Steroidlar, ularni o‘simlik va hayvon organizmida tarqalishi - Химия - Рефераты

Steroidlar, ularni o‘simlik va hayvon organizmida tarqalishi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

124 KB

Steroidlar, ularni o‘simlik va hayvon organizmida tarqalishi Steroid birikmalar. Steroid birikmalarni tabiatga tarqalishi ular molekulasining perpidro fenintren hamda siklopentandan olinishi, xosalari va ahamiyati tuzulganligi. Fenantren. Fenantren antratsenning izoizomeridir. U hom toshko‘mir smolasida antratsen bilan birga uchraydi.fenfntren spirtga va benzolda oson eriydi. Uning shu xususiyatlaridan foydalanib antratsendan ajratib olinadi.Fenantren 1010S da suyuqlanadigan kristal modda. Uning tuzilishi quyidagicha:5 6 7 8 9 10 1 2 3 4 Piroliz natijasida undan atsetilin, propan, benzol, touol shunga o‘xshash moddalar hosil qiladi. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1,4,5,8,-2, 2,3,6,7,-β, 9,10- ҳолатлар. Antratsen. 300-350 0 fransiyadagi toshko‘mir fraksiyadan olinadi. Fenantrenning tuzilishi uning oksidlanishi natijasida difen kislota hosil bo‘lishi bilan ham isbotlangan:

COOH ÑOOH CH2 CH CH2 CH3 CH3 CH- äèôèí êèñëîòà äèáåíçîë ôåíîíòðåí Î-äèòîëèëO-ditolil, dibenzol va stileden qizdirilgan nay orqali o‘tkazilganda ham fenantren hosil bo‘lishi uning yuqoridagi tuzilishiga ega ekanligini tasdiqlaydi. Sterinlarning uglerod skeleti fenantren va besh azoli sikllarning o‘zoaro kondensirlangan sistemasidan iborat: A B C D 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 111213 14 15 16 17 Siklopentano pergidrofenantren. Bularga yana xolistrin, ergosteron va boshqa birikmalarni ko‘rsatish mumkin. Sterogedlar murakkab tuzilgan bo‘lib, molekulasi to‘rtta halqaning bir – biriga qo‘shilishidan hosil bo‘lgan. Bu halqaning uchtasi fenantren hosilasi hisoblangan pergidrofenantrenni tashkil etsa, bittasi siklopentaidam iborat. Bu halqalar bir –

biriga qo‘shilishi natijasida siplopentaio pergidrofenantren hosil bo‘ladi. Barcha sterogidlar shu birikmaning hosilalaridar. Steroidlarga sterollar deb ataladigan yuqori molekulyar spirtlar va ularning murakkab efirlari hisoblangan steridlar ham kiradi.Undan tashqari, bazi sapogeninlar, alkaloidlar, gipozidlar va garmonlar ham steroidlar gruppasiga mansub. Sterogidlar asosan hayvonlar organizmida uchraydi. Keyingi vaqtlarda bu birikmalarning ko‘pi o‘simlikdan ham ajratib olingan. Steroidlarga mansub bo‘lgan va hayvon organizmida ko‘p tarqalgan xolesterin, keyingi yillarda o‘simliklar gulining changdonida loviyaning urug‘palla barglarida va kartoshkada ham bo‘lishi mumkin masalan – spektriskopi, usulida aniqlangan.HO CH3 H H H H3C CH3 CH3 Cu3 O‘simliklarda uchraydigan boshqa moddalar. Steroid va Izoprenoidlar. Terpenlar. Fenol birikmalari. Polimer fenol birikmalari . Steroidlar murakkab tuzilgan bo‘lib, molekulasi to‘rtta halqaning bir-biriga qo‘shilishidan hosil bo‘lgan. Bu halqalarning uchtasi fenantren hosilasi hisoblangan pergidrofenantrenni tashkil qilsa bittasi siklopentandan iborat. Bu halqalar bir- biri

bilan qo‘shilishi natijasida siklopentan pergidrofenantren hosil bo‘ladi. Barcha steroidlar shu birikmasining hosilalaridar:A B C D 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 Siklopentanopergidro fenantren Biroq steroidlar hosil bo‘lishi yuqorida ko‘rsatilgan fenantren birikmasi bilan bog‘liq emas. Ular tirik organizmlarda izoprenoidlarning halqalanishi natijasida hosil bo‘ladi. Steroidlarga steroidlar deb atamaydigan yuqori molekulyar spirtlar va ularning murakkab efirlari hisoblangan steroidlar ham kiradi. Undan tashqari, bazi sapogeninlar, alkaloidlar glinozidlar va garmonlar ham steroidlar gruppasiga mansub. Steroidlar, asosan, hayvonlar organizmida uchraydi. Keyingi vaqtlarda bu birikmalarning ko‘pi o‘simliklardan ham ajratib olingan. Steroidlarga mansub bo‘lgan va hayvonlar organizimida ko‘p tarqalgan xolesborin, keyingi yillarda o‘simliklar gulining changdonida, loviyaning urug‘palla bariglarida va kartoshkada ham bo‘lishi mass-spektroskopiya usulida aniqlangan. O‘simliklar tarkibidan xolesteringa o‘xshash boshqa birikmalar origosterinlar ham topilgan masalan bug‘doy donida ergosterol uchraydi:

