Tuproqning gigiyenik axamiyati

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

74.5 KB

Скачать

Tuproqning gigiyenik axamiyati Reja : 1. Insonning organizmi va hayot faoliyatida tuproqning roli. 2. Tuproqning tarkibi va geografik o’rni. 3. Tuproqga qo’yilgan gigiyenik talablar. 4. Tuproqni tekshirish usullari. 5. Tuproq orqali tarqaladigan endemik va yuqumli kasalliklar.

Tuproq muhiti tashqi muhitning eng muhim elementlaridan biridir va shuning uchun inson organizmida, insonning hayoti va mehnat faoliyatida u muxim o’rinni egallaydi. Tuproq murakkab ko’rinishdagi mineral va organik moddalar majmuasidan tashkil topgan bo’lib, o’z tarkibida juda ko’p miqdorda mikroorganizmlarni tutishi mumkin. U er qobig’ining yuqori qatlami xisoblanib, tabiatda sodir bo’lib turadigan bir qator jarayonlar ta’sirida hosil bo’lib turadi. Tuproqning mineral komponentlari - tabiatdagi fizikaviy omillar ta’sirida er qobig’ining qattiq qatlamlarining emirilishi va maydalanishidan xosil bo’ladi. Organik tarkibi esa, o‘simlik va hayvonat dunyosining o’lishi va chirishi tufayli yuzaga keladi. Tuproq tarkibida juda katta miqdorlarda turli xildagi mikrorganizmlar va ular tuproqning hosil bo’lishida faol ishtirok etadi, tuproq tarkibiga kiruvchi mineral va organik moddalarning chirishi va parchalanishida ishtirok etadi. Tarkibida mineral va organik moddalarning miqdori va zarrachalarning katta- kichiqligiga qarab, quyidagi tuproq turlarini ajratish mumkin: loy, loyli, qumli, qumloq, tuproq turlari. Inson tuproq muhiti bilan bevosita kontaktda bo’lmaydi, ammo bilvosita kontakta muntazam ravishda kuzatilib turadi. Inson faoliyatidagi kontakt havo muhiti, suv muhiti va oziq-ovqat maxsulotlari bilan bo’ladigan aloqasi orqali kuzatiladi. Inson faoliyatidagi tuproq bilan bo’ladigan bilvosita aloqasini turar - joy binolari va boshqa inshootlarni ko’rish, aholi yashashjoylarini obodonlashtirish, ularni sanitar nuqtai-nazardan chiqindilardan tozalash, qishloq xo’jaligidagi mehnat jarayonlari orqali ko’rinishi mumkin. Tuproqning ayrim muhim xususiyatlarini ko’rib chiqamiz, chunki bu xususiyatlar muhim gigiyenik ahamiyatga egadir. Tuproqning fizik-mexaniq xossalari. Tuprokning fizik-mexaniq xossalari qatoriga uning donadorligi, g’ovakliligi, o’zida nam va suvni tutish xususiyati, kapilyarliligi, namligi, suv o’tkazuvchanligi kabilar kiradi va ular tuproqning boshqa xossalarini belgilab beradi. Bu xususiyatlar esa turli xildagi ob’ektlar,

