Ҳаракатли ўйинлар ҳақида тушунча унинг ўзига хослиги ва ўтказиш методикаси - Дошкольное и начальное образование - Рефераты

Ҳаракатли ўйинлар ҳақида тушунча унинг ўзига хослиги ва ўтказиш методикаси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

277.181640625 KB

Ҳаракатли ўйинлар ҳақида тушунча унинг ўзига хослиги ва ўтказиш методикаси Режа: 1.Мактабгача ёшдаги болаларнинг асосий ҳаракат турлари. 2.Ҳаракатли ўйинлар ҳақида тушунча, унинг ўзига хослиги.

Мактабгача ёшдаги болаларнинг асосий ҳаракат турлари Мактабгача ёшдаги болаларнинг асосий ҳаракат турларини ривожлантиришнинг ўзига хос хусусиятлари мавжуд. Ўргатишнинг ушбу босқичида ҳаракат малакалари ва кўникмалари кўламининг кенгайиши, жисмоний фазилатлар (тезлик, чидамлилик, тезкорлик ва бошқалар) нинг ривожланиши билан боғлик ҳолда ҳам машқларни яхлит, ҳам ҳаракат техникаси элементларини алоҳида-алоҳида муваффакиятлироқ ўзлаштириш имконияти юзага келади. Беш-олти ёшли болаларда ўз олдиларига қўйилган вазифаларни онгли тушуниб етиш, вазиятни баҳолаш, ўз ҳаракатларини бошқара билишга муайян тайёргарлик бўлади, шунинг учун оғзаки кўрсатма бериш ва тушунтириш ёрдамида мактабгача ёшдаги болаларнинг ҳаракат фаолиятида мустаҳкам билим ва кўникма шакллантириш мумкин бўлади. Мактабгача таълим муассаслари учун яратилган таълим-тарбия дастури, Мактабгача таълимга қўйиладиган Давлат талбаларига мувофиқ барча гуруҳда болалар юриш, югуриш, мувозанат сақлаш, сакраш, улоқтириш, тирмашиб чиқишга ўрганиб, уни такомиллаштириб борадилар, спорт ўйинлари: басткетбол, футбол, спорт элементлари ва ҳоказоларни эгаллайдилар. Юриш ва югуриш машқлари . Юриш ва югуриш машқларининг вазифаси қўл ва оёқлар ҳаракатланаётганда мувозанат яхши сақлаган ҳолда енгил, эркин ҳаракатлар қилишни ўргатишдир. Болалар катта мактабгача ёшда бир йўналишда ҳамда бир меъёрда юриш ва югуриш кўникмасини эгаллай биладилар.

Болалар олти ёшга етганда югуришда учиш ҳолатини эгаллаб олган бўладилар. Юриш ва югуришни такомиллаштириш учун олдинги гуруҳларда эгалланган ҳаракат малакалари асосида турли машқларни аста-секин мураккаблаштириб боришдан фойдаланилади. Тарбиячи катта гуруҳда юриш ва югуришни навбатма-навбат ўргатиб боради, бунда топшириқларни аста-секин мураккаблаштириб боради ҳамда бажарилаётган машқнинг техникасига талаблар қўяди. Масалан, тиззаларни баланд кўтариб юриш машқини ўзлаштириб олишни анчагина қийин деса бўлади. Юришнинг ушбу кўринишида қадамлар қисқа ҳаракатлар аниқ, аввалига оёқнинг олдинги қисми учи, сўнгра оёқ тўлиқ қўйилади. Тиззаларни баланд кўтариб югуришда тиззадан букилган оёқ тўғри бурчак даражасига кўтарилади ва ерга юмшоқ қўйилади, аммо оёқ учи шахдам ҳаракат билан қўйилади. Кенг эркин қадам билан юриш ва югуриш. ҳаракат бир оз секинлатилиши билан ҳарактерланади. Бунда қўл ва оёқ одатдагидек ўзаро мувофик, ҳаракат қилиб олдин оёқ товони қўйилиб, учига ўтилади. Тезкорлик сифатларини ривожлантириш учун тезлик билан югуриш (20 м масофага) таклиф килинса, чаққонлик ва ҳаракат мувофиқлигини

