Фарзандлар ўзаро муносабатлари хусусиятлари - Дошкольное и начальное образование - Рефераты

Фарзандлар ўзаро муносабатлари хусусиятлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

27.138671875 KB

Фарзандлар ўзаро муносабатлари хусусиятлари Режа: 1. Оилавий муносабатлар. 2. Оилада фарзандлар ўзаро муносабатлари. 3. Фарзандлар ўртасидаги рақобат.

Оилавий муносабатлар. Инсон ахлоқий, маънавий ва руҳий қиёфасининг пойдевори оилада қўйилади, бунда оилавий муносабатлар , катталарнинг фарзандлари билан бўлган муносабатининг ахамияти жуда катта. Шунинг учун ҳам машҳур алломалар оила тарбиясига катта эътибор беришган ҳамда шу масалага бағишлаб қатор қимматли асарлар ёзишган. Доно халқимиз «Бола-бошидан, ниҳол ёшидан» деган нақлни бежиз айтмаган. Модомики шундай экан, ёш авлодни таркиб топтириш, тарбиялаш ишини ёшликдан, оилада бошлаш керак. Бинобарин, оиладаги тарбия жараёнида ҳар бир дақиқа ва фурсатни қўлдан бой бериш орқали ота-оналар кейинчалик кўпгина қийинчиликларга дуч келадилар. Ахир, нотўғри тарбия туфайли нафс балосига гирифтор бўлган, ўн гулидан бир гули ҳам очилмай туриб умри хазон бўлган ва бўлаётган ёшлар камми?! Ўзбек халқининг кўп асрлик бой маданияти ва тарихи бор. Мазкур маданий мерос жамиятдаги жамики маънавий бойликларни ўз ичига қамраб олади. Айниқса Ўрта Осиё халқлари педагогикаси, маънавий-маданий тарихи бой мероси эга бўлиб, уларнинг моҳияти, мазмуни халқ ижодиётида, илғор мутафаккирларнинг асарларида акс этган. Хусусан мамлакатимиз халқларининг педагогика ва психология фанлари бўйича меросини ўрганиш ишлари хали ўзининг кўпгина тадқиқотчиларини кутиб ётибди. Хатто бир неча асрлар илгари ат-Термизий, Исмоил Бухорий каби аллаомаларнинг инсон маънавий оламини бойитадиган дудона ёдгорликлар, хусусан «Қуръони Карим» мазмунини ёритадиган хадислар мажмуаси мусулмон оламининг хаётбахш офтобидир. Унинг нурларидан ёшларимиз, фарзандларимизни бахраманд этиш фурсати келди. Ёш авлодни шахсини шакллантиришда оилавий муносабатларни, яъни оиланинг маънавий дунёсини такомиллаштириш учун унга зарур рухий хотиржамлик, ибратли рухий муносабат, ўзаро тотувлик яратилган бўлиши зарур. Оилавий муносабат – яъни ота-оналар ўртасида ўзаро муносабатда

ҳамжихатлик, меҳр-оқибат, ўзаро хурмат, ширинсуханлик, бир-бирига ғамхўрлик мавжуд бўлса бундай муомала-муносабат бола тарбиясига ижобий таъсир қилади. Улар ўз фарзандларига чинаккам бахт ва қувонч ҳадя этадилар. Оила аъзоларининг дид-фаросати, қизиқиши, майллари, эхтиёжлари, интилишлари ўзаро бир-бирига муносиб бўлса, оиланинг иноқ, ахил турмуш кечиришларига, оилавий муносабатларнинг мустахкам бўлишига пухта замин тайёрлайди. Муайян даражада шарт шароитларнинг мавжудлиги, ота-онанинг ўзаро бир-бирларини тушуниб турмуш кечиришлари, мақсад ва вазифалардаги бирлик, юзага келадиган зиддиятларни биргаликда бартараф эта олишлари мустахкам оила муҳитини шакллантиради. Натижада эса, ёш авлодни мукаммал шахс бўлиб шаклланишида ижобий роль ўйнайди. Дархақиқат инсон шахсини шакллантириш оиладан бошланади. Хусусан болада ирода, одатлар, феъл-атвор, атрофга муносабат, эътиқод ва қарашлар вужудга келади. Ана шулардан келиб чиққан холда инсонни камол топтириш шароитлари, таъсир кўрсатиш имкониятларини изчил ўрганмай туриб, шахснинг ёш психологик хусусиятлари, ижтимоий ва табиий омиллар тўғрисида фикр юритиш мумкин эмас. Ота-оналар болаларнинг ёш психологик хусусиятларини яхши билишлари керак. Масалан: 3-4 ёшли болаларнинг психикасида қандай ўзгариш ва ташқи муҳит таъсирида қандай ўзгариш рўй беради..?! ёки айрим болаларнинг ҳатти-ҳаракатида кескин ўзгаришни кузатамиз, баъзи отаоналар «Фалончи билан уришиб келди», «Қайсар бўлиб қолди», «Бир гап гапирсангиз, ўнта қайтаради», «Дарров хафа бўлиб йиғлайди…» ва ҳоказо гаплар қулоғимизга чалинади. Нима учун?!.. Бу ёшдаги барча болаларда шундай ўзгаришлар кузатиладими? Шундай экан, хар-бир боланинг ёш психологик хусусиятларини инобатга олган ҳолда эътибор билан тарбияламоғимиз лозимдир. Бунинг учун оила қандай бўлмоғи лозим?

