Мактабгача ёшдаги болаларни расм чизишга ўргатиш - Дошкольное и начальное образование - Рефераты

Мактабгача ёшдаги болаларни расм чизишга ўргатиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

178.9013671875 KB

Мактабгача ёшдаги болаларни расм чизишга ўргатиш Режа: 1. Мактабгача таълим муассасасида болаларни тасвирий фаолиятга ўргатишда расм турлари. 2. Мактабгача таълим муассасасида алоҳида предметларнинг расмини чизишга ўргатишнинг вазифалари. 3. Мактабгача таълим муассасасида мазмунли расм чизишга ўргатишнинг вазифалари. 4. Мактабгача таълим муассасасида декоратив расм чизишга ўргатишнинг вазифалари.

Мактабгача таълим муассасасида болаларни тасвирий фаолиятга ўргатишда расм турлари. Расм чизиш — предмет ва ҳодисаларни графика-рассомлик усулида тасвирлаш бўлиб, унинг асоси колорит, шакл ва композициядир. Предметни кузатар эканлар, болалар расмда унинг характерли хусусиятларини ифодалайдилар; бадиий образ яратар эканлар, мазмунни акс эттиришни ўрганадилар; расм чизиш техникасининг бошланғич малакаларини аста-секин эгаллаб, нақшнинг баъзи элементларини ўзлаштирадилар (декоратив расм чизишда): Мактабгача таълим муассасасида болаларни тасвирий фаолиятга ўргатишда расм асосий ўрин эгаллайди ва учта турни ўз ичига олади: Алоҳида предметларни чизиш. Мазмунли расм чизиш. Декоратив расм чизиш. Тасвирий фаолиятга ўргатишнинг асосий вазифаси–теварак- атрофдаги борлиқни тасаввур қилишда болаларга ёрдам бериш. Уларда кузатувчанликни ривожлантирмоқ, эстетик гўзаллик ҳиссини тарбияламоқ, ҳамда тасвирлаб бериш усулларини ўргатмоқдир. Бу билан бирга тасвирий фаолиятнинг энг асосий вазифаси–маълум бир ёш учун мос тасвирий материаллари билан турли хил предметларнинг турли тимсолларини яратиш каби ижодий болаларда шакллантириш амалга оширилади. Мактабгача таълим муассасасида алоҳида предметларнинг расмини чизишга ўргатишнинг вазифалари Психологларнинг тадқиқотларига кўра, битта предметни бошқа предметлар орасидан ажратиб олиш учун болага шу предметни идрок қилишда предметнинг шаклини билишга ёрдам берар экан. Шаклларни тасвирлаш жараёнидаги хатоликлар фақатгина боланинг нотўғри тушунчалари ва кўникмаларнинг етарли эмаслиги эмас, балки предметни тўғри идрок этишни билмаслиги билан тушунтирилади. Боланинг тасвирлай

олиш қобилияти ҳали яхши ривожланмагани учун унинг олдида фикр юритиб тасвирлаш каби қийинчиликлари ҳам туради. Расмда шакл тўғри контур билан чегаралаб чиқилган, лекин шу билан бирга ишнинг 1-босқичлари чизиқларни тўғри аниқ чизиш ва контурларни (аниқлаш) тасвирий, расмда ишлаш жараёнининг вазифаси бўлиб ҳисобланмайди. Агар умумий шакл топилмаган бўлса, контурни тўғри чизиқ билан чизиб бўлмайди, чунки у ҳар доим ўзгарувчан, шунга қараб уни чизиш ҳам ўзгаради, яъни нитижаси, расмнинг охири йўналиши ҳам ўзгарувчандир. Рассом предметни тасвирлаётганда аввал асосий шаклнинг белгиларини қоғозда белгилаб олади. Мактабгача тарбия ёшдаги болага, айниқса, 3-4 ёшли болага тасвирлашнинг бундай усули жуда қийин, чунки у предметни бутунлигича тасаввур қила олмайди. Унга предметни аста-секинлик билан бир томонга чизиш осонроқ. Тасвирлашнинг бу усули боланинг ишини осонлаштиради. олдин битта бўлагини танлаб, натурадаги кейинги бўлагини эслаб ёки кўриб шу бўлагини бўлакка бўлиб, расм чизишни давом эттиради. Аста-секинлик билан болаларга расмнинг умумий белгиларини қоғозга тушуриб чизишни ўргатиш зарур, чунки расмни бўлакларга ажратиб чизишнинг ўзига ҳос қийинчилиги бор. Бунда керакли шаклнинг асосий бўлаклари ва иккинчи даражали бўлакларнинг ўзаро жойлашишлари ва фазодаги ўринларини аниқ пропорционал ҳолатда чизиш, аниқлаш қийин бўлади.