chunonchi - turar-joy binolari, davolash-profilaktika muassasalari, maktabgacha va maktab muassasalari, korxonalarni qurish uchun er-joy tanlash, axoli yashash joylarini chiqindilardan tozalash va obodonlashtirish ishlarida axamiyatga egadir. Tuproqli joylarga turar-joy va jamoat, hamda ma’muriy binolar qurilgan bo’lsa, binolarning erto’lalari va birinchi qavatdagi xonalar doim zax va namligi yuqori bo’ladi, natijada xonalarning mikroiqlim sharoitlari gigiyenik talablarga javob bermaydi, yashash sharoitlari keskin yomonlashadi. Bunday tuproqli sharoitda o’z- o’zidan tozalanish jarayoni juda yomon va sekinlik bilan boradi. Tuproq muhitida doimo turli xildagi mikroorganizmlarning bo’lishi tabiiy bir xoldir. Ifloslanmagan tuproq tarkibida asosan saprofit mikroorganizmlar bo’lib, ular organik va anorganik birikmalarning parchalanishida ishtirok etadi. Biroq tuproq muhiti insonlarning chiqindilari - najas, siydik, xo’jalikda hosil bo’ladigan qattiq va suyuq chiqindilar, uy xayvonlarining axlatlari kabilar bilan ifloslanishi mumkin. Natijada bunday tuproq tarkibida patogen mikroorganizmlar paydo bo’ladi inson organizmi uchun xavf-xatar tug’dirishi mumkin. Qoida bo’yicha patogen mikroorganizmlar tuproqning yuza qismida hayot kechiradilar (1-10 sm). Bunday kasallik chaqiruvchi mikroorganizmlar tuproq muhitida ancha uzoq muddatlargacha hayot kechirishi va o’zining viruletligini saqlab qolishi mumkin. Tuproq tarkibida bo’ladigan patogen mikroblar suv bilan yuvilib suv havzalarini ifloslaydi, ifloslangan tuproqli sharoitda yetishtirilgan sabzovot va mevalarni ifloslaydi va natijada odam organizmiga tushib turli kasalliklarni keltirib chiqaradi. Mikrorganizmlarning tuproq muhitida yashash muddatlari Kasallik tarqatuvchi mikroorganizmlarning turlari Qorin tifi - 2-xaftadan 12 oygacha Ichburug’ - 1,5 xaftadan 9 oygacha Vabo - 1 xaftadan 4 oygacha Sil kasalligini qo’zg‘atuvchisi - 13 xaftadan 7 oygacha O’lat - 3 kun Tulyaremiya - 1,5 xafta Spora hosil qiluvchi mikroblar - 15 yilgacha Tuproq muhiti orqali kasalliklarning tarqalishida insonlarning u bilan insonlarning bevosita aloqasi yoki turli xildagi hashoratlarning tutgan o’rni ham kattadir. Bundan tashqari, tuproq muhiti turli xildagi gelmintlar va ularning

tuxumlari bilan ifloslanishi mumkin, shu bilan bir qatorda ayrim turdagi gelmintlar o’zlarining yashash va rivojlanish bosqichlarini tuproq muhitida o’tkazadilar. Gelmint tuxumlari tuproq tarkibida juda uzoq muddatlargacha saqlanishi va o’rtacha 14 oygacha o’zlarining invazion xususiyatlarini saqlashlari mumkin. Bunday sharoitda shu tuproqda yetishtirilgan sabzovot va mevalar yuvilmay iste’mol qilinganda, yoki shunday ifloslangan tuproqli joylarda bolalarning o’ynashi orqali ular odam organizmiga o‘tadi va gelmintoz kasalliklarini ko’payishiga sababchi bo’ladi. Shunday qilib, ifloslangan tuproq muhiti in’feksiyalar va invaziyalarning uzatilishida muhim omil bo’lib qoladi. Tuproqning kimyoviy moddalar bilan ifloslanishi geokimyoviy endemiyalarning kelib chiqishini belgilab berishi xam mumkin. Shuning aholi yashash joylarini turli xildagi chiqindilar va iflosliklardan muntazam tozalab turilishiga extiyoj tug’iladi va tuproq muxitining ifloslanishini oldini olishga doir tadbirlarning ishlab chiqilishini talab etadi. Tuproq muhitini ifloslashi mumkin bo’lgan manbalar juda ko’p va xilma-xildir. Masalan qishloq aholi yashash joylarida qishloq xo’jalik ishlab chiqarish ob’ektlari (pestitsidlar, mineral o’g’itlar, chorvachilik), shahar sharoitida esa, xo’jalik chiqindilari, ko’cha supirindilari, sanoat korxonalarining chiqindilari bo’lishi mumkin. Aytish lozim-ki, sanoat korxonalari oxirgi yilliklarda atrof muhitni ifloslovchi asosiy ob’ektlar bo’lib qolmoqda va hattoki qishloq aholi yashash joylarining ifloslanishida ularning tutgan o’rni yuqori ekanligi aniqlanmoqda: birinchidan zararli moddalarning manbai bo’lgan korxonalarni shahar hududidan chetga chiqarilishi bo’lsa, ikkinchidan atmosfera havosiga chiqariladigan gaz, tutun, chang, bug’ ko’rnishidagi iflosliklar havo oqimlari tufayli qishloq hududlarini ham ifloslaydi. Ifloslangan havo muhitidagi zararli moddalar atmosfera yog’inlari orqali tuproq muhitini ifloslovchi manbaga aylanadi (kislotali yog’inlar). Tuproqning kimyoviy ifloslanishi. Tuproq muhitining kimyoviy ifloslanishi ilmiy-texnika taraqqiyotining eng salbiy oqibatlaridan biri xisoblanadi. Tuproq muhitining kimyoviy iflosliklardan tozalanishi juda sekinlik bilan boradigan