Маълумки оила – ижтимоий-тарихий белгига эга бўлган муайян тузилишли ижтимоий гурухнинг кўриниши. Чунончи, унинг аъзоларини қариндош уруғчилик, никоҳ, турмуш шароити бирлиги, одоб ахлоқ умумийлиги, маънавий эхтиёж мослиги каби алоқалар ўзаро боғлаб туради. Психолог олим В.И.Селиванов оилада шахсни шакллантириш жараёнини ўрганиб, бахтли болалик – бу оиладаги қувончни, хамжихатликни ҳамда ота-оналарнинг болаларига ғамхўрлигининг самарасидир деган хулосага келади. Муаллиф оиланинг йўналишига қараб уч тоифага мансуб эканлигини кўрсатиб беради: 4. Ижтимоий – илғор йўналишдаги оила. 5. Зиддиятли йўналишга эга бўлган оила. 6. Паст даражадаги ижтимоий йўналишга эга бўлган оила. Биринчи тоифага хос бўлган оилалар биздаги оилаларнинг кўпчилик қисмини ташкил қилади. Бундан оилаларда шахслараро муносабатлар ахлоқ принциплари ва қоидаларидан келиб чиққан холда амалга оширилади, шунингдек хар томонлама камол топган шахснинг ижтимоий идеали (юксак орзу тимсоли) назарда тутилади. Ижтимоий илғор йўналишдаги оилаларнинг вояга етган аъзолари ишлаб чиқаришда, корханада, жамоат ишларида фаол қатнашадилар, илғор маданиятга нисбатан қизиқишларни намойиш қиладилар, шунинг билан бу нарсага ўз фарзандларида ҳам хавас уйғотадилар. Оилада гохо бўладиган зиддиятларни жуда қисқа муддатда хамжихатлик билан бартараф қиладилар. Ушбу тоифага мансуб оилаларда хўжалик ашёлари, қимматбахо материаллар хар-ҳил эхтиёларни қондириш воситаси сифатида қаралади, бу нарсалар шахснинг келажак истиқболи билан мутлақо боғланмайди. Иккинчи тоифага мансуб оилада барқарор йўналиш бўлмайди. Оиладаги турмуш муносабатлари узлуксиз равишда бирон-бир ғояни бошқа

