Солод тайёрлаш (спирт) - Химия - Рефераты

Солод тайёрлаш (спирт)

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

97.5 KB

Солод тайёрлаш Режа : 1. Солод тайёрлаш. 2. Донни тозалаш ва саралаш. 3. Донни ҳўллаш. 4. Донни ҳўллаш усуллари. 5. Ҳаво-сув усулида ҳўллаш. 6. Ҳаво ва сувнинг узлуксиз оқимида донни ҳўллаш. 7. Сувни сачратиб туриб донни ҳўллаш. 8. Ҳаво-сувни сачратиб туриб донни ҳўллаш.

Дон маҳсулотларини маълум ҳарорат ва намликда сунъий ўстириб тайёрланган маҳсулотга солод дейилади. Таркибида крахмал бўлган хом ашёлардан спирт ишлаб чиқарадиган корхоналарда солод қуйидаги мақсадларда тайёрланади: а) хом ашё таркибидаги крахмални парчалайдиган ферментлар (α- амилаза, β-амилаза, декстриназа)ни ҳосил қилиш; б) оқсилларни парчалайдиган ферментларни ҳосил қилиш. Юқори сифатли солод тайёрлаш учун куйидаги шарт-шароитларга эътибор қилиш керак: 1. Юқори сифатли дон. 2. Юмшоқ сув (умумий қаттиқлиги 7 мг-экв/л дан кўп эмас). 3. Донни ювиш ва ҳўллаш учун яхши қурилма. 4. Донни ўстириш учун яхши қурилма. 5. Донни ўстириш жараёнини тўғри олиб бориш. Солод тайёрланадиган донли маҳсулотлар тўрт гуруҳга бўлинади: 1. Арпа гуруҳи - арпа, буғдой каби донлар киради ва бу хом ашёлардан тайёрланган солодда юқори α -ва β -амилазалар фаолиги юқори ва декстринолитик фаоллиги кучсиз. 2. Тариқ гуруҳи - β -амилолитик фаоллик ўта кучсиз, α -амилолитик фаоллик ўртача ва декстринолитик фаоллиги кучли бўлган солод тайёрланади. 3. Сули гуруҳига кирувчи хом ашёлардан тайёрланган солод юқоридаги икки гуруҳ ичида оралиқ ўринни эгаллайди. 4. Макажўхори гуруҳига кирувчи хом ашёдан тайёрланган солод β - амилолитик фаолликка эга эмас, α -амилолитик фаоллик кучсиз ва декстринолитик фаоллиги эса юқори бўлади.

Донни тозалаш ва саралаш Ишлаб чиқариш корхонасига олиб келинган дон таркибида турли аралашмалар бўлиб, улар донли ва бегона аралашмаларга бўлинади. Донли аралашмаларга шикастланган, моғорлаган ва унча аҳамиятга эга эга бўлмаган усимликларнинг уруғлари киради. Бегона аралашмаларга тупроқ, чанг, металл бўлаклари, бегона ўтларнинг уруғлари кабилр киради. Яхши тозаланмаган дондан юқори сифатли солод тайёрлаб бўлмайди. Солод тайёрлаш учун мўлжалланган дон ҳаво-элакли ва магнитли сепаратор ёрдамида тозаланади ҳамда триерлар ёрдамида инспекцияланади. Солод тайёрлашда донни саралаш (яъни инспекциялаш) муҳим аҳамиятга эга. ўлчамлари бир хил бўлган дон яхши ҳўлланади ва бир теки ўсади. Донни намлаш Донни намлашдан асосий мақсад - доннинг намлигини сунъий ошириш, уни чанг қолдиқларидан ювиш, енгил (пуч) дон ва дон бўлмаган аралашмалар (асосан, сомон)дан тозалаш, микроорганизмлар ҳаёт фаолиятини тўхтатиш хамда донни ҳаво билан тўйинтириш. Намлиги 14 % бўлган дон таркибида фақатгина боғланган сув бўлиб, бу сув донда ҳаётий жараёнларнинг сақланиши учун етарлидир. Дон таркибидаги намлик миқдори 15 % дан ошса донда эркин ҳолдаги сув падо бўлади. Ушбу сувда дон таркибидаги озуқа моддалари эриб, ўз навбатида улар муртакка етказилади. Натижада биокеимёвий жараёнлар, асосан, нафас олиш жараёни тезлашиб, ферментларнинг фаоллиги ортади. Юқоридаги фикрларни умумлаштирсак - донўсишида борадиган биокимёвий жараёнларни тезлаштириш учун дон сунъий равишда сув билан

