Главная страница
Рефераты
Химия
S- elementlar
S- elementlar
Загружено в:
25.11.2022
Скачано:
0
Размер:
526.25 KB
Скачать
Похожие
Elementlar kimyosi
Biogen va noorganogen elementlar
S - элементлар ва улар бирикмаларининг хоссалари
d-elementlar va ularning birikmalarini fizik-kimyoviy xossalari
Anorganik kimyo. IV guruhining P elementlar yarim o`tkazgichlari
![l) Ishqorlarga Zn va Al ta'sir ettirish orqali: 2Al + 2NaOH + 6H 2 O = 2Na[ Al(OH ) 4 ] + 3H 2 ↑ Zn + 2KOH + 2H 2 O = K 2 [Zn(OH ) 4 ] + H 2 ↑ Vodorod metallar va metallmaslar bidan hosil qilgan birikmalari -1 va +1 oksidlanish darajalarini namoyon qiladi. Masalan: 2Na + H 2 = 2NaH Ca + H 2 = CaH 2 2Al + 3H 2 = 2AlH 3 H 2 + F 2 = 2HF H 2 + C1 2 = 2HC1 H 2 + S = H 2 S 3H 2 + N 2 = 2NH 3 Metall gidridlari suv bilan shiddatli reaksiyaga kirishib vodorod va tegishli gidroksidlarni hosil qiladi: NaH + H 2 O = H 2 + NaOH CaH 2 + 2 H 2 O = 2H 2 + Ca(OH) 2 Yuqori haroratda vodorod metal oksidlarini qaytaradi: CuO + H 2 = Cu + H 2 O, Fe 3 O 4 + 4H 2 = 3Fe + 4H 2 O 3. Ishqoriy metallarni olinishi va kimyoviy xossalari Birinchi guruhning asosiy guruhchasiga (ishqoriy metallar) litiy, natriy, kaliy, rubidiy, seziy va fransiy elementlari kiradi. Ishqoriy metallar atomlarining energetik pog’onalarida elektronlarning taqsimlanishi quyidagicha: Li – 1s 2 2s 1 , Na– 3s 1 , K– 4s 1 , Rb– 5s 1 , Cs– 6s 1 . Ishqoriy metallar atomlari o’zining tashqi elektron qavatidagi yagona elektronini osonlik bilan yo’qotib, oksidlanish darajasi + 1ga teng bo’ladi. Ularning qaytaruvchanlik xossasi litiydan fransiyga tomon kuchayadi, chunki elektron qavati soni ortib, sirtqi qavatdagi elektron yadrodan borgan sari uzoqlashadi, ya’ni valent elektronning yadroga tortilish kuchi zaiflashib boradi, natijada kuchli qaytaruvchi bo’ladi. Bir elektronni yo’qotish oson bo’lgani uchun ular tabiatda hamisha birikma holida uchraydigan faol metallardir. Ularning hammasi yengil, yumshoq, kumushday oq, hatto yaltiroqdir. Rubidiy va seziy havoda o’z-o’zidan yonib ketadi. Bu elementlarning oksidlari Me 2 O gidridlari MeH gidroksidlari esa MeOH formula bilan ifodalanadi. Metallar](/data/documents/46484baa-48d9-46f1-aa08-19234f55c0d5/page-8.png)
![eritiladi. Texnikada sodani kaustiklash va osh tuzining suvdagi eritmasini elektroliz qilish usuli bilan olinadi: a) Na 2 CO 3 + Ca(OH) 2 = 2NaOH+CaCO 3 b) NaCl = Na + + Cl - H 2 O = H + + OH - Katodda: 2H + + 2e - = 2H 0 → H 2 Anodda 2Cl - - 2e - = 2Cl 0 → Cl 2 Natriy gidroksidning suvdagi eritmasi kuchli ishqordir, terini kuydiradi, ko’zga tushsa ko’r qiladi, shuning uchun u bilan ishlashda nihoyatda ehtiyot bo’lib ishlash lozim. Natriy gidroksid sovun tayyorlashda, to’qimachilik va ko’nchilik sanoatida, organik moddalar olishda, neftni tozalashda, viskoza usulda sun’iy ipak hosil qilishda, kimyo laboratoriyalari va boshqa ko’pgina sohalarda ishlatiladi. Natriyning barcha tuzlari suvda yaxshi eriydi, Na[Sb(OH) 4 ] esa suvda erimaydi. Analitik kimyoda ana shu birikmani hosil qilish yo’li bilan Na + ioni topiladi. NaCl oziq-ovqat sanoatida ishlatiladi. Natriy xlorid, gidrokarbonat, nitrat, arsenat, bromid, yodid, sulfat va silitsilatlari tibbiyotda, shuningdek Na 2 CO 3 shisha ishlab chiqarishda ishlatiladi. Kaliy, tabiatda uchrashi, fizik va kimyoviy xossalari, muhim birikmalari, ishlatilishi. Kaliyning atom radiusi 0,236, ion radiusi 0,133 nm, ionlanish energiyasi 