Polimer kompozitlar va nanotizimlar - Химия - Рефераты

Polimer kompozitlar va nanotizimlar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

1773 KB

Polimer kompozi tlar va nano tizimlar Reja: 1. Kompozitlar va n ano strukturala ha q ida umumiy tushinchalar 2. Polimer nanotolalar olishda elektrospinning usuli 3. Nanotolali noto‘qima materiallarning olinishi va istiqbollari

Umuman olganda polimer kompozitlar va nanotizimlar maxsus fizik xossalarga va tavsiflarga ega bo’gan materiallardir. Ularning xossalarini bevosuta materiallarni shakllantirish sharoiti va tarkibini tanlash hamda maxsus fizik modifikatsiyalar asosida boshqarish mumkin. Hozirgi zamon texnikasi va texnologiyalari Insoniyat ehtiyojining doimiy tarzda yangi materiallar yaratishga qaratilishi, keyingi 10 - 15 yillar davomida dunyoning etakchi mamlakatlari qatorida O‘zbekistonda ham nanofanlar va nanotexnologiyalarga asos solinishiga olib keldi. Bu sohada muhim ustivor va istiqbolli yo‘nalishlaridan biri nanostrukturali polimer materiallar yaratishning fundamental muammolarni echish bo‘lib, bu borada tabiiy polimerlar asosida nanotolalarni elektrospinning usulida olishning qonuniyatlarini belgilash o‘ta dolzarb vazifalardan hisoblanadi. Hozirda mamlakatimizda dastlabki elektrospinning qurilmasi yig‘ilgan bo‘lib, unda nanotola olish jarayoni yuqori elektr kuchlanishi ta’sirida polimer eritmasi yoki aralashmasini ingichka oqim etib tortish orqali makromolekulalarni orientatsion struktura hosil qilishiga asoslangandir. Maxsus xossali nanotolalarni shakllantirish polimerning molekulyar tuzilishi, eritma yoki aralashmasining xususiyatlariga bog‘liq tarzda elektrospinning jarayonining termodinamik, reologik, elektrofizik va kinetik qonuniyatlarini o‘rganishni talab etadi. SHuningdek, shakllantirilgan nanotolalarni noyob maxsus xossalari tadqiq qilish va ularni elekstrospinning jarayoniga bog‘liqlik qonuniyatlarini o‘rganish hamda boshqarish imkoniyatlari aniqlash ham muhim fundamental va amaliy ahamiyat kasb etmoqda. 1. Kompozitlar va n ano strukturala ha q ida umumiy tushinchalar Nano strukturalar, jumladan, nanotolalar diametri o‘lchami nanometrlarda va uzunligi esa diametriga nisbatan bir necha tartibga katta bo‘lgan struktura dir. Bunday strukturala rni mavjudligi elektron va ultramikroskoplar yordamida aniqlanadi. Kompozitlar va n ano strukturali materiallar tabiiy va sintetik polimerlar,

oligomerlar, metallar, turli aralashma va birikmalar asosida olinishi mumkin. Kompozitsion materiallar n anotolalar asosida ham olinishi mumkin. Noyob tavsifli materiallar hisoblanadigan natolalarning olinishi sanoatda ishlab chiqarilayotgan mikrotolalardan farq qiladi, ya’ni olinadigan tolaning diametri nanoo‘lchamlarda bo‘lishi talab etiladi. S h u bois tola shakllantirish jihozlari, jumladan, filera va tola hosil qilish rejimi tanlab olinadi. Nanotolalarni bir nechta turlari mavjud bo‘lib, shartli ravishda ikki guruhga bo‘lanadi: kimyoviy va fizikaviy. Kimyoviy usul – bu kimyoviy sintez natijasida nanotolalar hosil bo‘lishi bo‘lib, unga misol sifatida Pensilvani unisersiteti (AQSh) tadqiqotchisi Pratik Mankidi tajribasini keltirish mumkin. Bugungi kunda noyob kashfiyot deb qaralayotgan ushbu usul superelimning sirtdan nanotolalar unib chiqishiga asoslangandir (1.1-rasm). Bunda nanotolalarni sintez bo‘lishiga sabab sianoakrilat asosidagi elim sirtida barmoq izlarini qoldirilishi (a), aniqro-i barmoq izlari orasida qoldirilgan tuzlar ta’sirida polimerlanish jarayonini amalga oshishidir. Muhimi, polimerlanish natijasida silindrik ko‘rinishga ega bo‘lgan nanoo‘lchamli tolalar (b) qosil bo‘lishidir. a b 1 .1 – rasm. E lim sirtidagi barmoq izlari mikrofotografiyasi (a) va undan unib chiqqan nanotolalalar. Shuningdek, polimer nanotolalar olishning yana bir kimyoviy texnologiyasi koreyaning Hyosung kompaniyasi tomonidan amalga oshirilgan. Bu antibakterial ip deb yuritiladigan nanotolalar bo‘lib, tarkibida kumush bo‘lgan poliamid asosida olinadi va Mipan Nano-Magic Silver nomi bilan ishlab chiqariladi.