Ҳамма ёш гуруҳлар учин расм чизиш фаолиятига ўргатишнинг асосий умумий вазифалари қуйидагилар: 1. Предметнинг шакли ва тузилишини тасвирлашга, уларнинг қисмларини ўзаро пропорциялашни кўрсатиб беришга, ҳаракат натижасида уларда ўзгатишларда ўргатиш. 2. Тасвирлашни образли ёрқин қиладиган баъзи бир характерли қисмларни тасвирлашга ўргатиш. 3. Предметнинг рангини, унинг мазмуни ва образ характерини ўзаро бирлаштириб беришга ўргатиш. 4. Бўёқ, рангли қалам ва бошқа материаллар билан чизишда техник кўникмаларни ривожлантириш. Кичик гуруҳда ўргатишнинг мазмуни ва вазифалари. Икки ёшли бола қалам, мўйқаламни тўғри ушлаши мумкин, лекин унинг тажрибалари кам, бажара олиш ва билиш қобилиятлари йўқ, қўл ҳаракатлари етарлича ривожланмаган. Шунинг учун асосий вазифалар болаларга умумий тарбиявий таъсир қилиш билан боғлиқдир. Кичик гуруҳда ўргатишнинг вазифалари қуйидагилар: Расм чизиш жараёнига қизиқишни уйғотиш. Расм чизиш материаллари “қалам, бўёқлар” ва улардан фойдаланиш усуллари билан таништириш. Катта ёшли одам чизган расмни, предметнинг тасвири деб тушунишни ўргатиш. Тўғри ва эгри чизиқларни, шаклларни чизишни ўргатиш. Бу гуруҳнинг дастури кейинги гуруҳларнинг дастуридан босқичма- босқич мураккаблашиб бориши билан фарқланади. Расм чизишнинг биринчи машғулоти қоғоз ва қалам билан таништиришдан бошланади. Бу материалларнинг ўйинчоқлардан болаларга маълум бўлган турли хил

предметлардан фарқ қилишини педагог болаларга тушунтиради. Қаламлар билан турли фаолият турларини бажариш мумкин. Қоғоз тоза эди, қаламнинг ҳаракатланишидан унда излар пайдо бўлди. Қаламнинг очилган учи қоғозда из қолдиради. Икки учи эса, из қолдирмайди. Агар секин босилса, қоғозда унинг излари кўринмайди. Агар қаттиқ босилса, қоғоз йиртилиб кетиши мумкин. Бундай тушунтиришни ва ҳаракатларни кўрсатиб бериш болаларда расм чизишга қизиқишни ўйғотади. Булардан ташқари оддий техник кўникмаларни қалам, мўйқаламни тўғри ушлаш, улардан тартибли фойдаланиш. Бўёқни мўйқаламнинг учига олишни билиш кабиларни ўргатишни дастур ўз ичига олган Бу гуруҳ болалар (3 ёшли болалар) психологик жиҳатдан ривожланади, турмуш тажрибалари ўсади. Тарбиячи бу ёшдаги болалар билан расм бўйича машғулот олиб борганда болаларнинг расмга нисбатан қизиқишларини орттиради. Бу гуруҳда болаларнинг расм ишининг сифати эмас, балки иш жараёни қизиқтиради. Расм бўйича барча гуруҳ болалари тарбиячининг оғзаки кўрсатмаларини тинглашга, тарбиячининг кўрсатиб берган усулларини бажаришга ўрганиб борадилар. Бу ёшдаги болалар расм фаолиятида тезда ўйин фаолиятига ўтиш билан ажралиб туради. Mасалан: доирачалар чизиб, уни ичини қалам билан уриб чиқиб, уни қуш дон чўқияпти деб ифодалайди. Бунда ёш болаларнинг ранг танлаш малакаси шаклланади. Боланинг диққатини уларга ёққан ранглар тортади. Болалар тасвирлаш жараёнида сўз билан ифодалашга ўрганадилар. Расмда тасвирлай олмаган воқеаларни сўз билан тўлдиради. Болаларда мустақиллик, фаоллик ўсади. Тарбиячи болаларга машғулотда олган билим ва кўникмалардан мустақил

