Sirt faol moddalar. Mitsella hosil qilish kritik konsentratsiyasi - Химия - Рефераты

Sirt faol moddalar. Mitsella hosil qilish kritik konsentratsiyasi

Загружено в:

26.12.2023

Скачано:

0

Размер:

243.083984375 KB

Sirt faol moddalar. Mitsella hosil qilish kritik konsentratsiyasi Reja: 1. Solyubilizatsiya jarayoni 2. Mikrogeterogen dispers sistemalar 1

Solyubilizatsiya jarayoni Sirt-faol moddalarning mitsellalari bor suvli eritmalarining eng qiziq va katta ahamiyatga ega bo’lgan xususiyatlaridan biri ularning suvda erimaydigan uglevodorodlarni ( benzol yoki geptan ), har xil yog’larni va qattiq moddalarni eritib yuborishidadir. Bunda bu moddalarning molekulalari mitsellalarning ichiga kirib erib ketadi. Suvda erimaydigan moddalarning mitsellalar orasiga yutilib, erib ketish jarayoni solyubilizatsiya yoki kolloidli erish deb ataladi. Yutilgan modda - solyubilizat, yutgan modda - solyubilizator, xosil bo’lgan tiniq eritma solyubilizatsiyalangan sistema deb ataladi. Solyubilizatsiya jarayoni o’z-o’zicha ketadi, chunki bu jarayon sistemaning Gibbs energiyasini kamayishi bilan boradi va termodinamik qaytar, muvozanatli jarayon hisoblanadi. Bir xil konsentratsiya va haroratda solyubilizatsiya sistema to’yinguncha davom etadi. Uni muvozanat holatiga keltirish uchun sistemaga uglevodorod qo’shish kerak yoki to’yingan eritmani suyultirish mumkin. 7-rasm. Solyubilizatsiya jarayonida modda molekulalarining mitsellalarning ichiga kirib borishi Solyubilizatsiyalangan sistemalar termodinamik barqaror bo’lsa ham ularni chin eritma deb bo’lmaydi. Ularni kolloid sistemalar deb ataladi, chunki mitsellalarning o’lchami kolloid sistemalarning dispersligiga to’g’ri keladi. Mitsellyar eritmalarning xalq xo’jaligi, sanoatda, meditsinada ahamiyati juda katta. 2

Masalan, bunday eritmalarning xususiyati biologik membranalarning xususiyatiga o’xshab ketadi va bu membrananing modeli desa ham bo’ladi. Biologik membranalar ham mitsellyar eritmalarga o’xshab organizmdan har xil zaxarli moddalarni, xolestirinlarni yutib tashqariga chiqarib yuboradi. Mitsellyar sistemalar kir yuvuvchi modda sifatida keng qo’llaniladi. Yuvish jarayonida, oldingi boblarda aytib o’tganimizdek, teskari mitsellalar qutbli zaryadga ega bo’lgan kirlarni o’ziga solyubilizatsiya qiladi, to’g’ri mitsellyarlar esa yog’dan ( uglevodorodlardan ) hosil bo’lgan kirlarni yutadi. Kir yuvish jarayoni mana shu prinsipga asoslangan. Farmatsiyada esa solyubilizatsiya yordamida suvda erimaydigan moddalardan suvda eriydigan moddalar olishda foydalaniladi. Shu yo’l bilan vitamin A va E - lar olingan. Mikrogeterogen dispers sistemalar Kolloid sistemalar dispersligiga, agregat holatiga, dispers muhitning tabiatiga va fazalar ta’siriga qarab sinflarga bo’linadi . Shundan dispers faza zarrachalarining o’lchami 100 nm dan katta bo’lgan sistemalar – dag’al dispers sistemalar deyiladi. Dispers muhitning agregat holatiga qarab dag’al dispers sistemalar bir necha xil bo’ladi : • suyuq dispers muhitdan iborat sistemalar. Ular suspenziya, emulsiya va ko’piklar misol bo’ladi; • dispers muhiti gaz yoki havodan iborat sistemalar. Bularga aerozollar va kukunlar (aralashmalar) kiradi. Bunday dispers sistemalarning dispers fazasi zarrachalari o’lchamini oddiy mikroskopda ko’rish mumkin va ular mikrogeterogen sistemalar deyiladi. Mikrogeterogen sistemalarning zarrachalari nisbatan tez cho’kishi mumkin. Ular ko’pincha tiniq bo’lmaydi. Mikrogeterogen sistemalar tabiatda, qishloq xo’jaligida, oziq-ovqat sanoatida va boshqa sohalarda keng tarqalgandir ( m а s а l а n : sut, q а ymoq, s а ryog’, o’simlik sharbati, kosmetik kremlar, margarin, tuxum sarig’i, surtma dorilar, pastalar). 3

