Polimer tuzilishi morfologiyasi va maxsus xossalari - Химия - Рефераты

Polimer tuzilishi morfologiyasi va maxsus xossalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

2500.5 KB

Polimer tuzilishi morfologiyasi va maxsus xossalari Reja: 1. Bir komponentli polimer materiallar morfologiyasi va fizik xossalari 2. Polimerlarning termik anizotropiyasi 3. Polimerlarning elektrofizik anizotropiyasi 4. Polimerlarning optik anizotropiyasi

Polimer tuzulishi tushunchasi bir jihatdan makromolekulalarda zvenolarning o’zaro joylashishini ( molekulyar daraja ) anglatsa, ikkinchi jihatdan polimerlarning uch o’lchamli geometrik shaklini, ya’ni morfologiyasini ( ustmolekulyar daraja ) ifodalaydi. Polimerlarning suyuq va qattiq fazalarda amorf va amorf-kristall holatlarda bo’lishi, ular asosidagi ustmolekulyar tuzilishli materiallarning turli xil morfologiyalarga ega bo’lib, maxsus fizik xossalarni ( mexanik, termik, optik, elektrik ) namayon qilishiga sabab bo’ladi. Bunday morfologik xossalar ko’p jihatdan materialning tarkibi va tashkil etuvchilarni fizik holatiga bog’liq bo’ladi. Shu bois materialning morfologik tavsifini tahlil etishda, uning bir yoki ko’p komponentli (fazali) polimer tizim ekanligini inobatga olish muhimdir. 1. Bir komponentli polimer materiallar morfologiyasi va fizik xossalari M aterial bir komponentli bo’lsa ham, uni tashkil etuvchi polimerning polid i spers ligi tufayli makrolekulyar fraksiyalar turlicha morfoligik tuzilishlar namoyon qilishi mumkin. 1. Polimerlarning mexanik anizotropi yasi Polimer materiallarda makromolekulalarning orientirlangan holda jipslashgan bo‘lishi anizotropik mexanik xossalarni beradi. Bu xossalar asosan deformatsion va relaksatsion jarayonlarda namoyon bo‘ladi va ularni ifodalovchi modellar chizmalari 1.1-rasmda keltirilgan.

1.1-rasm. Orientatsiya omili (b ) ning nisbiy cho‘zishda ( Dl ) o‘zgarishi: a - Germans-Kratki modeli; b - Kratki modeli; v - Kao-Syao modeli. Nisbiy deformatsion cho‘zish asosida polimer molekulalarining holati , ularni bo‘ylama cho‘zish orqali deformatsiyaga uchratgandagi o‘zgarish qonuniyatini ifodalovchi grafiklar , ya’ni norelaksatsion xossalar bo‘lib, uning ma’lum yo‘nalishda tashqi kuchlar ta’sirida ma’lum strukturaviy xossalarga olib kelish imkoniyati bilan bog‘liqdir. Namunalarning anizotropik xossasi Dj = j par - j per (bu erda j par va j per lar makroxossalar) formulaga muvofiq topiladi. Tajribada kuzatishlar uchun yorug‘likning ikkilamchi sinishi formulasi D n= n par + n per dan foydalanish mumkin. Relaksatsion jarayonlar polimer material lar uchun ham spektrning relaksatsiya vaqti bilan ifodalanadi. Relaksatsiya spektri shakli tizimning tarkibi va haroratiga bog‘liq bo‘ladi. Agar relaksatsiya vaqti materialni deformatsion cho‘zish vaqtidan ancha kichik bo‘lsa, u holda asosan plastik deformatsiya ro‘y beradi va yuqori darajali orientatsion samaralar yuz bermaydi. Agar relaksatsiya vaqti cho‘zish vaqtidan sezilarli darajada katta bo‘lsa, unda makromolekulalarni kichik darajadagi harakatchanligi tufayli orientatsiya holatiga o‘tish mumkin bo‘lmaydi. 2. Polimerlarning termik anizotropiyasi Polimerning termik anizotropik xossalari, ayniqsa, ularni termik qayta ishlash natijasida tuzilishlarini o‘zgartirishini va relaksatsion jarayonlarning amalga