фойдаланиш имкониятини туғдиради. Кичик гуруҳда болаларни нарсаларни тасвирлаш усулларига ўргатиб борилади. Болалар турли шаклдаги предметларни тасвирлашга ўргатилади, доира, тўғри тўртбурчак, учбурчак ва турли йўналишдаги чизиқлар тўпламидан иборат нарсаларни чизадилар. Предметларни шаклини тўғри тасвирлашга ўргатиш учун болаларни қўлларини шаклий ҳаракат қилишга ўргатиш лозим. Болаларни предмет шакли билан қўлнинг шакл ҳаракатлари ўртасидаги боғлиқликни ўргатиш лозим. Тарбиячи предметни тасвирлашга ўргатишдан олдин, уни машғулот олдидан кўриб чиқади, яъни кузатиш олиб боради. Болалар жону-дили билан турли рангдаги коптоклар, шарлар ва арча мунчоқларини тасвирлайдилар. Тўғри тўртбурчак шаклини тасвирлашга болалар бу гуруҳда қийналадилар, шунинг учун бу шакл йилнинг 2- ярмида берилади. Болалар арча, дарахт турса йиқилмас қўғирчоқ, аравачани тасвирлайди. Рангларни қизил, сариқ, кўк, яшил, қора, оқларни билишга ўргатилади. Шунингдек, ранг аралаштиришларни (пушти, ҳаво ранг ва зарғалдоқ, жигарранг) тавсия этиш мумкин. Бу гуруҳ болаларини рангларни тўғри аташ ва тасвирлаш аниқ талаб этилмайди, аммо тарбиячи астасекин предметларни ранг тусини ҳаққоний тасвирлашга ўргатиб бориши керак. Mасалан: кўм-кўк ўтлар ўсмоқда, ўтларда сап-сариқ жўжалар ўтлаб юришибди ва ҳоказо. Бу гуруҳда болаларнинг мазмун жиҳатидан жуда суст бўлади, яъни ишлар мазмуни асосан сўзда ифодаланилади. Mасалан: машина чизиб, сўз билан мазмун беради, у бу машина юриб кетди ёки юк олиб келяпти. Машғулот давомида болалар бир турдаги предметларни бир неча марта тасвирлашни ўрганадилар. Бу эса, болаларни техник кўникмаларини мустаҳкамлайди. Расм давомида ишни тезда тугатган болаларга тарбиячи расм мазмунини кенгайтириш мақсадида янги вазифалар бериши мумкин. Mасалан: ўт устида юрган жўжалар ёнида дон ёки турли чувалчангларни чизишни тавсия этиш