suyuqlik qatlamiga joylashgan emulgator pardasi bilan bir-biridan ajralgan ko’p qirrali poliedrik shaklga o’tib qoladi. Haqiqatdan ham agar ushbu emulsiya mikroskop orqali qaralsa, undagi tomchilar xuddi asalari iniga ( sotto ko’rinishga ) o’hshash xolda kuzatiladi. Yuqori konsentrlangan emulsiyalarda dispersion muhit qatlamining qalinligi emulgator tabiatiga qarab 100Å gacha yupqalashishi mumkin. Yuqori konsentrlangan emulsiyalarda tomchilar zich joylashganligi uchun ularning barqarorligi emulgatorning tabiati va konsentratsiyasiga bog’liq bo’ladi. qayta isperslanadi va stabilllangan emulsiya olinadi. Emulgator suvni yahshi ko’radigan gidrofil (boshcha) va moyni yoqtiradigan gidrofob qismlaridan (dumcha) iborat ( rasmga qarang ). Emulgator moy/suv yoki havo/suv chegara sathlarida joylashadi va sirt tarangligini kamaytirish orqali Emulsiya hosil qilish qobiliyatiga qo’shimcha ravishda qo’shilgan emulgatorlar yoki boshqa oziq-ovqat moddalari bilan ta’sir o’tkazish mumkin; masalan, oqsillar yoki uglevodlar. 1 Emulgator sinflari Emulgator turi M / S turidagi emulsiyalar uchun gidrofil emulgatorlar S / M turidagi emulsiyalar uchun gidrofob emulgatorlar Dag’al emulgatorlar CaCO 3 , CaSO 3 , Fe 2 O 3 , Fe(OH) 3 , SiO 2 , tuproq, un va boshqalar HgI 2 , PbO, PbS, qurum va boshqalar Kolloid emulgatorlar Jelatin, kazein, albumin, dekstrin va boshqalar Qatronlar, kauchuk va boshqalar. Molekulyar Ishqoriy metallar sovunlari, Ko’p valentli metallar 1 Terence Cosgrove. Colloid Science Principles, methods and applications Second Edition. 2010. John Weley and Sons, Ltd, 118-123 p. 4

emulgatorlar bo’ yoqlar sovunlari Emulsiya turini aniqlash uchun quyidagi usullardan foydalanish mumkin: 1) Ortiqcha qutblangan yoki qutblanmagan suyuqlik bilan aralashtirish usuli – bir tomchi emulsiya shisha plastinka ustiga tomiziladi. Uni yoniga bir tomchi suv yoki moy tomizilib, shisha plastinkani qiyalatish orqali tomchilar birlashtiriladi va qaysi bir tomchining qo’shilib ketishi kuzatiladi. Olingan suyuqliklarning qaysi biri emulsiya tomchisi bilan qo’shilib ketsa, o’sha suyuqlik dispersion muhit xisoblanadi. 2) emulsiyaning elektr o’tkazuvchanligi orqali turini aniqlash mumkin. Bu usul suv va suvli eritmalarning “moy”ga nisbatan sezilarli elektr o’tkazuvchanlikka ega ekanligiga asoslangan. Buning uchun tekshiralayotgan emulsiyaga tushirilgan ikki elektrod va akkumulyatordan tashkil topgan zanjirga milliampermetr ulanadi. Agar dispersion muhit “suv” bo’lsa milliampermetr sezilarli darajani ko’rsatadi. Bordiyu dispersion muhit “moy” bo’lsa zanjirda tok bo’lmaydi. 3) Emulsiyani rangga bo’yash orqali ham uning turini aniqlasa bo’ladi. Buning uchun emulsiyani tashkil qilgan suyuqliklardan faqat birida eriydigan bo’yoq olinib, bu bo’yoq emulsiyaga qo’shiladi va emulsiyaning bir tomchisi mikroskop ostida qaraladi. Masalan, sydan-III moyda eriydigan qizil rangdagi bo’yoq : M/S S/M 4) Emulsiya tomchisini gidrofob yoki gidrofil sathni xо’llashi orqali. Masalan, emulsiyani filtr qog’ozni hо’llashi kuzatiladi. 5