CH3 CH2 CU2 CH2 CH Cu Cu3 3 CH HO I õîëåòåðèí HO CH3 CH3 H3C CH CH CH-CH3 Cu-Cu3 Cu3 III HO CH3 CH3 CH3 CH3 H3C H H Cu3 II ñòèãìîñòåðîë ýðãîñòåðîë Steroidlar oqsillar bilan murakkab kompleks hosil qilib, moddalar almashinuvini boshqarishda muhim ahamiyatga ega bo‘lgan hujayra membranalarining tuzilishida ishtirok etadi. Xolesterin molekulasida bitta ikkilamchi spirt gruppa va bitta qo‘shbog‘ bor, u bir molekula galoidni biriktirib oladi. Inson va hayvonlar organizmi kalestirinni faqat oziq moddalar bilan birga qabul qilinmasdan ( lanomerdan) organik erituvchilar yordamida ajratib olinadi. Ergosterin molekulasida ham bitta ikkilamchi spirt gruppa bor. Uning shunisi ahamiyatlidir, u ultrabinafsha nurlar tasirida izomerlanib vitamin D ga aylanadi. Bu vitamin raxit kasalligini oldini olishda yordam beradi: Gormonlar kimyoviy tabiati jihatdan ikki gruppaga bo‘linadi: 1. Aminokislotalar va ularga yaqin birikmalar: adrenalin, tiroksin, insulin, gipofiz bezining oldingi qismida ishlanadigan gormonlar va boshqalar kiradi.

2. Molekulalari siklopentanofenantrayen halqasidan tashkil topgan steroid gormonlar: jinsiy organ bezlari ishlab chiqaradigan gormonlar va buyrak usti bezining po‘stloq qismida ishlatiladigan gormonlar. Steroid gormonlar modda almashinishida, o‘sish va rivojlanish, qarilik, ko‘payish protseslarini tartibga solib turadi. Organizmning ish qobilyatiga va sezgi organlarining faoliyatiga tasir etadi. Steroid gormonlar steroidlar uglerodi skeletining hosilalaridir Masalan: jinsiy bezlar ishlab chiqaradigan jinsiy gormonlardan erkaklar gormonlar – androsteron quyidagicha tuzilgan.H2C Cu CH2 CH Cu Cu2 Cu2 H2C Cu2 Cu2 C Cu HO Cu2 Cu2 CH3 Ayollar jinsiy gormoni-estron esa androsteran molekulasiga qaraganda kam gidrogenlangan va molekulasida bitta benzol halqasi bor: HC C C CH Cu Cu2 Cu2 H2C Cu Cu2 Cu2 C C HO Cu Cu2 CH3 Cu O ýñòðîí

Jinsiy gormonlar. Erkaklar va ayollar jinsiy bezlaridan steroid tabiatli 10 dan ortiq gormonlar ishlab chiqadi, ular jinsiy gormonlar deb yuritiladi. Ularning bazilari buyrak usti bezi ekstraktidan ham topilgan. Bu gormonlar erkakli jinsiy gormonlari– androgenlar (androsteron, degidroandrosteron, testesteron) ayollik jinsiy gormonlari –estrogenlar (estradiol, va boshqalar) va sariq tana gormonlari gruppalariga bo‘linadi.O CH3 CH3 OH Òååòåñòåðîë HO CU3 OH CH3 CH3 CO CH3 O ýñòðàäèîë ïðîãåñòåðîí Izoprenoidlar. Ular o‘simliklar asosida dunyosida keng tarqalgan. Bu gruppa mansub bo‘lgan birikmalarning asosi besh uglerodli qoldiqlardan iborat bo‘lib, ulardagi uglerod atomlari xuddi izopren molekulasidagidek joylashgan: o‘simliklardan erkin holdagi izopren olinmagan. Biroq ular tarkibida bir qancha shohlangan zanjir hosil qiluvchi besh uglerodli birikmalar uchraydi:

СН 3 СН 2 = С-СН =СН 2 изопрен. Izoprenoidlarga efir moylar smolalar ( qatron) kamfora, kauchuk, karotinlar va shunga o‘xshash juda ko‘p xilma-xil moddalar kiradi. Quyidagi jadvalda izoprenoidlar sinfiga mansub bo‘lgan asosiy gruppalar keltirilgan :