мумкин ва бу билан болалар чизган ишларини мазмунан бойитиб бориш ва болаларни ҳам шунга ўргатиб бориш лозим. Кичик гуруҳда ўргатишнинг мазмуни ва вазифалари. Ҳаётни 4 йилида бола предметни яхшироқ ёки ёмонроқ тасвирлай олишни ҳам билмасалар ҳам, лекин улар расм чизишнинг маъносини биладилар. Улар ўзлари чизган шаклсиз расмларни предметнинг бирор бир белгисига асосан ўхшатиб чизадилар. педагог болаларнинг расм билан предметнинг ўхшаш белгиларини топишга уринишни рағбатлантириб туриши ва шу билан бир қаторда турли шаклларни тўғри тасвирийга ўргатиб бориш зарур. Бу ёшда тасвирий фаолиятни ўргатиш вазифалари бир режага қўйилган. Содда предметларни асосий белгилари (ранг, шакл) бериб, турли хил тўғри ва айланасимон шаклларини тасвирлашга ўргатиш. Рангни билиш сезгиси асосий рангларни ажратиш ва айтишни билишни ривожлантириш. Композицион кўникмаларни, қоғозни ўртасига тасвирларни жойлаштиршни ривожлантириш. Техник кўникмаларни ўзлаштириш. Бу гуруҳда тўғри ва эгри чизиқларни тўғри чизишга ўргатиш биринчи вазифа бўлиб қолади. Бунда турли чизиқларни турлича чапдан ўнгга, тепадан пастга, кесишган чизиқни чизишга ўргатилади. Буларни, масалан, тизимча, йўлакча, қалам, ёмғир шаклида чизиш мумкин. Икки кичик гуруҳ болаларига бир хил шаклдан (қорбобо, икки ёки уч айланадан иборат) ёки икки хил шаклдан иборат (қуйи битта айлана ва биргина тўғри чизиқдан иборат) бўлган предметларни анча қийин, чунки уч ёшли боланинг таҳлил синтез қилиб фикрлаши яхши ривожланмагани учун бу гуруҳ дастурида фақат икки хил шаклдан иборат бўлган предметни, масалан, (қуёшнинг нурлари, арчанинг игначалари) тасвири киритилган. Шакл қанчалик мураккаблашса рангдан фойдаланиши ҳам шунчалик

мураккаблашади. Болалар расмда аниқ предметларни тасвири учун шу предметга мос рангни ишлата олишни ўрганадилар. Масалан, қизил ранг байроқ, яшил ранг арча ва бошқалар. Ўрта гуруҳда расм чизишга ўргатишнинг мазмуни ва вазифалари Бу гуруҳда ўргатишнинг вазифалари қуйидагилар: Тўғри тўртбурчакли ва айланасимон шаклдаги предметларни тасвирлаш уларнинг тузилишини, асосий қисми ва қисмларини беришга ўргатиш. Рангдан бадиий ифодалаш воситаси сифатида фойдаланишга ўргатиш. Қоғоз марказида предметни жойлаштиришда композицион уқувини билишда ривожлантириш. Расмни қалам ва бўёқ билан бўяшда техник кўникмаларни мустаҳкамлаш. Бу гуруҳда болаларга ритмик жойлашган предметнинг қисмларини тасвирлаш ўргатилади - юқорида, пастда, бир томонда, бошқа томонда ҳамда бир қанча пропорционал жойлашган қисмларни тасвирлаш ўргатилади. Бу алоҳида қисмларни ўзаро солиштириш ва таҳлил қилиш имконини беради. Масалан, Қорбобо ва арча 2 томонлама жойлашган новдалари билан. Бу гуруҳда тасвири қийин бўлган объект - одамни расмини чизиш машғулотларга киритилади. Одамни чизишдан олдин болалар соддароқ шаклларни, қорбобо, матрёшка, қўғирчоқларини чизиш эди. Катта гуруҳда расм чизишга ўргатишнинг мазмуни ва вазифалари. Бу гуруҳда болаларни тасвирий ва ёрқин образларни яратиш қобилиятларини тасвирлаш турли усуллардан фойдаланиб чизишга ўргатилади.

