Industrial xomashyo - Горное дело - Рефераты

Industrial xomashyo

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

366 KB

Industrial xomashyo Reja: 1. Olmos konlari 2. Slyudalar konlari

Olmos – uglerodning tabiatda sof holdagi alohida ko‘rinishidir.Uning kimyoviy tarkibi sof ugleroddan iborat. Odatda rangi tiniq bo‘ladi. Olmos dunyodagi barcha tabiiy birikmalarning eng qattig‘idir. U hech qaysi kislotada erimaydi; lekin soda yoki kaliyli birikmalar bilan reaksiyaga kirishib yemiriladi. Eng asosiy xususiyatlaridan yana biri nurni kuchli qaytaradi. Ishlov berilgan olmos «brilliant» deb ataladi. Olmos kristallari juda mayda, mikroskopik zarrachalardan tortib 100 lab karatga yetadi. 1 karat – 0,2 gr. Dunyoda topilgan eng katta olmos donasi «qullinan» deb ataladi. U 3025 karat yoki 605 gr. og‘irlikka ega. Olmos burg‘ida, kesishda, ishlov berishda (qattik metallarni)ishlatiladi. Tiniq, toza, darz va dog‘i yo‘q kristallari va bo‘laklari zargarlikda ishlatiladi. Ularning paydo bo‘lishi to‘g‘risidagi fikrlar xilma-xil. Lekin ko‘pchilik «olmoslar magmatik yo‘l bilan hosil bo‘lgan» deb hisoblaydi. Olmosning kristalanishi magma hali yerning qa’ridaligidayoq boshlanadi va yer yuzasiga otilib chiqib qotganidan so‘ng yakunlanadi. Olmos «kimberlit» deb ataluvchi tog‘ jinslari tarkibida bo‘ladi. Kimberlitlar o‘ziga xos quvur shaklidagi ma’dan tanalarini hosil qiladi. Kimberlit quvurlari platformalarning yirik siniqlariga to‘g‘ri keladi. Ma’dan tanalarining (quvurlarning) diametri 330 m dan (Afrikada) 45–600 m ga yetadi (Sibirda). JARda uzunligi 800 m, kengligi 500 m ma’dan tanalari mavjud. Olmosning miqdori 1 m 2 tog‘ jinsiga 0,5 karat to‘g‘ri keladi. Olmosning ikkinchi o‘rinda turadigan konlari – sochma konlardir. Ular birlamchi kimberlit trubkalarining nurab yemirilishidan hosil bo‘lgan konlardir. Ularda olmos donachalari ko‘proq (boyroq) bo‘ladi. Olmos zaxiralari asosan JAR va Yoqutistonda (Rossiyada) to‘plangan.

Grafit konlari Grafit ham tabiiy uglerodning ko‘rinishlaridan biridir. Uning tarkibida qisman (10 %gacha) boshqa komponetlar (SiO 2 , Al 2 O 3 , FeO,MgO, CaO, P 2 O 5 va h.k.) uchraydi. Grafitning rangi temirsimon qora yoki metalsimon kulrang, yaltiroqligi metalsimon xiragacha, qattiqligi 1, qo‘lga yuqadi, yog‘simon. Yuqori elektr o‘tkazuvchanlik xususiyatiga ega. Issiqlikni yaxshi o‘tkazadi. qaynash harorati 3845 ° С . Tabiatda tangachalar, zarrachalar, varaqlar va zich massa ko‘rinishida uchraydi. Sanoatda grafitning 3 turi ajratiladi (tangasimon, kristall,amorf).Bulardan sanoat uchun ahamiyatlisi kristall va tangasimon turlardir. Grafit elektrotexnikada, quyish sanoatida, moylash, bo‘yoq qalam olishda ishlatiladi (24-rasm). Grafitni qazib olish konditsiyasi (eng kam miqdori) konning geologik va texnik xususiyatlaridan kelib chiqib 20, 10, 5 foiz bo‘lishi mumkin.