Izoprenoidlar klassifikatsiyasi № Sinflar Formulasi Ayrim vakillari Oksidlangan hosilalari 1 Izopren С 5 Н 8 Erkin holda uchramaydi. izopentenolpirofosfat 2 Monoterpenlar. С 10 Н 10 Efir moylar, shirsen Spirtlar, aldegidlar, ketonlar. 3 Seskiviterpenla r S15 N24 Efir moylar smolalar Spirtlar, ketonlar 4 Diterinpenlar S20 N22 Efir moylar, smolalar Fitol, vitamin A smolali kislotalar. 5 Triterpenlar. S3 N28 Snvalen, karotinlar Sterillar 6 Tetraterpinilar (S5 N8)4 Kauchuk 7 Politerpinlar S40 N64 karatenlar Efir moylar va Terpenlar Efir moylar ko‘p o‘simliklar tarkibida uchraydi va o‘zidan xushbuy hid tarqatish xususiyatiga ega. Efir moylar tarkibida juda ko‘p har-hil moddalar bo‘lib, o‘simliklarning hushbuy hidi ham ko‘p jihatidan shu moddalarga bog‘liq. Fenol birikmalari Bu birikmalar o‘simliklar olamida keng tarqalgan bo‘lib xilma-xil moddalarni o‘z ichiga oladigan katta gruppani tashkil qiladi. Fenollar benzin hosilalari bo‘lib, ular bir, ikki va ko‘p atomli bo‘lishi mumkin.

O‘simliklarning turli organ va to‘qimalarida uchraydigan fenol birikmalari faqat miqdor jihatdan emas, balki sifat jihatidan ham bir – biridan farq qiladi. Chunki ularning har xil biokimyoviy protsesslarda ishtirok etishi to‘qilishi va polimerlanish darajasi bilan aniqlanadi. Ko‘pchilik oddiy fenol birikmalari osonlik bilan oksidlanadi va moddalar almashinuvida aktiv ishtirok etadi. Barcha fenol birikmalari tarkibidagi aromatik halqaning soniga qarab uchta asosiy gruppaga bir halqali fenollar, ikki halqali fenollar va polimer fenol birikmalariga bo‘linadi. Bir halqali fenollar Bir halqali fenollarning hosilalari hisoblangan oddiy aromatik birikmalar o‘z navbatida bir necha gruppaga bo‘linadi. Bu gruppalarda S2- struktura tuzilishiga ega bo‘lgan birikmalarga gidroxinon, gvayakal, florinotsin, pirogallol kiradi.OH OH OH OH OH OH OH OH HO HO

Bularga terpenlar, seskiviterpenlar, ditedpenlar va ularning hosilalari, organ sulfidlar va merpantanlar, indol va shuncha o‘xshash boshqa moddalar kiradi. Efir moylar tarkibida miqdor jihatdan oddiy terpenlar eng ko‘p uchraydi. Monoterpenlar. Oddiy moloterpenlar asosan ikkita izopren qoldig‘idan tashkil topgan bo‘lib, alifatik va halqali monoterpenlarga bo‘linadi. Alifatik terpenlarga mirsen va otsimen kiradi:H2C H2O Cu2 Cu2 Cu Cu CH3 Cu CH3 CH3 H2C H2C CH2 CH Cu2 C CH CH3 C CH3 îöèìåí øèðöåí Alifatik monoterpenlarning muhim hosilasi hisoblangan birlamchi spirt- geraniol va linalool diqqatga sazovordir: Ñ=ÑH-CH2 CH2 C CH=CH2 CH3 CH3 OH CH3 öèíàëîîë C=CH-Cu2 -CH2 -C- Cu3 CH-Cu2OH CH3 CH3 ãèðàíèîë Geraniol spirt tarkibidagi efir moylarning eng asosiy qismini tashkil qiladi. Linalool esa yalpiz tarkibidagi efir moylarda ko‘p uchraydi. Siklik monoterpenlarni hosil bo‘lishi ham geraniol spirtga bog‘liq. Siklik monoterpenlarning bir qator muhim hosilalari bo‘lib, ularga yalpiz moyi tarkibidagi

mentol, ukrop va zira moyi tarkibidagi karbon moddalarini melol qilib ko‘rsatish mumkin:O CH Ñu ÑÍ CH 3 H2 C CHOH CH 2 CH CH CH 3 CH3 H 2 C øåíòîë Ñ Ñ=O HC H 2 C CH CH 2 C H 3 C Cu 2 CH3 êàðáîí Ñ HC HC CH3 CH CH3 CH3 öèìîë

Foydalanilgan adabiyotlar. 1. Турақулов Ё . Х . « Биохимия » « ўқитувчи » Тошкент 1996 й 2. Цветков Л.А. Сведения о гетероциклических соединениях и нукленовых кислатах в кеурсе химии. Химия в школе-1986 №6 3. Г.В. Лозуревский, И.В.Терентъева, А.А. Шамшурин. Практические работы по химик природных соединений Издатеиъство « Выстая школа» москва 1986г. 4. Авчинников Ю.А. Биоорганическая химия. Москва 1987г 5. Итоги исследование алкалоидо носных растений. Т Из-во « фан» АН.Р.узбекистан 1995 .

Похожие

Steridlar steridlarni tabiatda tarqalishi tuzilishi xossalari va ahamiyati

Lipidlarning umumiy tasnifi. Lipidlarning hazm bo’lishi

Tirik organizmlarning kimyoviy asoslari

Modda almashinish jarayonlari. Nafas olish va achish jarayonlarining ahamiyat (biokimyo)

Tabiiy birikmalar kimyosining maqsadi va vazifalari. Geterohalqali birikmalar