Moddaning agregat holatlari. Gazlar - Химия - Рефераты

Moddaning agregat holatlari. Gazlar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

121 KB

Moddaning agregat holatlari. Gazlar Reja 1. Fizikaviy ximiyaning vazifalari 2. Fizikaviy ximiyaning tekshirish metodlari 3. Moddaning agregat holatlari. Gazlar 4. Moddalarning gaz holati 5. Mendeleev — klapeyron tenglamasi

FIZIKAVIY XIMIYANING VAZIFALARI Fizikaviy ximiya moddalarning xossalarini, ularning tuzilishini va ximiyaviy reaktsiyalarning borishini fizika vositalari yordamida tekshiradigan fan bo’lib, natijalarni, ko’pincha, matematik usulda ifodalaydi. M. V. Lomonosov moddalarning saqlanish qonunini kashf etgandan keyin ximiya faniga tarozida tortish usuli kiritildi va ximiya bilan fizika o’rtasida mustahkam aloqa bog’landi. Lomonosov 1752—1753 o’kuv yilida Peterburg universitetida dunyoda birinchi bo’lib fizikaviy ximiya kursidan lektsiya o’qidi va laboratoriya tashkil qildi. U fizikaviy ximiyaning asosiy vazifalarini ko’rsatdi, gazlarning molekulyar-kinetik nazariyasi va eritmalar haqidagi ta‘limotga asos soldi. Lomonosov birinchi bo’lib fizikaviy ximiyadan asar yozdi va uni «chin fizikaviy ximiya kursi» deb atadi. Bu asarda fizikaviy ximiyaga quyidagicha ta‘rif'berdi: «Fizikaviy ximiya aralash (murakkab — avtor) jismlarda ximiya-viy operatsiyalar vaqtida bo’ladigan hodisalarni fizika qonun-qoidalari va tajribalari asosida izohlab beruvchi fandir». Lomonosovning fizikaviy ximiya sohasidagi ilmiy ishlari uning materialistik dunyoqarashidan kelib chiqadi; u Rossiyada ilmiy materializmga birinchi bo’lib asos soldi; u butun olam materiyadan iborat va materiya harakatsiz bo’lolmaydi, degan fikrni birinchi marta bayon etgan, fan bilan praktika va ishlab chiqarish o’rtasida uzviy bog’lanish borligini ta‘kidlagan edi. N. N. Beketov 1860 yildan boshlab Harkov universitetida «Fizikaviy va ximiyaviy hodisalar o’rtasidagi munosabat» degan kursdan, 1865 yilda esa «Fizikaviy ximiya» kursidan lektsiya o’qidi.Moddalarning ximiyaviy tuzilishi haqidagi ta‘limotni rivojlantirishda A. M. Butlerovning xizmati katta bo’ldi. U 1861 yilda organik moddalarning tuzilish nazariyasini yaratdi. Shu vaqtdan boshlab organyk ximiya muayyan nazariya asosida rivojlanib kelmokda. Fizikaviy ximiyani rivojlantirishda mashhur rus olimi D. I. Mendeleevning xizmati kattadir. U elementlarning davriy sistemasini tuzdi, eritmalar nazariyasini yaratdi, moddalar kritik temperaturaga ega ekanligini oldindan aytib berdi. Fizikaviy ximiya faqat XIX asr oxiridan boshlab mustaqil fan sifatida

