Ағдармалар ҳосил қилиш жараёни тўғрисида умумий маълумотлар. Қопловчи жинслардан ағдармалар ҳосил қилиш - Горное дело - Рефераты

Ағдармалар ҳосил қилиш жараёни тўғрисида умумий маълумотлар. Қопловчи жинслардан ағдармалар ҳосил қилиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

423.5 KB

А ғ дармалар ҳ осил қ илиш ж араёни т ўғ рисида умумий маълумотлар. Қ опловчи жинслардан а ғ дармалар ҳ осил қ илиш Режа: 1. А ғ дармаларни ҳ осил қ илиш т ўғ рисида тушунча. 2. А ғ дармаларни шакллантириш. 3. Темир й ў л транспорти қў лланганда экскаватор ёрдамида а ғ дарма ҳ осил қ илиш. 4. Темир й ў л транспорти қў лланганда плуг ва бульдозер ёрдамида а ғ дарма ҳ осил қ илиш. 5. Автомобиль транспорти қў лланганда а ғ дарма ҳ осил қ илиш.

А ғ дармаларни ҳ осил қ илиш т ўғ рисида тушунча. А ғ дарма хосил килиш усули кулланиладиган транспорт ва ишчи ускуналар турларига бо ғ ли қ дир. Темир й ў л транспортида – экскаваторли (механик куракли, абзетцерли), плугли ва бульдозерли а ғ дармалар, конвейер транспортида эса, а ғ дармага то ғ жинсларини жойлаштиришда консолли а ғ дарма ҳ осил қ илгичлар қў лланилади. Очи қ кон ишлари натижасида қ азиб олинган қ опловчи жинсларни ва нокондицион ҳ исобланган фойдали қ азилма т ў планадиган жойга а ғ дарма дейилади. Уларни жойлаш билан бо ғ ли қ б ў лган технологик жараёнга а ғ дарма ҳ осил қ илиш дейилади. А ғ дармаларнинг карьер контурига нисбатан жойлашувига қ араб улар ички ва таш қ и а ғ дармаларга б ў линади. Агар а ғ дарма карьер контури ичкарисида жойлашган б ў лса ички а ғ дарма , таш қ арисида жойлашган б ў лса таш қ и а ғ д а рма дейилади. Тур ғ унлиги б ў йича – доимий ва ва қ тинчалик а ғ дармаларга б ў линади. А ғ дарма ў з конструкциясига к ў ра кон массаси уюми ҳ исобланиб, бир неча қ атламдан (ярусдан) иборат ва планда нот ўғ ри шаклга эга т ўғ ри бурчакка я қ ин б ў лади. 1 2 .1 чизма. Битта а ғ дармага ало ҳ ида қ илиб 4 хил турдаги то ғ жинси ёки нокондицион фойдали қ азилмалар жойлаштирилиши (то ғ жинсларини навларга б ў лган ҳ олда жойлаштириш) мумкин. Қ азиб чи қ арилган қ опловчи жинслар қ айта ишлов берувчи ва қ урилиш саноатининг хом ашёси ёки нокондицион фойдали қ азилма ҳ исобланган (нокондицион – маълум ва қ тда и қ тисодий самара бермайдиган, аммо техник ва технологиянинг ривожланиши билан биргаликда келгусида самарали б ў лиши мумкин б ў лган фойдали қ азилма) ҳ олларда а ғ дармалар ало ҳ ида (навларга б ў либ) жойлаштирилади. Бунда ҳ ар хил турдаги кон жинслари бир- бирига қў шилиб кетмаслиги, бир-бирин и ёпиб қў ймаслиги зарур. Натижада а ғ дарма участкаларга б ў линади. Ҳ ар бир участка атрофида биринчи ярусдан то охирги ярусгача бир хил турдаги то ғ жинси жойлаштирилади. То ғ