Қуйидаги вазифалар бор: Предметнинг шаклини унинг белгиларини, ҳажмини ва қисмларининг жойлашишини ўргатишни давом эттириш. Расмда содда ҳаракатларни тасвирлашга ўргатиш. Ранг қобилиятларини ривожлантириш ва мустаҳкамлаш. Қалам (штрихлаш усуллари) ва бўёқлар, мўйқалам ҳаракатларининг усуллари билан ишлашда техник кўникмаларни ривожлантириш. Рангли бўрлар, кўмирлар, акварель бўёқ билан чизиш усулларини ўргатиш. Бу ёшда болалар расмда бир хил предметни ўхшаш ва фарқли томонларини тасвирлаш ва топишга ўрганадилар. Масалан, 2та турли олмалар шакли ва ранги билан фарқланади ёки лавлаги билан турп, улар сабзавотлар учун умумий бўлган думалоқ шаклда. Бу гуруҳда болалар яна асосий спектр ранглари билан танишиб, расмда уларнинг чиройли турланишларини келтириб чиқаришни ўрганадилар. Болалар рангли қаламлардан ташқари оддий қора қалам билан предметнинг умумий белгиларини чизиб олиш учун фойдаланадилар. Тайёрлов гуруҳида расм чизишга ўргатишнинг мазмуни ва вазифалари. Бу гуруҳда тасвирлаш қобилиятига ва кўникмаларга ўргатиш якунланади. Қуйидаги асосий вазифалар бор: Натурадан ва тасаввур қилишдан предметнинг характерли белгилари тузилишини, ҳажмини тасвирлашга ўргатиш. Шакл ва бўёқларнинг бойлиги тасвирлаб беришга ёрқин образлар яратишга ўргатиш. Композицион қобилиятларни ривожлантириш (предметнинг ҳажми ва шаклсининг характерини ҳисобга олиб предметни қоғозда жойлаштириш). Ранг қобилиятларини ривожлантириш (1 рангни турли хосила рангни бера олиш қобилияти).

Техник кўникмаларни ривожлантириш (бўёқларни бошқачароқ бўёқ олиш учун аралаштириш, предмет шакли бўйича қаламда штрих ўтказиш). Олти ёшли болаларда аналитик фикрлаш қобилияти яхши ривожланган бўлади. Улардан турга мансуб предметлар белгисини ажрата олганликлари каби, уларнинг бир предметни бошқасидан ажратиб турувчи индивидуал хусусиятларини ҳам тасвирлай оладилар. Бу эса ижодий тасаввурни ривожлантиради. Мактабгача таълим муассасасида мазмунли расм чизишга ўргатишнинг вазифалари Мазмунли расм чизишнинг асосий мақсади боланинг атроф- муҳитдан олган таассуротларини ифодалашга ўргатишдир. Мазмунли расм-бу бир неча мазмуннинг маълум рангда тасвирланишини тушунилади. Болалар қайси мазмун бўйича расм чизадилар? Болалар кичик ҳикоя, эртак асосида ва болаларни ўраб турган теварак-атрофни, табиатни чизишга ҳаракат қиладилар. Болалар томонидан чизилган «Биз таътилда» ва «Кеч куз» расмлари бунга мисол бўла олади. Болалар билан олиб бориладиган бундай машғулотлар уларнинг ҳар томонлама камол топишига ёрдам беради. Бунда болаларнинг ақлий қобилияти ривожланади. Бу болада аста-секинлик билан ривожланади, шунинг учун мазмунли расм чизиш ўрта гуруҳдан бошлаб киритилган. Бунда ҳам ёнма- ён турган 2-3 та предметни тасвирий ўргатилади. Мазмунни тасвирлашда предметларнинг бир-биридан ажратиш учун унинг ўлчамини, фазодаги ўринларига қараб, предметларнинг катта ёки кичиклигини ўргатиш керак. Мактабгача ёшдаги бола учун предметлар орасидаги фазовий муносабатларни фарқлай олиш жуда қийин. Мазмунли расм чизишни, ўргатишнинг умумий вазифалари қуйидагилар:

Мавзунинг мазмунини ифодалашга унинг асосини ажратишга ўргатиш. Объектлар орасидаги ўзаро алоқани тасвирлашга ўргатиш. Объектлар орасидаги пропорционал жойлашувни тасвирлашга ва уларнинг фазодаги ўринларини кўрсатишга ўргатиш. Ўрта гуруҳда мазмунли расм чизишга ўргатишнинг мазмуни ва вазифалари. Ўрта гуруҳ болаларига расм машғулотлари асосан йил бошидан ўта бошланади, сабаби кичик гуруҳ болаларига қараганда улар маълум мазмун асосида лўнда қилиб расм ишлай олиш қобилиятига эгадирлар. Болаларда расм чизиш малакасини ривожлантириш мақсадида 2-3 предметни кўрсатиш машқлари билан бошлаш мақсадга мувофиқдир. Расм ишлаш мазмуни қуйидагилардир: 1. Мазмуни жиҳатдан бир-бирига ўхшаш 2-3 предметли расм чиздириш. 2. Бир неча предметларнинг жойланишини белгилаш. Бола 4 ёшдан бошлаб предметларнинг ёнма-ён жойланишини одамларнинг кўринишини фақат олд томондан, ҳайвонларнинг кўринишини фақат ён томондан бир йўлда чиза олиш қобилиятига эгадирлар. Масалан: "Болаларниг қишки ўйинлари". Ўрта гуруҳларда расм чизиш орқали болаларнинг оғзаки нутқини ўстириш билан уларни ўраб турган теварак-атроф билан ҳам таништириш мақсадга мувофиқдир. Бу ёшдаги болалар учун қуйидаги расмларни тавсия қилиш мумкин: “Қизча уй атрофида ўйнаяпти”. “Қиш, болалар қорбобо ясаяптилар”. “Бўғирсоқ”, “Чипор товуқ”. Ўрта гуруҳдаги болалар расм чизишни фақат бир йўналишда чизишларидан ташқари бир варақни тўлдириб чизиш малакаларини ҳам ривожлантириб боради. Маълум нарсани кўриб тасаввур қилган ҳолда расм чизади, унинг ақлий қобилияти ривожланади, ўсиб боради. Ҳар бир

машғулот болаларнинг ақлий, эстетик руҳда тарбиялашга, жамоат ишларини бажара олишига асос бўлади. Бу машғулотларни ўтказиш асосан болаларнинг кузатувчанлиги асосида олиб борилади, шунда уларнинг оғзаки нутқи, мустақил фикрлай олиши, ҳар-хил мавзуларда расм чиза олиш кўникмалари ривожланади. Болаларида расм чизиш кўникмаси асосан оғзаки нутқ орқали амалга оширилади. Масалан: бола биронта қиз, уй расмларини чизиб, унга кичик эртак ҳам тўқиши мумкин. Маълум мақсадли расм болага кўрсатилаётганда аниқ мақсадга эга бўлиши керак. Бола кўрсатилаётган расмни аниқ кўриб чиза олади, лекин уни ён томонини, устини чизишни билмаслиги мумкин. Ишланган расмлар намунасидан қуйидагиларга алоҳида эътибор беришларини эслатиш керак. Масалан: предметларнинг пропорционал, симметрик жойланганлиги уйлар, дарахтлар, самолётнинг парвоз қилаётганини чиздириш орқали болаларда таҳлил-синтез усулидан фойдаланиш муҳимдир. Юқорида қайд қилинганидек, қуйидагиларга аҳамият бериш керак: Мавзунинг мазмуни аниқ бўлишига; Объектлар орасидаги боғланишга; Маълум мақсадга йўналтирилган мавзу бўлишига эътибор бериш керак. Бу ёшдаги болаларга рангли қоғозлар берилиб мақсад айтилади. Масалан, бола кўк рангда-ўтларни, ҳаво рангда-сув, ариқ рангда-қум кўринишида тасвирлай оладилар. Масалан, “Балиқлар сузяпти”, “Жўжалар ўт устида ўйнаяптилар”ни кўрсатиш. Болаларнинг ақлий қобилиятларини текшириш мақсадида тарбиячи бир предмет ёки жисмни кўрсатиб унинг варақ устида жойланишини сўроқлар берган ҳолда сухбат орқали аниқ мақсад асосида расм чиздириш керак. Бунда албатта тарбиячининг билимдонлиги катта маҳорат талаб қилади. Болаларнинг бир ярим йилда чизишган расмлари ўлчовлари асосан бир хил бола чизган расмларини паст