Bu kabi murakkab tarkibli antibakterial nanotolalar polimer-polimer aralashmalari asosida ishlab chi q arilayapti. Masalan, xitozanni turli tabiiy va sintetik tolalar aralashmalari asosida Crabyon rusumli nanotolalari Pozzi Electa kompaniyasi va Maytech Chitosante rusumli nanotolalari BeBe Cotton Knitting Co Ltd kompaniyasi tomonidan ishlab chiqarishi yo‘lga qo‘yilgan. Xitozan biopolimeri hozirda ko‘p qatlamli uglerodli nanonaychalar ishlab chi q arishda ham keng qo‘llanilayapti. Bu usul xitoyning Hong Kong Polytechnic University va Shanghai Institute of Materia Medica ilmiy markazlari olimlari tomonidan ishlab chiqilgan bo‘lib, uglerodli nanonaychalar sirtiga xitozanni nokovalent tarzda modifikatsiyalashga asoslangandir ( 1. 2 , a, b- rasm). 1.2,a-rasm. Ko‘p qatlamli nanonaychani xitozan bilan qoplash chizmasi: 1 bosqich; 2- bosqich; 3-bosqich. 1.2,b-rasm. Ko‘p qatlamli nanonaycha dastlabki ( a ) va xitozan bilan qoplangan keyingi ( s ) sirtlarini SEM tasvirlari. Buni amalga oshirish uchun dastlab birinchi bosqichda nanonaycha sirtiga xitozan sirka kislotasidagi eritmasi bilan dis pergirlanadi. Natijada xitozan molekulalari nanonaycha sirtida adsorbsiyalanadi va polimer kation sirt-faol modda vujudga keladi. So‘ng, ya’ni ikkinchi bosqichda suyultirilgan ammiak

eritmasi bilan xitozan ionsizlashtiriladi va suvli muhitda erimaydigan shaklga o‘tadi. Keyingi uchinchi bosqichda namuna 60 o C gacha qizdiriladi va glutaraldegid ta’sirida xitozanda ko‘ndalang bog‘lar hosil qilingan holda tikiladi hamda nanonaycha sirti polimer bilan qoplanadiNanotolalarni olishning fizik usullari – polimerlarda fizik o‘zgarishlarni amalga oshirish va fizik ta’sirlar ostida materiallni shakllantirishga asoslangan. Bunday yo‘llar bilan Arkanzas universiteti (AQSh) olimlari polimer nanotolalar va ulardan qo g‘ oz olish usullarni ishlab chiqdilar. Bu nanostrukturali material noyob fizik xossalarga ega bo‘lib, uni buklash, kesish, pachoqlash hamda undan turli xil jihozlar yasash mumkin. Yana bir fizik usul gidrotermal q izdirishga asoslangan bo‘lib, prof. Rayana Tyanya rahbarligida dioksid titan asosida polimerli nanotola olingan va undan yassi membrana, tarelka, probirka kabi jihozlar yasashgan. Yuqori antibakterial xossaga ega bo‘lgan, tarkibidagi kumush hisobiga teri infeksiyalari va zamburug‘ kasalliklarini 99,9 % samarada davolay oladigan hamda ion aylanishi va metabolizmni yaxshilaydigan tola sintetik polimerpoliamid va kumush ionlari asosida ishlab chiqarilgan . Bu ip-tolaning muhim fizik xossasi infraqizil nurlanish chiqarishidir. Shuningdek, kumush poliamidda mustahkam o‘rnashgan holda bo‘lib, u ip-tola materialni yuvganda chiqib ketmaydi. SHu tufayli ushbu ip-tolani ichki kiyimlar, paypoq va trikotaj materiallari tayyorlashda qo‘llanishi muhim ahamiyat kasb etadi. 2. Polimer nanotolalar olishda elektrospinning usuli Nanotolalar olishda eng zamonaviy usullardan biri elektrospining bo‘lib, bu usulning asosi aslida 1934 yilda tavsiya etilgan: elektr maydoniga maxsus tarkibda eritilgan polimer oqimi joylashtiriladi. Erituvchi bug‘lanishi bilan alohida olingan polimer molekulalari bir-biriga birikadi va uzunligi 10 – 30 sm gacha bo‘lgan mikrotolalar hosil qiladi. Ammo bu holda tolalar bir-biriga chigalashib ketgan va nobarqaror tuzilishga ega bo‘lgan holda hosil qilinadi. Bu kamchilikni bartarof etib, nanoo‘lchamli tola olishni 1990 yillarga kelib Berklilik AQSH olimlari