rivojlandi, chunki ana shu davrga kelib fan bilan ishlab chiqarish o’rtasida mustahkam aloqa bog’landi. V.Gibbs, V. Nernst va G. L. Gelmgolts XIX asrning oxirida termodinamika printsiplarini ximiyaviy protsesslarga tatbik qil-dilar. 1885 yilda Vant-Goff eritmalarning osmotik nazariyasini, 1887 yilda Arrenius elektrolitik dissotsilanish nazariyasini kashf etdilar. Xuddi shu yili Ostvald bilan Vant-Goff nemis tilida «Fizikaviy ximiya» jurnalini chiqara boshladilar. Fizikaviy xtimiyani rivojlantirishga rus olimlaridan N. A. Menshutkin, V. F. Alekseev, V. F. Luginin, D. P. Konovalov, V. A. Qistyakovskiy, T. Ye. Lovits, G. I. Gess va boshqalar ham o’z hissalarini qo’shdilar. XX asrning boshlarida N. S. Kurnakov, I. A. Kablukov, V. A. Kistyakovskiy, N. A. Shilov va L. V. Pisarjevskiy asarlari fizikaviy ximiyaning ayrim sohalarini rivojlantirishda katta rol o’ynadi. Hozirgi zamon fizikaviy ximiyasini taraqkiy ettirishda Nobel mukofoti laureati akademik N. N. Semyonov, akademik A. H. Frumkin, akademik P. A. Rebinder, akad. V. A. Kargin kabi sovet olimlarining xizmatlari katta bo’ldi. Fizikaviy ximiya sohasida g’oyat katta yutuqlar qo’lga kiritildi. Talab qilingan xossalarga ega bo’lgan materiallar olishda, aralash moddalarni bir-biridan ajratishda, chala o’tkazgichlar sano-atining rivojlanishi bilan nihoyatda toza moddalar olishda, ishlab chiqarishni avtomatlashtirishda, qishloq xo’jaligini ximiyalashtirishda fizikaviy ximiya katta rol o’ynadi. Fizikaviy ximiya biologiyada ham katta axamiyatga ega, chunki biolog olimlar o’z ilmiy ishlarida fizikaviy ximiyaning eksperimental metodlaridan va nazariyalaridan keng foydalanadilar. Metallurgiya agregatlarida sodir bo’ladigan ximiyaviy protsesslar nazariyasini yaratishda va bu protsesslarning tezligini xisoblashda, ularning unumdorligini oshirishda fizikaviy ximiya katta rol o’ynaydi. Barcha fanlar kabi, fizikaviy ximiya ham dialektik materializmga tayanadi va kishilar ongida materialistik dunyoqarashni shakllantirish uchun zarur bo’lgan ilmiy materiallar beradi.

Fizikaviy ximiyaning quyidagi asosiy bo’limlari: 1) moddalarning tuzilishi hakidagi ta‘limot, 2) gaz, suyuqlik va qattiq jismlar haqidagi ta‘limot, 3) eritmalar haqidagi ta‘limot, 4) ximiyaviy reaktsiyalarning tezligi va kataliz, 5) elektroximiya, 6) termoximiya va termodinamika, ximiyaviy muvozanat, 7) fotoximiya, 8) adsorbtsiya hodisalari haqidagi ta‘limot bo’limlari bor. Fizikaviy ximiya bilan bir qatorda kolloid ximiya ham rivojlanib bordi. 2. FIZIKAVIY XIMIYANING TEKSHIRISH METODLARI. Fizikaviy ximiya moddalarni va ximiyaviy reaktsiyalarning borishini fizika vositalari yordamida tekshiradi va natijalarni matematik ifodalash yo’llarini izlaydi. Fizikaviy ximiya quyidagi uchta metodga asoslanadi: a) termodinamika metodida moddalarning holati holat parametrlari yordamida tasvirlanadi; bu parametrlar orasidagi bog’lanish holat tenglamalari orqali ifodalanadi. Termodinamika miqdoriy o’lchash mumkin bo’lgan kattaliklardan yoki ana shunday kattaliklarga bog’liq miqdorlardan foydalanadi. Termodinamika aniq ifoda va tushunchalarga olib keladi, lekin masalaning kelib chiqishi to’g’risida hech kanday ma‘lumot bera olmaydi. Bu iboralarni aytar ekanmiz, albatta, klassik termodinamika nazarda tutiladi, chunki klassik termodinamika yaratilgan zamonlarda molekulyar-kinetik nazariya hali yetarli darajada sinalib bo’lgan faraziya hisoblanar edi. Endilikda esa ahvol tubdan o’zgarib ketdi: atom-molekulyar nazariyaning asosiy xulosalari amalda tasdiqlandi; ularga ham, xuddi termodinamika qonunlari kabi, hakiqatga muvofiq keladigan qonuniyatlar deb qaraladigan bo’ldi. Hozirgi zamonda juda ko’p zarrachalardan iborat sistemaning termodinamik xossalari bilan uni tashkil qiluvchi zarrachalarning xossalari orasida o’zaro bog’lanish borligini asoslaydigan statistik termodinamika rivojlanmoqda. b) kinetik nazariya metodida tekshirilayotgan modda yoki hodisa haqida avval biror gipoteza aytiladi, so’ngra bu gipoteza asosida xulosa chiqarilib, u tajriba natijalari bilan solishtiriladi. Bu metod aniqlik jihatidan termodinamik metoddan ustun emas, lekin masalaning mohiyati xaqida tasavvur bera oladi.