жинсларининг физика-механик хусусиятлари ва сифат к ў рсаткичларига бо ғ ли қ б ў лмаган ҳ олда ғ арамлаш (складирование) ялпи ғ арамлаш (валовый) деб айтилади. А ғ дарманинг асосий параметрларига: -а ғ дарма баландлиги – Н о ; -а ғ дарма яруси баландлиги – h ; -а ғ дарма эни – В о ; -а ғ дарма узунлиги – L o ; -а ғ дарма ў тиш кенглиги – А о ; -а ғ дарма эгаллаб турган ер участкаси юзаси - S о . А ғ дарма баландлиги ва а ғ дарма по ғ онаси баландлиги қў йидагиларга бо ғ ли қ :  -а ғ дарма ҳ осил қ илишни механизациялаштириш усулига;  - ғ арамланадиган то ғ жинси тур ғ унлигига ва а ғ дарма асосига;  -а ғ дарма остидаги ер рельефига;  -транспорт турига. А ғ дарма баландлиги б ў йича 2  5 ярусдан иборат б ў лади ва ҳ ар бир ярус баландлиги а ғ дарма по ғ онаси баландлигига тенг б ў лади. Агар то ғ жинси тур ғ унлиги кам б ў лса, а ғ дарма по ғ онаси баландлиги 8  10 м б ў лади. Тур ғ ун қ атти қ то ғ жинсларида а ғ дарма по ғ онаси баландлиги 30  40 м б ў лади. Бир жинсли б ў лмаган то ғ жинслари жойлаштирилган а ғ дармаларда эса, яруслар баландлиги ҳ ар хил б ў лиши мумкин. Масалан: қ уйи ярусга а ғ дарма ва а ғ дарма пастки қ исми (таги) тур ғ унлигини оширувчи то ғ жинслари ташланади. Ю қ ори ярусга эса, а ғ дарма юзасини рекультивация қ илиш имкониятини енгиллаштриш ма қ садида унумдор то ғ жинслари жойлаштирилади. Ўрта ярус ва ағдарманинг пландаги марказий қисмига зарарли тоғ жинслари жойлаштирилади, уларнинг остига ва атрофига гилли жинслар жойлаштирилади. Бу тоғ жинслари зарарли элементларнинг

ювилиб кетмаслиги ва атроф муҳитни геохимик зарарлантирмаслик учун изоляцияловчи экран ҳосил қилади. 12.1 расм. Ағдарма конструкцияси ва унинг асосий параметрлари. Ағдарманинг умумий баландлиги оптимал бўлиши керак, чунки тоғ жинсларнинг ағдармаларга жойлаштиришга кетадиган харажат кам бўлади. Ағдарма баландлиги қанча катта бўлса, жинсларни ташиш ва ағдарма юзасини рекультивация қилишга кетадиган харажат шунча катта бўлади. Лекин ағдарма эгаллаб турган жой қанча кичик бўлса, ағдарма остидаги ерни эгаллаб банд қилиш шунча кичик бўлади. Темир й ў л транспорти

қў лланилганда текис жойда а ғ дарманинг оптимал баландлиги 100-300 м га етади. То ғ ли жойларда эса, а ғ дарма баландлиги 200-500 м га етади. А ғ дарма ў тиш кенглиги а ғ дарма ҳ осил қ илиш усули ва транспорт турига бо ғ ли қ б ў лади ва й ў лларни силжитиш қ адамига тенг б ў лади. Й ў лларни силжитиш қ адами – а ғ дарма ускуналари параметрлари билан ани қ ланади ва темир й ў л транспорти қў лланилганда: плугли а ғ дармаларда 1,5-3 м, экскаваторли агдармаларда: механик курак билан 21-34 м, драглайнлар билан 120 м гача, бульдозерли а ғ дармаларда 50-60 м дан 110- 120 м гача, автомобиль транспортида: бульдозерли а ғ дармаларда 35-50 м, драглайнлар қў лланганда 200 м гача б ў лади. А ғ дармали ў тиш ҳ ажми ёки а ғ дармали тупикнинг қ абул қ илиш қ обилияти , бу – й ў лни бир маротаба силжитиш эвазига а ғ дармага жойлаштириш мумкин б ў лган кон жинси ми қ доридир. А ғ дармали тупикнинг қ абул қ илиш қ обилияти (м 3 /м): V = h я  A o / k p , бу ерда: h я – а ғ дарма яруси баландлиги, м; A o – й ў лларни силжитиш қ адами, м; k p – то ғ жинсларининг майдаланганлик коэффициенти. Қ абул қ илиш қ обилияти 1 м а ғ дармали тупикда қ уйидагича б ў лади: плугли а ғ дармаларда – 30-60 м 3 ; механик куракли экскаваторли а ғ дармаларда – 500-1200 м 3 ; драглайн билан – 10-12 минг м 3 гача. А ғ дармаларни жойлаштириш учун ажратилган жой қ уйидаги талабларга жавоб бериши керак: - то ғ жинсларини ташиш орали ғ и кичик б ў лиши учун, карьерга я қ ин масофада б ў лиши керак; - доимий а ғ дармалар эгаллаб турган майдон рудасиз ва к ў мирсиз б ў лиши керак. Таш қ и а ғ дармалар жуда катта ер майдонини эгаллайди. Катта карьерларда бу майдон 2-3 минг гектаргача етади. Агар бу майдонлар