тўйинтирилиши лозим, деган фикр келиб чиқади. Дон намлигини сунъий равишда оширишга донни намлаш дейилади. Донни намлаш вақтида сув дон ичига асосан унинг муртак томонидан киради. Доннинг бошқа қисмларига нисбатан муртак сувни ўзига тез ютади. Шу сабабли ҳам дон намланганда кўп миқдордаги сув муртакда бўлади. Доннинг муртагидаги намлик 47,1 % бўлганда доннинг ўртасида 38,5 %, учида (яъни муртакнинг қарши томонида) 39,1 % намлик бўлади. Дон таркибида намлик миқдори ортиши билан унинг нафас олиши тезлашади. Нафас олиш нормал олиши бориши учун унга узлуксиз кислород етказиб бериш лозим. 1 кг дон хўллаш вақтида 1 соатда 63 мг кислородни ютади ва 86 мг карбонад ангидридини ажратиб чиқаради. Агар 1 кг дони ҳўллаш вақтида 1,7 л сув сарф бўлиши ва 1 л сувда 9-10 мг эриган кислород бўлишини назарда тутсак, 1,7 л сув таркибидаги 15-17 мг кислород 1 кг доннинг 15 минут нафас олишига етади. Сув таркибидаги кислороднинг бутунлай ўзлаштирилиши доннинг анаэроб нафас олишга ва бунда дон таркибидаги углеводларнинг парчаланиб этил спирти ва углерод ангидриди ҳосил бўлишига олиб келади. Дон таркибидаги этил спиртининг ҳаттоки кам миқдорда ҳосил бўлиши муртакнинг ривожланишига салбай таъсир қилади. Спирт конццентрация 0,1 % бўлганда муртак ўсиши секинлашади, 0,8 % га тенг бўлганда эса ўсишни бутунлай тўхтади. Доннинг нафас олишида ҳосил бўлган СО 2 гази ҳам муртак ўсишига салбий таъсир этади. СО 2 газининг сувда эриши кислороднинг сувда эришидан 41 марта ортиқ. Шу сабабдан ҳам донни ҳўллаш вақтида унинг нормал нафас олишини таъминлаш учун унга сунъий равишда ҳаво юбориб туриш керак. Донни ҳўллашни тезлаштирадиган асосий факторлардан бири бу ҳароратдир. Сувнинг ҳарорати қанчалик юқори бўлса сув донга шунча тез ютилади. ²ароратнинг кўтарилиши билан оқсил, крахмал, клетчатканинг

ўзига сувни ютиши тезлашади ва сув қовушқоқлиги пасайиши натижасида молекуляр диффузиянинг тезлиги ортади. Сув ҳароратини кўтариш донни ҳўллаш учун сувга ботириб қўйиш вақтини қисқартиради. Сувнинг ҳарорати ортиши билан ботирилган доннинг нафас олиши тезлашади. Микроорганизмларнинг интенсив кўпайиши рўй беради. Бунинг натижасида кислород сарфи кескин ортади. Арпани ҳўллаш учун сувнинг ҳарорати 12-14 о С етарли бўлиб ҳисобланади. Дон бундан юқори ҳароратда ҳўлланганда микроорганизмларга қарши дезинфектантлар ишлатиш ва уни интенсив аэрациялаш керак. Дон таркибидаги намлик 40 % га етганда сувнинг ютилиш тезлииг секинлашади. Арпа донини 24, 48, 72, 96 соат ҳўллаб қўйилганда унинг намлиги мос равишда 39, 43, 45, 47 % га етади. Тариқ донининг намлиги 33-35 % га етганда унга сувнинг ютилиш тезлиги секинлашади. Дон ҳўлланган вақтда унинг ҳажми 45 % га ортади. 100 л дон ҳўллангандан сўнг 145 л ҳажмни эгаллайди ёки 100 кг дон ҳўллангандан сўнг 148 кг бўлади. Доннинг ҳўлланиш тезлиги унинг ўлчами, донни етиштирганда табиий иқлим шароитига боғлиқ. Қуруқ иссиқ иқлимда етиштирилган доннинг ҳўлланиши нам иқлимда етиштирилган доннинг ҳўлланишидан секинроқ бўлади. Доннинг ҳўлланиш тезлиги сув таркибидаги минерал моддалар миқдоридан ҳам боғлиқ. Юмшоқ сувда доннинг ҳўлланиши тез боади. Сувнинг қаттиқлиги ортиши билан доннинг ҳўлланиш вақти ортади. Шу саббадан ҳам донни ҳўллашда ишлатиладиган сув қаттиқлиги 7 мг-экв/л дан ошмаслиги керак.