amalga oshirishgan. Buning uchun odatiy elektrospining usuli o‘rniga yaqin maydonli (near-field electrospinning process) elektrospining usuli qo‘llanilgan ( 2.1 - rasm). 2.1 -rasm. Polimer eritmalaridan nanotolalar olishning elektrospinning qurilmasini ishlash prinsipi va nanotjlalar Bunday elektrospinning usuli uch qismdan iborat. birinchi qismda, polimer eritmani maxsus shpritsdan diametri 0,5 mm atrofida bo‘lgan kapillyardan o‘rtacha 1 ml/s hajmiy sarflanish miqdoridagi tezlik bilan siqib chiqarish orqali tola hosil qiluvchi oqimni vujudga keltiladi. Ikkinchi qismda, kapillyardan chiqayotgan tola hosil qiliuvchi oqimga yuqori kuchlanishli anod toki beriladi (miqdori 0,5 – 30 kilovolt va undan boshqa diapazonda ham bo‘lishi mumkin) va oqim sochib yuboriladi. Uchinchi qismda esa katod – kollektor sochilgan oqimni o‘ziga tortadi va buning natijasida fazaviy ajralish ro‘y beradi, ya’ni tola bo‘lib shakllangan oqim katodga boradi va erituvchi esa bug‘lanib ketadi. Katodda hosil bo‘lgan nanotolalar yig‘iladi. Bunday yo‘l bilan, hozirgacha 100 dan ortiq turli xil tabiiy va sintetik polimerlar asosida diametri nano- va mikroo‘lchamlarda bo‘lgan tolalar olingan. Ammo hanuz tolaning tekis bir diametrli bo‘lishini ta’minlash muammosi mavjuddir.

Masalan doktor Li va uning hamkasblari yaqin maydonli elektrospinning yordamida diametri 50 – 500 nm intervalida bo‘lgan nanotolalar olishgan ( 2.2 - rasm). Bunda tola 2.2 -rasm. Yaqin maydonli elektrospinning usulida olingan polimer tolaning elektron mikroskopik tasviri. kollektori va polimer emitteri o‘rtasidagi masofani 10 – 30 sm intervaldan 1 - 3 mm intervalgacha qisqartirilgan. Natijada tolalar hosil bo‘lishida kuzatiladigan tolalarni chigallashib qolishidan xolos bo‘lishga erishilgan. SHuningdek , odatiy elektrospinning usulida qo‘llanadigan 30 ming volt (kV) kuchlanishni yaqin maydonli elektrospinning usuliga o‘tish orqali 500 volt kuchlanishgacha kamaytirshga ham erishilgan. Nanotolalar zamonaviy o‘ta mustahkam materiallar o‘rnini egallashi mumkin. Masalan, uglerodli nanonaychalar asosida yaratilgan materiallar o‘ta mustahkam tolalar hisoblanadi. Ularning mustahkamligi zamonaviy materiallar mustahkamligidan 500 % dan ortiqdir. Bunday tolalar samolyot, avtomobil, sun’iy yo‘ldoshlar, sport jihozlari va boshqa mustahkamlik talab etiladigan materiallar ishlab chiqarishda qo‘llanishi mumkin. Shubhasiz, polimer xom-ashyolar asosidagi nanoo‘lchamli tolalar turli xil zamonaviy va kelajak texnologiyalari, jumladan, elektronika , biotibbiyot va boshqa tarmoqlar uchun , masala n, sirtini o‘zi tozalovchi shaffof materiallar va jihozlar tayyorlashda o‘ta muhim ekanligini ko‘rsatdi. Prof. Artur Dj. Epshteyn (Ogayo, AQSh) nanotolalarni ko‘pgina sirtlarga joylashtirish mumkinligi ta’kidlab,

