Ma`naviy madaniyat haqida - Культурология - Рефераты

Ma`naviy madaniyat haqida

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

36.5 KB

Ma`naviy madaniyat haqida Reja: 1. Amaliy bilimlarning shakllanishi. 2. Ibtidoiy san`at. 3. Haykaltaroshlik ibtidoiy san`atning bir turidir. 4. Ibtidoiy e`tiqod. 5. Foydalanilgan a dabiyotlar .

Odamzodning ma`naviy madaniyati moddiy madaniyatiga nisbatan ancha keyin paydo bo`lgan va rivojlangan. Ma`naviy madaniyat dastlab juda sodda bo`lib, u kishilarning mehnat faoliyati bilan chambarchas bog`liq edi. Ma`naviy madaniyat deganda amaliy bilimlar – til, tafakkur, axloq, fan, san`at, huquq va din tushuniladi. 1. Amaliy bilimlarning shakllanishi. Ayrim olimlar ibtidoiy odamlarni vahshiy, nodon deb hisoblaydilar. Bu fikr mutlaqo noto`g`ridir. Ibtidoiy kishilarning bilim darajasi dastlab ancha cheklangan edi. Yashash uchun kurash jarayonida ularning ongi va tili asta-sekin rivojlana borgan. Odam aql-idrokining rivojlanishi esa ma`naviy madaniyatining yuksalishini tezlashtirgan. Oziq-ovqat qidirib topish jarayonida ibtidoiy kishilar o`ziari yashagan joylarning tabiiy sharoiti – yer usti tuzilishi, hayvonot va o`simliklar olami, suv manbalarini o`rganganlar va shii tariqa o`z geografik bilimlafini oshirib borganlar. Ibtidoiy kishilar tez-tez kasallikka chalinib turganlar. Ular kasallikni davolashning sodda usullaridan foydalanganlar. Shifobaxsh o`simliklar, mevalar, hayvon yog`lari va boshqa tabiiy ne`matlar qadimgi odamlar uchun kasallikni davolashda asosiy omil hisoblangan. Ibtidoiy tabiblar silash, uqalash usuli bilan ba`zi kasalliklarni davolaganlar. Ular suyak sinishi, chiqishi, et uzilishi va yorilishini jarrohlik yo`li bilan davolaganlar. Ibtidoiy davrda bemorlarni davolashda sehrgarlik, jodugarlik kabi usullardan ham foydalanganlar. Shunday qilib hozirgi xalq tabobatining ildizlari insoniyat jamiyatining eng qadimgi davriga borib taqaladi. Ibtidoiy kishilar orasida ob-havoning qanday bo`lishini oldindan aytib beradigan qobiliyatli kishilar ham bo`lgan. Bu davrda yoshlar va bolalar tarbiyasiga katta e`tibor berganlar. 2. Ibtidoiy san`at. San`at ma`naviy madaniyatning bir turi hisoblanadi. Uning paydo bo`lishi va rivojlanishi uzoq o`tmishga borib taqaladi. Eng qadimgi va qadimgi odamlar san`atning nima ekanligini bilmaganlar. San`at urug`chilik jamoasining vujudga kelishi bilan shakllangan va rivoj topgan. Ibtidoiy san`at deganda dastlabki rassomchilik, haykaltarosh-lik, chizmachilik, musiqa, qo`shiq, o`yin, og`zaki ijodiyot va bosh-qalar tushuniladi. Ibtidoiy san`at o`sha davr kishisining hayoti, mehnat faoliyati va diniy e`tiqodi bilan chambarchas bog`liq bo`lgan. Ibtidoiy san`atning bir turi suyak, tosh parchasi, kulolchilik buyumlariga chizilgan odam, hayvon va har xil narsalarning tas-virlaridir. Ibtidoiy san`atning yana bir turi g`or, o`ngir va bostirma qoyalarga ishlangan har turli rasmlardir. Ibtidoiy rasmlar qora, qizil, yashil, ko`k, sariq, qo`ng`ir, oq va boshqa rangdagi bo`yoqlarda ishlangan bo`lib, qoya va g`or devorlariga asosan odam, tuyaqush, fil,