oshishini ta’minlash yoki boshqarish o‘ta muhim bo‘lib, materialning zaruriy xossalarga erishishida katta ahamiyat kasb etadi. Termik ishlov berish shishalanish haroratidan ancha yuqori darajalarda, ya’ni makromolekular harakatlana oladigan sharoitlarda olib boriladi. Optimal termik ishlov berish kinetik qonuniyatlar asosida o‘tkaziladi, ya’ni bir paytning o‘zida harorat va tashqi kuchlanish ta’sirida relaksatsion omil va uslub sifatida kuzatiladi (t = f(t, s )). Termik ishlovda relaksatsion jarayonning borishi eksponensial qonuniyat bilan amalga oshadi va bir paytning o‘zida ham deformatsion relaksatsiya, ham kuchlanish relaksatsiyalari namoyon bo‘ladi. Termik ishlov polimer materialni erkin holat tutgan sharoitda o‘tkazilsa, bu jarayon polimerning kirishuvchanligi bilan birga kechadi. 2.1-rasmda polietilentereftalat asosidagi materialning turli haroratlardagi kirishuvchanlik grafiklari berilgan. Kirishuvchanlik, shubhasiz, energetik va entropiyaviy tashkil etuvchilarga ega bo‘ladi va tola uchun relaksatsiya jarayoni erkin termik ishlov berishda quyidagi tenglama bilan ifodalanadi: D l / l = Cexp (- D F a / RT) = Gexp-[( D E a / RT)-( D S / R)] (2.1) bu erda D F a -ozod energiyaning o‘zgarishi (ozod faollanish energiyasi); D E a va D S - energetik va entropiyaviy tashkil etuvchilar; S - tanlangan namunaga doir. doimiy miqdor. Termik ishlov paytida material larda polimernning orientatsion tartibning o‘zgarishi har hil bo‘lishi mumkin. 9.2.1-rasm. Polietilentereftalatning har xil haroratlardagi anizotropik kirishuvchanligining (K) kinetikasi: 1 - 100 о С; 2 - 120 о С; 3 - 140 о С; 4 - 160 о С ; 5 - 180 о С. t, min

Bu asosan amal qilingan termik ishlov sharoitiga va namunaning kirishuvchanligiga bog‘liq bo‘ladi. Polimer material ga termik ishlov berilsa, amorf va kristall qismlarida dezorientatsiya ro‘y berishi, ya’ni anizotpriyasini o‘ zgarishi kuzatiladi. Ayniqsa, bu suyuqlanish t harorati atrofida jadal amalga oshadi. Ayrim, kuchsiz kristallanuvchan polimerlar bo‘lganda esa, ularning kristallik darajasi oshadi. Termik ishlov natijasida polimer larning ustmolekulyar tuzilishi o‘zgarishi, odatda, makromolekulalarning yanada zichroq joylashishi bilan tavsiflanadi. Bu o‘z navbatida material ning diffuzion tabiatini, anizotropik bo‘kishi va sorbsion xossalarini pasaytiradi. 2.2-rasmda polivinil spirt materiali ni sorbsion xossalarini ifodalovchi grafik berilgan. Ayrim hollarda, masalan, poliamid va poliefir material larda sorbsiyaning kinetikasi monoton ravishda bog‘langan bo‘ladi. Bu albatta, relaksatsion va kristallanish jarayonining mukammal ekanligini ko‘rsatadi. 3. Polimerlarning elektrofizik anizotropiyasi Polimerlar, ayniqsa, ular asosidagi ayrim sintetik materiallar ancha sezilarli darajada elektr xossasini namoyon qiladi. Odatda, bu hodisa polimer tolalarda elektrlanish deb yuritiladi va uni salbiy samara sifatida yo‘qotish uchun antistatik moddalar ishlatiladi. Bu moddalar materiallar sirtida hosil bo‘ladigan zaryadlarni kompensatsiyalaydilar. Bu elektrlanish jarayoni materiallarni o‘zaro yoki biror ularga o‘xshash jismlar bilan ishqalanganda vujudga keladi. Bunday samara jun 9.2.2- расм . Termik ishlov berilgan polivinil spirtning yoddagi sorbsiyasi: 1- material erkin holda bo’lganda; 2- material tutib turilgan holatda.mg/g