ривожлантириш учун мокисимон югуриш берилади ва ниҳоят чидамлиликни ривожлантириш учун белгиланган масофага секин ва ўртача суръатда 2.5 дакиқа давомида мунтазам югуриш қўлланилади. Сакраш машқлари . Катта мактабгача ёшида сакрашга оид машқлар анчагина кўпаяди. Ердан анчагина кучли итарилиш, кўлни шиддат билан силкиш, юқорига, узунликка ва ҳоказоларга сакрашни бажаришнинг барча босқичларида жуда яхши ҳаракат мувофиқлиги кузатилади. Катта гуруҳ болалари бериладиган юкламаларни бемалол уддалайдилар, бу ўринда машқлар миқдорини ҳам ошириш мумкин, бироқ машқларнинг бажарилиш сифатига эътиборни кўпроқ қаратиш лозим. Жойида туриб ёки олдинга силжиб икки оёқда сакрашни такрорлаш билан бирга югуриб келиб узунликка ва баландликка сакраш, калта арғамчадан жойида туриб узунликка сакраш ҳам ўргатилиб борилади. Улоқтириш машқлари . Олти ёшга қадам қўйган болалар ҳаракатларни таҳлил қилиш қобилиятига эга бўладилар, бу турли топшириқларни ўзлаштириб олишига ёрдам беради: нишонга аниқ теккиза олади, қўлини шиддат билан ҳаракатлантириб, тўғри дастлабки ҳолатни эгаллаб, тўпни узоққа ота олади. Туп ташлаб беришда, тупни олиш ва илиб олишда фазода ва вактда тугри мулжал ола билиш зарур. Мактабгача ёшдаги болаларга тарбиячининг кўрсатмаларини тўғри идрок этиш хосдир ва улар машқларни ўз имкониятларига мос равишда

бажарадилар тўпни узоқроққа ташлаб бера оладилар, учиб келаётган тўпга томон гавда ҳолатини ўзгартириб, қўлларини чўза оладилар, булар ҳаракатлар мувофиқлашувининг анчагина такомиллашганидан далолат беради. Мувозанат сақлаш машқлари . Маълумки мувозанат (уни сақлаб туриш ва тутиб туришга интилиш) ҳар қандай ҳаракатлар учун доимий ва зарур компонет бўлиб ҳисобланади. Катта мактабгача ёшда мувозанат сақлашни турлитуман машқлар воситасида такомиллаштириб бориш давом эттирилади. Мувозанат сақлаш функциясининг кечикиши ёки етарли ривожланмаслиги ҳаракат аниқлигига, суръатига, меъёрига таъсир кўрсатади. Улар натижаларининг яхшиланиши 5-6 ёшли болаларда мушак тонуси мувофиқлигининг етарли даражада яхши ривожланиши билан боғлиқ бўлади. Катта гуруҳда мувозанат машқларини таянчни торайтирилган ва кенгайтирилган ҳолатда бажариш таклиф этилади. Бунда топшириқлар турли нарсалар билан бажарилади. Мувозанат сақлашни ривожлантириш машқларининг барчаси болалардан диққатни бир жойга тўплашни, диккат эътиборни, иродавий зўр беришни талаб қилади; шунинг учун машқларни ўртача ва секин суръатда тарбиячининг кузатуви остида ўтказиш ва зарур ҳолларда айрим болаларга ёрдам бериш ҳамда уларни асраб- авайлаш лозим Тирмашиб чиқиш машқлари . Тирмашиб чиқиш машқлари бажарилаётганда турли гуруҳ мускуллари ишга солинади. Қатта гуруҳда топшириқлар мураккаблаштирилади, уларни бажариш техникасига юқорироқ талаблар қўйила бошлайди. Илгари ўрганиб олинган машқлар билан бир қаторда, гимнастика деворига суръатни ўзгартирган ҳолда чикиш, ёнма-ён турган деворчанинг биридан иккинчисига ошиб ўтиш ҳамда зинапоялар орасидан ўтиш таклиф қилинади ва бошқалар.