ғоя билан ўзаро ниқобланган кураши босқичида бўлади. У ёки бу қарашларнинг устунлиги, истиқболи хеч қандай аҳамият касб этмайди. Эр-хотинниг ёки бошқа вояга етган оила аъзоларининг муросасиз позициялари (нуқтаи назарлари) кўпинча уларнинг феъл атвор хусусиятларига тафовут негизи билан боғлиқ бўлиб, оилада сўз билан иш бирлиги масаласи бир-бирига қарама-қарши йўналишда бўлади. Бурч хиссигина муайян мажбариятни бажаришгина оила аъзоларининг ўзаро бирлаштириб туради. Мана бундай оилаларда эр-хотиннинг болаларга таъсир ўтказиш кучи кураши, рақобати яққол намоён бўлади. Учинчи тоифа даги оилаларда кўпинча мешчанлик удуми ва идеаллари хокимлик қилади. Мазкур оилаларда барча нарса ягона нарсага бўйсундирилган, яъни молдунё тўплашга, моддий-маиший жихатадан устунликка эришишга қаратилган. Вояга етган оила-аъзоларининг, ота- онанинг корхонада, муассасада, ташкилотда меҳнат қилиши анна шу кўзлаган мақсадга етиши воситаси сифатида, хар қандай меҳнат эса иш хақи миқдори билан ўлчанади. Оила бошлиғининг зўравонлиги, золимлиги, унга кўр-кўрона ва сўзсиз бўйсунишлик сажда қилишлик, заиф ва нимжон оила аъзолари фаоллигини поймол қилишга интилиши ва ҳоказолар устун бўлади. Мешчанлик идеал ива диний эътиқод доирасидан ташқарии чиқиш ҳоллари (китоб ўқиш, ижтимоий турмуш фаолиятида иштирок этиш) камситилиб, бекорга вақт сарфлаш деб баҳоланади. Шу боис паст даражадаги ижтимоий йўналишга мансуб оилаларда худбин, қўқоқ, жамият учун нафи кам тегадиган ўғил-қизлар етишиб чиқиши мумкин. Оиладаги муносабатлар таъсирида илк болаликдан умумий ишга содиқлик, ватанпарварлик, инсонпарварлик, қатъийлик, қадр-қиммат хисси каби инсоний хислар шакллана бошлайди. Аста-секин туғишганларга ғахўрлик, ак-ука ва опа-сингиллик меҳри, ота-оналарга мухаббат ва шавқат туйғулар намоён бўлиб боради. Агарда

оилаларда турмуш муносабатлари қўполлик, андишасизлик негизига қурилган бўлса, у ҳолда оила аъзолари рухий дунёсида кеккайиш, писмиқлик кўпчилик томонидан қабул қилинган хатти-ҳаракатлар қоидаларни сезмаслик, уларни менсимаслик, ялқовлик, маъсулиятсизлик, димоғдорлик иллатлари униб чиқади. Оила бошлиғи хисобланган ота-оналарнинг асосий диққат эътибори аҳлоқ нормалари ва қоидалари талабидан келиб чиққан холда ўз фарзандларида ижобий характер хисларини замон рухига мос шахс фазилатларини шакллантиришга қаратилган. Мазкур тоифадаги оила аъзолари даврасидаги суҳбатлар, мунозалар, мулоҳазалар ўзаро тинчлик, ўзаро ҳурмат рухига бўйсиндирилади. Оилавий муносабатларнинг ушбу кўринишда турли ёшдаги ўғилқизларга, мақсадга йўналтирилган тарбиявий-педагог таъсир ўтказиш системаси ўз хусусияти билан ажралиб туради. Ундай оилада шахслараро муносабатда таъсир ўтказиш сеҳри яширинган холда бўлади. Шу боисдан тасодифан воқеа ҳодисаларнинг содир бўлиши турлича баҳоланади ва уларга бевосита алоқадор оила аъзолари турмуш тажрибасидан келиб чиққан ҳолда, ё рағбатлантирилади ёки жазоланади. Мана бундай одилона амалга оширилган мулоқот таъсирида ўғил-қизларда даслабки дилкашлик, ҳушмуомалалик, шахсий хатти-ҳаракатда ва мулохаза юритишда мустақиллик, шахсий қарашлари сақланган холда янги норма ва талабларга мослашиш, ўз фаолияти учун жавобгарлик эмоционал зўриқиш даврида ўз-ўзини қўлга олишлик каби муҳим фазилатлар пайдо бўлади. Оила муносабатларининг яна бир тури «Авторитар» деб аталиб, бунда ота-онанинг обрўси хал қилувчи рол ўйнайди. Шахслараро тенг хуқуқлилик, эркин хатти-ҳаракат қилиш, ташаббускорлик, ўз аҳамиятини йўқота бошлайди. Оила аъзоларини юриш-туриш, хатти-ҳаракати кўпинча чеклаб қўйилади. Ота-она томонидан тарбиявий таъсир ўтказишнинг асосий усули – жазолаш хисобланади.