ва баландлигини кўрсатиш ва фарқини тушунтириш лозимдир. Тўрт ёшли болаларда расм чизиш кўникмалари ўсиб боради, улар катталар чизган расмларни томоша қилган ҳолда тақлид қилиб расм чизишга урина бошлайдилар. Хоҳ ота-она, хоҳ тарбиячи бола томонидан чизилган расмларни бола олдида баҳолаши керак. Болалар ўртоқларининг чизган расмларини яхши, ёмон ва хатоларини кўрсатишлари керак. Қуйидаги вазифалари бор: Бир-бирига мазмунан боғлиқ 2-3 та предметни тасвирлашга ўргатиш. Композицион қобилиятларни ўстириш (1 та чизиқда бир нечта предметни жойлаштириш ёки ёнма-ён ёки бутун варақда осмон ва ерни чизиш). Болаларга бериладиган мавзулар қийин эмас: уй, уйнинг ёнида дарахти ўсяпти, скамейка турибди; уй ёки дарахт ёнида қизча сайр қилиб юрибди, ўтлоқда жўжалар сайр қилишяпти; ўт, гуллар, қуёш нур сочяпти. Бу расмларда мазмунли ривожланишни болалар кўрсатишмайди. Болалар 2-3 предметни ёнма-ён чизишади. улар орасида ҳеч қандай ҳаракат боғланмаган. Катта гуруҳда мазмунли расм чизишга ўргатишнинг мазмуни ва вазифалари. Бола беш ёшдан бошлаб маълум мавзудаги расмларни чиза олиш қобилиятига эга бўлади. У теварак-атрофни ўзгаришларини тасаввур қила олади ва чизишга ҳаракат қилади. Бу ёшдаги болаларга қуйидаги мавзудаги расмлар чизиш тавсия қилинади: “Болаларнинг қишки ўйинлари”. “Боғчада сенга нималар қизиқарли, шуларни чиз”. “Мен онамга гулдаста совға қиляпман”. “Қурувчилар янги уй қуряптилар” “Она болани боғчага олиб кетяпти” “Болалар қорбобо ясаяптилар”. Катта гуруҳдаги болалар бадиий асарлардан олинган таассуротлари асосида ва эртак мазмунини тушунган ҳолда қуйидаги мавзуда расм чиза

оладилар. Масалан, “Икки очкўз айиқча”, “Айёр тулки ва кулранг бўри”, “Мушук, хўроз ва тулки” ва бошқалар. Бу чиздирилган расмлар аниқ ва конкрет масалада бўлишига аҳамият бериш керак. Масалан, “14 январь - Ватан ҳимоячилари куни”, “8 март-Оналар байрами”, “21 март-Наврўз байрами”. Катта гуруҳда ўтказиладиган расм машғулотлари қизиқарли, саволларга жавоб олган ҳолда, асарда қатнашаётган ҳар бир персонажга тавсиф берган ҳолда рангларни танлай олиш ва вараққа жойлаштириш вазифаларини белгилаш керак. Болалар томонидан ишланаётган ҳар бир расмда предметларнинг ҳажми, ўлчовларини чамалаш билан бирга ўзоқ- яқин, олдинма-кетин, устма-уст, кетмакет жойлаш мумкинлигини тушунтириш керак. Бу ёшдаги болалар айниқса эртак мультфильмларни томоша қилишни яхши кўрганликлари сабабли шу мавзудаги расмлар чизишни яхши кўрадилар. Бола расм чизишни варақнинг энг четидан бошлаб чизиш билан бирга предметларни жойланишини кўрсатиши керак ва бўёқларни танлай олиши ҳам мухим аҳамиятга эгадир. Болани расм машғулотига тайёрлаш учун унга керакли расм анжомларини ҳозирлаган ҳолда, биронта куй эшиттириб акварел бўёқ бериб маълум мавзу ва мақсад асосида расм чизиш ишини бошлаш лозим. 5-6 ёшли болалар расмларининг мазмуни анча бой бўлади. Бунда болалар фақат предметларни чизишмайди, балки предметларнинг атрофдаги шароитни ҳам тасвирлайди.