bunday nanotolali sirtda yog‘larni tortib olish va siqib chiqarish qobiliyati mavjudligini ko‘rsatib bergan. Shuningdek, nanotolalar orqali materiallarga elektr o‘tkazuvchanlik qobiliyatini berish mumkinligi ham qayd etilgan. Yana bir hol, agar nanotolalar bilan shishalar qoplansa, ular suvni siqib chiqarishi bois o‘zoq muddat o‘zining tozaligini saqlab qolishi mumkin. Nanotolalar asosida DNK ni boshqa molekulalar bilan ta’sirlashishini o‘rganish uchun platformalar yasash va DNK vositasida yangi nanostrukturalar tuzish mumkin. Shuningdek, nanotolalar yordamida mikrosuyuqlikli tizimlarda suv oqimini nazorat qilish bo‘yicha asosli natijalar olingan. Suvda qisman va to‘liq parchalanadigan polimer nanotalar oziq-ovqat sanoatida keng qo‘llanilmoqda. Bunday tolalar organizmni turli toksinlar va zararli moddalardan tozalashda samarali bo‘lib, modda almashishida yaxshilaydi. Polimer nanotolalar sun’iy muskul to‘qimalari asosi bo‘lishi mumkin. Amerikaning Rensseller politexnika instituti (Rensselaer Polytechnic Institute) olimlari uglerodli nanonaychalar asosida sun’iy polimerli to‘qimalarni qo‘llashni tavsiya etishgan. V. Pashpara rahbarligidagi tadqiqotchilar asosini to‘liqlichiga polimerli nanotolali sun’iy to‘qimalar tashkil etgan materiallarni mexanik xossalarini o‘rganib, ularni amaliy jihatdan qo‘llanishi isbotlab bergan. Tarkibida metal ionlari bo‘lgan polimerli nanostrukturali materiallar kimyoviy elektr toki manbai bo‘lishi mumkin. Rossiya Fanlar akademiyasi A.N. Frumkin nomidagi fizikaviy kimyo va elektrokimyo instituti nanostrukturali tok manbalari hosil qilish borasida tadqiqotlar olib borilib, tarkibida litiy ioni bo‘lgan polimer tizimlar asosida nanostrukturali material olingan va bu materialni kimyoviy elektr manbai sifatida qo‘llanishi mumkinligi ko‘rsatib berilgan. Nanoo‘tkazuvchan optik tola yaratishdek jiddiy fizik kashfiyot Garvard (AQSh), Zhijiang (Xitoy) va Tohoki (Yaponiya) universiteti olimlari tomonidan amalga oshirilgan. Ular diametri 50 nm bo‘lgan tolani diametri bir necha mm bo‘lgan kvars sterjendan issiqlik ostida cho‘zish orqali tayyorlashgan. Bunday tolani diametri yorug‘lik to‘lqin uzunligidan kichik bo‘lib, unga to‘lqin uzunligi 150-600 nm yorug‘lik nuri yuborilganda, yorug‘lik nanotolani ichidan emas, balki