Grafitning hamma konlari metamorfikdir. Bular ichida regional metamorfizmga uchraganlari qimmatli hisoblanadi. Bu konlarda grafitning miqdori 2% dan 20% gacha.Bu tipdagi konlarga Madagaskar orolidagi konlar (eng ulkan),Rossiyadagi Zavalyevsk koni kiradi. Bundan tashqari grafitlar ko‘mir qatlamlarining metamorfizmi (yuqori harorat va bosim ta’sirida) natijasida hosil bo‘ladi. Bunda grafit yashirin kristalli yoki amorf bo‘ladi. Olmosning miqdori 20–90 %gacha. Bunday konlarga Rossiyadagi Kurey va Boyev konlari misol bo‘ladi. Bulardan tashqari grafit magmatik va pnevmatolit yo‘l bilan ham hosil bo‘ladi. Lekin bu kon lar sanoat ahamiyatiga ega emas. 24-rasm. Grafitning ishlatilishi.

Slyudalar konlari Slyudalar varaqsimon silikatlar guruhiga kiradi. Sanoatda bu guruhning eng asosiy minerallari bo‘lgan muskovit va flogopit mine rallari ishlatiladi (25-rasm). Bularning umumiy fizik xossalari o‘x shash. qovushqoqligi mukammal. Qattiqligi – 2–3. Muskovit – asosan rangsiz. Slyudalar yuqori haroratda o‘tga chidamli (1400 ° С ) va elektr o‘tkazmaslik xususiyatiga ega. Shuning uchun ularning 95 foizi izolator yasashda ishlatiladi. Slyudalar elektrokimyo, metallurgiya,qog‘oz, buyoq sanoatida va moylash materiallari olishda ishlatiladi (26-rasm). Sanoat ahamiyatiga ega bo‘lgan slyudalar plastinkalarining kattaligi (yuzasi) bilan o‘lchanadi, ya’ni m 2 da. Sanoat uchun yaroqli slyudalar yuzasi 4 m 2 dan 100 m 2 gacha bo‘ladi. Slyudalarning konlari asosan pegmatit konlardir. Tog‘ jinslari orasida joylashgan pegmatit tomirlarining qalinligi 1 sm dan 100 m

gacha va yo‘nalishi 1km gacha bo‘ladi. Bu tomirlar asosan muskovit, dala bilan va kvarsdan tashkil topadi. Pegmatit tomirlar uchun yirik kristallik xos. Muskovitning miqdori 1–2 %, tozalangan miqdori 5–15 foiz. Flogopit mineral konlari pnevmatolit jarayonda hosil bo‘ladi. Bunda yer qa’ridan ko‘tarilgan issiq magma yon atrofdagi ohaktosh, dolomit kabi jinslar bilan reaksiyaga kirishib, flogopit hosil bo‘ladi. Flogopit ma’dan tanasi tomirsimon ko‘rinishda bo‘lib, undagi kristallarning o‘lchamlari 1– 1,5 m ga boradi. Flogopitning miqdori o‘rta cha 2–20 %gacha. Toza flogopitning chiqishi o‘rtacha 8 %. Flogopit zaxirasi bo‘yicha dunyoda Rossiya birinchi o‘rinda turadi. Qazib olib sotish bo‘yicha Hindiston birinchi o‘rinda turadi.Slyudalarning yirik konlari Rossiyada (Mamsk-Chuy, Yenskoye), Hindistonda, Braziliyada, JAR va Avstraliyada uchraydi. 25-rasm. Slyudalar guruhiga kiruvchi minerallar. 26-rasm. Slyudalarning ishlatilishi.