Бироқ, онда-сонда рағбатлантириш усулидан фойдаланилганда ҳам, у болага маънавий озуқа бермайди. Фарзандларда ота-онага яқинлик, меҳр хисси камаяди, кейинчалик бу туйғу узоқлашиш, «бегоналашиш» кечинмасига айланади. Оиладаги шахслараро муносабатлар уларни қониқтирмайди, натижада одамови, тунд, ичимдагини топ, ташвишлик, хавотирлик каби ижтимоий норма ва қоидаларга қийинчик билан мослашишдан иборат характер хислатлари вужудга келади. Шу сабабдан оила аъзолари рухий дунёсида симпатия (ёқиш), эмпатия (хамдардлик), самимийлик, хайрихохлик каби юксак инсоний хис-туйғулар жуда нурсиз ифодаланилади. Кўр-кўрона ва сўссиз бўйсунишга асосланган муносабатлар негизида ётган тарбиявий қўрқоқ ва иродаси кучсиз шахсни таркиб топтиради. Шунингдек, оила ижтимоий тарбия ўчоғи тариқасида ўз аъзолари рухияти ва маънавиятига катта таъсир ўтказади: маълумки, одамийликнинг дурдона уруғлари худди шу тор муҳитда мурғак қалбли бола табиатига турли негиз асосига қурилади: иқтисодий, мафкуравий хис-туйғу, хиссиёт, ахлоқийақлий, қариндош-уруғчилик, яқинлик, дўстлик ва биродарлик кабилар. Ўзўзидан маълумки, оила қайси тоифага мансублигидан қатъий назар ўз аъзолари онгига иқтисодий, мавкуравий, ахлоқий, ақлий, ифодавий, хиссий жихатдан таъсир ўтказади, яъни инсон шахсини шакллантириш вазифасини ўтайди. Оилавий муносабатларни тўғри йўлга қўйиш хикмати – бу оила аъзоларининг бўш вақтини ташкил қилиш, хар-бир шахснинг хусусиятидан келиб чиққан холда режалаш, гохо сайр уюштириш, биргаликда оила даврасиджа маданий хордиқ чиқариш, хўжалик юмушини бажариш ва бошқалардир. Шу нарсани алохида таъкидлаб ўтиш керакки, оилавий муносабатларда эр-хотиннинг касб-кори, маълумоти, билим савияси ҳам муҳим рол ўйнайди. Хозирги кунда жамоатчиликнинг қуйидаги долзарб муаммолар ташвишга солмоқда.

- Оиладан ўғил-қизлар кимлар томонидан тарбияланаётирлар ва улар қандай рухда, маромда тарбия олмоқдалар? - Оиланинг тарбия иши режали ва тартибли олиб бориладими? - Ўқувчилар кўз ўнгида ота-она, катта ёшдаги қариндош уруғлар, туғишганлар қандай даражадаги обрўга эгалар? - Оила тарбиясида ота-она ўртасида бирлик, умумийлик мавжудми? - Мактабда қўлланилаётган ахлоқий тарбия воситалари ва шакллари қандай тадбиқ этилади? - Оилада рағбатлантириш ва жазолаш усуллардан қай йўсинда фойдаланилмоқда? Шахснинг ривожланиб таркиб топишда асосан учта омил аҳамиятга моликдир: • Биологик омил • Ижтимоий шарт-шароит. • Муҳит ва тарбия Зотан инсоннинг хақиқий комил инсон даражасида ўсиб етишишда мазкур учта омилнинг роли бирдек аҳамият касб этади. Муайян сабабга кўра бу омиллардан биронтаси маром даражасида бўлмай шахс фаолиятида турли миқёсда амал қилинмаслиги салбий кўринишларни келтириб чиқаради. Шахс маънавий қиёфасида чекиниши юз беради – унинг тарбияси бузила бошлайди. Қадимий хиндлар ота ўз фарзандига қандай муносабатда бўлиши кераклиги хақида қуйидагиларни бежиз айтишмаган. Олимдан ақли заиф ва аксинча, ақли заифдан олим туғилиш мумкинми? деган саволга жавоб беришдан олдин «Ақли заиф» тушунчаси хақида озгина тасаввур хосил қилиб олишимиз керак. Ақли заиф деб наслий, хомилалик, туғилиши ёки эрта ёшлик даврида бош мия патологик таъсирига учраши натижасида билиш фаолиятининг турғун пасайиши тушунилади. Ота-оналари олим бўлиб туриб, фарзандлари ақли заиф бўлган холатлар ҳам кузатилган. Бунинг сабаби турлича бўлиши мумкин.