jarayon hisoblanadi va shuning uchun xam tuproq muhitini kimyoviy ifloslanishiga yo’l qo’ymaslik eng asosiy muxofazalash variantidir. Tuproqning organik ifloslanishiga kelganimizda, uning o’z-o’zidan tozalanishini inobatga olish talab etiladi. Organik birikmalarning o’z-o’zidan tozalanishi natijasida kichik miqdorlardagi ifloslanishlar oxirgi maxsulotlargacha parchalanib ketadi va mineral tuzlar, suv, SO2 va chirindi (gumus) ga aylanadi. Tuproqning o’z-o’zidan tozalanish jarayoni juda murakkabdir. Suyuq holdagi iflosliklar tuproq orqali filtrlanadi, kolloidli moddalar va qullansa hidga ega bo’lgan gazlar sorbsiyalanadi, suyuqlik tarkibidagi organik moddalar esa, ularning fizikaviy va kimyoviy xossalariga muvofiq aerobli va anaerobli sharoitlarda parchalanishga uchraydi. Aerobli sharoitda karbonsuvlar va yog’lar tuproq tarkibida bo’ladigan mikroorganizmlarning hayotiy faoliyatlari ta’sirida suv va SO2 va chirindi mahsulotigacha parchalanib ketadi. Oqsilli moddalar aerobli sharoitda ham, anaerobli sharoitda ham 1-chi bosqichda tuproq mikroorganizmlari ta’sirida ammonifikatsiya jarayoniga uchraydi, 2-chi bosqichda esa aerobli sharoitda nitritlargacha parchalanadi. Keyinchalik nitritlar nitrobakteriyalar (B.nitrobakter) ta’sirida nitratlargacha parchalanadi. Anaerobli sharoitda organik moddalarning parchalanishidan qo’llnsa hidga ega bo’lgan gazlar hosil bo’ladi. Demak, agar tuproqda aeratsiya sharoiti yaxshi bo’lsa, o’z-o’zidan tozalanish jarayoni juda yaxshi ketishi uchun sharoit yaratiladi. Bundan tashqari organik moddalarning parchalanishi uchun yuqori bo’lmagan tuproq namligi, hamda bakteritsid ta’sirga ega bo’lgan quyosh nurlarining ultrabinafsha radiatsiyasining ahamiyati ham kattadir. Ammo, bu omillar ta’sirida tuproqning yuza qatlami doimo toza bo’lishi mumkin. Organik moddalarning parchalanishi natijasi chirindi (gumus) xosil bo’ladi. Gumus - bu moddalar kompleksi bo’lib, uz tarkibiga gemitsellyuolozalarni, yog’larni, organik kislotlarni, mineral moddalarni, protein komplekslarini va sanitar saprofitlarni oladi. Axoli yashash joylarini chiqindilardan tozalash. Zamonaviy shaharlar, shahar turkumiga kiruvchi tuman markazlari va aholi yashash poselkalarining qurilishi aholi sonining ortib borishi bilan bog’liq holda