қ ишло қ ва ў рмон х ў жалиги учун яро қ ли б ў лса, у ҳ олда б ў ш то ғ жинсларини а ғ дармаларга жойлаштириш кон корхонасига катта зарар келтиради. Шунинг учун хам а ғ дармалар учун яро қ сиз майдонлар танланиши керак. А ғ дармаларни шакллантириш. А ғ дармаларни шакллантириш ундан фойдаланишнинг бутун даврида амалга оширилади ва у планда ажратилган чегарага (чегаравий контурга), баландлиги эса, лойиха ну қ тасига етганда ту г атилади. А ғ дармани шакллантириш жараёни биринчи яруснинг илк сочилмасини ҳ осил қ илиш билан бошланади. Темир й ў л ва конвейер транспортида узунлиги 0,5-2 км б ў лган илк т ў килма тор ва ч ў зилган шаклга эга б ў либ, шунинг хисобига иш фронти узунлигини таъминлайди, ҳ амда транспорт ва а ғ дарма ускуналаридан самарали фойдаланиш учун етарли ҳ исобланади. Автомобиль транспортида илк т ў килма овал шаклига эга б ў либ, автосамосвал эркин манёвр қ илиш учун ажратиладиган майдонча ў лчамлари билан чегараланади (тахминан 100х200 м). А ғ дармаларга келтириладиган жинсларни жойлаштириш жойи ва ва қ ти яъни а ғ дармани шакллантириш тартиби турли хил б ў лиши мумкин. Ярусларни навбатма-навбат т ў лдириш мумкин: олдин биттаси чегаравий контургача, с ў нг иккинчиси ва шу тартибда. Бу жараёнда жинсларнинг биринчи гурухи кам баландликка эга б ў лган ва шу билан бирга транспортлар харажатлари бир мунча кам б ў лган б ў шатиш жойига ташилади. Бунда а ғ дарма катта ер майдонларини тез эгаллайди ва кончилик корхонаси томонидан бу ерлардан фойдалангани учун т ў ланадиган харажатлар ошади. Бош қ а вариант , мумкин б ў лган максимал тезлик билан а ғ дармани баландда (ю қ орида) ривожлантириш. Бунда ерга туланадиган харажат кискаради, аммо транспорт харажатлари ортади. Бирмунча қ улай вариант майдон ва баландлик б ў йича бир ва қ тда ривожлантирилувчи орали қ вариант ҳ исобланади.