v) kvantlar mexanikasi metodi asosida fizik-ximiyaviy protsesslar haqida aniq tasavvur olinadi. Bu metodda kuchli matematik vositalardan foydalanib anik formulalar chiqariladi. Kvantlar mexanikasi metodi atom energiyani ayrim-ayrim kvantlar holida yutadi va kvantlar ho'lida chiqaradi degan tushunchaga asoslanadi.

3. MODDANING AGREGAT HOLATLARI. GAZLAR Moddalar uch agregat holatda: gaz, suyuq va qattiq holatda bo’ladi. Moddalarning bu uch holati agregat holat deyiladi. Ko’pchilik moddalar, sharoitga qarab, gaz, suyuq va qattiq holatda bo’lishi mumkin. Masalan, suv 0° dan past temperaturada muz holatida (qattiq holatda), 0° bilan 100° orasida suyuq holatda, 100° dan yuqorida bug’ holatida (gaz holatida) bo’ladi. Demak, temperatura o’zgarishi bilan suvning agregat holati ham o’zgarar ekan.Moddalarning agre-gat holatiga bosim ham katta ta‘sir etadi. Masalan, suv bug’i kuchli bosim bilan siqilsa, u suyuq holatga o’tadi. Ko’pchilik moddalar ma‘lum bosimda va ma‘lum temperaturada bir vaqtning o’zida uchala holatda ham bo’lishi mumkin. Masalan, 4,579 mm simob ustuni bosimida va 0,0075° temperaturada suv gaz (bug’) holatida ham, suyuqlik (suv) holatida ham, qattiq (muz) holatda ham bo’ladi. Lekin ba‘zi moddalar sharoit har qanday o’zgartirilganda ham uch agregat holatning biridagina bo’ladi. Masalan, kaltsiy kar-bonat faqat qattiq holatda bo’ladi. Agar u qizdirilsa, hatto ancha'' yuqori temperaturada ham, suyuq va gaz holatiga o’tmaydi, agar ancha yuqori temperaturagacha qizdirilsa, parchalanib, kaltsiy oksid (SaO) va karbonat angidrid (SO2) hosil qiladi. Moddalarning qattiq holatdan suyuq holatga o’tishi suyuqlanish, suyuq holatdan gaz holatiga o’tishi bug’lanish deb ataladi. Ko’p modtsalar avval qattiq holatdan suyuq holatga, so’ngra suyuq holatdan gaz holatiga o’tadi. Lekin ba‘zi moddalar (masalan, yod) suyuq holatga o’tmay turib, qattiq holatdan to’g’ridan- to’g’ri gaz holatiga o’tadi. Bu hodisa sublimatsiya deyiladi. Moddalarning gaz holatidan suyuq va qattiq holatga o’tishi «shdenshtsmyadeyiladi. Shuning uchun moddaning suyuq va qattiq holati uning kondensatlangan holatlari deb ataladi. Moddalar bir agregat holatdan ikkinchi agregat holatga o’tishi protsessida issiqlik yutiladi yoki chiqariladi. Masalan, 1 g muzni 0° da 1 g suvga aylantirish uchun 80kshissiqlik kerak bo’ladi. Ak-sincha, 1 g suv 0° da muzga aylanganda 80 kal issiqlik chiqadi. Mod-dalar suyuq holatdan gaz holatiga o’tganda issiqlik yutiladi, gaz holatidan suyuq holatga o’tganda issiqlik chiqariladi. Moddalarning har qaysi holati o’z zarrachalarining bir-biriga nisbatan harakati va o’zaro ta‘sir

