Ўсмирларнинг психологик хусусиятлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

52.5 KB

Скачать

Ўсмирларнинг психологик хусусиятлари Режа: 1. Бола ривожланишида ўсмирлик даврининг ўрни ва аҳамияти 2. Ўсмир организмининг ўзгариши 3. Ўсмирлик даврига ўтишда шахсдаги марказий шаклланиш 4. Ўсмирлар ва катталарнинг ўзаро муносабатлари 5. Ўсмирнинг ўқув фаолияти

$1. Бола ривожланишида ўсмирлик даврининг ўрни ва аҳамияти Ўсмирлик даври чегаралари тахминан 5-8-синфига тўғри келади ва 11- 12 ёшдан 14-15 ёшгача бўлган даврни қамраб олади, лекин ўсмирлик ёшига ўтиш 5-синфга ўтиш билан мос тушмаслиги ва бир йил олдин ёки кейин содир бўлиши мумкин. Ўсмирлик даврининг алоҳида вазияти унинг номларида ифодаланади: «ўтиш», «кескин ўзгарувчан», «мушкул», «танқидий». Уларда бу ёшда содир бўладиган ривожланиш жараёнларининг мураккаб ва муҳимлиги қайд этилган. Бу ҳаётнинг бир давридан бошқасига ўтиш билан боғлиқ. Инсон ривожланишининг барча йўналишлари бўйича (жисмоний, ақлий, руҳий, ахлоқий, ижтимоий) катта сифат ва миқдорий ўзгаришлар рўй беради. Ўсмир шахси ривожланишнинг муҳим омили – унинг шахсий фаоллиги – шахсият, ўзини эътироф этиш ва аниқлаш жараёни фаол кечади – бироқ бу жараён бир текис эмас. Бир томондан ўсмирларда «катталик» намоён бўла бошлайди, бошқа томондан эса ҳали «болалик» қолади. Ўсмирларнинг ривожланишининг умумий йўналишлари турлича бўлиши ва ҳар бир йўналиш кўплаб вариантларга эга бўлиши мумкин. Бу масала муҳим педагогик аҳамиятга эга. Ўсмир организмининг ўзгариши Ўсмирлик ёшида муҳим ўзгаришлар рўй беради, улар организмнинг жисмоний ўсиш ва биологик вояга етиши билан боғлиқдир. Мусиқий тарбияда бу ёш овоз аппаратининг мутацияси даври билан боғлиқ. Овоз аппарати йириклашади, овоз йў\онроқ, пастроқ бўлиб боради. Шунингдек, овоз бузилишлари ҳам шу даврга хосдир. Бу ёшда овоз аппаратининг ҳаддан ортиқ тесситурасидан қочиб, вокал репертуари танловига эҳтиёткорона ёндашиш лозим.$ $Организм ўсишидаги сакрашлар, эндокрин тизимдаги ўзгаришлар, гипофиз фаолиятидаги фаоллик, жинсий вояга етиш, юрак, мушак, бутун организмнинг мустаҳкамланиши инсоннинг психик, ақлий ва руҳий ўсишида муҳим ўзгаришларга олиб келади. Шунга қарамай, ўсмирлик давридаги «танглик»ни тушунтиришдаги назарий фикрлар тараққиёти шундай умумлашмани юзага келтирадики, унга кўра, ўсмирлик даврининг намоён бўлиши ва ўтиши ҳаётдаги ижтимоий шарт-шароитлар, ўсмирнинг ривожланиши, унинг катталар оламидаги мавқеига бо\лиқ. Ўсмирлик даврига ўтишда шахсдаги марказий шаклланиш Ўзини энди бола эмас, катта деб ҳис қилиш, катта бўлишга ҳаракат қилиш ўсмир шахсиятидаги марказий ва специфик янгилик ҳисобланади. Катталик ҳисси деб аталувчи хусусиятнинг ўзига хослиги шундаки, ўсмир ўзининг бола эканлигини инкор этади. Гарчи атрофдагилар уни катта деб эътироф қилишини истаса-да, ўсмирда ҳали унда ҳақиқий ва тўлақонли катталик ҳисси йўқ. Специфик янгидан шаклланиш сифатида катталик ҳисси – шахснинг асосий хусусиятидир. Чунки у ўсмирнинг ўзига, одамлар ва дунёга муносабатида янги ҳаётий нуқтаи назарни ифодалайди, унинг ижтимоий фаоллиги, бир меъёр ва қадриятлардан бошқасига – болаларникидан катталарникига мослашишдан иборат специфик йў-налишни белгилайди. Ўсмирнинг катталарга ўхшашга уриниши ташқи томондан улар каби бўлиш, катталар ҳаёти ва фаолиятининг айрим тарафларига қўшилишда катталар хислатлари, малакалари, хулқлари, мавқеларини ўзлаштиришга ҳаракат қилишида намоён бўлади.$