А ғ дармали тупиклар сони транспорт коммуникациясини қ абул қ илиш қ обилияти ва а ғ дарма ў лчамлари билан чегараланади ва а ғ дарма иш унумдорлигини ани қ лайди. А ғ дарма иш унумдорлиги – бу, ва қ т бирлиги ичида а ғ дарма томонидан қ абул қ илинаётган жинслар ми қ дори: П 0 = N  Q бу ерда: Q – темир й ў л составининг ёки автосамосвалнинг ў ртача си ғ ими; N – бир сменада а ғ дармага б ў шатиладиган (жинсларни келтирувчи) транспорт воситаларининг сони. Сменада т у пикка б ў шатиладиган составлар сони: N =o p t t Т   k и.р , бу ерда: Т - смена ва қ ти; k и.р - тупикда состав қ абул қ илишда смена ишчи ва қ тидан фойдаланиш коэффициенти (плугли а ғ дармалар учун: k и.р =0,7  0,8, экскаваторли а ғ дармалар учун k и.р =0,85  0,9); pt =40  20 мин – бир составни б ў шатишга кетган ва қ т; ot - составларни алмашиш ва қ ти. Бир а ғ дармали тупикнинг ха қ и қ ий иш ун у мдорлиги: плуглида 1,5-2 минг м 3 /сутка; экскаваторлида (механик ковуш ёки драглайнда) экскаваторнинг мо делидан келиб чи қ иб 4 дан 8 минг м 3 /сутка ни ташкил этади. Темир й ў л транспорти қў лланганда экскаватор ёрдамида а ғ дарма ҳ осил қ илиш. Экскаваторли а ғ дарма ҳ осил қ илишда жинслар составдан б ў шатилгандан с ў нг а ғ дармага жойлаштириш механизмлари сифатида

механик ковушлар, драглайнлар ва к ў п ч ў мичли а ғ дарма экскаватор- абзетцерлардан фойдаланилади. Механик ковшларни к ў ллаш билан а ғ дарма ҳ осил қ илиш технологияси қ уйидаги хусусиятларга эга. Баландлиги 10-15 м дан 20-40 м гача б ў лган а ғ дарма по ғ онаси 2 та кичик по ғ оначаларга б ў линган. 10.3 чизма . Экскаватор темир й ў л жойлашган ю қ ори по ғ онача устидан 4-7 м пастда қ уйи по ғ онача устида жойлаштирилади. Жинслар думпкарлардан узунлиги 20-25 м, чу қ урлиги экскаватор жойлашган горизонтдан 0,8-1 м паст ва си ғ ими 200- 300 м 3 б ў лган ямага б ў шатилади. Экскаватор бу жинсларни 3 й ў налиш б ў йича т ў кади: экскаватор й ў налиши б ў йича олдинга, а ғ дарма қ иялиги остига ва темир й ў лдан 0,5-1 м баландликда б ў лган а ғ дармали ў тиш ҳ осил қ илиб ор қ ага. А ғ дармаларда ЭКГ-4 экскаватори қў лланилганда экскаватор ў тиш кенглиги ёки й ў лни силжитиш қ адами амалда 24-25 м гача, ю қ ори по ғ онача баландлиги эса, 6 м га тенг. 12. 2 расм. Механик курак ёрдамида ағдарма ҳосил қилиш. R ч ва R р - экскаваторнинг чўмичлаш ва