ztish shakli bilan bir-biridan farq qiladi. Quyida moddalarning agregat holatlari bilan batafsil tanishamiz. 4. MODDALARNING GAZ HOLATI Gaz holatidagi har qanday moddaning zarrachalari bir-biri bilan bo’sh bog’langan bo’lib, gaz solingan idish ichida erkin harakat qiladi; gaz idish devorlariga bosim ko’rsatadi. Har qanday gazning bosimi, hajmi va temperaturasi bo’ladi. Gazning holatini ifodalovchi bu uch kattalik o’rtasidagi munosabatlar birin-ketin XVII, XVIII va XIX asrlarda aniqlangan. Boyl—Mariott qonuniga muvofiq, o’zgarmas temperaturada ma‘lum gaz massasining xajmi uning bosimiga teskari propor-tsional bo’ladi. Masalan, gazning dastlvbki hajmi V0, dastlabki bosimi R0 va keyingi hajmi U1( keyingi bosimi pj bo’lsin. U vaqtda, Boyl—Mariott qonuni tubandagi formula bilan ifodalanadi:1 0 0 1 P P V V  P 0 V 0 = P 1 V 1 yoki PV = const. O’zgarmas miqdorlarda olingan hamma gazlar uchun PV qiymat o’zgarmas ekanligi Boyl—Mariott qonunidan ko’rinib turibdi. Boyl va Mariott bu qonunni o’z tajribalari asosida kashf qilgan edilar.M. V. Lomonosov 1745 yilda Boyl—Mariott qonu-nining kelib chiqishini izohlab berdi. Real gazlar bu qonunga faqat ma‘lum sharoitda bo’ysunadi. Lekin bosim juda ortib ketgan-da va ayniqsa past temperaturada gazlar Boyl—Mariott qonuniga bo’ysunmaydi. Gazlarning bu qonundan chetga chiqishini dastlab M. V. Lomonosov o’zining havoni siqysh tajribalarida kuzatdi. Keyinroq, mukammal tekshirishlar natijasida, ko’p gazlar uchun Boyl— Mariott qonunidagi PV qiymatning o’zgarishi sezildi. Har qanday bosim va har qanday temperaturada Boyl—Mariott qonuniga bo’ysunadigan zaz ideal gaz deyiladi. Demak, ideal gaz uchun bosim o’zgarishiga qaramay, PV qiymat o’zgarmay qoladi, ammo bar-cha real gazlar uchun esa bosi m o’zgarishi bilan RV qiymat ham o’z-garadi. 2. Sharl—Gey-Lyussak qonuniga muvofiq, o’zgarmas bosimda olingan