Мактабгача ёшдаги болаларни жисмоний тарбиялаш тизимда асосий гимнастика: болаларга мўлжалланган асосий гимнастика таркибини асосий ҳаракатлар, умумривожлантирувчи ва сафланиш машқлари ташкил этади. Ҳаракатли ўйинлар ҳақида тушунча, унинг ўзига хослиги. Ҳаракатли ўйинлар муҳим аҳамиятга эга бўлган комплекс таълимтарбия жараёнидир. Бу жараённинг асосини ташкил этувчи болаларнинг ҳаракат фаолияти жисмоний ривожланишга, ҳаракат кўникмалари ва жисмоний сифатларнинг шаклланишига, организмнинг функционал фаолиятини оширган ва эмоционал қувноқлик туйғуларини кучайтирган ҳолда саломатликни мустаҳкамлашга ижобий таъсир этади. Ҳаракатли ўйинлар жисмоний тарбиянинг асосий воситалари ва методларидан бири сифатида юқорида санаб ўтилган вазифаларни самарали ҳал этишга ёрдам беради. Ҳаракатли ўйинларни ўтказишда эришиладиган соғломлаштириш самараси болаларнинг ўйин фаолияти жараёнида юзага келадиган ва бола психикасига яхши таъсир этадиган ижобий эмоциялар билан узвий боғлиқдир. Эмоционал кўтаринкилик болаларда барча учун умумий бўлган мақсадга эришишга интилиш уйғотада ва у вазифаларни аниқ тушунишда, ҳаракатларнинг ўзаро мослигида, фазода ва ўйин шароитларида аниқ мўлжал олишда, топшириқларни тезлаштирилган суръатда бажарилишида ифодаланади. Болаларнинг мақсадга эришишга нисбатан кучли иштиёқи ва завқли интилиши асносида турли тўсиқларни енгиб ўтишга ёрдам берувчи ироданинг роли ошади. Ҳаракатли ўйинлар болалар томонидан аввал эгалланган ҳаракат кўникмаларини такомиллаштириш ва жисмоний сифатларни тарбиялаш методи бўлиб хизмат қилади. Ўйин жараёнида бола ўз эътиборини ҳаракатни бажариш усулига эмас, балки мақсадга эришишга қаратади. У ўйин шартларига мувофиқ ҳаракат қилади, бунда чаққонлик кўрсатади ва шу аснода ҳаракатларни такомиллаштиради. Шунинг учун, масалан, «Бўри жарликда» ўйини болалар югуриб келиб узунликка сакрашни билиб олганларидан кейин берилади.

Ҳаракат фаолияти сифатида ҳаракатли ўйин муайян махсус хусусиятларга эга: у боладан сигнал ва ўйинда тўсатдан бўладиган ўзгаришларга тезда жавоб беришни талаб қилади. Ўйинда юз берадиган турли вазиятлар, ҳаракатлар мускул таранглиги даражасининг ўзгариши заруратини келтириб чиқаради. Масалан «Тузоқ» ўйинида ҳар бир бола бошловчи ҳаракатини диққат билан кузатиб бориши лозим: бошловчи унга яқинлашганда қарама-қарши томонга шитоб билан қочиб ўтади; ўзини хавфсиз сезгач, секин ҳаракат қилиб, тўхтаб туради; бошловчи яқинлашганда яна ҳаракатини тезлаштиради. Деярли ҳар бир ҳаракатли ўйинда ҳаракатлар ва болалар ҳаракатига оид сигналлар мавжуд. Бундай актив ҳаракат фаолияти бола қўзғолиш ва тормозланиш жараёнларини такомиллаштирган ва мувозанатлаштирган ҳолда нерв тизимни машқ қилдиради, шунингдек кузатувчанлик, топқирлик, ўзгарувчан атроф-муҳитда мўлжал олиш қобилияти, юз берган мушкул ҳолатдан қутилиш йўлини топиш, тезда қарор қабул қилиш ва уни амалга ошириш, ботирлик, чаққонлик ташаббус кўрсатиш, мақсадга эришишнинг мустақил усулини танлашни тарбиялайди. Ҳаракатли ўйинларнинг келиб чиқиши қадим халқ педагогикасига бориб тақалади. Илк ёшли болалар оилаларда боланинг дастлабки ҳаракати билан боғлиқ овунмачоқлар, эрмак ўйинлар ёрдамида тарбияланганлар. Ундан каттароқ ёшдаги болалар ҳаётида ранг-баранг ҳаракат мазмунига эга бўлган (ўз ичига болаларни ром қилувчи ўйин бошланмалари, хиргойилари, санашмачоқларни олувчи) халқ ўйинлари катта ўрин олган. Буларнинг ҳаммаси ҳозирга қадар бадиий жозибадорлигини, тарбиявий аҳамиятини сақлаб келмоқда ва қимматли ўйин фольклорини ташкил этади .