aholi yashash joylarini turli xildagi sanoat va xo’jalik chiqindilaridan tozalash muammosining gigiyenik ahamiyati kundan-kunga ortib bormoqda. Insonlarning hayoti va mehnat faoliyatlari juda katta miqdordagi chiqindilarni hosil bo’lishi bilan bog’liq bo’lib, ular 2 guruhga bo’linadi: 1.suyuq chiqindilar (ifloslangan suvlar, kir yuvishdag hosil bo’ladigan suvlar, umumiy ovqatlanish muassasalaridan chiqariladigan suvlar, kundalik turmushdan va sanoat korxonalaridan chiqariladigan suyuq chiqindilar). 2.qattiq chiqindilar (oshxona chiqindilari,axlat va ko’cha supirindilari, sanoat korxonalarida hosil bo’ladigan qattiq chiqindilar). Qilingan hisob-kitoblarga qaraganda 1 odam 1 yil davomida o’rtacha 160 kg dan 360 kg gacha qattiq chiqindilarni va 3250 l gacha suyuq chiqindilarni chiqarar ekan. Xar yili Respublikamizdagi kanalizatsiyasi bo’lmagan aholi turar-joylaridan ming tonnalab chiqindilarni, kanalizatsiyasi bor bo’lgan shaharlardan esa minglab quruq chiqindi va million kub metrlab suyuq chiqindilar tashib chiqariladi. Bunday katta miqdorlardagi chiqindilarni nima qilish kerak va ularni qanday zararsizlantirish mumkin degan muammoning yuzaga kelishi tabiiy bir hol. Axir bu chiqindilar o’z tarkibida juda katta miqdordagi mikroorganizmlarni ushlaydi, gelmintlar va ularning tuxumlarini tutadi, metall va shisha chiqindilari, plastik materiallarning qoldiqlari va turli tabiatga ega bo’lgan kimyoviy birikmalarni ushlaydi. Chiqindilarni o’z holicha tashlab qo’yilishi esa, ularning parchalanishi va chirishi oqibatida o’zidan turli xildagi qo’llansa hid tarqatuvchi kimyoviy gazlarni hosil qilib tabiiy muhitning tozaligiga putur yetqazadi; sasib - chiriyotgan chiqindi pashshalar, suvaraklar, kemiruvchi hayvonlar va boshqa turdagi zararkunandalarni ommaviy tarzda ko’payib ketishiga sharoit yaratadi. Axoli yashash joylarida hosil bo’ladigan va chiqarib tashlanadigan chiqindilarni tashkiliy tarzda tozalash, uzoqlashtirish va zararsizlantirish tizimi tashkil etilmagan taqdirda ana shu joylarning sanitar tartibini keskin yomonlashishiga sababchi bo’ladi. Shuning uchun axoli yashash joylarini axlatlar va chiqindilardan o’z vaqtida tozalash va zararsizlantirish muhim gigiyenik ahamiyatga egadir.