keratinini qahrabo yoki oddiy polimerlar asosidagi taroqlar bilan ishqalaganda ham kuzatiladi. Bu polimer materialning xususiy elektr xossasi hisoblanadi va aynan, o‘sha polimerning molekulyar va ustmolekulyar tuzilishlariga, materialdagi holatiga, ham deformatsion ishqalanish jarayonlariga bog‘liq bo‘ladi. Amaliy jihatdan polimerlarning elektr xossalarini aniqlash va yuzaga chiqarish muhimdir. Bunday xossalarni k u zatishda polimer materiallar , ayrim hollarda, maxsus moddalar bilan to‘yintiriladi. Masalan, paxta sellyulozasining elektr tabiati, ya’ni elektr o‘tkazuvchanligi bunga misol bo‘la oladi. 3.1-rasmda p axta tolasi elektr o‘tkazuvchanligi haroratga va yod bilan to‘yintirishga bog‘liqligini ifodalovchi grafiklar keltirilgan. Ushbu grafiklar havoning namligi 20-80 % oralig‘ida o‘tkazilgan tajribalar natijasidir. Olingan ma’lumotlar asosida quyidagi bog‘lanish formulasi tavsiya etilgan: LgR = A - 0,085 (3.1) bu erda R - tolaning qarshiligi; A - tizim doimiysi, miqdori 11,4 ga teng. Ushbu namunaning fotoelektrik xossalari, uning volt-amper tavsifini qorong‘i va maxsus yoritilgan muhitda o‘lchash hamda UB-nurlanish ta’siri orqali baholangan. 3.2- va 3.3-rasmlarda tolaning fotoelektrik xossasini ifodalovchi grafiklar berilgan. 9.3.1- rasm . Paxta tolasi namunalarining elektr o’tkazuvchanligini haroratga bo’g’liqligi : 1 – yod bilan legirlagan ; 2 – legirlanmagan namuna. 9.3.2-rasm. Yod bilan legirlangan nolaning volt- amper tavsiflari ( Т = 300 К ): 1 – qorong’ilikda; 2 – оq nur bilan yoritilganda.

I f, nis . Yod bilan legirlangan tolalarining elektr- va fotoo‘tkazuvchanligi oshganligi grafiklardan ko‘rinib turibdi. Bu paxta tolasining o‘ziga xos xususiyati bo‘lib, uni fizik modifikatsiyalash yo‘li bilan yangi xossalarga ega bo‘lishiga erishilgan. Eritmasining ion elektrodializi. Tadbiq etilayotgan fibroin, seritsin yoki keratin eritmalarida katta miqdorda ionlar yoki tuz ionlari bo‘ladi, bu ionlarni nazorat qilish uchun potensiometriya usulidan foydalaniladi. Elektrodializda o‘rtacha ionlar miqdorini boshqarish amalga oshirildi. Potensiometrik tadqiqotlar ionometr uskunasida o‘tkaziladi. Elektrodializ o‘tkazish uchun odiy dializda ishlatiladigan ksantanat sellyulozali membranadan foydalanish qulaqydir. Dializat sifatida asosan distillangan suv ishlatilinadi. Alohida tajribalar dimetilformamidda o‘tkazilgan. 3.4-rasmdagi chizmada keltirilganidek, doimiy tok ( mA ) ta’siri ostida, yani grafid elektrodlar (+ , -) orasidagi maydonda ionlar ( 1 ) membrana ( 2 ) orqali dializatda ( 3 ) ko‘chib o‘tishi amalga oshiriladi. Kuchlanish va tok kuchi bilan doim ta’minlash maqsadida doimiy tok uchun ishlatiladigan RS 1020 markali elektroshit qo‘llanildi. Elektr energiya quvvati 2000 Vt ega istimolchi elektr zanjiriga ulanadi. 3.4-rasm. Elektrodializ o’tkazish uchun elektr zanjir chizmasi 9.3.3-rasm. Yod bilan legirlangan tolaning fotoo’tkazuvchanlik spektrlari (Т=300 К): 1 - qorong’ilikda; 2 – UB nurlanishda .eV Doimiy tok manbayiIste’molchi2000 Vt 1 2 3