Ҳаракатли ўйинларни турлари Болаларнинг ҳар томонлама ривожланишида ўйин асосий фаолият тури бўлиб ҳисобланади. Бола ёшлигида қанчалик кўп ўйнаса, бу унинг мактабда яхши ўқишига ва кейинчалик меҳнат фаолиятига ижобий таъсир кўрсатади. Ўйин бу бола фаолиятининг ёрқин тури, ўйин жараёнида унинг иродаси, ҳиссиёти, эҳтиёжи, қизиқишлари, таъсирчанлиги, яъни бутун шахсияти шаклланади. Ўйин – буюмли буюмли ва ижтимоий воқеликдаги ҳаракат қилиш ва уни англашга қаратилган жараёндир. Кичик ёшдаги болаларга асосий буюмлар билан бажариладиган қизиқарли ҳаракатлар бўлса, бола катта бўлган сари ўйиндаги катталар ҳаракатларини ва муносабатларини қайта акс эттиришига хизмат қилади. Қадимдан ўзбек ҳалқи болаларига турли ҳалқ ўйинларни ўйнатиб ўргатиб келганлар ва ўйинлар орқали уддабуронлик, чаққонлик, топқирлик, меҳршафқатлилик каби фазилатларни таркиб топтириб, меҳнатга ўргатиб борилади.

Ҳаракатли ва кам ҳаракатли ўйинларни танлаш ва режалаштириш дастурга мувофиқ амалга оширилади. Бунда ҳар бир ёш гуруҳининг шароити ҳисобга олинади, чунончи, болаларнинг жисмоний ва ақлий ривожланишининг умумий даражаси, ҳаракат кўникмаларининг ривожланиши, ҳар бир бола соғлиғининг аҳволи, индивидуал типологик хусусиятлари, йил фасли, кун тартиби, ўйинни ўтказиш ўрни, шунингдек болалар қизиқишларининг ўзига хос хусусиятлари. Ҳаракатли ўйинлар ичида гуруҳнинг барча болалари бир вақтда актив иштирок этадиган ўйинлар («Чумчуқлар ва автомобиль», «Қимнинг звеноси тезроқ сафланади», «Айёр тулки» ва бошқалар) ҳам бор. Шу билан бирга ҳаракатларнинг навбатлилиги асосига қурилган («Қувлашмачоқлар», «Ким Ҳ аракатланишига кўра ўйинлар икки турга бўлинади Кам ҳ аракатли ўйнлар Ҳ аракатли ўйинлар • Овозидан топ • Бир хилини топ • Чори чанбар • Беш тош • Учинчиси орти қ ча • Кун ва тун • Ар қ он тортиш • Ўртага тушар

лентани тезроқ тортади», «Халтачаларни алмаштириш» ва ҳаказо) фойдали ва қизиқарли ўйинлар мавжуд. Бу ўйинлар иродани тарбиялашга ёрдам беради, ўзини тута билишга ўргатади. Бироқ бундай ўйинларни нотўғри ташкил этилганда болалар ўйин топшириқларини бажариш учун узоқ вақт навбат кутиб қолади. Кутиб қолиш, статик ҳолатларнинг бир хиллиги, айниқса, кичик ёшдаги болаларда қизиқишнинг, ҳаракат реакцияси тезлигининг сусайишига олиб келади; катта ёшдаги болалар арзимаган баҳона билан ўйиндан чалғийдилар, бу эса мазкур ҳолнинг сабабларини ҳисобга олмаган тарбиячида норозилик уйғотади. Бундай пайтда ўйинда кичик гуруҳ иштирок қилади ва у узоқ давом этмайди, болалар актив бўлиб ўйин охиригача диққат қиладилар. Сюжетли-ролли ўйинларнинг шартли реал вазияти болага ўзига таниш ҳаётий образнинг қайта бажаришида ёрдам беради. Бола ҳаракатларнинг ўзидан, қуш ва хайвонларга тақлид қилишдан қувонади: қушчадек парвоз қилади, қуёнчадек сакрайди, тойчоқдек чопади. Шунинг учун ҳам ўйин пайтида кулги, қувончли хитоблар эшитилиб туради ва ўйин жараёнининг асосида энди болакинг оддий ижрочилик активлиги, ўйин образига киришга дастлабки уринишлари қарор топади. Ўйинлар турлари Миллий ўйинлар “ Арқон тортиш” “ Эшак минди” “ Кураш” “ Чиллак” Оддий ҳаракатли ўйинлар Спорт ўйинлари Карате Футбол Волейбол“ Қизил байроқ” “ Кун ва тун” “ Думчаларн тутиб ол” “ Ўрмондаги айиқ” “ Хўрозлар” “ Ғозлар” “ Она товуқ ва жйжалар”Сюжетли ролли ўйинлар