Қуйидаги вазифалари бор: Объектлар орасидаги ўзаро мазмунан боғлиқликни тасвирлашга ўргатиш. Композицион қобилиятларни ривожлантириш (бунда қоғозда горизонтал чизиғини белгилаб чизиш). Ранг қобилиятларини ривожлантириш. Бу ёшдаги болаларда ҳар бир мавзунинг мазмуни олдиндан конкрет аниқланган бўлиши керак. Уларга масалан, “Байрам” мавзусини бериш керакмас, чунки бола ё мавзуга алоқадор бўлмаган нарсани чизиш, ё ўзининг имкониятига тўғри келмайдиган, кучи етмайдиган масалани қўйиш мумкин. Тайёрлов гуруҳда сюжетли расм чизишга ўргатишнинг мазмуни ва вазифалари. Катта гуруҳда болалар орқали эгалланган кўникма ва малакалар тарбиячига 6-7 ёшли болага ўргатиш вазифаларини мураккаблаштириши имкониятини беради. Бунинг учун қуйидагилар керак: берилган мавзу бўйича расмларнинг сюжетини бойитиш ва болаларга сюжетни мустақил ҳолда аниқлашга ўргатиш; ҳаракат натижасида предметнинг шаклини ўзгартиришга ўргатиши (масалан, энгашишни, югуришни); композицион қобилиятларни ривожлантириш; предметларнинг жойлашиши, яқиндагиларни қоғознинг пастга, узоқдагиларни тепасига (ҳажмларини ўзгартирмаслик). Ранг қобилиятларини ривожлантириш мустақил ҳолда сюжетга мос рангни беришга ўргатиш. Бу ёшда болаларнинг аналитик фикрлаши яхши ривожлангани учун тарбиячига берилган мавзуга мос мазмунни мустақил ҳолда танлашга болаларга имконият яратиб беради. Масалан, “Уй қуриш” мавзуси бўлса, болалар ўзлари қанақа уй, ким қуряпти, қаерда каби саволларга жавоб берадилар. Болалар ҳаракатдаги предметнинг шакли ўзгаришини билишади шу ўзгартиришларни тасвирлай оладилар.

Адабиётлар рўйхати: 1. Такомиллаштирилган “Болажон” таянч дастури. Т.: 2016. 2.Мактабгача таълимга қўйиладиган давлат талаблари. Т.: 2017 “Билимдон” дастури. Т.: 2014 3.Амирова. Г.А., Сулаймонов А.П., Джураева Б .Р. Мактабгача таълим муассасаларда аппликация машғулотлари. Т., 2014. 4.Д.Т Сабирова. Мактабгача ёшдаги болаларда тасвирий саводхонлик элементларини шакллантириш. (13.00.01.-Педагогика назарияси ва тарихи ихтисослиги бўйича ёзилган диссертациянинг автореферати). Т.2007 5.“Бола шахсини ривожланишининг долзарб муаммолари”. Халқаро илмий- амалий анжуманининг тезис ва мақолалар тўплами. 2008 йил.

Похожие

Мактабгача ёшдаги болаларни расм чизиш фаолиятига ўргатиш (4-амалий машғулот)

Мактабгача таълим муассасасида декоратив расм чизишга ўргатишнинг вазифалари

Мактабгача ёшдаги болаларни мактаб таълимига тайёрлаш технологиялари

Мактабгача ёшдаги болаларни тасвирий қобилияти ва ижодкорлигини ривожлантириш

Мактабгача ёшдаги болалар шахсининг шаклланиши