Ота оналарда ота оналик идентификацияси хусусиятлари - Дошкольное и начальное образование - Рефераты

Ота оналарда ота оналик идентификацияси хусусиятлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

28.7822265625 KB

Ота оналарда ота оналик идентификацияси хусусиятлари Режа: 1. Репродуктив хулқ психологияси. 2. Перинатал психология. 3.Оналик психологияси. 4.Оталик психологияси. 5. Оналик хулқ-атворининг шаклланиши 6. Бола томонидан ота-оналарнинг ва ота-оналикнинг идрок этилиши.

Репродуктив хулқ психологияси. Оилада фарзанд туғилиши, унинг сони ва тарбия бериш имкониятлари масаласи ҳар доим ҳам долзарб бўлган. Репродуктив хулқ – бу оилада фарзанд туғилиши билан боғлиқ хулқдир. У оила аъзоларини ўз даврининг фуқароси сифатида ижтимоий келиб чиқиши, ёши, саломатлиги даражаси, маданиятига бевосита боғлиқ бўлган хатти-ҳаракатидир. Бу ҳаракатларнинг асл мотиви аввало инсондаги ўзидан насл қолдириш, оилада эр-хотинлик бурчини адо этишга бўлган иштиёқ ва лаёқатга бориб тақалади. Россиялик аёллар ўртасида ўтказилган сўровларга кўра, улар хоҳлаган бола сони (2,8) реал болалар сонидан анча ортиқ. Шундан А.Антонов, айни даврда одамлар ўз репродуктив вазифаларини адо этмаяптилар, деб хулоса қилади. Кўпинча, репродуктив хулқнинг мотивлари одамнинг бошқа турдаги фаолият мотивлари таъсирида сўниб бормоқда, аввало бу ҳаракат оилада содир бўлса-да, у аёл кишининг шахсий ишидай тасаввур этилади ва аёлнинг бола туғиб бериш орқали ўзини намоён этиши, эрининг муносабатларини кескин ўзгартириш, унга таъсир (тазйиқ) кўрсатиш, устидан ҳукмрон бўлиш, кимнидир севиш ва унга ғамхўрлик қилиш эҳтиёжини қондиришга бориб тақалади. А.Антонов ўтказган тадқиқотлар асосида репродуктив ота-оналик кўрсаткичлари келтирилган. Унга кўра, турмуш қуриш, репродуктив функцияларнинг ёмон бажарилиши, яъни ушбу даврнинг қисқариб бораётганлиги, оналик даврининг ҳам камлиги, эрта ёки ўта кеч она бўлиш ҳолатларининг кузатилаётганлиги аён бўлди. Демак, репродуктив хулқнинг асосий параметрларида жиддий ўзгаришлар кузатилмоқда. Бу каби муаммолар Ўзбекистон учун ҳам хосдир. Лекин бизда хотинқизларнинг репродуктив маданияти ва установкалари Европа мамлакатларидагидан фарқ қилади. Мамлакатимиз аҳолисининг репродуктив установкаларини ўрганиш бўйича олинган маълумотлар шуни кўрсатадики, айни пайтдаги фарзандлар сони – реал бола сони сўралувчиларда шаҳар билан қишлоқда ўзига хосликка

