Kolloid sistemalarni olinishi va tozalash usullari - Химия - Рефераты

Kolloid sistemalarni olinishi va tozalash usullari

Загружено в:

26.12.2023

Скачано:

0

Размер:

1241.76953125 KB

Kolloid sistemalarni olinishi va tozalash usullari Reja: 1. Kolloid sistemalarni olinishi 2. Kolloid eritmalarni tozalash

Kolloid sistemalarni olinishi Dispers sistemalarni zarrachalarining о ’lchamiga qarab sinflarga ajratilganda ma’lum b о ’ldiki, kolloid sistemalar dag’al dispers sistemalar bilan chin eritmalar orasidagi oraliq holatni egallaydi. Ularda eng yuqori disperslanish darajasiga erishiladi. Bu sistemalarda “faza”, “geterogenlik” terminlari saqlanadi. Kolloid sistemalarni ( eritmalarni ) olish bir-biriga qarama-qarshi ikkita usulga asoslangan. Birinchi usul dispergatsiya , ikkinchisi esa kondensatsiya usullari deb nomlanadi. 4.1-rasm . Dispers sistemalarni olinish sxemasi: a-kondensatsiya (kichik zarrachalarni yiriklashishi); b-disperslash; (yirik zarrachalarni maydalash). Dispergatsiya usulida kolloid sistema olish uchun qattiq jism stabilizator ishtirokida kukun qilib maydalanadi, hosil qilingan kolloid o’lchamidagi dispers faza dispersion muhitda bir tekis tarqalishi natijasida kolloid sistemalar olinadi. Dispergatsiya usulida kolloid eritma olishning bir necha usullari mavjud: 1. Kolloid tegirmonlar yoki vibro-tegirmonlar yordamida maydalash; 2. Metallarni elektr toki yordamida changlatish; 3. Ultratovush yordamida maydalash; 4. Peptizatsiya. Ma’lumki, qattiq jism yoki suyuqlikni kolloid o’lchamigacha (1-100 nm) maydalash jarayoni ish yoki energiya sarflashni talab etadi. Bu ish A = K ⋅ S formula bilan ifodalanadi. Formulada K – dispergatsiya usuliga va maydalanayotgan modda tabiatiga bog’liq bo’lgan kattalik, S – yangi hosil bo’layotgan yuza.

Odatda moddalar yuqori disperslik darajasigacha maydalanganda ko’p g’aroyib xossalarga ega bo’lib qoladi. Masalan, bo’yoqlar chiroyli jilvaga, yarqiroqlik, barqarorlik, yengil qoplanuvchanlik xossalariga erishadi. Katalizatorlar kimyoviy reaksiyalarda yuqori faollikka erishadi, oziq-ovqat mahsulotlarini ta’m-mazasi yaxshilanadi, kraxmal va oqsil moddalarning suvda eruvchanligi ortadi va h.k. Aytib o’tganimizdek, kolloid sistemalarda zarrachalar o’lchami 1nm dan 100nm gacha bo’lishi kerak edi. Bunday o’lchamli zarrachalarni olish uchun katta o’lchamli zarrachalarni maxsus tegirmonda yoki vibrotegirmonlarda maydalanadi. Kolloid tegirmon yordamida bo’yoq, oltingugurt, grafit, kvars va boshqa moddalarning kolloid eritmalari tayyorlanadi. Kolloid tegirmonning ishlashi quyidagi ikki prinsipga asoslangan: 1) Moddani juda ham maydalash uchun tez-tez beriladigan yengil zarblar yaxshi ta’sir etadi; 2) kolloid tegirmonda beriladigan zarba maydalanadigan moddaning bevosita о ’ziga emas, balki suyuqlik orqali beriladi. Kolloid eritmasi tayyorlanadigan modda avval maydalanadi, suyuqlik ( dispersion muhit ) va stabilizator bilan aralashtiriladi, s о ’ngra u teshik (1) orqali tegirmonga solinadi (4.2 - rasm). Suyuqlik va uning ichidagi qattiq jism о ’qqa о ’rnatilgan kurakcha (2) yordami bilan tez qorishtiriladi ( kurakcha minutiga 10000-15000 marta aylanadi ). Natijada suyuqlik va qattiq modda zarrachalari juda tez harakatlanadi va harakatsiz tishlar (3) ga kelib urilib, maydalanadi. Tayyor maydalangan mahsulot tegirmonning pastki qismidagi teshik (4) orqali chiqarib olinadi. 4.2-rasm. Kolloid tegirmon Dispergatsiya jarayonnini osonlashtirish uchun jism ho’llanib qo’shimcha moddalar ishtirokida kukun qilib maydalanadi. Qo’shimcha modda sifatida ishlatiladigan har