Миллий ўйинлар болаларнинг куч ва қобилиятларини ўстиради, уларни хаётга тайёрлайди. Халқ оғзаки ижодининг бошқа жанрлари каби миллий ҳаракатли ўйинлар хам узоқ тарих оша бизгача етиб келган. Миллий ўйинлар орқали боланинг нутқи ўсади, ақлий қоблияти ривожланади, жисмонан эпчил ва бақувват бўлиб ўсиши таъминлади. Ўзбек миллий ўйинлари болаларни иймонли, эътиқодли, ақлий баркамол, соғлом қилиб тарбиялашда ёрдам беради. Спорт ўйинлари – буларга волейбол, баскетбол, бадминтон, шаҳарча, лапта, стол тенниси, футбол, хоккей киради. Спорт ўйинларида энг аввало мактабгача таълим ёшидаги болаларнинг ёш хусусиятлари ҳисобга олинади, шунинг учун фақат содда, бироз ҳаракат техникаси қоидалари, ўйинни ташкил этишнинг ҳақиқий элементлари танланади. Шу туфайли ўйин омиллари катта кишиларда бўлганидек жисмоний ва асабий зўриқиш уйғотмайди. Айни пайтда улар мақсадга интилганлик, ўртоқлик ва маъсулият ҳиссини ва спортга муҳаббатини тарбиялайди. Уларда болалар мусобақаси, ўйин эстафетаси элементлари мавжуд. Спорт ўйинлари ҳаракатли ўйинларни уюшган ҳолда ўйнайдиган ва ҳаракатли ўйинни мустақил ташкил этадиган бўлганда аста-секин жорий этилади. Спорт ўйинлари ҳаракатли ўйинлардагидан кўпроқ ўзини тута билишини, уюшқоқликни, кузатувчанлик муайян ҳаракат техникасини, ҳаракатининг тезкор реакциясини эгаллашни талаб қилади. Агар ҳаракатли ўйинларда болалар ижодий ташаббус кўрсатган холда турли ҳаракатлардан фойдалансалар, спорт ўйинларида ҳаракатларни бир қадар чегараланганлиги кузатилади, бу мазкур ўйиннинг ўзига хос хусусияти ва ҳаракат фаолияти техникасининг аниқлиги билан белгиланади. Спорт ўйинларида қатнашувчилар сони аниқ белгиланган, уларнинг вазифалари тақсимланган, ўйин муддати вақти чегараланган бўлади. Ўйинларни ўтказиш шартлари махсус тайёрланган жойни, белгиланган майдончани, тегишли жиҳоз ва инвентарларни талаб қилади.

Оддий ҳаракатли ўйинларни ўзгартириб туриш мақсадга мувофиқдир. Бироқ вариантлар фақат ўйинни ранг-баранглаштириш болаларнинг унга нисбатан қизиқишини сақлаб туриш учунгина эмас, балки педагогик вазифаларҳаракатларини такомиллаштириш, бирмунча мураккаб ўйин ҳаракатлари, қоидаларини бажаришга ўйин вазияти шароитининг ўзгариши учун керак бўладиган жисмоний сифатларини тарбиялаш учун ҳам зарурдир. Улар болалардан муайян ақлий ва жисмоний кучни ва шу билан бирга ўйинга нисбатан ортиб борувчи қизиқишни талаб қилади. Масалан: «Қопқон» ўйинининг бир неча варианти мавжуд: Тўп билан ўйналадиган «Қопқон» ўйини, «Оёқни ердан узиб ўйналадиган «Қопқон ўйини» Адабиётлар рўйхати: 1. Саломова Р.С. «Жисмоний тарбия назарияси ва услубияти» Т.: 2014. 2. Махкамджонов К.М. Жисмоний маданият назарияси ва методикаси. - Т.: “Иқтисод-молия”, 2008. 3. Нуриддинова М.М. «Мактабгача таълим муассасаларида жисмоний тарбия йўриқчилари учун меъёрий ҳужжатлар мажмуи». -Т.: “Мухаррир”, 2013. 4. Файзуллаева М. ва бошқ. “Соғ танда-соғлом ақл”. Т.: 2014 Усмонхўжаев Т. ва бошқ. “500 ҳаракатли ўйинлар”. -Т.: “Янги аср авлоди”, 2014.

Похожие

Ҳаракатли ўйинларни ташкил этиш ва ўтказиш методикаси

Ота она ва фарзанд муносабатларининг ўзига хослиги

Мактабгача таълимда жисмоний тарбия методикасининг асосий тушунчалари

Сенсор нуқсонли болаларни билиш жараёнларини ўзига хослиги

Интиллектида нуқсони бўлган болаларни билиш жараёнларини ўзига хослиги