5) Flyuoressensiya usuli – S/M turidagi emulsiyalarga ultrabinafsha nur berilsa, yorqin ranglar hosil b о ’ladi. Agar M / S turidagi emulsiyada gidrofil emulgator ( masalan , natriy oleat) gidrofob emulgatorga (masalan, kalsiy oleatga) almashtirilsa S / M turidagi emulsiya hosil bo’lishi mumkin. Bir turdagi emulsiyaning ikkinchi turdagi emulsiyaga o’tish hodisasi – emulsiya fazalarining almashinuvi deb ataladi. С 17 H 35 COONa  CaCl  2 →= ( C 17 H 35 COO ) Ca 13 – rasm. Emulsiya fazalarining almashinuvi Ko’piklar Ko’piklar dag’al dispers sistemalar sinfiga kiradi. Agar emulsiyadagi biror suyuqlik o’rniga gaz olinsa, ko’pik xosil bo’ladi. Ko’pik – gaz va suyuqlikdan hamda xuddi emulsiyalardagi kabi stabilizatorlardan iboratdir. Gaz pufagi ko’piklarda mm , ba’zan sm larda bo’ladi. U yupqa suyuqlik pardasi bilan bir-biridan ajralgan holda bo’ladi. Masalan , suv va xavodan iborat barqaror ko’pik olish uchun sovun, yetmak va oqsillar stabilizator sifatida ishlatiladi. Emulsiyalardagi kabi stabilizatorlar sifatida sirt-aktiv modda ishlatiladi. Stabilizator suyuqlikning sirt tarangligini 6

kamaytirib, mexanik jihatdan mustaxkam pardalar xosil bo’lishini taminlaydi. Ko’pik pardasi qattiq bo’lganida ko’pik barqaror bo’ladi. Ko’piklarni barqarorligi to’g’risida aniq nazariya yo’q. Ularning barqarorlik mezoni – yashash davridir. Ko’piklar asosan disperslash usuli bilan olinadi – tez chayqatish, gaz bilan puflash. Har qanday ko’pikni miqdoriy jihatdan xarakterlash uchun ko’pikning ko’payuvchanligi ( karraliligi ) nomli kattalik “ K” kiritilgan: К = V k / V c bu yerda V k - ko’pik hajmi, V c - suyuqlik hajmi . Ko’piklar ham turmush va texnikada katta ahamiyatga ega. Masalan, rudalarni boyitishda ishlatiladigan flotatsiya usuli ko’pik xosil qilish jarayoniga asoslangan. Undan tashqari sathlardan iflosliklarni olib chiqishda, vinochilikda, qandolatchilikda alohida o’rin tutadi. Ko’piklarning ayrim turlari - aerogellar katta ahamiyatga ega. Ulardan izolyatsion sistemalar, mikrog’ovak charmlar, penoplast ko’pikshisha va boshqa sistemalar tayyorlanadi. Konditer maxsulotlari tayyorlashda xam qattiq ko’piklar ishlatiladi. Qattiq ko’piklarga misillar: Porolon g’isht g’ovakli shokolad 7

Foydalaniladigan adabiyotlar: 1. M.N. Muminova, M.A. Maksumova «Kasbiy etika va etiket», uslubiy qo’llanma, T.,2006. 2. I. A. Karimov «Istiqlol va ma’naviyat» T.,1994. 3. I. A. Karimov «O’zbekiston buyuk kelajak sari» T.,199 4. N. E. Muhammadiyev «Kasb etikasi va estetik madaniyati»- Toshkent,1998 y. 5. M. Abdullayev, E. Xakimov «Vvedeniye v etiku»-Namangan, 199 6. Abdulla SHer «Axloqshunoslik» Ma’ruzalar matni, Toshkent, 2000 7. V.G. Fedsov «Kultura servisa» Uchebno-prakticheskoye posobiye - M., «PRIOR», 2001. A.A. Avloniy «Turkiy guliston yohud ahloq», T. 1992. 9. Y. Y. Petrunin, V.K. Borisov «Etika biznesa» M., «Delo»,2000. 10. S. S. Gulomov «Tadbirkorlik va kichik biznes» - T., «Shark», 2002. 9

Похожие

Sirt hodisalari. Sirt energiyasi

Kolloidlarning koagulyatsiyasi

Sirt hоdisalar

Kolloid eritmalarning barqarorligi nazariyasi

Zо’llarning elektr xоssalari, barqarоrligi va kоagulyatsiyasi