Ўсмирлар ва катталарнинг ўзаро муносабатлари Ўсмирнинг янги ҳуқуқларга даъвоси, аввало, катталар билан ўзаро муносабатларнинг бутун муҳитига оид бўлади. Ўсмир аввал бажонидил бажарадиган талабларга энди қаршилик кўрсата бошлайди: унинг мустақиллигини чеклашганда, васийлик қилишганда, йўналтиришганда, назорат қилишганда, қулоқ солишни талаб қилишганда, жазолашганда, унинг қизиқишлари, муносабат-лари ва фикрлари билан ҳисоблашишмаганда у хафа бўлади ва норозилик билдиради. Ўсмирда ўз қадрини билиш ҳисси пайдо бўлади ва у ўзини камситиш, мустақиллик ҳуқуқидан маҳрум қилиш мумкин бўлмаган инсон, деб билади. Болаликдаги катталар билан муносабат тури ўзгаради, унинг ўз катталиги даражаси ҳақидаги тасаввурлари билан мос келмай қолади. У катталар ҳуқуқини чеклайди, ўзиникини эса кенгайтиради. катталарнинг шахси ва инсонийлик қадрини ҳурмат қилишларини хоҳлайди, ишонч ва мустақиллик намоён этишга даъво қилади, яъни катталар билан маълум тенгҳуқуқлиликка ва уларнинг шу нарсани тан олишига эришишга ҳаракат қилади. Катталар билан муносабатларнинг янги меъёрлари – ўсмирнинг этик дунёқарашини шакллантирувчи муҳим асосдир. Агар катталарнинг ўзлари ташаббус кўрсатса ёки ўсмирнинг талабларини ҳисобга олиб, унга нисбатан муносабатини ўзгартирсагина, янги турдаги муносабатларга ўтишнинг мақбул шакли юзага келади. Ўсмирнинг дўстлари билан мулоқоти Тенгдош болаларнинг принципиал тенглик ҳолати мазкур муносабатлар муҳитига нисбатан ўсмирда алоҳида қизиқиш уйғотади, бу ҳол ўсмирда юзага келадиган шахсий катталик ҳиссининг этик мазмунига мос келади. Ўсмирда катталарга нисбатан тенгдошларига кўпроқ тушунарлироқ

$ва яқинроқ бўлган қадриятлар шаклланади. Катталар билан мулоқот тенгдошлар билан мулоқотнинг ўрнини боса олмайди. Ўсмир учун тенгдошлар билан мулоқот у мустақил ҳаракат қилган ўзининг шахсий муносабатлари муҳитига ажралади. У бунга ҳаққим бор, деб ўйлайди, ўз ҳуқуқларини ҳимоя қилади ва айнан шунинг учун ҳам катталарнинг ўринсиз, қўпол аралашуви хафагарчилик ва норозиликка олиб келади. Ўсмирда бир томондан тенгдошлар билан мулоқот қилиш ва ҳамкорликдаги фаолиятга интилиш яққол намоён бўлади. Жамоа ҳаёти билан яшаш, яқин ўртоқлар, дўстга эга бўлиш хоҳиши – дўстлар томонидан қабул қилинган, тан олинган, ҳурмат қилинган бўлишдек кучли хоҳишдир. Бу муҳим талабга айланиб боради. Ўсмир учун энг ёқимсиз вазият – жамоа ва ўртоқларининг норозилиги, мулоқот қилишни истамаслик, энг оғир жазо эса – очиқ ёки ноошкор алоқа узиш, гаплашмасликдир. Ўсмирлар дўстлик кодексининг муҳим меъёрлари – шаънини ҳурмат қилиш, тенглик, содиқлик, дўстга ёрдам, тўғри сўзлик. Дўстлик меъёрларини эгаллаш боланинг ўсмирликдаги муҳим юту\ идир. Ўсмирнинг ўқув фаолияти Мактаб ва ўқиш ўсмир ҳаётида катта ўрин эгаллайди. Лекин ўқишнинг муҳим ва зарурлигини англаганлигига қарамай турли болалар бу масалага ҳар хил қарайди. Кўпчилик учун мактабнинг қизиқарлилиги тенгдошлар билан кенг мулоқот қилиш имконияти туфайли ортади, лекин ўқишнинг ўзига бундан кўп зарар етади. Ўсмир учун дарс – фақат 45 дақиқалик ўқув эмас, балки кўплаб муҳим ҳаракатлар, баҳолар, кечинмалар билан бойиган синфдошлар ва ўқитувчи билан мулоқот вазияти ҳамдир.$ $Ўрта мактабга ўтиш билан ўсмирларнинг ўқиши сезиларли даражада мураккаблашади: битта ўқитувчи ўрнига беш–олтита янгиси пайдо бўлади, уларнинг тушунтириш ва сўраш усули ҳам, ўқувчиларга талаб ва муносабати ҳам ҳар хил. Бунинг устига ўқитувчилар уларни аввалига яхши билмайдилар, натижада «севимли» ва «севимли бўлмаган» ўқитувчилар пайдо бўлади. Ўсмирлар билимдон ва талабчан, лекин материални қизиқарли ва аниқ тушунтириб берадиган, дарсни бир меъёрда ташкил эта оладиган, унга жалб қила оладиган, дарсни ҳар бир ўқувчи учун максимал даражада унумли эта оладиган адолатли, оқкўнгил ва маданиятли ўқитувчиларни ёқтирадилар. Ўрта синфларда ўқувчилар фанлар асосини ўрганиш ва ўзлаштиришга киришадилар. Болалар катта ҳажмдаги билимларни эгаллаши керак бўлади. Ўсмирлик ёшининг охирига келиб эса, улар ўзларининг бўл\уси касби ва, умуман, келажаклари ҳақида ўйлай бошлайдилар.$ Адабиётлар 1. Алишер Навоий. Мукаммал асарлар тўплами. 20 жилд. Т., 1987-2003. 2. Антология педагогической мўсли Узбекистана /Сост. С.Р.Раджабов, К.Х.Хашимов и др. М., 1974. 3. Апраксина О.А. Методика музўкального воспитания в школе. М.,1983. 4. Бабанский Ю.К. Оптимизация учебно-воспитательного процесса. М., 1982.

Ўсмирларнинг психологик хусусиятлари

20.09.2019

0

52.5 KB

Похожие