Axoli yashash joylarini qanday usulda bo’lmasin tozalashda quyidagi asosiy prinsipga amal qilish juda muhimdir - aholi imkoniyati boricha ana shu chiqindilar bilan kamroq aloqada bo’lishi va atrof muhitga imkon qadar zarar keltirmasligi ya’ni tabiiy muhitning tabiiy holiga salbiy ta’sir ko’rsatmasligi kerak. Bu prinsipga axoli yashash joylarida to’planadigan axlatlar va chiqindilarni muntazam, o’z vaqtida, maksimal darajada mexanizatsiyalashtirilgan holda chetlashtirish va ularni zararsizlantirishni esa iloji boricha germetik tarzda bajarilishi sharoitidagina amal qilinishi mumkin. Axoli yashash joylarini suyuk chiqindilardan tozalash kuyidagi tarzda amalga oshiriladi: To’planadigan o’ralar va xandaklar izolyasiya qilingan bo’lishi kerak, tuproq orqali sizilib o’tib shu tuproqni va er osti suvlarini ifloslamasligi lozim. Axlat idishlari va uralarning to’lishi bilan tezlikda maxsus transport vositalari yordamida ularni axoli yashash joylaridan chetga chiqarilishi va zararsizlantirilishi kerak. Suyuq chiqindilarni zararsizlantirish assenizatsiya maydonchalari va haydash maydonchalarida amalga oshiriladi, bunday tozalash va zararsizlantirish usuli shu maydonlardagi tuproqning o’z-o’zidan tozalanish xususiyatiga asoslangan holda bajariladi. Kanalizatsiya tizimi aholi yashash joylarini suyuq chiqindilardan tozalashdagi eng yaxshi variant hisoblanadi. Jumladan, kanalizatsiyalangan shaxar va ishchi poselkalarida oqizish tizimidan to’g’ri va unumli foydalanilganda aholi yashash joylari doim toza bo’lib, aholi o’rtasida yuqumli kasalliklar darajasi keskin pasayadi. Afsus bilan ta’kidlash lozim-ki, O’zR dagi 600 dan ortik kanalizatsiya inshootlarining 50% da tozalash texnologiyasi qoidalariga to’liq rioya qilinmaydi yoki gigiyenik talablarga javob bermaydi. Kanalizatsiya deganda - turar-joy binolari ichidagi har bir xonadonda xosil bo’ladigan suyuq chiqindilarni qabul qilish vositalari, oqizish shahobchalari, chiqindi suvlarni tozalash inshootlarini tushuniladi. Chiqindi suvlarini zararsizlantirish sug’orish va boyitish maydonlarida, filtrlash maydonlarida yoki maxsus tozalash inshootlari majmuasida amalga oshiriladi.

$Umumuiy kanalizatsiya tizimi bo’lmagan hollarda ayrim ob’ektlardan hosil bo’ladigan suyuq chiqindilar, agar ularning umumiy xajmi 500 kub m bo’ladigan bo’lsa, kichik kanalizatsiya tizimi jixozlanishi mumkin. Bunday tozalash va zararsizlantirish turi xosil bo’ladigan suyuq chiqindilarni ob’ektdan uzoqroqda maxsus tashkil etilgan maydonlarda tuproq orqali tozalash yoki kichik tozalash moslamalari (BIO, KU) orqali amalga oshirilishi mumkin, bu inshootlarning qudrati 25-100 kub m \kunga tengdir. Texnik vositalardan va tibbiy jarayonlardan to’g’ri foydalanilgan hamda to’g’ri tashkillashtirilgan tozalash tizimida kanalizatsiya chiqindi suvlarini tozalangandan so’ng suv manbalariga qo’shib yuborilishi yoki maxsus ob’ektlar bo’lsa shu suvdan qayta foydalanish imkoniyati yaratiladi. Bizning davlatimizda qattiq chiqindilarni to’plash va chetlashtirish rejali tizim asosida amalga oshirilishi kerak. Ko’p qavatli turar-joylar ko’rilgan tumanlarda va shaharlarda rejali tarzda hovlilar bo’ylab tozalash tizimi amalga oshiriladi, bunday tizimda har bir xonadonda hosil bo’ladigan axlatlar maxsus ajratilgan joylarga qo’yilgan axlat to’plash idishlarida to’planadi, xar kuni maxsus ajratilgan transport vositasi yordamida ularni zararsizlantirish maydonchalariga chiqarib tashlanadi. Kam qavatli turar-joylari qurilgan aholi yashash joylarida esa, axlatlarni harbir xonadon o’z hovlisida maxsus qoplar yoki idishlarda to’playdi, vaqtinchalik saqlaydi, ularni chetlashtirish esa maxsus tashkil etilgan kunlarda maxsus transport vositalari erdamida chetga chiqarib ko’miladi yoki boshqa usullardan foydalangan holda zararsizlantiriladi. Qoida bo’yicha xonadonlardan chiqadigan qattiq chiqindilar o’z tarkibida chiqindi qog’ozlar, lattaputtalar, tunuka idishlari, polimer materiallaridan tayyorlangan bo’ylumlar, shisha idishlari, hamda 20% gacha organik moddaalarni tutadi. Shuning uchun bunday chiqindilar o’g’it sifatida foydalanilishi mumkin. Xozirgi kunda aholi yashash joylarida hosil bo’ladigan barcha qattiq chiqindilar ikkinchi darajali xom-ashyo olish manbai, organik o’g’itlar va issiqlik manbai sifatida foydalanilishi mumkin deb baholanadi. Axlatlarni zararsizlantirishdagi ananaviy usul - axlat to’plash joylari va keyinchalik ularni ko’mush usuli xisoblanadi, ammo xozirgi kunda axlatlarni biotermik usulda$