yo`lbars, buqa, bizon, tur, bug`u, sher, mamont, karkidon, qo`tos kabi hayvonlarning tasviri ishlangan. Bo`yoq bilan ishlangan rasmlar Yevropada Fransiya, Ispaniya, Italiya, Boshqirdiston, Afrikaning Sahroyi Kabir, Osiyoning, Mo`ng`uliston, Yoqutiston, Tojikiston, Qirg`iziston, O`zbekiston, Kavkaz va boshqa joylaridan topilgan. Bu jihatdan O`zbekistonning janubida joylashgan Baqtriya hududidan topilgan Zarautsoyning bo`yoqli suratlari diqqatga sazovordir. Rasmlarga diqqat bilan e`tibor berilsa ularda ibtidoiy kishilarning kundalik hayotidan olingan ov, raqs, jang, hayvonlarning o`tlab yurgan holati, hayvonlarni bir-biri bilan urushayotgani kabi manzaralarni ko`rish mumkin. Ibtidoiy san`atning yana bir turi bu petrogliflar hisoblanadi. Ular ochiq havodagi qoya toshlarning silliq sirtlariga metall va tosh qurollar bilan urib-o`yib ishlangan. Petrogliflar asosan yer yuzidagi tog`li joylarda keng tarqalgan. 3. Haykaltaroshlik ibtidoiy san`atning bir turidir. Ibtidoiy san`atning bu turi so`nggi paleolitda vujudga kelib, ilk temir davrigacha bo`lgan davrda ancha rivojlandi. Haykaltaroshlar, har turli hayvon, o`simlik, odam, ayniqsa ayollarning haykallarini ko`proq ishlaganlar. Bu haykalchalar har xil hayvon, xususan mamont suyaklaridan, yumshoqroq tosh jinslari va yog`ochdan ishlangan. Bunday haykalchalar Pereney yarim orolidan Sharqiy Osiyogacha bo`lgan Joylarda keng tarqalgan. Ularni Oq dengiz sohillaridan janubiy Hindiston va Afrikada uchratish mumkin. Ibtidoiy san`at bir tomondan o`sha davr kishilarining kundalik hayoti bilan, ikkinchidan esa diniy e`tiqod bilan ham bog`liqdir. Ibtidoiy san`atning turlaridan yana biri bu – qo`shiq, raqs, kuy va musiqadir. Musiqa asboblari, so`nggi paleolitda paydo bo`lgan deyiladi. Til, tafakkur, ong ham ibtidoiy davr ma`naviy madaniyatining eng muhim jihatlaridan biridir. 4. Ibtidoiy e`tiqod. E`tiqod ham ma`naviy madaniyatning bir ko`rinishidir. Ibtidoiy kishilar o`z faoliyatlari davomida juda ko`p voqealarning shohidi bo`lganlar. Tabiat hodisalarini kuzatganlar. Kecha-kunduzning almashinishi, yer qimirlash, qor, yomg`ir, toshqinlar, momaqaldiroq, vulqon otilishi kabi hodisalar odamlarni hayrat va qo`rquvga solgan. Ibtidoiy kishilar bu hodisalar qandaydir g`ayri-tabiiy kuchlar ta`sirida sodir bo`ladi, deb o`yla-ganlar. Ibtidoiy e`tiqodning kelib chiqishi bir jihatdan qo`rquv bilan bog`liq bo`lsa, ikkinchidan ibtidoiy kishilar bilim darajasining pastligi bilan bog`liqdir. E`tiqodning kelib chiqishi so`nggi paleolit davriga borib taqaladi. o`lgan kishilami ma`lum bir qoida asosida ko`mish diniy e`tiqodning ilk shakllari bilan bog`liqdir. Ibtidoiy diniy e`tiqodlar xilma-xil bo`lib, u davrda totemizm, animizm, fetishizjn, sehrgarlik va boshqa e`tiqod shakllari keng tarqalgandir.

Totemizm ibtidoiy dfn shakllaridan biridir. Totemizm odam-larning baliq, sher, ycllbars, bo`ri yoki turli o`simliklar bilan o`zaro qarindoshlik aloqasiga ishonishdir. E`tiqodga ko`ra totem hayvon va o`simlik muqaddaslashtirilgan. Ibtidoiy e`tiqod shakllaridan yana biri bu animizmdir. Animizm jon, ruh degan ma`nolarni bildiradi. Ibtidoiy kishilar dunyoda jonlar, ruhlar ya`ni animizm shaklidagi g`ayritabiiy kuchlar borligiga ishonadilar. Ibtidoiy e`tiqod shakllaridan yana biri fetishizmdir. Fetish bu tabiatda mavjud bo`lgan jonsiz narsalar: joy, suv, tog`-u tosh, daraxt va boshqalardir. Ibtidoiy kishilar ana shu fetishlarda – narsalarda qandaydir sehrli kuch bor deb o`ylaganlar. Shuning uchun odamlar ayrim buyumlarni yonlarida olib yurganlar. Go`yo bu buyumlar odamlarni turli ofat va balo-qazodan saqlagan. Ko`p xalqlarda quyosh va sayyoralarga sig`inish keng tarqalgan. Bu fanda otashparastlik deyilgan. Shunday qilib diniy e`tiqod ma`naviy madaniyatning bir ko`rinishi bo`lib, uning shakllari ko`p bo`lgan. Biz kishilikning ibtidoiy madaniyatini bugungi kunda insoniyat qo`lga kiritgan madaniyatning asosi va poydevori deb bilmog`jmiz darkor.

Foydalanilgan a dabiyotlar . 1. Arxeologlar hikoya qiladi. To’plam. Toshkent, 1974. 2. Arsixovskiy A. Arxeologiya asoslari. Toshkent, 1970. 3. Askarov A, Alьbaum L.Poseleniye Kuchuktepa. Tashkent, 1970. 4. Borisovskiy A.I. Drevneysheye proshloye chelovechestva. Moskva. Nauka, 1980. 5. Kabirov J, Sagdullayev A.O’rta Osiyo arxeologiyasi. Toshkent, 1990. 6. Muhammadjonov A. Qadimgi Buxoro. Toshkent, 1991. 7. Okladnikov A.P. Paleolit i mezolit Sredney Azii. Vkn. Srednyaya Aziya v epoxu kamnya i bronzi. M. - L., 1966. 8. Tolstov S.P. Qadimgi Xorazm madaniyatini izlab. Toshkent, 1964. 9. Taylor E.B. Pervobыtnaya kul’tura. Per. s angl. D. A. Koropchevskogo.M., 1989. 10. Cheboksarov N.N., Cheboksarova I.A. Narodы, rasы, kulьturiы. M.: Nauka, 1985. 11.O’zbekiston tarixi. Sagdullayev A., Eshov B. tahriri ostida. Toshkent.Universitet, 1997, 2-nashri, 1999.

Похожие

Arxaik (ibtidoiy) madaniyat. An’aviy madaniyat

Milliy madaniyat

An’anaviy madaniyat

Jamiyat va madaniyat

Madaniyatshunоslik va diniy madaniyat