эга (7.2-жадвал). Масалан, 2002 йилда шаҳарлик респондентларнинг 34,9 фоизи 2 та фарзандга, салкам 30 фоизи 3 та фарзандга эга бўлса, бу рақамлар 2004 йилда мос равишда 33,6 ва 25,2 ни ташкил этди. Қишлоқ оиласидаги реал репродуктив установка 2002 йилда 37,7 фоизи 2 та, 24,0 фоизи 3 та, 19,2 фоизи 1 та болали бўлган бўлса, 2004 йилда 2 ва 3 нафар фарзандлилар камайган, негадир кўпболалилар ошган, бу рақамларни яна бир такрор текшириш керак. Чунки 2003 йилда Фарғона водийси, Самарқандда ўтказилган тадқиқотларида кўп болали оилалар сони кескин камайган. “Нечта фарзандингиз бор?” саволига берилган жавоблар Фарзанд лар сони “Ижтимоий фикр” “ Оила” шаҳар қишлоқ шаҳар қишлоқ 1 та 16,4 9,8 17,4 19,2 2 та 33,6 20,6 34,9 37,7 3 та 25,2 21,2 29,4 24,0 4 та 12,7 27,9 10,2 16,2 5 ва ундан кўп 12,1 27,9 0 1,5 Идеал установкалар 2002 йилга нисбатан 2004 йилда 2 та фарзандли оила ҳисобига ўзгарган: масалан, “Ижтимоий фикр” маълумотларида ҳам 2002 йилги 31,6 фоиз, 2004 йилда 35,6%га кўтарилган. “Оила” марказининг маълумотларида ҳам 15,6 фоиз 26,5 фоизга ўзгарган. 4 нафар ва ундан ортиқ болали оилалар “Оила” маркази ҳисоботларида камайган: 42,4 дан 30,8 га, лекин “Ижтимоий фикр”да бироз ўсиш бор: 28,8 дан 30,8 гача ошган.

“Сизнингча оилада нечта фарзанд бўлиши керак?” саволига олинган жавоблар (“Ижтимоий фикр” ва “Оила” маркази маълумотлари) Й иллар Ташкилотл ар 1 та 2 та 3 та 4ва ундан ортиқ Бошқа жавоблар 20 04 “Ижтимоий фикр” 2, 7 35,6 27, 5 24,4 4,9 “Оила” 3, 4 26,5 33, 8 30,8 5,5 20 02 “Ижтимоий фикр” 2, 2 31,6 29, 0 28,8 4,1 “Оила” 0, 7 15,6 33, 2 42,4 8,1 Кўриб турганимиздек, репродуктив маданият ошгани сари реал ва идеал установкаларда ҳам муайян ўзгаришлар содир бўлмоқда. Муҳими – юртдошларимиз бугунги кунга келиб, оилада фарзанднинг борлиги унинг мустаҳкамлиги омили эканлигини чуқур англаган ҳолда, соғлом онадан туғилган соғлом бола унинг бахт-саодати эканлигини тўла англайдилар. Шу боис ҳам олиб борилаётган тарғибот-ташвиқот ишлари, хотин-қизларнинг ижтимоий ҳаётдаги фаоллашиб бораётган ўрни уларнинг репродуктив хулқларига ўз таъсирини кўрсатмоқда. Психология фанида ишлатиладиган “перинатал” тушунчаси билан тиббиётда ишлатиладиган тушунча ўртасида муайян фарқ бор. Тиббиётда перинатал давр ўз ичига ҳомиланинг она қорнидаги 28 ҳафталик тараққиёт даври билан бола туғилгандан кейинги 7-10 кунлик давр оралиғини назарда тутади. Перинатал психологияда эса ҳомила пайдо бўлган даврдан токи чақалоқнинг она билан биргаликда, эмоционал боғлиқликда кечадиган яхлит давригача бўлган вақт назарда тутилади. Психология учун боланинг эр ва хотин қўшилиши натижасида қандай конструктив ёки деструктив мотивлар асосида пайдо бўлиши ҳам аҳамиятлидир. Айниқса, аёлнинг ҳомиладорлик давридаги ҳис-кечинмалари, боланинг қанчалик кутиши каби психологик омиллар кейинчалик у билан амалга ошириладиган психотерапевтик