atrofi bo‘ylab tarqalashi aniqlandi. Tarqalayotgan yorug‘lik, ya’ni elektromagnit to‘lqinning yo‘nalishini esa boshqa nanotolani tegizish orqali o‘zgartirilishi mumkin. Bunday xususiyat elektronika va optik texnika katta qiziqish o‘yg‘otadi. Eng yupqa nanotolani Gongkong universiteti olimlari yaratishga muvofiq bo‘lishdi. Tola diametri 1 nm bo‘lib, u ultrabinafsha sohada ishlaydigan diodlar hamda tranzistor va lazerlarda qo‘llanishi mumkin. 3. Nanotolali noto‘qima materiallarning olinishi va istiqbollari Polimer mahsulotlarga, ayniqsa, tolali materiallarga bo‘lgan ehtiyojning kun sayin ortib borishi paxta, ipak, jun, nitron kabi mahalliy xomashyolarni yanada katta miqdorlarda ishlab chiqarilishiga va ularni qayta ishlashning ilg‘or texnologiyalarini, jumladan, nanotexnologiyalarni jalb etishga asos bo‘lmoqda. Ma’lumki, tolalar mikroo‘lchamli (>5 mkm) bo‘lib, ular molekulyar tuzilishi nanoo‘lchamli (diametri 0,5-2,0 nm, uzunligi >100 nm) bo‘lgan polimer zanjirlarning orientatsion kristallanishi asosida shakllangan bo‘ladi. Mikroo‘lchamlilardan farqli maxsus fizik kimyoviy va ekspluatatsion xossalarga ega bo‘lgan biologik faol nanoo‘lchamli tolalarni shakllantirish yuqori texnologik yondashishlarni taqoza etadi va bu borada elektrospinning usuliga asoslangan nanotexnologiyalarni yaratish hozirda o‘ta dolzarb hisoblanadi. Elektrospinning nanotolalarni noto‘qima materiallar etib shakllantirishda o‘ta samarali bo‘lib, unda nanotolalarni solishtirma sirtini kattaligi va fizik kimyoviy faolligi, nanog‘ovaklar hosil qilishi bunday materiallarni amaliyotda tibbiy-biologik qoplamalar, nanozarrachali bioelementlarni va dorivor vositalarni tashuvchilar, havo, gazsimon va suyuq moddalarni tozalashda nanofiltrlar, nanosorbentlar sifatida qo‘llanishi uchun katta imkoniyatlar ochib beradi. Bu yo‘nalishda , h ozirda yuqori texnologik yondoshishga asoslangan elektrospinning uskunasini yig‘ilgan ( 3. 1,a-rasm). Elektrospinning jarayoni ekran (katod) dan 1 - 30 sm masofada shpritsga o‘rnatilgan fileraga ( Æ <0,5 mm), ya’ni anodga doimiy kuchlanish ( 1 - 30 kV ) berish orqali amalga oshiriladi (1, b - rasm).

Bunda filera diametrini ekran yuzasiga nisbatan 1000 marta katta bo‘lganligi, fileradan chiqayotgan eritma oqimini kuchli elektr maydoni keskin tarzda ikki fazaga ajralishiga, ya’ni erituvchini sochilishiga hamda polimer molekulalarini ekranga tortilishi tufayli orientatsion kristallanish natijasida nanoo‘lchamli tolalalarga aylanishi sabab bo‘ladi ( 3. 1,c,g-rasm). a b c g 3. 1-rasm. Elektrospinning uskunasi (a), prinsial chizmasi (b), nanotolalar shakllanish jarayoni (c), so-akrilonitril nanotolalari ASM tasviri (g) Uskuna yordamida bir qator mahalliy tabiiy va sintetik polimerlar asosida nanotolalar shakllantirish bo‘yicha olib borilgan qiyosiy tadqiqotlar kuchlanish hamda anod va katod o‘rtasidagi masofani boshqarish orqali qalinliklari 25 - 500 nm oralig‘ida bo‘lgan nanotolalar olish mumkinligi ko‘rsatdi . Tadqiqotlar ma’lum tavsifli nanotolalar olishga ta’sir etuvchi bir qator omillar mavjudligini, jumladan: - nanotolalar qalinligi va shakli berilayotgan kuchlanish va masofaga bog‘liqligi; eritmaning tola hosil qilish qobiliyati va nanotolalarning maxsus xossalari polimerning molekulyar tuzilishiga bog‘liqligi; nanotolalarning maxsus xossalari namoyon bo‘lishida eritma va aralashma tarkibini boshqarish muhim ahamiyat kasb etishini ko‘rsatdi. Masalan, biologik faol xitozan asosida nanotolalar