Донни ҳўллаш вақтида дезинфекцияловчи моддалар сифатида хлор оҳаги, сўндирилмаган оҳак, формалин, калий перманганат, водород пероксиди ва бошқалар ишлатилади. Турли хилдаги донлар турли вақт давомида ҳўлланади. Сувнинг ҳарорати 10-13 о С бўлганда арпа 2 кеча-кундуз, сули - 1,5 кеча-кундуз, жавдар 1 - кеча-кундуз, тариқ - 3 кеча-кундузда етарли намликка эга бўлади. Донни ҳўллаш усуллари Донни ҳўллашдан мақсад: а) донда етарли миқдорда намлик ҳосил қилиш; б) донни яхшилаб ювиш ва аралашмалардан тозалаш; в) донни ҳўллаш вақтида уни ҳаво билан тўйинтириб, ҳаётий жараёнларни фаоллаштириш ва микроорганизмлар ҳаёт фаолиятини тўхтатиш. Донни ҳўллаш ҳўллаш чанларида амалга оширилади. Чанлар цилиндр шаклида бўлиб, остки қисми конуссимон бўлади. Конуссимон қисмида ҳаво юбориш учун барботёр ўрнатилган. Барботёрга сиқилган ҳаво юборилиб чан ичидаги сувга ботиб турган донни кислород билан тўйинтирилади. Сув чанга унинг остки ва устки қисмидан юборилади. Донни ювиш вақтида сув чаннинг остки қисмидан, донни ҳўллаш вақтида эса устки қисмидан юборилади. ²озирги вақтда саноатда донни ҳўллашнинг бир қанча усуллари ишлатилади: 1. ²аво-сув усулида ҳўллаш. 2. Узлуксиз ҳаво ва сув оқимида ҳўллаш. 3. Сувни сачратиб туриш ҳўллаш.

4. ²аво-сувни сачратиб туриб ҳўллаш. ²аво-сув усулида ҳўллаш. Бу усулда донни ҳўллаш гоҳ уни сувга ботириб қўйиш, гоҳ сувсиз шароитда қолдириш билан амалга оширилади. Натижада дон ҳам сув билан ва ҳам кислород билан тўйинтирилади. Бунда сувнинг ҳарорати 10-15 о С бўлиши керак. Жараён қуйидагича олиб борилади: чан ҳажмининг 1/2 қисмигача сув билан тўлдриб ва унга тозаланган тоза солинади. Сўнгра барботёр орқали сиқилган ҳаво ва сув юборилиб аралаштирилади. Сув доннинг устини 10-15 см қалинликда қоплагандан сўнг сув юбориш тўхтатилади. Сув сатҳига қалқиб чиққан бегона қўшимчалар, пуч донлар олиб ташланади. Чаннинг ости қисмидан сув юбориш билан дон ювилади. Ювиш жараёни дон устида чиқиб кетаётган сув тиниқ бўлгунча давом эттирилади. Ювиш дараёни тугагандан сўнг сув канализацияга тўкилади ва дон нам ҳолда 2-3 соат чанда сақланади. Шундан сўнг дон намлиги 42-45 % га етгунча ҳар гал 3-4 соат сув остида ва 2-3 соат сувсиз сақланади. Донни иккинчи марта сув остида сақлашда сувга 1 тн дон ҳисобига 300-400 г хлор оҳаги қўшилади. Чанга ҳар соатда 5-7 минут давомида 0,3 МПа босим билан ҳаво юборилади. ²аво дон сув остида бўлишига ёки бўлмаслигига ўарамасдан айтилган давоматда мунтазам равишда бериб турилади. Донни ҳўллаш доннинг нави ва сувнинг ҳароратидан боғлиқ ҳолда 48 соатдан 72 соатгача давом эттирилиши мумкин. Энг охирги сувни тўкишдаг олдин донга 10-15 мин ҳаво юборилади. 1 тн донни ҳўллашга 140-160 м 3 ҳаво, биринчи ҳўллашда 1,8-2,0 м 3 ва кейинги ҳўллашларда 1,2 м 3 сув сарфланади.