Elektrodializator orqali o‘tadigan toklarni nazoratini ta’minlaydigan ikkita milliampermetr, gidratsellyulozali membranalar va ko‘mir elektrodlar qo‘llaniladi. Elektrodializ samaradorligi dializatdagi ionlar va elektroddan ajiralib chiqadigan ionlar tezligi bilan baholanadi. Elektroliz uchun elektroddagi ionlar massasini aniqlash Faradining birinchi qonuniga asoslandi. 4. Polimerlarning optik anizotropiyasi Polimer materiallar, makromolekulyar zanjirlarning orientatsion tartiblanishi tufayli, o‘ziga xos optik anizotropik xossalarga ega bo‘ladi. SHuning uchun ham optik anizotropiya bevosita materialning tuzilishi haqida ma’lumot beradi. Optik anizotropiya tajribada polyarimetrlar, ya’ni polyarizatsion mikroskoplar yordamida kuzatiladi va qo‘sh nurni sinish ko‘rsatgichi miqdori (D n) sifatida o‘lchanadi: D n = Dj / 180d (4.1) bu erda l -monoxromatik nurning uzunligi; Dj --polyarizatsion nurlar, ya’ni oddiy va g‘ayri oddiy nurlar o‘rtasidagi farq; d -materialning qalinligi. Ushbu ( D n) parametrni qo‘sh nurni sinishini chegaraviy maksimal miqdori ( D n ¥ ) ga nisbati makromolekulalarning orientatsiya faktorini ( b ) beradi, ya’ni b ≈ ( D n / D n ¥ ) 0,5 . Bir qator polimerlar uchun D n ¥ ning miqdori aniqlangandir va bu hol ularning ustmolekulyar tuzilishini anizotropik o‘zgarishini qo‘sh nurni sinish usulida nazorat qilishga imkon beradi. a) Sintetik polimerlar optik anizotropiyasi. Polietilentereftalat namunasi uchun D n ning haroratga bog‘liq o‘zgarishi va orientatsiya faktori ( D n / D n ¥ ) grafiklari 4.1-rasmda keltirilgan.

4.1-rasm. Polietilentereftalat material uchun yorug‘likning ikkilamchi sinish miqdori (D n ) va orientatsiya omili ( D n / D n ¥ ) ning nisbiy cho‘zish miqdoriga nisbatan o‘zgarishi. b) Tabiiy polimerning optik anizotropiyasi. Tabiiy polimerlarning tipik vakili sellyulaza bo‘lib, u paxta tolasi tarkibida yuqori darajada orientirlangan va kristallangan ( C kr > 80 %) holatda bo‘ladi. Uning gidrofilligi, ya’ni suvni yuqori darajada shimib olish qobiliyati ma’lum darajada hajmiy kengayishiga olib keladi. Bu hol bir oz bo‘lsada sellyuloza molekulalari strukturaviy holatini o‘zgarishiga sabab bo‘ladi. Agar suvning harorati yuqori bo‘lsa paxta tolasida nisbatan yuqori darajada hajmiy kengayishlar kuzatiladi va bu hol sellyuloza molekulalarining strukturaviy holatini o‘zgarishi bilan amalga oshadi, chunki, paxtaning tarkibini 90 - 95 % sellyulozadir. Bunday o‘zgarishlarni aniqlash muhim hisoblanadi, chunki bu hol paxta tolasining fizik xususiyatlarini, ayniqsa, mustahkamligini o‘zgarishi bilan bog‘liq bo‘ladi. Bunday o‘zgarishlar polyarizatsion - optik qo‘rilmalar yordamida samarali tarzda nazorat qilishi mumkin. Shu bois tadqiqotlar polyarizatsion - optik qurilmada, suvli muhitda, ya’ni suvning harorati 20 dan 100 o C gacha bo‘lgan diapazonda, bevosita qo‘shni nurni sinish effektini nazorat qilish va o‘lchash orqali paxta tolasining optik anizotropiyasini issikliq ta’sirida o‘zgarishlarini qiyosiy mikrofotografiyalari 2.3- rasmda keltirilgan: a va b tasvirlarda paxta tolalarining 100 donasidan iborat dastasini 20 o C va 100 o C da optik anizotropiyasi o‘zgarishlari baholangan. Bunda haroratni oshishi, ya’ni suvning qaynash sohasida dastadagi tolalarni shakllari va optik anizotropiyasi qisman o‘zgarishi ko‘rinib turibdi. Bu hol issiqlik beruvchi  