xil tuzlar (NaCl, CaCl 2 , MgCl 2 , AICl 3 , Na 2 CO 3 , Na 2 SiO 3 ) ishqorlar -NaOH, Ca(OH) 2 , sovun va ba’zi sirt-faol moddalar dispergatsiya jarayonini osonlashtirish bilan birga, olinayotgan kolloid sistemaning barqarorligini ta’minlashda stablizator vazifasini o’taydi. Akademik P.A. Rebinder ta’limotiga ko’ra qattiq jismning kristallik panjarasida defektlar ( zaif va darz ketgan joylar ) mavjud bo’lib, mexanik kuch ta’sirida mikrotirqishlar hosil qiladi. Qo’shimcha moddalar esa dastlab jism yuzasida yutilib, so’ngra uning mikrotirqishlariga kiradi. Natijada, qarama-qarshi turgan adsorbsion qatlamlar orasida elektrostatik itarilish kuchi ta’sirida yoruvchi effekt hosil bo’lib, ular sirt energiyasni kamaytirib, qattiq jismning yemirilishini osonlashtiradi, bu yerda: F - sirtning erkin energiyasi, σ - sirt taranglik koeffitsiyenti, ∆ S - fazalararo sirt kattaligining o’zgarishi. 4.3-rasm . Jism mustahkamligining adsorbsion ravishda kamayishi (Rebinder effekti). Mexanik dispergatsiya jarayonida qattiq jism mustahkamligini qo’shimcha moddalar yordamida kamayishi “ Rebinder effekti” , yoki mustahkamlikning adsorbsion kamayishi deyiladi. Disperg а tsiya j а r а yonini tezl а tish v а dispers sistem а l а rni b а rq а rorligini yan а d а oshirish uchun SFM v а elektrolitl а r q о ’shil а di. А dsorbsiya h а r а k а tl а nish mex а nizmid а z а rr а ch а l а r or а sid а bor а di.

Dispers sistemalarni olishning elektrik usulini 1898 yilda Georg Bredig taklif etgan. Kolloid eritmasi olinishi kerak bo’lgan metalldan yasalgan sim dispersion muhitga tushirilib, ularning biri elektr manbaining musbat qutbiga, ikkinchisi esa manfiy qutbiga ulanadi; simlar bir-biriga tegizib elektr yoyi hosil qilinadi, sungra ular bir-biridan biroz uzoqlashtiriladi. Shu vaqtda metall erituvchi ichida changlana boshlaydi, Barqaror zol hosil bo’lish uchun ozgina ishqor qo’shiladi. Bu usulda asosan asl metallarning zollari olinadi. 4.4-rasm. Metallarning elektr yordami bilan changlatib, kolloid eritma xosil qilish sxemasi Ultratovush yordamida changlatish Kolloid eritma olish uchun ultratovush t о ’lqini maydoniga bir-biri bilan aralashmaydigan ikkita suyuqlik solingan idish q о ’yiladi. Emulsiyalar shu usulda olinadi. Ushbu usul bilan ko’pgina moddalarning kolloid eritmalarini hosil qilish mumkin. Bu usul yordamida S.N. Rjevkin hamda V.Ostrovskiylar Ag, Pd, Sn, Bi metallarining kolloid eritmalarini hosil qildilar. Kolloid eritmalarni peptizatsiya usulida olish Peptizatsiya koagulyatsiyaga teskari jarayondir. Unda ch о ’kmaga tushgan zarrachalar dezagregatsiyaga uchrab, qaytadan alohida kolloid zarrachalarga о ’tishi ro’y beradi.