ЭКГ-8 экскаваторини қў ллаганда эса, й ў лни силжитиш қ адами 30 м га тенг, ю қ ори по ғ онача баландлиги эса 7 м га етади. Темир й ў лларни силжитиш қ адами а ғ дарма баландлиги ва тупик узунлигига бо ғ ли қ б ў либ, улар одатда 1 йилда 3-4 маротаба б ў лади. Жинсларни экскаватор билан жойлаштиришда бирданига ю қ ори ва қ уйи по ғ оначалар т ў килмаси билан амалга оширилади. Тур ғ ун б ў лмаган а ғ дармаларда биринчи навбатда 100 м ва ундан ю қ ори б ў лган узунликда қ уйи по ғ онача т ў килмасини ҳ осил қ илиш билан амалга оширилади ва жараён шу тари қ а амалга оширилади. А ғ дармада бир ковшли экскаватор ишлаганда қ абул қ илувчи яма борти қ иялигининг тур ғ унлигини назорат қ илиб бориш му ҳ им ҳ исобланади. Қ абул қ илувчи яманинг узунлиги 1-2 думпкар узунлигига тенг б ў лиши керак. А ғ дармада механик ковшларни қў ллашнинг юту қ лари: одатда звеноларга б ў либ кранлар ёрдамида жинслар бушатиладиган й ў лларни силжитишнинг кам ме ҳ нат талаб этиши; а ғ дармали т у пикнинг иш унумдорлигининг ю қ орилиги; а ғ дармаларни турли шароитларда, шу жумладан бот қ о қ ликларда жойлаштириш. Асосий камчилиги - қ иммат турувчи экскаваторлар билан экскавацияланганда қ арзнинг ошиши. Драглайнлар ёрдамида а ғ дарма ҳ осил қ илиш механик курак билан а ғ дарма ҳ осил қ илиш жараёнига ў хшайди. Думпкарлар состави навбати билан (2-3 вагондан) қ абул қ илувчи бункерга б ў шатилади. Яманинг чу қ урлиги 4-8 м, узунлиги эса 3-4 думпкарлар узунлигига тенг. А ғ дарма ҳ осил қ илиш қ уйидагича фар қ ланади:  бир экскаваторга хизмат к ў рсатувчи темир й ў л т у пиклари сони;  драглайннинг жойлашиш жойи;  бир-бирига ва а ғ дарма асоси майдонига нисбатан й ў ллар.  а ғ дарма ярусларини т ў киш усуллари ( қ уйи, ю қ ори ва комбинациялашган) ва уларни т ў лдириш навбати. Амалда кон ишларида бир т у пикли пастдан ва комбинациялашган т ў киш схемаси кенг қў лланади. Жинс қ абул қ илувчи бункердан драглайн

ёрдамида экскаватор й ў налиши б ў йича олдинга, ёнга а ғ дарма қ иялиги остига т ў килади. А ғ дармали ў тишнинг максимал кенглиги (м):2/2 2 0 б ч p l R R А    бу ерда : ч pR R , - драглайннинг ч ў мичлаш ва т ў киш радиуслари , м ; бl - қ абул қ илувчи бункернинг узунлиги , м . Ў тиш кенглиги қ анча катта б ў лса , й ў лни ёт қ изиш қ адами ва драглайн билан бурилиш бурчаги шунча катта б ў лади ва техник иш унумдорлиги кичик б ў лади . Иккинчи схемада комбинациялашган ҳ олда т ў кишда драглайн а ғ дарма олдида жойлашад и. Карьерларда к ў п ковшли экскаваторларни темир й ў л транспорти билан қў ллаганда иш жараёнида а ғ дармаларда абзетцерли а ғ дарма ҳ осил қ илиш қў лланилади . Ҳ озирги замон абзетцерлари к ў п ковшли экскаваторлардан фар қ қ илган ҳ олда махсус конструкцияга эга б ў лган қ ис қ а ковшли рама билан жи ҳ озланган . Ушбу ковш жинсни эни 1,5-2,5 м б ў лган траншеядан ч ў мичлаш қ обилиятига эга . Абзетцернинг б ў шатиш, т ў киш механизми лентали конвейердан иборат консолли фермага эга. Темир й ў лларни силжитишдан олдин а ғ дарма юзасини тенглаштириш (выравнивания) учун абзетцерлар махсус узунлиги 10-15 м б ў лган ковшли рама билан жи ҳ озланади. Жинсларни жойлаштириш б ў йича к ў п ковшли экскаваторлар ишини ташкил этиш ва технологияси қ уйидагиларни ў з ичига олади. Экскаватор иш фронти б ў йлаб ҳ аракатланиб, қ абул қ илувчи траншеяга думпкарлардан б ў шатилган жинсларни ковши ёрдамида ч ў мичлайди ва уни а ғ дарма лентали конвейерига т ў кади. Темир й ў л транспорти қў лланганда плуг ва бульдозер ёрдамида а ғ дарма ҳ осил қ илиш.