ma‘lum miqdordagi gaz 1° qizdirilsa, uning hajmi 0° dagi hajmning 2, 273 1 qismiga qadar ortadi. Agar gazning 0° dagi hajmini V 0 va t° dagi hajmini V- bilan ko’rsatsak, Gey-Lyussak qonuni tubandagicha yoziladi: ) ( 2, 273 1 1 0 const P V V        O’zgarmas hajmda taz qizdirilsa, uning bosimi ortadi: ) ( 2, 273 1 1 0 const V P P        Real gazlar Gey-Lyussak qonuniga ham to’la bo’ysunmaydi. Gey-Lyussak qonunini grafik usulda ko’rsatish kerak bo’lsa, odatda, abstsissalar o’qiga temperatura, ordinatalar o’qiga esa hajm qo’yiladi. Shunga binoan, — 273,2° da gazning hajmi nolga teng bo’lishi kerak. Bu temperatura absolyut nol deyiladi. Absolyut noldan boshlab hisoblangan temperatura absolyut temperatura deb ataladi va u tubandagicha yoziladi: T =273,2+ t Real gazlar sovitilganda, ko’pincha suyuqlikka aylanadi. 5. MENDELEEV — KLAPEYRON TENGLAMASI Masalan, 0° da gazning bosimi Р 0 va hajmi К 0 bo’lsin. Bosimni o’zgartirmay, temperaturani f gacha oshirsak, gazning hajmi Sharl—Gey-Lyussak qonuniga binoan:      t V 2, 273 1 1 0 ga teng bo’ladi. Endi, gazning temperaturasini o’zgartirmay, bosimini Р 0 dan Р ga o’zgartiramiz; bu vaqtda gazning hajmi o’zgarib, V bo’lib qoldi deylik. Demak, o’zgarmas temperaturada gazning bosimi birinchi holda Р 0 , hajmi

     2, 273 1 1 0V, ikkinchi holda bosimi P va hajmi V bo’ldi; Boyl—Mariott qonuniga binoan:       t VP PV 2, 273 1 1 0 0 yoki  t VP PV   2, 273 2, 273 0 0 yoxud 2, 273 0 0V P T PV  bo’ladi; bu tenglama Klapeyron tenglamasi deb ataladi. Bu formuladan gazning hajmini normal sharoitga keltirish uchun foydalaniladi (normal sharoitda bosim 760 mm, temperatura 0° bo’ladi). . T V P PV   2, 273 0 0 tenglamada 2, 273 0 0V P ifodaning qiymati ma‘lum miqdordagi gaz uchun o’zgarmas bo’ladi. Lekin bu qiymat bir xil miqdordagi (masalan, 1 g) turli gazlar uchun turlichadir. D. I. Mendeleev turli gazlar-ning 1 gramm-molekulasi (ya‘ni molekulyar og’irligiga son jihatidan baravar bo’lgan va gramm hisobida olingan miqdori) uchun 2, 273 0 0V P ni hisobladi. Bunda hamma gazlar uchun bir xyl qiymat kelib chiqdi, chunki har qaysi gazning gramm-molekulasi, Avogadro qonuniga binoan, bir xil bosim va bir xyugtemperaturada birxil hajmni egallaydi. Odatda, 1 gramm-molekula gaz uchun yozilgan 2, 273 0 0V P qiymat R harfi bilan ifodalanadi. Bu holda yuqoridagi tenglama PV = RT shaklda yoziladi. Bu tenglama Mendeleev-K.la-peyron tenglamasi yoki ideal gazning holat tenglamasi deb ata- ladi. D. I. Mendeleev PV = RT tenglamani chiqarish uchun gazlar haqidagi uchta qonundan (Boyl—Mariott, Gey-Lyussak va Avogadro qonunlaridan) foydalandi.

