан келиб чиқиб ҳиссий тажрибани билиш ва ўрганиш асосида қуйидаги кўргазмалилик принципини асослаб берди. Кўргазмалилик фақат буюм, ҳодисаларни кўриб идрок этиш эмас, балки уларни ҳамма сезги органларини жалб қилган ҳолда идрок қилишдан иборат. Бу дидактиканинг олтин қоидаси ҳисобланади. Агар бирор бир предметни бир неча сезги органлари билан идрок қилиш мумкин бўлса, шу нарсани идрок қилиш учун бир йўла бир неча сезги органларини ишга солиш лозим. Агар ўрганилаётган предметни кўриш имкони бўлмаса, уларнинг суръатлари ёки

моделларига мурожаат қилиш лозим. Демак, кўргазмалилик болаларни абстракт тушунчаларини реал англашга олиб келади. Енциклопедик сўзи грекча сўз бўлиб, барча фанларни ҳар томонлама билим олиш, билимлар йигиндиси маносида қўлланилади Болалар осмон жисмларини астрономиядан, ўзи туғилиб ўсган шаҳар, қишлоқ, воҳа, дарё, тоғларнинг номларини географиядан; Ўсимликлар номлари, уларнинг ўзига хос хусусиятлари ботаникадан билиб борадилар. Табиатшунослик билимларини оддийдан - мураккабга тизимли равишда яқиндан - яъни ўз ўлкаси табиатидан бошлаб узоқ яъни бошқа ўлка табиатини таниш, ўрганиш асосида амалга оширилади. Ўз ўлкаси табиати билан танишиш бевосита болани теварак - атрофдаги, боғчасидаги ер майдончасидаги Ўсимликлар, гуллар, кўчатлар, дарё ва кўл номлари, тоғлар, йўлда учрайдиган майсалар номи, ҳайвонот олами; яъни бола кундалик ҳаёти давомида дуч келадиган жонли ва жонсиз табиат билан танишишдан бошлаш зарур. Шу тизим асосида иш ташкил этилса, ўзга ўлканинг табиати билан танишиш енгил, осон кечади.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Мактабгача ёшдаги болаларни ривожланишига қўйиладиган Давлат талаблари. Тошкент 2008 й. 2. О.У.Хасанбоева, Х.Д.Джабборова. «Болаларни табиат билан таништириш методикаси». Т., “Чўлпон” 2007 й. 3. Қ.Ҳайдаров. С.Нишонова. Табиатшунослик асослари ва болаларни атроф- табиат билан таништириш. Т., “Ўқитувчи” 1992 й. 4. П.А.Юсупова. Мактабгача ёшдаги балаларга экологик тарбия бериш. Т., “Ўқитувчи” 1995 й. 5. О.Хасанбоева ва бошқалар. “Педагогика тарихи”. Қўлланма. Т., “Ўқитувчи” 1997 й.

Похожие

МТМда табиат билан таништиришнинг мазмуни

Болаларни табиат билан таништириш методлари (3-Амалий машғулот)

Табиат билан таништириш методикасининг фан сифатида шаклланиши (1-Амалий машғулот)

Болаларда хотиранинг ривожланиши (Амалий машғулот)

МТМнинг ер майдончаси (4-Амалий машғулот)