Плугли а ғ дармаларда карьерлардан думпкарларда келтирилган жинслар бевосита а ғ дарма по ғ онасининг қ иялигига б ў шатилади, бунда жинсларнинг бир қ исми (портлатилган то ғ жинсларида 40% га я қ ин, юмшо қ то ғ жинсларида 70% гача) қ ияликда сочилма тарзида қ олади, қ олгани эса пастга юмалаб тушади. Жинсларни а ғ дарма остига тушириб юбориш учун а ғ дарма плуглари қў лланилади. Б ў шатиш бир ва қ тнинг ў зида составнинг 2-3 думпкарида амалга оширилади. Қ ояли то ғ жинсларни составдан б ў шатиш ва қ ти ёзда 5-7 мин, қ ишда 15-20 мин, юмшо қ нам жинсларда 1,5-2 баравар орти қ . Вагонлар б ў шатилганидан с ў нг а ғ дарма т у пикининг узунлиги б ў йича а ғ дарма плуги ёрдамида текисланади. Бунда жинсларнинг бир қ исми а ғ дарма остига юмалаб тушади, а ғ дарма бровкасида эса майдон ҳ осил қ илинади ва бу майдонга яна жинслар т ў килади. Плугли а ғ дарманинг асосий юту ғ и нисбатан кам капитал харажатга эгалиги. Битта а ғ дарма плуги ва битта й ў л силжитувчи бир неча а ғ дарма т ў пикларига хизмат қ илиши мумкин. Ушбу усулнинг яна бир катта юту ғ и ишлашнинг кам энергия талаблиги, яъни жинсларнинг к ў пчилик қ исми а ғ дармага ў зининг о ғ ирлик кучи таъсирида жойлашади. А ғ дарма т у пикининг қ абул қ илиш имконияти 300-400 минг м 3 /йил, а ғ дарма ишчисининг ме ҳ нат унумдорлиги эса 80-270 м 3 /смена. Плугли а ғ дарма ҳ осил қ илишнинг камчиликлари: а ғ дарма по ғ онаси баландлигининг камлиги (юмшо қ то ғ жинсларида 10-15 м, қ ояли то ғ жинсларида эса 15-20 м) темир й ў лларни ҳ аракатлантириш ва уларни хавфсиз масофада ушлаш учун самарали механизациянинг й ўқ лиги. Бульдозерли а ғ дарма ҳ осил қ илишда жинсларни а ғ дармага жойлаштириш қу ввати катта бульдозерлар ёрдамида амалга оширилади . Бошланғич тўкилма ҳосил қилингандан кейин темир йўллар ағдарма бровкасидан 4-5 м масофада ётқизилади. Йўл сатхидан 1,5-2 м пастда ишчи майдон яратилади. Бу майдонда жинслар думпкарлардан тўкилади кейинчалик эса, бульдозерлар ёрдамида ағдарма қиялигига жойлаштирилади.

Бу майдоннинг минимал кенглиги бульдозернинг қайтиб олиши учун етарли бўлиши керак. У бульдозер иши схемасига бо ғ ли қ б ў либ 7-8 м ни ташкил этади. Қ абул қ илувчи майдоннинг узунлиги тахминан иккита состав узунлигига тенг б ў лиши керак. Майдон а ғ дарма қ иялиги томонида унча катта б ў лмаган қ ияликда жойлаштирилади. Состав бир жойда турган ҳ олда ёки дистанцион бош қ ариш ор қ али 3-4 км/соат тезликда ҳ аракатланаётган пайтида б ў шатилади. 1 м фронтга 4-4,5 м 3 жинс т ў килади. Локомотивосоставни б ў шатиш учун 300-400 м майдон етарли б ў лади. Б ў шатилгандан с ў нг бульдозер жинсни а ғ дармага жойлаштиради. Майдонда жинсларни ғарамлаш бир ёки иккита бульдозерлар ёрдамида амалга оширилиши мумкин. Қуввати 240-360 кВт бўлган бульдозерлардан фойдаланилганда ағдарманинг рационал ўлчамлари: кириш кенглиги 50-60 м, тўпик узунлиги 1000-1400 м, ағдарма ярусининг баландлиги 30-40 м. Бульдозернинг рационал йиллик иш ҳажми 10 млн. м 3 ни ташкил этади. Темир йўл транспорти қўлланилганда ағдармалар ҳосил қилишда бульдозерлардан фойдаланишнинг асосий ютуғи: механик ковушларга нисбатан кам капитал харажат талаб қилиши ва темир йўл силжитиш қадамининг 2-3 марта ошиши ва шу билан бирга карьердаги кон ишлари мехнат сарфини сезиларли даражада камайиши. Асосий камчилиги: думпкарларни ёпишган ва музлаган жинслардан тозалашнинг қийинлиги, дизел ёқилғисига кетадиган харажатларнинг кўплиги. Автомобиль транспорти қў лланганда а ғ дарма ҳ осил қ илиш. Ҳ озирги кунда автомобиль транспорти қў лланганда а ғ дарма ҳ осил қ илишда бульдозерлар қў лланилади. Автосамосваллар ва қ тинчалик й ў лда қ айтиб олади ва ор қ ага ҳ аракат қ илиб т ў киш жойига келади. Юк к ў тариш қ уввати нисбатан катта б ў лмаган