Bu tenglamadagi R gazlarning uni-versal konstantasi nomi bilan yuritiladi.Uning fizikaviy ma‘nosi: 1 gramm-molekula gaz G qizdirilganda kengayib, bajargan ishidir. Shuning uchun R turli energiya o’lchov birliklarida turlicha qiy-matga ega bo’ladi. Agar hajm litr bilan, bosim atmosfera bilan ifodalansa:mol grad atl V P R . . 08205,0 2, 273 414, 22 1 2, 273 0 0     bo’ladi. 2. Agar hajm ml bilan, bosim mm simob ustuni bilan ifoda- lansa: mol grad ml mm V P R . . 62360 2, 273 760414 22414 2, 273 0 0     bo’ladi. 3. R ni joul bilan ham hisoblash mumkin. 1 am = 1013250 dn/sm 2 ; ) 10 ( . 10 31,8 . 313,8 2, 273 414 22 250 0131 2, 273 7 7 0 0 erg joul mol grad erg mol grad joul V P R        4.1 kichik kaloriya 4,184 joulga teng bo’lgani uchun mol grad kal R . 987,1 184,4 313,8   bo’ladi. Ideal gaz tenglamasi yordami bilan faqat gaznint bosimi, tem-peraturasi va hajmini emas, balki molekulyar massasini ham to pish mumkin. Hakiqatan ham, n mol gaz uchun Mendeleev — Klapey-ron tenglamasi PV = nRT shaklni oladi; bu yerda n — gazning gramm-molekulalari soni. Bu sonni topish uchun gazning og’irligi (g) ni molekulyar massasi (M) ga bo’lish kerak. Bunda: M g n bo’ladi. U vaqtda, Mendeleev—Klapeyron tenglamasi quyidagicha yoziladi: RT M g PV  Bundan molekulyar massani topish mumkin: PV gRT M  Agar tajribadan g, T, R, V lar ma‘lum bo’lsa, yuqoridagi teng-lamadan

foydalanib, molekulyar massani hisoblay olamiz. Biror temperaturada bosimi va hajmi ma‘lum bo’lgan gazning (yoki bug’ning) og’irligi (g) Dyuma usuli bilan aniqlanadi. Ma‘lum og’ir-likdagi suyuqlikning bug’lanishi natijasida haydab chiqarilgan havoning hajmi (V) Viktor. Mayer usulida topiladi. Haydab chiqarilgan havo o’lchov tsilindridagi suv ustiga yig’ilib, uning hajmi o’lchanadi. Gaz bosimini topish uchun atmosfera bosimidan suv bug’i bosi-mini (tsilindrga solingan suvning temperaturasidagi suv bug’i bosimini) ayirib tashlash kerak, ya‘ni:Vh B gRT M ) (   bu yerda: V — atmosfera bosimi, h — suv bug’ining bosimi. D. I. Mendeleev-Klapeyron tenglamasi gazlarning hajmi, bosimi, og’irligi va molekulyar massasini hisoblashda keng qo’llaniladi. Foydalanilgan adabiyotlar Ктрелев В.А. Краткий курс физической химии. М. 1989 Г.

2. Стромберг А.Г. Семченко Д.П. Физическая химии. М. 1973 Г. 3. Воюцкий С.Е. Курс коллоидной химии. М. 1973 Г. 3. Усмонов Х.У. Рустамов Х.Р. Рахимов Х.Р. «Физик кимё» Тошкент O’qитувчи. 1963-1975 йил. 4. Рахимов Х.Р. «Физик ва коллоид химия» Тошкент. O’qитувчи 1978 йил. 5. Герасимов Я.И. «Курс физической химии» Москва 1970 Г. 6. Эмануэл Н.М. «Кнорре» Курс химической кинетики. Москва 1974 Г . 7. Физическая химия. Под. П.В.никольского М.: Химия. 1988 школа, 1984. 8. Эммануэль Н.М., Д.Г. Курс химической кинетики. М.: Высщая школа, 1984. 9. Статистик термодинамика: Ўқув қўлланма. Тузувчи Б.У.Сагдуллаев, Тошкент, 1990. 10. Дамаскин Б.Б., петрий О.А. Электрохимия: Учеб. Пособие М: Высшая школа, 1978.296 с. 11. Смирнова Е.А. Курс статистической термодинамики и физической химии: Учеб. Пособие 2-е изд. М: Высшая школа, 1982. 456 с. 12. Еримин Е.Н. Основы химической термодинамик: Учеб.пособие М: Высшая школа, 1978. 383 с. 13. www.ziyonet.uz

Похожие

Moddaning agregat holati

Moddalarning agregat va fazoviy holatlari

Kimyoviy moddalarning holatlari

Agregat holatlar haqida molekulyar-kinetik nazariya

Modda agregat holatlarining molekulyar kinetik nazariyasi