4,34 eV ga teng. Tabiatda uchraydigan izotoplarning massa sonlari 39, 40 va 41 ga teng bo’lib, yer po’stlog’ining 2,6% ini tashkil qiladi. Kaliy, rubidiy, seziy va fransiy elementlari kaliy guruhchasini tashkil qiladi. Bularning kimyoviy xossalari natriy va litiynikidan farq qilishga sabab ularning atom tuzilishlariga bog’liq. Kaliy faol bo’lganligidan tabiatda faqat birikmalar holida (eng muhimlari dala shpati, slyuda) bo’lib, ularning emirilishidan suvda eriydigan tuzlar hosil bo’ladi. Kaliy tuzlari tuproqqa yaxshi shimilgani sababli ko’pgina daryo va dengiz, ko’l suvlariga borolmaydi (kaliy tuzlari dengizda 0,038%, natriy tuzlari esa 3,5% gacha bo’ladi). Kaliy ham natriy kabi suyuqlantirilgan KCl yoki KOH ni elektroliz qilib olinadi. Kaliy yumshoq va yengil metall, kuchli qaytaruvchi, suv bilan reaksiyasi vaqtida ajralib chiqqan vodorod yonib ketadi. Havoda kaliy tez oksidlanadi, xlor va ftorda o’z-o’zidan yonib ketadi, suyuq bromda esa portlaydi. Kaliy juda ko’p metallar](/data/documents/46484baa-48d9-46f1-aa08-19234f55c0d5/page-13.png)
![bilan intermetall birikmalarni hosil qiladi. Kaliyni kesish vaqtida ham qattiq portlash sodir bo’lishi mumkin, shu sababli nihoyatda ehtiyot bo’lish lozim. Kaliy shu’lalantirilsa o’zidan elektron chiqargani uchun fotoelementlar tayyorlashda ishlatiladi. Kaliy berk idish yoki kerosin ostida saqlanadi. Kaliy gidrid (KH) hosil qilish uchun kaliy vodorod atmosferasida 200 0 C gacha qizdiriladi. Kaliy gidrid juda faol, oq kristall modda, zichligi 1,52 g/sm 3 ga teng, havoda yonadi, suv bilan shiddatli reaksiyaga kirishadi, kuchli qaytaruvchi. Kaliy kislorod bilan oksid K 2 O, peroksid K 2 O 2 , giperoksid KO 2 va ozonid KO 3 hosil qiladi. Kaliy havoda yonganda K 2 O 2 va KO 2 larning aralashmasi hosil bo’ladi, ular suv va kislotalar ta’sirida parchalanadi. O’yuvchi kaliyga ozon ta’sir ettirilsa, KO 3 hosil bo’ladi: 4KOH + 4O 3 = 4KO 3 + O 2 + 2 H 2 O Kaliyning kislorodli birikmalari (ayniqsa KO 2 ) kuchli oksidlovchilardir. Kaliy gidroksid KOH kaliyning suv bilan juda shiddatli reaksiyasidan hosil bo’ladi: 2K + 2H 2 O = 2KOH + H 2 ↑ Kaliy gidroksid texnikada KCl yoki KOH ning suvdagi eritmasini elektroliz qilish yo’li bilan olinadi, shuningdek K 2 CO 3 ga ohak ta’sir ettirib ham olinadi. O’yuvchi kaliy rangsiz kristall modda, 410 0 C da suyuqlanadi, qizdirilganda parchalanmay bug’lanadi. Havodan o’ziga nam tortadi, suvda juda ko’p issiqlik chiqarish bilan eriydi, eng kuchli ishqor, dissotsilanish darajasi qariyb 100% ga teng. KOH havodagi nam va CO 2 bilan tez reaksiyaga kirishadi, shuning uchun u berk idishlarda saqlanadi. Texnikada o’yuvchi kaliy sovun tayyorlashda, laboratoriyalarda moddalarni quritishda ishlatiladi. Kaliy tuzlarining ko’pi suvda yaxshi eriydi, tuzlari esa alangani gunafsha tusga kiritadi. KHC 4 H 4 O 6 va K 3 [Co(NO 2 ) 6 ] tuzlari suvda erimaydi, analitik kimyoda, ko’pincha shu tuzlarning hosil bo’lishiga qarab, kaliy topiladi. Kaliyning atsetat, gidrotartrat, bromid, yodid kabi tuzlari tibbiyotda, K 2 CO 3 shisha sanoatida ishlatiladi. Kaliy o’simliklar uchun nihoyatda zarur elementdir, shu sababli minerallardan to’g’ridan-to’g’ri o’g’it sifatida foydaniladi. Kaliyli o’g’itlar (ko’pincha KCl, KNO 3 , K 2 SO 4 ) qishloq xo’jaligida va kaliy nitrat qora porox tayyorlashda ishlatiladi.](/data/documents/46484baa-48d9-46f1-aa08-19234f55c0d5/page-14.png)