автосамосвалларни б ў шатиш а ғ дарманинг ю қ ори бровкасидан 1-2,5 м масофада амалга оширилади. Бунда т ў киладиган жинслар бир қ исми бевосита а ғ дарма қ иялиги остига юмалаб тушади. Машиналарни б ў шатиш ва а ғ дарма бровкасини режалаштириш одатда турли участкаларда амалга оширилади. Бу эса машина ишида катта қ улайликни яратади ва ме ҳ нат хавфсизлигини оширади. А ғ дарма участкаси иш фронтининг умумий узунлиги 100 м дан 500 м гача ў згариб туради ва бир ва қ тнинг ў зида ишлаётган автосамосваллар сонига бо ғ ли қ б ў лади. Кечки иш ва қ тида а ғ дарма майдончаси прожектор ва лампалар ёрдамида ёритилади. То ғ жинслари автомобиль транспорти билан ташилганда а ғ дарма ишини ҳ арактерловчи асосий параметрлари қ уйидагилардан иборат: бутун а ғ дарма ва агдарма участкаси фронтининг узунлиги, участкалар сони, ағ дарма баландлиги, а ғ дарма автомобиль й ў лини силжитиш қ адами, юклаш давомийлиги ва а ғ дарма участкасини тайёрлаш, бульдозер ишининг ҳ ажми ва берилган иш ҳ ажми учун керакли бульдозерлар сони. А ғ дарма т ў киш фронти б ў йича 3 та участкадан иборат. Битта участкада т ў киш (б ў шатиш) олиб борилади, бош қ аси – резервдаги, учинчисида эса, режалаштирилиш ишлари олиб борилади. А ғ дарма участкаси фронти узунлиги берилган машиналар сонини бир ва қ тнинг ў зида б ў шатишга қ уйиш лозим. Агар ишда N автосамосваллар б ў лса, бунда бир ва қ тнинг ў зида б ў шатиладиган автосамосваллар сони:p мp o t t N ,  бу ерда: мpt . - а ғ дармада автосамосвалларнинг манёвр қ илиш ва т ў киш (б ў шатиш) давомийлиги, секунд ( мpt . =60  100 секунд); pt - рейснинг техник давомийлиги, секунд. Б ў шатиладиган майдон фронти узунлиги (м): b N l o p  