zararsizlantirish xam mavjud bo’lib, axlatlar maxsus kameralarga joylashtiriladi, natijada axlat o’z-o’zidan qizib, uning xarorati 50-700 S gacha ko’tariladi. Bunday sharoitda axlat tarkibidagi oqsil va organik birikmalar aerobli sharoitda parchalanib go’ngga aylanadi, mikroorganizmlar, ayniqsa patogen mikroblar, gelmintlar va ularning tuxumlari o’ladi. Eng zamonaviy usul qatoriga axlatlarni qayta ishlash zavodlarida olib boriladigan zararsizlantirish usulini aytish joizdir. Bunday zavodlarda axlatlarni to’plash, tashish va qayta ishlash jarayonlari to’g’ri tashkil etilsa, bu korxonalar katta qo’shimcha mablag’ to’plab rentabelligini oshirishi va ayniqsa qishloq xo’jaligidagi jamoa va fermer xo’jaliklari tomonidan qayta ishlangan axlat-go’nglardan o’g’it sifatida unumli foydalanishi mumkin. Bunday korxonalar chet davlatlarda ijobiy natijalarga ega bo’lganligi uchun keng ko’lamda qo’llanib kelinmoqda. Tuproq muxitining epidemiologik va sanitar gigiyenik nuqtai-nazardan axamiyati kattaligi bilan bir qatorda, inson organizmini zaruriy makro - va mikroelementlar bilan ta’minlashda muxim rol bajaradi. Oqibat natijada butun biosferaning kimyoviy tarkibini uziga xos xususiyatlari tuproq muxitiga bog’liq bo’lib qoladi (litosfera, gidrosfera, atmosfera). Er po’stlog’ida kimyoviy elementlarning taksimlanganligi bir xil emas, shuning uchun ayrim xududlarda u yoki bu elementning miqdori ko’p yoki kam bo’lishi mumkin. Ayrim geografik xududning kimyoviy tarkibini ta’riflaydigan joylarga biogeokimyoviy viloyatlar yoki xududlar deb nom berilgan. Makro - va mikroelementlarning deyarli muvofik taqsimlangan joylariga ko’ra tuproqli, loy tuproqli va loyli tuproq joylarda kuzatiladi. Ayrim makro- va mikroelementlarning etishmasligi yoki ortiqchaligi endemik kasalliklar deb ataluvchi xastaliklarning kelib chiqishiga sababchi bo’ladi. Bunday kasalliklar katoriga endemik buqoq, endemik flyuoroz va endemik karies kasalliklari, endemik podagra (molibdenozis), Urov yoki Kashin va Bek kasalligi, oshqozonnning endemik rak kasalligi, "Itay-itay" va boshqa kasalliklarni keltirish mumkin. Uzbekistonda xam bir qator endemik kasalliklar qayd qilingan. Yuqumli bo’lmagan endemik kasalliklar va ularni oldini olish tadbirlari.