ишларда амалий аҳамият касб этади. И.В. Добряков (2003) ҳомиладор аёлларнинг шу давр мобайнидаги психологик кечинмаларининг шаклларини шундай тафовутлайди: • оптимал тип; • гипогестагнозик тип, яъни, турли сабабларга кўра, ҳомиладор аёл ва уни ўраб турганларнинг унинг ҳолатига эътибори камлиги кўринишида (масалан, талаба бўлган ҳомиладор аёл ўқиши ташвишлари билан ҳомиласига етарли вақт ажратиб эътибор беролмайди) ; • эйфорик тип, яъни ҳомиладор аёлнинг янги ҳолатидан ўта лаззатланиши, бутун вужуди билан “маза” қилиши ҳолати ;  хавотирли тип;  депрессив тип. Аёлнинг ҳомиладорлик даврини қандай бошидан кечириши унинг она бўлганидан кейинги хулқ-атворини белгилайди. Туғиш билан боғлиқ ташвишлар психоаналитик йўл билан О.Ранк ва С.Грофф лар томонидан батафсил ўрганилган. Туғруқдан кейинги давр эса яна психологик жиҳатдан алоҳида давр бўлиб, у иккала томоннинг фарзанд туғилишига бўлган ҳиссий муносабати характеридан келиб чиқади. Шуни алоҳида таъкидлаш жоизки, Ўзбекистонда оналик ва болалик давлат томонидан муҳофаза қилинади ва қадрланади. Лекин масаланинг муҳим жиҳати шундаки, никоҳга киришнинг энг долзарб мотиви фарзанд кўриш бўлгани сабабли, аксарият оилаларда аёлнинг петенатал даврида унга алоҳида меҳр кўрсатиш, ғамхўрлик қилиш ҳам миллий анъаналаримизга айланган. Оилавий муносабатларнинг энг таъсирли, жозибали ва муҳим бўлаги – бу она-бола муносабатларидир. Уларнинг муҳимлиги шундаки, айни дастлабки мулоқот ва меҳрли муносабатлар боланинг кейинги психик ва ақлий тараққиётини ҳамда онанинг хулқ-атворини шакллантиради. Бола туғилишининг дастлабки онларида она ва бола ўзаро ҳиссан ва психологик жиҳатдан боғланган бўлиб, иккаласи бир тан, бир вужуд ҳисобланади. Шу боис уларнинг муносабатларида симбиотиклик (бир

хиллик, қўшилиб кетганлик, яхлитлик) бўлади. Бола улғайиб, катта бўлгани сари улар ўртасидаги масофа, психологик дистанция ортиб бораверади, симбиоз муносабатлар ақлий-когнитив муносабатлар шаклидаги психологик алоқаларга айланиб кетаверади. Чақалоқнинг жисмоний ўсиши ва ривожланиши табиийки, онанинг ғамхўрлигига бевосита боғлиқ. Шуниси муҳимки, бола учун ҳар қандай ғамхўр ва меҳрибон инсон унга она ўрнини босиши мумкин (бувиси, отаси, энагаси). Лекин кимнингдир доимий ғамхўрлиги, яъни, меҳрибон инсоннинг – “объект”нинг доимийлиги бола ривожланиши учун ўта муҳим ҳисобланади. Бола бир ёшга тўлгунча бўлган даври новербал мулоқот даври ҳисобланиб, ундаги барча ўзгаришлар онаси ёки яқинлари билан бўладиган эмоционал, бевосита муносабатларнинг натижаси бўлади ва бора-бора муомалага тил ва товушлар билан боғлиқ белгилар кириб кела бошлайди. Онанинг барча сайъи-ҳаракатлари бу даврда бола психик ривожланишининг муваффақиятини белгилайди. Агар ота ва она томонидан кўрсатилаётган ғамхўрлик доимий ва самимийлик касб этса, бу Э.Эриксон таъбири билан айтганда, “мутлоқ ишонч” (базальное доверие)га асос бўлади. Яъни, ҳақиқий, ғамхўр она боласининг айни пайтдаги барча эҳтиёжларини қалбан ҳис этиб, ўша заҳоти қондиришга ҳаракат қилади, масалан, чанқаса сув, оч қолса – кўкрак сути, пешоб қистаганда, тўсиш каби ишларни ўз вақтида бажариб боради. Онанинг бола эҳтиёжларини шу каби аниқ билиб, ўз вақтида меҳр кўрсатиши баъзан интуитив тарзда кечса, баъзан она ўзини бола билан идентификация қилади, яъни, ўзини унинг ўрнига қўйиш орқали, унинг талаб-истакларини сезгандай бўлади, “вужуди билан ҳис этади”. Бундай ҳис қилишлар одатда она томонидан аниқ англанмайди, лекин, табииийки, онанинг кечинмалари ва сезишлари тўғри чиқади. Лекин баъзан педиатр ёки бошқа мутахассис билан боланинг ҳолати ҳақида фикрлашганда айрим ҳолларда ўзининг интуитив қарорлари тўғри ёки нотўғри эканлигини англаб қолади.