- Ота-оналарнинг олдинги авлодларида мавжуд бўлган генлардаги оғишлар билан белгиланиши. - Хомила юзага келиши даврида хромосомалардаги оғишишлар натижасида ақли заиф болалар туғилади. - Насл соғлом бўлиб туриб, хомила шаклланаётган даврда рентген нурлари, алкогол, гиёҳванд моддалар, кимёвий таъсирлар, жарохатлар, онанинг турли юқумли, вирусли касалликларга чалиниши ва бошқалар натижасида ақли бола туғилиб ўсиши мумкин. Саволнинг иккинчи қисмига жавоб берадиган бўлсак, ақли заифдан олим туғилиши мумкин, ҳам мумкин эмас. Бу ота-оналарнинг иккаласи ёки биттаси ақли заифлигига ва ақли заифликнинг табиатига боғлиқ. Агар ота- оналардан бири ақлий жихатдан нормал бўлиб, иккинчиси ақли заиф бўлса, бундай оилада ақли заиф бола туғилиши хавфи камаяди. Иккинчисидан энг муҳими шундаки агар ота-онадаги ақли заифлик уларнинг хар иккаласида наслий омиллар асосида юзага келган бўлса, бундай оилада ақлий соғлом бола туғилиб ўсиши қийин. Боланинг соғлом бўлиши унинг шаклланиб вояга етиши учун оилавий муносабатлар яъни туғилишидан бошлаб унинг келажакдаги хаётигача дахли бор. Боланинг соғлом бўлишини белгиловчи омилларга оиладаги тарбия ва муҳит ота-она, айниқса онанинг ёши киради. Оилада фарзанд кўриш учун аёлларнинг оптимал ёш даври 20-35 ёшни ташкил қилади. Эрта-18 ёшгача ва 40 ёшдан кейин аёлларнинг фарзанд кўриши мақсадга мувофиқ эмас. Эрхотин муносабатларидаги сурункали низолар, уруш-жанжаллар, онанинг тезтез стресс, хатто депрессия холатида бўлиши, шунингдек, ўзини тинчлантириш мақсадида қабул қилган дорилар, ёки алкогол ичимликлар боланинг соғлом ривожланишига акс таъсир этади. Шунингдек, болалар орасидаги ёшнинг фарқи ҳам боланинг соғлом бўлишига таъсир кўрсатади. Ҳар бир бола туғилиши ўртасидаги фарқ онанинг соғлиғи ва ҳомиланинг она қорнида ривожланиши учунгина эмас,

балки янги туғилган болани яхши парвариш қилиш учун ҳам муҳимдир. Ҳомиладорлик ва туғруқ аёл организмини талай даражада қайта қурадики, уни батамом тиклаш учун камида икки йил керак бўлади. Ҳар йили туғиш натижасида аёлларнинг ҳам, чақалоқларнинг ҳам соғлиғи қониқарсиз бўлади. Шу билан бирга оиладаги бошқа фарзанднинг ҳам соғлиғига путур етади. Чунки у соғлом ва бақувват ривожланиши учун энг муҳим бўлган озуқа - она сутини тўйиб истеъмол қилмаган бўлади. Онанинг фарзанд кўриш ёши, унинг фарзандларининг сони, болаларни туғилиш орасидаги муддат ва она, бола саломатлиги ўртасида маълум бир боғлиқлик мавжуд экан, т уғруқлар оралиғини сақлаш онанинг саломатлигини яхшилайди ва кутилган соғлом фарзанд туғилишига замин яратади. Психологларнинг фикрича, фарзанднинг кутилмаган бўлиши, унга нисбатан меҳрсизлик унинг психикасида кейинчалик инкор этилганлик, айбдорлик ҳисларини пайдо қилиши мумкин 1 . Замонавий оила аъзолари ҳеч нимага қарамай, оилада кам сонли (бизда ўртача 2-3 та) болани тарбиялашга боғлиқ установкаларга эга. Психологик тадқиқотлар кўп болали оила аъзоларининг психодиагностик тестлардаги кўрсаткичлари бошқаларникига нисбатан паст эканлигини кўрсатди. Бу уларнинг интеллектуал ва ижобий ривожланиши кўрсаткичларига, ижтимоий адаптацияси ва саломатлигига кўпроқ тааллуқлидир. Америкалик тадқиқотчилар ( Р.Зайонц, Х.Маркус ва бошқалар) кўп фарзандли оиланинг салбий оқибатларига кўпроқ эътиборни қаратади, лекин уларнинг кўпгина хулосалари бизнинг муҳитимиз, бола тарбиялаш анъаналаримизга мос эмас. Бизда неклуар оилада кўп фарзандни тарбиялаш мушкуллиги тўғрисидаги тасаввур бор, лекин катта бўлмаган оила шароитида 3-4 та ва ундан ортиқ болани тарбиялашдаги қатор ижобий тажриба ва хулосалар ҳам йўқ эмас. Оилада бир неча фарзанд бўлгач уларнинг орасида низоли вазиятлар вужудга келиши мумкин ва сиблинглар рақобати кузатилдаи. Ана шундай 1 Каримова В. Оила психологияси: Педагогика олий ўқув юртлари талабалари учун дарслик. – Т.: Фан ва технология, 2008 – 152 б. 116 Б.