Asbest konlari Asbestlarga silikatlar guruhiga kiruvchi, mayda ingichka tolalarga ajraluvchi minerallar kiradi. Ular ikki guruhga bo‘linadi: xrizotil-asbest va amfibol-asbest. Sanoatda ko‘proq xrizotil-asbest ishlatiladi. Uning tolalari pishiq, issiqqa bardoshli (700 ° С ), ishqorlarga chidamli, kislotada eriydi. Amfibol-asbestlar xrizotil-as bestga qaraganda tolasi pishiq emas, ammo ular olovga, kislota va ishqorlarga yuqori bardoshli. Asbest minerallarining sanoat uchun aha miyatli xususiyati – ularning tolasining uzunligi, elastikligi, pishiqligi,elektr o‘tkazmasligi, kimyoviy barqarorligi va olovga bardoshliligidir. Asbestlar to‘qimachilik sanoatida, shifer, karton, quvur ishlab chiqarishda, issiqqa, kislotaga, ishqorga bardoshli materiallar olishda ishlatiladi (27-rasm). Asbest konlari asosan endogen hisoblanadi. Ular magmatik tog‘ jinslarini gidrotermal eritmalar ta’sirida serpentinit jinslarni hosil qilishi bilan bog‘liq. Asbestlarning gidrotermal genezisli konlari dunyo bo‘yicha umumiy zaxirasining 95 %ini tashkil etadi va ulardan asbestning 95 % qazib olinadi. Rossiyadagi Bajenovsk, Alapayev, qirg‘izistonda Ukok, Kanadada Blek-Leyk konlari yirik asbest konlari hisoblanadi.

27-rasm. Asbestning ishlatilishi.

Flyuorit konlari Flyuorit kalsiy va ftor birikmasidan iborat mineral bo‘lib, rangi havo rang, yashil va gunafsha. Nomi lotinchadan «flyuor» – «oqmoq» so‘zidan olingan; chunki u juda oson eriydi. Metallurgiyada rangli va qora metallarning erishini osonlashtiruvchi, shlaklarni suyultiruvchi va oquvchanligini oshiruvchi sifatida ishlatiladi. Oyna sanoatida shishalarning tiniqligini oshirishda, shisha va emal bo‘yoqlarga sutdek oq rang berishda keng qo‘llaniladi (28-rasm). O‘lchamlari 6 Ч 6 Ч 6 mm dan katta bo‘lgan, shaffof, rangsiz, yoriqlari va boshqa nuqsonlari bo‘lmagan flyuorit optik asboblarda ishlatiladi. Undan plavik kislotasi olinadi. U shisha va billurlarni yemiradi; shuning uchun ularga gul solishda ishlatiladi. Flyuoritning asosan gidrotermal konlari ahamiyatli hisoblanadi. Yirik konlari qozog‘iston, AQSH, Meksika, Kanada, Ispaniyada joylashgan. O‘zbekistonda Obirahmat, Takob, Haydarkon, Novgarzon, Shabriz, Chibargatan konlari mavjud. 28-rasm. Flyuoritning ishlatilishi.

Adabiyotlar: 1. Karimov I.A. O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida: xavfsizlikka taxdid, barqarorlik shartlari va kafolatlari. T. 1997. 2. O‘zbekiston respublikasining yer to‘g‘risidagi qonuni. 3. Betextin A.G. Mineralogiya kursi. T. «O‘qituvchi», 1969. 4. Qo‘shmurodov O., Qodirov M.H. Petrografiya. T. «Universitet», 1994. 5. Qo‘shmurodov O., Umarov A.Z., Ishbayev X.D. Kristallografiya. T. «Universitet», 2004. 6. Qo‘shmurodov O., Koneyev R.I., Umarov A.Z. Mineralogiya. T. «Universitet», 2005. 7. Qodirov M.H., Shorahmedov Sh.Sh. Geolog iyadan amaliy mashg‘ulotlar. Toshkent, «O‘zbekiston», 1994. 8. Qo‘shmurodov O. Foydali qazilmalar (ma’ruzalar matni).«Universitet», 2002. 9. Tursunov M.X. Foydali qazilmalar. TDTU, 2000.

Похожие

Kimyo sanoati va qishloq xo‘jaligi uchun xomashyo

Neft moylari va ularni sinflash

Termokatalitik jarayonlar. Katalitik krekinglash qurilmasi tehnologik jarayon tavsifi

Neft qoldiqlarini kokslash jarayonlari. Qizdirilmaydigan kameralarda sekinlik bilan boruvchi kokslash qurilmasi texnologik tizim tavsifi

Neft mahsulotlari gidrokrekinglash jarayonlari