Тан-вужуд билан она ва боланинг яхлитлиги ўзига хос ҳиссиёт бўлиб, у кўпинча “ холдинг ” (инглизча “ тутиш ”, “ ушлаш ” сўзидан олинган) тажрибасидан келиб чиқади. Яъни, она ўз боласини қўлида ушлаб, бадани баданига текканда ҳис қиладиган кечинмалари орқали боладаги ўзгаришларни туяди, ҳис қилади. Винникотт деган олимнинг фикрича, “холдинг” тажрибаси яхши бўлмаган оналарнинг шахсий муаммолари кўп бўлиб, улар болани қўлида ушлаганда ҳам деярли ҳеч нимани ҳис этмайдилар. Ана шундай чақалоқларда кейинчалик ихтиёрий психик функциялар ривожида муайян муаммолар бўлиши мумкин, масалан, ихтиёрий равишда диққатни бир нарсага тўплаш, ихтиёр ҳолда у ёки бу нарсани эслаб қолиш, гапириш, мантиқий фикрлаш ва шунга ўхшаш. Гапириш, нутқ фаолияти билан боғлиқ психик функциялар кўпинча синхронизация жараёнида шаклланади. Боласини суйиб, унинг ҳискечинмаларини билиш қобилиятига эга бўлган она одатда фарзандининг психик ривожланишида барча қилиқларини, улардан қандай фойдаланиш малакаларини орттириб боради. Масалан, болада баъзан шундай ҳолат бўладики, унда онага бола билан фаол коммуникатив фаолиятни амалга ошириш ноқулай бўлади, гўдак инжиқлик қилиб, ҳеч нарсага кўнмай қолади, буни сезган она болага гапиравермай, жимгина тоза ҳавода сайр қилдираверса, маълум вақт ўтгач, фарзандидаги чарчоқ ёки бошқа сабабли пайдо бўлган ҳолат ўтиб кетади, у яна жонланиб, онага талпинади, у билан мулоқотни давом эттиради. Шуни инобатга олмаган ҳолатларда коммуникатив омадсизлик ( Винникотт ) содир бўлади, бунинг оқибатлари психологияда яхши ўрганилган. Боладаги когнитив ривожланиш, яъни фикрлар тарбияси, дунёқарашларнинг шаклланишига ҳам онанинг хулқ-атвори катта таъсир этади. Инглиз олимларининг кузатишларида ( У.Р. Бион ) онанинг ҳар бир ҳаракати, мимикалари боланинг тепасида туриб, унга қиладиган муомаласи, эркалашлари бора-бора бола ўзлаштирадиган алоҳида иборалар, сўзларда намоён бўлади. Видео тасмаларда шу нарса намоён бўлганки, онанинг