Zolning koagulyatsiya mahsulotini qaytadan kolloid eritma holatiga o’tkazish peptizatsiya deb ataladi. Buni amalga oshirish uchun xosil bo’lgan cho’kmaga (koagulyantga) birorta elektrolit qo’shib, erituvchi bilan aralashtiriladi. Shunda qaytadan zol hosil bo’ladi. Kolloid eritma olishda ishlatiladigan elektrolit peptizator deyladi. Elektrolitlardan tashqari peptizator sifatida ba’zi sirt-faol moddalar ishlatiladi. Peptizatsiya tezligiga – elektrolit konsentratsiyasi, cho’kma holati va miqdori, harorat, aralashtirish tezligi, pH, ultratovush, radioaktiv nurlar va x.k. ta’sir etadi. Agarzarracha sirtiga peptizatorning o’zi yutilib, kolloid eritma hosil bo’lsa – bevosita peptizatsiya deyiladi. FeCl 1 + 3 NH 4 OH = Fe ( OH ) 3 + 3 NH 4 Cl FeCl 3 - peptizator Agar zarracha sirtiga peptizatorning o’zi emas, uning cho’kma bilan hosil qilgan oraliq mahsuloti shimilsa – bilvosita peptizatsiya deyiladi. FeOCl - peptizator Fe OH ( ) 3 + HCl = FeOCl + 2 H O 2 а morf cko kma ' + − x + {[ m Fe ( OH ) 3 ] nFeO ( n − x ) Cl } xCl − Kondensatsiya usullari. Molekulyar yoki ion o’lchamidagi zarrachalarni Van-der-Vaals tortilish kuchi hisobiga kolloid zarracha o’lchamigacha yiriklashtirish usuli kondensatsion usul deyiladi. 1 3 + 3( n − x ) Cl − } 3 x + 3 xCl − { [ m Fe ( OH ) 3 ] nFe

Ushbu usulga muvofiq kolloid sistema olishning asosiy sharti, eritma o’ta to’yingan bo’lib, yangidan hosil bo’layotgan dispers faza zarrachalari ayni dispersion muhitda erimasligi lozim . O’ta to’yingan eritmada dastlab dispers fazaning mikrokristallari ( zarodishlari) vujudga keladi. Ularning o’sishi davomida zarrachalar kolloid o’lchamligigacha yiriklashadi, shu mexanizm bo’yicha kolloid sistemalarni 2 xil yo’l bilan olish mumkin: Fizikaviy kondensatsiya usuli bilan dispersion muhitga qattiq jism bug’ini yuborib, uni suyuq havoda sovutish bilan kondensatsiyalab kolloid sistema hosil qilinadi. Bu usulni rus olimlari A.I. Shalnikov va S.Z. Roginskiylar ishlab chiqishgan. Bu usulda juda ko’p metall (Hg, Cd,K, Pb, Cs, Na) va metalloidlar (Se, S, P) ning gidrozollari va organozollari olinadi. Asbobning “ a ” qismiga bug’lanuvchi qattiq modda ( masalan, natriy ), “b” qismiga dispersion muhit ( masalan , benzol), “V” qismiga suyuq havo solinadi. Asbobning a va b qismlari qizdirilganda Na va benzol bug’lanib, suyuqhavo solingan V idish sirtida kondensatlanadi. Suyuq havo olib qo’yilgach, kondensatlanish natijasida hosil bo’lgan kolloid eritma asbobning g qismiga yig’iladi.

4.5-rasm . Shalnikov va Roginskiy usulida kolloid eritma tayyorlanadigan asbobning tuzilishi Erituvchini almashtirish usulida ko’p miqdordagi erituvchiga unda qiyin eriydigan moddaning molekulyar eritmasidan oz miqdorda qo’shilsa, erigan moddaning molekulalari kondensatlanib, kolloid zarracha o’lchamligigacha yiriklashadi va ayni dispersion muhitda kolloid sistema hosil qiladi. Shu usulda selen, fosfor, palmetin kislotasi, gummigut, mastikalarning barqaror zollarini tayyorlash mumkin. Masalan : osh tuzining spirtdagi eritmasidan efirga tomchilatib qo’yilsa, osh tuzining eterozoli hosil bo’ladi. Agar suvga kanifol yoki oltingugurtning spirtdagi eritmasidan juda oz miqdorda quyilsa, oltingugurt yoki kanifolning gidrozoli hosil bo’ladi. Kimyoviy kondensatsiya usulida kolloid sistema olinishi kimyoviy reaksiyalar yordamida qiyin eruvchan modda xosil bo’lishiga asoslangandir. Kimyoviy kondensatsiya usulida kolloid sistemalar olishda qo’yidagi ikki shart bajarilishi lozim:

1. Reaksiya uchun olingan chin eritmaning konsentratsiyasi juda kichik bo’lishi kerak; 2. Reaksiyaga kirishayotgan elektrolitlarning birortasi ortiqcha miqdorda bo’lishi lozim. Shu ortiqcha miqdorda olingan elektrolit stabilizator vazifasini bajaradi. Ayrim reaksiyalarda stabilizator reaksiya davomida ( oraliq mahsulot ) xosil bo’lishi mumkin. Kolloid sistemalar ushbu usulga ko’ra oksidlanish, qaytarilish, gidroliz, almashinish reaksiyalari asosida olinishi mumkin: 1. Oksidlanish reaksiyasi asosida sulfid kislotasi ( vodorod sulfidning eritmasi ) xavodagi kislorod bilan oksidlanib oltingugurt gidrozolini hosil qiladi: H 2 S + 1 / 2O 2 = [S] + H 2 O Oltingugurt gidrozoli shuningdek metallar sulfidlaridan yoki giposulfitdan eritmada oksidlanish reaksiyasi asosida olinishi mumkin: 3Na 2 S 2 O 3 + H 2 SO 4 = [S] + 3Na 2 SO 4 + H 2 O 2. Qaytarilish reaksiyasi asosida ko’pchilik metallar Au, Ag, Pt , Pd, Os, Hg, Vi, Cu va ba’zi bir metalloidlar - P, Te, Se ning zollari olinishi mumkin: 2HAuCl 4 + 3H 2 O 2 = 2[Au] + 8HCl + H 2 O Qaytaruvchi sifatida formalin, gidrazin, tannin, fenilgidrazin, alkaloidlar qo’llanilishi mumkin. 3. Gidroliz reaksiyasi asosida zolni Krekke va Grem usullari yordami bilan olinadi. Krekke usuli: qaynoq suvga oz miqdorda FeC1 3 ning suyultirilgan eritmasidan qo’shilsa qo’ng’ir tusli temir III gidroksidi zoli hosil bo’ladi: FeCl 3 + 3H 2 O ⇔ [Fe(OH) 3 ] + 3HCl Reaksiya oxiriga borishi uchun reaksion aralashmadan xlorid kislotani dializ yo’li bilan chiqarib turish lozim.

Grem usuli: temir xlorid tuzining konsentrlangan eritmasiga ammoniy karbonat tuzining to’yingan eritmasidan tomchilatib qo’yilsa, to’q qo’ng’ir tusli barqaror zol hosil bo’ladi: Fe 2 (SO 4 ) 3 + 6NaOH = 2[Fe(OH) 3 ] + 3Na 2 CO 3 4. Almashinish reaksiyasi kolloid sistema olishda kimyoviy kondensatsiyaning keng tarqalgan usulidir: AgNO 3 + KJ = [AgJ] + KNO 3 kumush yodid zoli 2H 3 AsO 3 + 3H 2 S = [As 2 S 3 ] + H 2 O mishyakIII-sulfid gidrozoli Na 2 SiO 3 + H 2 SO 4 = [H 2 SiO 3 ] + Na 2 SO 4 kremniy kislotasining gidrozoli 4FeCl 3 + K 4 [Fe(CN) 6 ] = Fe 4 [Fe(CN) 6 ] 3 + 12KCl berlin lazuri zoli. Kolloid eritmalarni tozalash Kolloid eritmalar hosil bo’lganida, ular tarkibida dispers faza va dispersion muhitdan tashqari har xil aralashmalar – kislota, asos, tuzlar hamda kolloid eritmalarni barqaror bo’lishi uchun qo’shilgan elektrolitlarning ortiqcha miqdori ham bo’ladi. Shu aralashmalardan kollod eritmalarni tozalashda qo’yidagi usullardan foydalaniladi: Dializ. Past tomonida yarim o’tkazgich membrana – ( kollodiy yoki mol pufagidan iborat parda) bo’lgan idishga kolloid eritma solinadi. Shu eritmali idish distillangan suvli boshqa idishga tushirilib maxkamlab qo’yiladi (4.6- rasm). 4. 6-rasm . Oddiy dializator Idishdagi suv tez-tez almashtirilib turiladi, Yarim o’tkazgich membrana teshiklarining diametri 20-30nm atrofida bo’ladi. Bu teshiklardan molekula va ionlar yuvilib o’tadi, dispers faza zarrachalari o’ta olmaydi, yani, kolloid eritmadagi elektrolitlar diffuziyalanib chiqib ketadi va kolloid eritma tozalanadi.

4.7-rаsm. а) Diаlizdаn аvvаlgi holаt b) Diаlizdаn keyingi holаt Dispers sistemаlаrni mаxsus yarimо’tkаzgich xossаgа egа bо’lgаn mаteriаldаn tаyyorlаngаn idishlаrdаn foydаlаnib tozаlаsh mumkin. Bundа dispers sistemlаrni chin eritmаlаrdаn tо’liq tozаlаshgа erishish mumkin. Elektrodializ. Kolloid eritmalarni tozalashda elektrodializdan ham keng foydalaniladi, chunki bu usul juda kam vaqt talab qiladi. Elektrodializ usuli elektr maydonida olib boriladi: 4.8 -rasm . Elektrodializ sxemasi Ikki membrana oralig’iga elektrolitlardan tozalanishi kerak bo’lgan kolloid eritma solinadi. Membranalar tushirilgan idishning bir chekkasiga anod, ikkinchi chekkasiga katod o’rnatiladi. Idish orqali elektr toki ulanganida musbat ionlar katodga, manfiy ionlar esa anodga tomon harakat qiladi. Ular membranadan o’tib, idishning elektrodlar tushirilgan qismlari atrofiga yig’ila boshlaydi. Tozalangan zol esa idishning o’rtasidagi qismida qoladi.