вазиятлардан фарзандларнинг “талофат”сиз чиқишлари учун, аввало, отаоналарнинг тарбияланганлик даражаси юқори бўлиши керак. Улар фарзандлар ўртасида ўзаро ҳурмат ва катта фарзандларнинг кичикларига адолатли бўла олиш малакаларини шакллантиришлари керак бўлади. Сиблинглар рақобати ҳодисаси рус олими Г.Т. Хоментаускас томонидан фанга киритилган ва ўрганилган. Бунда болаларнинг ўзаро муносабатлари, қачон бир-бирига рақиб, қачон бирлашишлари ўрганилган. Масалан, оилавий инқирозлар пайтида, ота-она қазо қилганда ёки хасталаниб қолганда улар албатта бир-бирига мурувват қилади, жипслашади. Аксарият ҳолларда эса, айниқса, ривожланган мамлакатларда кўпинча битта отаонанинг фарзандлари ўртасида ўзига хос таранг муносабатлар кузатилган. Бу нарса ўша жамиятлардаги шахсий автономия феномени билан боғлиқ бўлиб, ҳар бир инсон илк ёшликдан фақат ўз манфаати учун яшайди ва курашади. Бундай шароитда сиблинг муносабатларининг фақат ижобий бўлишига эришиш анча мушкул. Ўзбек ҳалқи - болажон ҳалқ. Иқтисодий мақомидан қатъий назар, албатта, оилада икки ва ундан ортиқ фарзанд бўлишига интилади ва болалалар ўртасидаги муносбатларни ижобий тарзда йўлга қўйиш, оилавий роллар тақсимоти борасидаги масалаларга алоҳида маъсулият билан қарайди. Бунда эр-хотин момолар ва боболар ўгитларидан, асрий анъаналар самарасидан ўринли фойдаланишга интилади. Ҳукуматнинг бу борадаги демографик сиёсати ҳам оилалар манфаатига ҳамоҳанг, ягона фарзанд мамлакат иқтисоди ва унинг истиқболи учун етарли эмас эканлигини бизда ҳамма тушунади. Давлатимиз раҳбари ва ҳукуматнинг оилада соғлом турмуш тарзини барқарорлаштириш, миллий генофондни яхшилаш сиёсатининг туб маъноси мамлакатмизда дунёга келган ва келаётган фарзандлар, аввало, тўрт муччаси соғ туғилсин, соғ-саломат катта бўлсин ва уларни дунёга келтирган она оналик бахтидан тўла бахраманд бўлиб, турмуш ўртоғи билан биргаликда бахтиёр соғлом турмуш тарзини оиласида барқарор этсин. Юртимизнинг

барча йирик шаҳарларида ташкил этилган скрининг марказлари, петенатал шифо масканларининг асосий вазифаси соғлом фарзандлар туғилишини олдиндан аниқлаш ва ногиронликнинг олдини олишдир. Зеро, “Соғлом она – соғлом насл” шиори ҳар бир ўзбекистонликнинг қалбига сингиб кетган нақлдир.

Адабиётлар рўйхати: 1. Алешина Ю.Е. Индивидуальное и семейное психологическое консультирование. – М.: Класс, 2004. 2. Жалилова С.Х., Ғайибова Н.А. Умумий психодиагностика. Т.:-2017. 3. Ғайибова Н.А. “Ўсмир сиблинг мақомининг тенгқурлари билан бўладиган шахслараро муносабатларга таъсири”. Монография Т.: -2016. 4. Ғайибова Н.А. Оилада фарзандлар ўзаро муносабатларини ўрганиш. Методик қўлланма. Т.: 2014.-68 б. 5. Карабанова О.А. Психология семейных отношений и основы семейного консультирования: Учебное пособие. М.: Гардарики, 2005. 320 с. 6. Осипова А.А. Общая психокоррекция. Учеб. пособие. М.: СФЕРА, 2002 г. 510 с.

Похожие

Ота она ва фарзандлар муносабатларини диагностика қилиш

Ота она ва фарзанд муносабатларининг ўзига хослиги

Оилавий муносабатлар психологияси

Шахс шаклланишига сиблинг мақоми таъсири

Ота оналарда ота оналик идентификацияси хусусиятлари