қилиқлари тобора боланинг нутқли-нутқсиз, мантиқий-мантиқсиз ҳаракатларига, ишораларига айланиб боради, кейинчалик бола алоҳида сўзларни талаффуз қила бошлаганда ҳам беихтиёр онанинг мимикалари, талаффуз услубларини қайтаради. Шу тариқа онанинг бевосита иштироки ва ёрдамида бола дунёни танийди, ўрганади. Оламни она орқали билишга имкон берувчи психологик ҳолатлардан яна бири – бу ҳиссий-эмоционал боғланганликдир. Инглиз психиатри Жон Боулби томонидан ишлаб чиқилган, турли ҳаётий вазиятларда она-бола муносабатларида М.Эйнсворт деган олима томонидан текширилган эмоционал боғланганлик назарияси одатда етти ойликдан кейинги боланинг онага жуда боғланиб қолиши ва шу орқали бола учун муҳим психологик ривожланишлар рўй беришини исботлаган. Масалан, 12 ойликдан 18 ойликкагача бўлган боланинг онасидан 3 минутга айириб туриб қайд этилган хулқига қараб, олимлар ҳиссий боғланганликнинг 4 хил шаклини ажратишган: 1 • Ишончли боғлиқлик. Бола бундай шароитда онасини ишонч билан қидиради, атрофни ўрганади; кетиб қолганини сеза бошлагач, тушкунликка тушади, хафа бўлади, онаси қайтгач, уни зўр хурсандчилик билан кулиб кутиб олади, онасига талпинади; • Четлашувчи боғлиқлик. Онаси кетиб қолганлигини билгач, атрофга қарайди, қидиради, лекин она қайтгач, унга талпиниши минимал бўлиб, ҳаттоки, тескари қараб ҳам олади, ўйинчоқларини ўйнашда давом этаверади; • Авбивалент боғлиқлик. Онаси кетгач, гўёки қотиб қолгандай депрессияга тушади, ўйнамайди ҳам атрофга қарамайди ҳам; онаси қайтгач, онасига талпинмайди ҳам, ундан қочмайди ҳам. Унинг хафалигини ҳам, хурсанд эканлигини ҳам англаш қийин бўлади; • Тартибсиз боғлиқлик. Болада онага нисбатан боғлиқликни кузатиш қийин, гўёки болага барча нарса бефарқдай, қилиқларда мантиқни кузатиш мушкул. 1 Калмыкова Е. С., Падун М.А. Ранняя привязанность и ее влияние на устойчивость к психической травме: Постановка проблемы (Сообщ. 1) // Психологический журнал. – Т. 23. – М.: 2002. – № 5. – С.

Р.Ж. Мухамедрахимов (1998) ўз тадқиқотларида “хавфсиз боғлиқлик” атамасини ишлатади. Бунда она-бола муносабатлари жуда текис, равон, бирбирига монанд, самимий кечади. Оила муҳитида, яхши ижобий муносабатлар доирасида кечган боғликлик билан ота-онасиз ўсган етимхонадаги болалардаги боғлиқлик ўрганилганда, айни хавфсиз боғлиқлик борасида улар ўртасида катта тафовут борлиги исботланган. 2 Шундай қилиб, онанинг болани нормал психик тараққиётида роли улкан. Бу таъсир боланинг чақалоқликдан кейинги даврларида ҳам ўз кучини сақлаб қолади. Олимлар онтогенетик тараққиёт даврида яхши она бўлишга сабаб бўлувчи қатор омиллар қаторида қиз боланинг ўз онаси билан ёшлигидан бошидан кечирган мулоқот тажрибасини, оиласида онага ва оналикка муносабат хусусиятларини, ўз оиласида кичкина болалар билан мулоқот тажрибаси борлигини инобатга оладилар ( Филиппова Г.Г., 1999) 3 . Бу жараёнда қизчанинг она томонидан қандай тарбияланганлигидан ташқари, муайян маданий манбалар билан танишлиги ҳам катта аҳамият касб этади. Масалан, онасидан қандай эртаклар эшитгани ёки қандай ўйинчоқлар ўйнагани бевосита унинг келажакда қандай она бўлишига таъсир этади. Масалан, ёшлигидан меҳрибон она ҳақида эшитганларини, эртак ҳолида бўлса ҳам ёвуз кампирлар, ялмоғиз аёллар, ўгай оналар ҳақида эшитганлари билан тўғри солиштириш тажрибаси бор қиз ўзининг истиқболдаги ҳаракатининг йўналишини белгилаб олиши мумкин. Ёки қўғирчоқларни эркалатиши, онасидай ғамхўрлик қилиши ҳам ижобий тажриба, лекин минг афсуски, ҳозирги пайтда ишлаб чиқарилаётган “барби” каби қўғирчоқлар қизчаларда оналикни эмас, кўпроқ аёллик фазилатларини, олифтачиликни тарбиялайди. Замонавий эртакларнинг айримларида ҳам тарбияга зид келадиган сюжетлар кўп. Ўзбеклар суйиб кўрадиган мультфильмлар, 2 Авдеева Н.Н., Хаймовская Н.А. Зависимость типа привязанности ребенка к взрослому от особенностей их взаимодействия (в семье и Доме ребенка) // Психологический журнал. – М.: 1999. – Т. 20. – № 1. – С. 3 Филлипова Г.Г. Материнство: Сравнительно-психологический подход // Психологический журнал. – М.: 1999. – Т. 20. –№ 5. – С.