muhit sohasida tolalarda strukturaviy o‘zgarishlar ruy berishidan dalolat beradi. Tolalarni bir biridan ajratilgan holda o‘tkazilgan kuzatuvlar natijalari keyingi c va d tasvirlarda keltirilgan. Bunda issiqlikni oshishi tufayli tolalarning diametri 0,02 mkm dan 0,04 mkm gacha o‘zgarishi mumkinligi aniqlangan. SHuningdek, optik anizotropiyasining susayishi ham kuzatilgan. Optik anizotropiyani bunday o‘zgarishini aniq o‘lchash uchun alohida olingan tola tadqiqot qilindi. e va f - tasvirlarda tolaning 20 o C da va 100 o C da lar optik anizotropiyasini o‘zgarishi namoyish etilgan. Bu oraliqda paxta tolasining tuzilishini o‘zgarishlarini baholash uchun sellyulozasini orientatsiya faktorini b » ( D n /D n o ) 0,5 o‘zgarishi aniqlangan. a b s d e f 2.3 - rasm. Paxta tolalari turli haroratli suv muhitidagi optik anizotropiyasini mikrofotografiyalari: a,c, e - tasvirlar 20 o C; b, d, f – tasvirlar 100 o C da olingan. Buning uchun o‘zgarishlar 20 o C haroratda qo‘shni nurni sinish miqdori ( D n o ) ga nisbatan baholandi. Tadqiqot natijalari 2.4-rasmda muhit haroratini oshib borishini paxta tola si ning fizik holatiga ta’sirini ifodalovchi grafi k ko‘rinishida keltirilgan. Bunda, haroratni oshib borishi bilan monoton tarzda b orientatsiya faktorini pasayib borishi kuzatilgan va bu jarayon 20 o C dan 80 o C gacha diapazonda davom etgan.

Keyingi 80 - 100 o C diapazonda b ni o‘zgarishi sezilarli emas. Dastlabki, ya’ni to 80 o C gacha bo‘lgan sohada b pasayib borishi issiqlik ta’sirida tolaning tarkibidagi sellyulozaning orientatsion tartiblangan anizotropik strukturasi asta sekin tartibsiz, izotropik struktura tomon o‘zgarib borayotganligidan dalolat beradi. Keyingi, 80 o C dan yuqori sohada o‘zgarishlarni deyarli kuzatilmasligi, paxta tolasining issiq suv muhitida o‘zgarishlari maksimal darajaga etganligidan dalolat beradi. Natijalar asosida, haroratni 4 marta oshishi paxta tolasi tarkibidagi sellyuloza molekularining orientatsion strukturaviy holatini 35 % gacha yo‘qotishiga olib kelishini mumkin degan xulosaga kelish mumkin. 2.4 - rasm. Paxta tolasi sellyulozasining orientatsiya faktori ni ( b ) harorat ga ( T ) bog‘liqligi Bunday o‘zgarishlar, garchi paxtaning kristallik darajasini o‘zgartirmasada, uning mustahkamlik ko‘rsatgichlariga sezilarli ta’sir etishi shubhasizdir. Chunki, anizotropik holatdan izotropik holatga o‘zgarish molekulalararo bog‘larni kamayiga olib keladi va bu hol strukturani fizik ta’sirlarga nisbatan zaiflashtiradi. Umuman olganda, polimerlarni optik anizotropiyasi, ya’ni optik faolligi ular tarkibidagi makromolekulalarning amorf-kristall tuzilishi va konformatsion holatlari haqida ham ma’lumot bera oladi. Masalan, infraqizil aylanma dixroizm uslubi yordamida oqsil moddalardagi a -spiral yoki b -formadagi konformatsiyalar

haqida ma’lumot olinadi. Shuningdek IQ-spektroskopiya va elektron mikroskopiyalar ham polimer materiallarni optik xossalarini aniqlashda muhimdir. Polimerlar spektral nurlarni bevosita yutadi va bu ma’lum to‘lqin uzunliklariga mos keladigan polosa chiziqlarni beradiki, bu materialning tuzilishi va molekulyar shakllanishini tahlil qilishga imkon beradi. 2. Ko’p komponentli tizimlar morfologiyasi va fizik xossalari

Похожие

Levomitsetin va streptomitsitinlar olinishi tuzilishi va xossalari

Polimer kompozitlar va nanotizimlar

Aminokislotalarning tuzilishi va xossalari. Oqsillarning tuzilish darajalari

Tetratsiklin xlortetratsiklin gidroxlorid olinishi tuzilishi va xossalari

Polimer eritmalarini tayyorlash va tozalash