бу ерда : b - манёвр қ илишда ва б ў шатишда автосамосвал томонидан эгалланадиган й ў лак кенглиги , м ( b = 15  20 м ). А ғ дарма фронти узунлиги, м: pl L  3 Бульдозер иши ҳ ажми, м 3 : з в B k П Q   бу ерда : вП - а ғ дарма қ абул қ иладиган жинслар ми қ дори , зk - а ғ дарма юзасида қ олган жинслар ҳ ажмини характерловчи « т ў килиш » коэффициенти . ( зk =0,4  0,7). Автомобиль й ў лини силжитиш қ адами одатда 30-50 м ни ташкил этади . Бульдозерли а ғ дармалар қ уйидаги қ улайликларга эга :  а ғ дармада ишнинг оддийлиги;  уларнинг қ урилишини тезлиги;  а ғ дарма ҳ осил қ илишга ва жи ҳ озларга кетадиган ҳ аражатнинг камлиги. Бульдозер фа қ атгина а ғ дарма машинаси б ў либгина қ олмай, ағ дарма ва карьер й ў лларини ремонт қ илиш учун кулланиладиган асосий машина булиб хисобланади. Қуввати 70 кВт ва 180 кВт булган бульдозерларнинг ў ртача иш унумдорлиги а ғ дармаларда қ ояли то ғ жинсларида 1500 м 3 /смена атрофида б ў лади. Автомобилли а ғ дармаларда драглайн забойи параметрлари ва конструкцияси ҳ амда драглайн иши технологик схемалари 12.3 расмда келтирилган.

Биринчи бос қ ичда 2 та по ғ оначадан иборат б ў лган қ уйи ярусни т ў лдириш амалга оширилади. Драглайн транспорт горизонтидан бир неча метр пастда қ уйи по ғ онача устида жойлашади ва қ абул қ илувчи букердан жинсни ч ў мичлаб қ уйи по ғ оначани т ў лдиради. Ю қ ори по ғ онача ҳ ам шу тари қ а экскаватор ёрдамида т ў лдирилиши мумкин ёки бульдозерли а ғ дарма ҳ осил қ илиш учун резервдаги си ғ им сифатида қў лланилиши мумкин. Қ уйи ярусни т ў лдиришда экскаватор транспорт горизонтидан юкори сатхда то ғ жинсини ч ў мичдан б ў шатиб иккинчи ярусни т ў лдиради. Жинсларни етказиб бериш автомобиль й ў лида амалга оширилади. А ғ дарманинг қ абул қ илиш қ обилияти ва забой параметрлари драглайннинг чизи қ ли параметрларига, жинснинг тур ғ унлигига ва а ғ дарма асоси рельефига бо ғ ли қ б ў лади. ЭШ-10/70, ЭШ-13/50 драглайнларида ва БелАЗ-548 автосамосвалларида ў тишнинг максимал кенглиги 200-280 м ни, қ уйи ярус майдони 20-40 минг. м 2 , ю қ ори ярус майдони 15-20 минг. м 2 . Ў тишнинг кенглиги туфайли а ғ дарма автомобиль й ў ллари капитал автомобиль й ў лларига я қ ин ҳ олда қ урилиши, қ абул қ илувчи ямалар эса катта кувватли (юк кутариш куввати 75 т ва ундан юкори) автосамосваллар қў лланилганда яримстационар б ў лиши мумкин. Яримсатационар майдонлар гилдирак радиусидан кам б ў лмаган баландликдаги ҳ имояловчи таянчга эга б ў лиши керак. 12. 3 – расм. Автомобил транспорти қўлланилганда драглайн ёрдамида ағдарма ҳосил қилиш конструкцияси. R p – бушатиш радиуси; R ч – чумичлаш радиуси; Н о - а ғ дарма по ғ онасининг умумий баландлиги; l б - қ абул қ илувчи бункер узунлиги;

Адабиётлар р ў йхати: 1. В.С. Хохряков. Открытая разработка месторождений полезных ископаемых. М. «Недра». -1991 г. 2. Справочник. Открытая разработка месторождений полезных ископаемых. М. «Горное бюро». 1994.

Похожие

Очиқ кон ишларининг асосий босқичлари

Нефтгаз яратаолувчи ва нефтгаз ҳосил қилувчи қатламлар

Металлар коррозияси буйича умумий маълумотлар

Ер бағрининг нефтгазлилигини башоратлаш мақсадида нефт-газ ҳосил бўлиш ва нефт- газ тўпланиш шароитлари

Фойдали қазилма ва қопловчи жинсларнинг сифат кўрсаткичлари. Конларнинг жойлашиш шароитлари