масалан, “Зумрад ва Қиммат” эртакларини ҳам агар она тўғри шарҳламаса, бола онгида нотўғри тасаввурлар шаклланиб қолиши, ўгай онанинг албатта жоҳил, отанинг ҳамиша бўйсунувчанлиги тўғрисидаги чалкаш тушунчалар пайдо бўлиши мумкин. Онадаги туғруқдан кейинги депрессия – чақалоқ туғилгандан кейиноқ айрим оналарда пайдо бўладиган руҳий ҳолат. Бу ўзига хос хасталик бўлиб, унинг олдини олиш учун кўп ҳаракатлар қилинмоқда, чунки бунда ҳам психологик омилларнинг роли катта. Кузатишларнинг кўрсатишича, агар оилада эр-хотин муносабатлари яхши бўлмаса, отанинг болага эътибори етарли бўлмаган вазиятларда, онага амалий ҳамда молиявий кўмак бериш йўлга қўйилмаган бўлса, шу каби қийинчиликлар онада депрессияни ҳосил қилади ( Rodrigues ва бошқалар, 2003). Оналик депривацияси . Оналик депривацияси очи қ (агар она ўз оналик бурчини бажармай, боладан айрилган бўлса) ва яширин (боладан яширин воз кечиш, уни ёқтирмаслик ёки бирор сабаб туфайли болага яқин кела олмаслик ҳолатларида) бўлиши мумкин. Иккала ҳолатда ҳам бола тараққиёти учун ниҳоятда салбий, хавфли вазият юзага келадики, айрим ҳолларда бола ҳаттоки, нобуд ҳам бўлади. Масалан, чақалоқ туғилгач, хаста бўлгани учун унинг узоқ вақт мобайнида касалхонада қолиши ҳам оналик депревациясига сабаб бўлади. Бу орада унда оналик меҳри уйғонмайди, у янги чақалоққа бефарқ бўлиб қолади. Бунинг оқибатлари қанчалик оғир бўлиши онанинг ёшига ва айрилиқнинг муддатига боғлиқ. Агар шунга ўхшаш ҳолатни бошидан кечиган она жуда ёш бўлса, унда боланинг психик тараққиётида жиддий асоратлар қолади, у ўз хулқ-атворини назорат қила олмайдиган, жиззаки, одамови, жиноятга, ҳаттоки, ўз жонига қасд қилишга ҳам мойиллиги юқори бўлиб вояга етади. Она боланинг ёнида бўла туриб, ундан яширин тарзда воз кечган ҳолатда ҳам болада невротик хусусиятлар ривожланади, айниқса, бола шахслараро муносабатларда нўноқ, урушқоқ бўлиб, қарорлар қабул қилишда қийналади, ижтимоийлашув жараёни ниҳоятда мураккаб кечади. Кўриб