5.1-расм. ²аво ва сувнинг узлуксиз оқимида донни ҳўллаш. ²аво-сув усулида ҳўллаш доннинг ҳаво билан бир хилда тўйинишига имкон бермайди. Бу эса ўз навбатида дон ҳўлланишига, ўсишига ва солод сифатига салбий таъсир кўрсатади. ²аво ва сувнинг узлуксиз оқимида донни ҳўллашда доннинг кислород билан бир хилда тўйинишига имкон яратилади. Жараён биринчи усулдан фарқли ўлароқ чан барботёрига сиқилган ҳаво эмас, ҳаво ва сув аралашмаси юбориш билан амалга оширилади. Усулнинг биринчи босқичи ҳаво-сув усулидек олиб борилади. Яъни дон сув билан аралаштирилиб ювилади, қалқиб чиққан аралашмалардан тозаланади. Дон ювилиб, аралашмалардан тозалангач чан тоза сув билан тўлдирилиб барботёр орқали ҳаво-сув аралашмаси юборилади. Бунда чанга юборилаётган ҳаво-сув аралашмаси тезлиги шундай бўлиши лозимки, чандаги сув сиртида сув худди қайнаётгандай пуфакчалар бир текисда ажралиб чиқсин. Ушбу усулни Н.И. Булгаков таклиф этган, бунда донни ҳўллаш вақти 36-70 соатни, ўсиши эса 5- 6 кеча-кундузни ташкил этади. Сувни сачратиб туриб донни ҳўллаш усули. Ушбу усул ёрдамида ҳўллашда дон устидан узлуксиз усулда сувни сачратиш йўли билан у ҳаво таркибидаги кислород билан тўйинтирилади. Бунда чаннинг устки қисмида сувни сачратиш учун махсус қурилма ўрнатилади.

Донни ювиш, дезинфекциялаш олдинги усуллардек олиб борилади. Дон ювиб бўлингандан кейин тоза сув остида 4 соат сақланади ва сўнгра сув канализацияга тўкилади. Тўкиш кранини очиқ ҳолда қолдириб чаннинг устки қисмидан ҳаво билан тўйинган сув ёғдирилади. Дон орасидан ўтаётган сув канализацияга юборилади. Донга сув ёғдириш намлиги маълум меъёрга етгунча давом эттирилади. Дон қатлами орасидан ўтаётган сув донни сув ва ҳаво билан тўйинтиради, дон орасидаги карбонад ангидриди газини эса сиқиб чиқаради. Нитажада доннинг намланиши ва меъёрда ўсиши учун шароит яратилади. Сувни сачратиб туриб донни ҳўллаш усулида чан ичидаги доннинг қалинлиги 1,2 м дан ошмаслиги лозим. Бу усулда дон тез ҳўлланади. 5.2-расм. ²аво-сувни сачратиб ҳўллаш усули. Бу усулда дон ҳўллаш чанида яхшилаб сув билан ювилади ва суви тўкилиб қуйидаги технологик жараён бажарилади: чандаги донга 15 мин давомида унинг устки қисмида ўрнатилган қурилма орқали сув сачратиб сепилади. Сўнгра чаннинг остки