$Endemik buqoq . Kasallikning kelib chiqishiga asosiy sabab organizmga yod elementining etarli miqdorda tushmasligi xisoblanadi. Organizmning yodga nisbatan kunlik fiziologik extiyoji 120200 mikrogram bo’lib, bu miqdordagi yod asosan oziq-ovqat maxsulotlari orqali qabul qilinadi. Odam organizmiga suv orqali fakat 5% miqdorida yod qabul qilinadi, shuning uchun ichimlik suvi tarkibidagi yodning miqdori unchalik axamiyatga ega emas, ammo muayyan joydagi umumiy yod tanqisligi haqida suv umumiy xabar beruvchi vosita bo’lishi mumkin. Endemik buqoq kasalligi ko’pincha qishloq axoli yashash joylarida uchraydi, chunki maxalliy axoli asosan shu erda etishtirilgan oziq-ovqat maxsulotlari bilan ovqatlanadi. Shaxar axoliey esa turli geografik regionlardan keltirilgan va tarkibida turli miqdorlarda yod tutgan maxsulotlarni istemol qiladi. Endemik yod kasalligining rivojlanishida axolining ovqatlanish tarzi va turmush sharoitlari muayyan axamiyatga egadir. Endemik buqoq kasalligining asosiy belgilari - qalqonsimon bezning diffuzli kattalashishi xisoblanib, uning 5 ta bosqichi farqlanadi. Yuqori togli o’lkalarda kasallikning ogir kechadigan shakllari qayd qilinadi, chunki ular faqat maxalliy maxsulotlarni va yumshoq ichimlik suvini istemol qiladilar. Uzbekistonda Toshkent, Sirdare, Fargona vodiysi endemik o’choq xisobida baxolanadi. Profilaktikasi: 1. Maxsus tadbirplar - ovqat maxsulotlari tarkibiga yodni qo’shish (tuz, non maxsulotlari). 2.Umumiy tadbirlar - ovqat maxsulotlarining to’la qiymatliligini oshirish, turmush xayotimizdagi sanitar - gigiyenik sharoitlarni yaxshilash. Ftor. Ftorning biologik tutgan o’rni va unga bog’liq bo’lgan kasalliklar. Ftor elementining ichimlik suvi tarkibidagi konsentratsiyasiga muvofik uning biologik rolli turlicha bo’lishi mumkin. Ichimlik suvi tarkibida ftorning konsentratsiyasi 0,5 mg\l dan kam bo’lgan taqdirda tish kariesi kasalligini kelib chiqishi, ichimlik suvi tarkibida ftorning konsentratsiyasi 1,5 mg\l ortib ketganda flyuoroz kasalligi rivojlanishi mumkin. Flyuoroz kasalligida faqatgina tishlarda oq dog’larning xosil bo’lishi kuzatilmay, balki u organizmga umumiy ta’sir ko’rsatib, suyak sistemasiga (osteoporoz, osteoskleroz), nerv sistemasining funksional o’zgarishlariga sababchi$ $bo’ladi. Suvda ftorning miqdoriy o’zgarishi karies yoki flyuoroz kasalligini keltirib chiqaruvchi mutlok sabab bo’lolmaydi. Bundan tashqari tabiiy iqlim sharoitlari, axolining ovqatlanish tarzi, mehnat va turmush sharoitlarining axamiyati bor, ammo ftor asosiy xal qiluvchi rolni bajaradi. Shuning uchun ichimlik suvi tarkibida ftor optimal miqdorlarda - 0,7 - 1,2 mg\l atrofida bo’lishi kerak. Aloxida belgilab qo’yish kerak-ki, agar ftorning' etishmasligi muayyan biokimyoviy xududning tabiiy xususiyatlariga muvofiq bo’ladigan bo’lsa, uning ortiqcha miqdorlarda bo’lishi, qoida bo’yicha antropogen tabiatga ega bo’lib, ayrim sanoat korxonalarining atrof muxitga chiqaradigan chiqindilari bilan bog’liqdir (superfosfat zavodlari , ftorli tuzlarni ishlab chiqaruvchi korxonalar, pestitsidlarni ishlab chiquvchi, aviatsiya yoqilg’ilarini ishlab chiqauvchi korxonalar).$

Tuproqning gigiyenik axamiyati

20.09.2019

0

74.5 KB

Похожие