olingan nanotolalarni yorqin tarzda antibakterial xossalarni namoyon qilishi, xitozan va sellyuloza aralashmasidan olingan nanotolalar esa antibakterial xossalarga ega to‘qimachilik materiallari ishlab chiqarishda, shuningdek, kollagen va fibroin yoki kollagen va sellyuloza aralashmalari asosidagi nanotolali noto‘qima materiallar dorivor vositalar tashuvchilar sifatida tibbiy biologiya va farmatsevtika sohasida, polietilenoksid nanotolali materiallar esa ion tashuvchilar sifatida elektrotexnikada batareyalar ishlab chiqarishda qo‘llanishi mumkin. Gazsimon va suyuqlik moddalarni, havoni tozalash uchun nanofiltrlar yaratishda so-akrilonitril (so-AN) asosidagi nanotolali noto‘qima nanog‘ovakli materiallar samarali ekanligini isbotlangan. Nanofiltrlarni sinash bo‘yicha tadqiqotlar chizmasi 3.2-rasmda keltirilgan maxsus yig‘ilgan uskuna yordamida amalga oshirildi. Co-AN asosidagi nanofiltrni tamaki tutunini tutib qolish samaradorligini aniqlash bo‘yicha o‘tkazilgan sinovlar, ushbu filtrni o‘zining og‘irligidan 28 marta ko‘p miqdorda nikotin tutgan smolani tutib qolish qobiliyatiga ega ekanligini ko‘rsatdi. Bunda sigaretdagi tamaki massasining 3,7 % qismi smola ekanligi ham aniqlandi. UB-spektroskopik tadqiqotlar tamaki smolasini nanotolalar bilan o‘ziga xos molekulyar ta’sirlashish namoyon qilganligi, ya’ni tamaki tutunini filtrlashda nafaqat mexanik tarzda, balki molekulyararo ta’sirlashishlar hisobiga ham smola tutib qolinganligini ko‘rsatdi. 3.2-rasm. Nanofiltr uskunasi chizmasi (a), co-AN nanotolali (oq belgili) va

mikrotolali (qora belgili) filtrlarini ionlarni tutib qolishni qobiliyatini konsentratsiyaga bog‘liqligi qiyosiy tahlili (b) Nanotolalarning suyuqliklarni filtrlashdagi samaradorligini aniqlash uchun mikrotolalar bilan qiyosiy taqqoslash tajribalar o‘tkazilgan. Bunda turli konsentratsiyali tuz ionlari ushbu tolalar asosida olingan noto‘qima materiallar orqali filtrlashda tutib qolingan ionlar miqdori aniqlangan. Natijalar tuzlar konsentratsiyasi 0,1 % gacha oshib borguncha ionlarni tutib qolish jadal tarzda amalga oshishini, tuzlar konsentratsiyasi 0,1 % dan katta bo‘lgan sohada ionlarni tutib qolish biroz susayishini ko‘rsatgan. Bunda nanotolali material mikrotolali materialga nisbatan 1,5 martadan ko‘proq ionlarini tutib qolgan. SHunday qilib, elektrospinning yordamida nanotolali noto‘qima materiallarni shakllantirish yangi tipdagi maxsus xossali filtrlar ishlab chiqarish nanotexnologiyasini yaratishda asos bo‘lishi mumkin. Buning uchun mahalliy polimerlar asosida innovatsion hamkorliklar bo‘yicha ilmiy texnologik tadqiqotlarni olib maqsadga muvofiq bo‘lib, hozirda bunday materiallarga bo‘lgan ehtiyojlar mavjuddir.

Похожие

Polimer eritmalarini tayyorlash va tozalash

Polimer molekulasining qayishqoqligi

Polimer tuzilishi morfologiyasi va maxsus xossalari

Organik kimyo. Organik polimer materiallar

Polimer tarkibidagi funktsional gruppalarni aniqlash usuli bilan molekulyar massani topish