қисмидан 15 мин давомида вентиляторқали ҳаво юборилади ёки вакуум насос орқали дон қатлами орасидан ҳаво сўрилади ҳамда 1 соат давомида ҳавода сақланади. Ушбу кетма-кет келувчи жараёнлар дон тегишли намликка эга бўлгунча давом эттирилади. 7-жадвал Жараёнлар ²ўллаш жараёнлари давомийлиги, соат арпа жавдар тариқ Сув билан тўлдириш 0,5 0,5 0,5 Донни солиш 0,5 0,5 0,5 Биринчи ҳўллаш 3,0 1,0 2,0 Қалқиб чиққан аралашма-лардан тозалаш, циркуляция ва донни ювиш 1,25 1,25 1,25 Биринчи ҳўллаш давомий- лиги - 3,0 2,0 Сувни тўкиш 0,5 0,5 0,5 Биринчи шамоллатиш 2,0 4,0 5,0 Сув билан тўлдириш, хлор оҳаки қўшиш ва аралаштириш 0,75 0,75 0,75 Иккинчи ҳўллаш 3,0 2,0 6,0 Сувни тўкиш 0,5 0,5 0,5 Иккинчи шамоллатиш 2,0 - - Сув билан тўлдириш 0,5 - - Учинчи ҳўллаш 3,0 - - Сувни тўкиш 0,5 - - Учинчи шамоллатиш 2,0 - - ²ўлланган донни тушириш 0,25 0,25 0,25 Цикл давомийлиги, соат 20,25 14,25 19,25

Доннинг ҳўлланиш даражасини аниқлаш. Доннинг етарли миқдорда ҳўлланганлигини қуйидагича билиш мумкин: меъёрда ҳўлланган дон учи билан икки бармоқ орасида қисилганда санчмайди; дон икки бармоқ орасига олиб сиқилганда бўлакланад; агар дон нормадан ортиқ ҳўлланган бўлса сиқилганда оқ суюқлик ажратиб чиқаради; ҳўлланган дон кесилиб доскага ёзилганда у бўр сингари ёзади. 15 дона ҳўлланган дон олиниб улар кўндалангига кесилади ва ичига қаралганда унинг ички оқ қисми сувни ютиш натижасида сариқ рангга кирган бўлиши лозим. Донни ҳўллаш меъёрдагидек бўлган бўлса кесимни нг ўртасида катталиги нинадек оқ нуқта бўлиши лозим. Ишлаб чиқаришда 1000 доннинг ҳўллашдан олдинги ва кейинги массасини ўлчаш орқали намланиш даражасини аниқлайдилар. Аниқлаш қуйидагича олиб борилади: 1000 дона дони массаси ўлчангандан сўнг махсус тешикли стаканга солинади ва ҳўллаш чанида бошқа донлар билан биргаликда ҳўлланади. ²ўллаш жараёни тугагандан сўнг стакандаги доннинг массасини ўлчаш орқали доннинг намлиги аниқланади. ²ўлланган доннинг намлиги меъёридан паст бўлган бўлса уни ўстириш вақтида яна ҳўллаш мумкин. Аммо дон намлиги меъёридан ошиб кетган бўлса уни камайтиришнинг иложи йўқ. Меъёридан ортиқ ҳўлланган дон яхши ўсмайди ва шарбат кислоталилиги ортиб кетади.

Адабиётлар рўйхати 1. Под редакцией доктора технических наук профессора В.А. Смирнова. Технология спирта. Москва: «Легкая и пищевая промышленность». 1981 год.416 стр. 2. А.А. Фукс. Технология спиртового приизводства. Москва: «Пищепромиздат», 1954 год. 650 стр. 3. П.М. Мальцев. Технология бродильных производств. Москва: «Пищевая промышленность», 1980 год. 560 стр. 4. Цыганков П.М., Цыганков М.П. Руководство по ректификации спирта. Москва: «Пищепромиздат», 2001 год. 450 стр.

Похожие

Спирт саноатида ишлатиладиган солод тайёрлаш

Спирт саноатида ишлатиладиган солод тайёрлаш технологиясининг ўзига хос хусусиятлари

Мелассани қайта ишлашга тайёрлаш (спирт)

Хом ашёни қайта ишлашга тайёрлаш (спирт)

Меласса (спирт)