Ultrafiltratsiya - kolloid eritmani teshiklarining o’lchami kolloid zarracha o’lchamlaridan kichik bo’lgan filtrlardan foydalanib elektrolitlardan tozalashdir. Ultrafiltrlar sifatida sellyuloza efirlari, oksillar, kollodiy, polistirol kabilar ishlatiladi. Ultrafiltrat teshiklari membrananing suv kirituvchanligi bilan aniqlanadi: bu erda D -suv kirituvchanlik yoki 1 dina / sm 2 kuch ta’sirida 1 sekundda 1 sm 2 membrana orqali o’tgan suv miqdori; F – ultrafiltr maydoni; ∆ P – tezlashtiruvchi bosimning o’zgarishi (1 din / sm 2 = 0,00075 mm.sim.ust.); t – filtratsiya vaqti; r – membrana teshiklari radiusi: (4.3) bu yerda ρ – membrana qalinligi (mikrometrlarda o’lchanadi); η – suv qovushqoqligi; ϖ – 1 sm 2 yuzada suv bilan to’lgan g’ovaklar hajmi. 4.9 – rasm. Ultrafiltrlash Teshiklar hajmi ϖ qo’yidagicha aniqlanadi: varonkasi yerda J n – nam membrana og’irligi, J k – quruq membrana og’irli, dH 2 O – suvning zichligi, F – filtr maydoni Ultratsentrifugalash . Kolloidlarni tozalashda va ularni turli fraksiyalarga ajratishda eng ko’p ishlatiladigan usul – ultratsentrifugalash usulidir. Kolloid eritmalarni tozalash uchun sentrifugadan dastlab 1913 yilda A. V. Dumanskiy foydalandi. Keyinchalik shved olimi T. Svedberg ( va uning shogirdlari ) 10 5 -10 6 g ga yaqin tezlanish bilan ishlaydigan ultratsentrifugalar yaratishga muvaffaq bo’ldi. Zamonaviy ultratsentrifugalar yordami bilan faqat gidrofob kolloid zarrachalarnigina emas, balki oqsil va boshqa yuqori molekulyar moddalarni ham cho’kmaga tushirish mumkin bo’ldi. ϖ ηρ 2 24 D

Zamonaviy ultratsentrifugalar murakkab qurilma bo’lib, ularni markaziy rotorlari 20-60000 ayl/min tezlikdan oshadi. M а rk а zd а n qochm а kuch t а ’sirid а dispers sistem а l а r molekul а , а tom, ionl а rd а n а jr а tilishi mumkin.

Foydalaniladigan adabiyotlar: 1. M.N. Muminova, M.A. Maksumova «Kasbiy etika va etiket», uslubiy qo’llanma, T.,2006. 2. I. A. Karimov «Istiqlol va ma’naviyat» T.,1994. 3. I. A. Karimov «O’zbekiston buyuk kelajak sari» T.,1998. 4. N. E. Muhammadiyev «Kasb etikasi va estetik madaniyati»- Toshkent,1998 y. 5. M. Abdullayev, E. Xakimov «Vvedeniye v etiku»-Namangan, 1998. 6. Abdulla SHer «Axloqshunoslik» Ma’ruzalar matni, Toshkent, 2000 7. V.G. Fedsov «Kultura servisa» Uchebno-prakticheskoye posobiye - M., «PRIOR», 2001. 8. A.A. Avloniy «Turkiy guliston yohud ahloq», T. 1992. 9. Y. Y. Petrunin, V.K. Borisov «Etika biznesa» M., «Delo»,2000. 10. S. S. Gulomov «Tadbirkorlik va kichik biznes» - T., «Shark», 2002.

Похожие

Kolloid eritmalarning olinish va tozalash usullari. Kolloid eritmalarning xossalari

Kolloid eritmalarning olinish usullari va tozalanishi

Gazlarning turlari. Gazlarni tozalash usullari

Tozalash

Kolloid eritmalarning barqarorligi nazariyasi