турганимиздек, онанинг болага психологик яқинлиги унинг истиқболини, шаклланажак ижобий фазилатлари, жамиятдаги ўрни ва нуфузини белгиловчи муҳим омилдир. Оталик психологияси оналик психологиясига нисбатан кам ўрганилган соҳа. Оталар хулқини ўрганиш шуни кўрсатдики, улар ҳам ғамхўрлик ва самимийлик жиҳатидан аёллардан кам эмас, керак бўлса, улардан ҳам меҳрибон бўлишлари мумкин. Дастлаб ота ҳам, она ҳам болага нисбатан бир хил меҳрибонлик тимсолида намоён бўлгани учун, улар ўртасидаги фарқни чақалоқ деярли ҳис этмайди. Бир ёшга тўлгач, бола отасини алоҳида мустақил шахс сифатида идрок эта бошлайди, ўзаро муносабатлар триада шаклига ўтади. Отаси ва онасининг ўзаро муносабатларини кузатиб, бола тобора айрим алоҳида олинган мустақил, дистанцион муносабатларнинг маъносини тушуна боради. Годфруа нинг олган натижаларига кўра, бир ёшлик бола отаси билан бўладиган ўзаро муносабатларни қадрлайдиган, хоҳлайдиган бўлиб боради. Онанинг муносабатларидан фарқли, ота боласининг жинсига қараб ўзига хос муносабатни ўрната олади; ўғил болага эркакларча, қиз болага бошқача. Шу тариқа боланинг ўз жинсини англаши, гендер тафовутлар тўғрисида тасаввурлар шаклланади. Умуман, оилада отанинг бўлиши боланинг ижтимоий кўникмалари шаклланишида катта аҳамият касб этади. Буни бизнинг кузатишларимиз ҳам тасдиқлаган. Отанинг меҳри қиз бола учун ҳам шу қадар муҳимки, у ота-она муносабатларини ҳаёти мобайнида кузатиб бориб, келажакда ўз турмуш ўтроғига қандай муносабатда бўлиш лозим, деган саволга жавоб топади. Она хулқига қараб эса, турмуш ўртоғи билан бахтиёр яшаш учун аёл қандай бўлиши керак, деган саволнинг мағзини чақади. Шунинг учун ҳам қиз бола учун ҳам, ўғил бола учун ҳам оиланинг бутлиги, ота-она муносабатларининг илиқ, самимий, гуманистик бўлиши катта ҳаётий аҳамият касб этади.

Адабиётлар рўйхати: 1. Алешина Ю.Е. Индивидуальное и семейное психологическое консультирование. – М.: Класс, 2004. 2. Жалилова С.Х., Ғайибова Н.А. Умумий психодиагностика. Т.:-2017. 3. Ғайибова Н.А. “Ўсмир сиблинг мақомининг тенгқурлари билан бўладиган шахслараро муносабатларга таъсири”. Монография Т.: -2016. 4. Ғайибова Н.А. Оилада фарзандлар ўзаро муносабатларини ўрганиш. Методик қўлланма. Т.: 2014.-68 б. 5. Карабанова О.А. Психология семейных отношений и основы семейного консультирования: Учебное пособие. М.: Гардарики, 2005. 320 с. 6. Осипова А.А. Общая психокоррекция. Учеб. пособие. М.: СФЕРА, 2002 г. 510 с.

Похожие

Ота оналик установкаларининг кўринишлари

Ота она ва фарзанд муносабатларининг ўзига хослиги

Ота она ва фарзандлар муносабатларини диагностика қилиш

Болаларнинг мактабга психологик тайёргарлиги

Нутқида бузилишлари бўлган болаларнинг шахс ва шахслараро муносабати хусусиятлари