Kimyoviy texnologiya fani, vazifalari, asosiy tushunchalari va ko‘rsatkichlari - Химия - Рефераты

Kimyoviy texnologiya fani, vazifalari, asosiy tushunchalari va ko‘rsatkichlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

50.5 KB

Kimyoviy texnologiya fani, vazifalari, asosiy tushunchalari va ko‘rsatkichlari. Reja: 1. Kimyoviy texnologiya fani va vazifalari. 2. Kimyoviy texnologiyaning asosiy tushunchalari 3. Kimyoviy texnologiyaning ko‘rsatgichlari 4. Kimyo sanoatining texnika taraqqiyotidagi ahamiyati va axoli ehtiyojini qondirish 5. Kimyo sanoatida texnika rivojlanishining asosiy yo‘nalishlari.

Tayanch so‘zlar. Texnologiya, xom ashyo, boyitish, ajratish, maydalash, tannarx, mexanizatsiya, avtomatlashtirish, uzlikli va uzliksiz jarayonlar, optimallashtirish, unumdorlik. Texnologiya so‘zi–yunoncha so‘z bo‘lib, ikki ildizdan, ya’ni 1- texnos-«san’at va kasb» degan ma’noni bildiradi. Logiya esa-bilim, fan demakdir. Shunday qilib, texnologiya-bu kasbning sirlarini o‘rgatuvchi fanlardan biridir. Texnologiya xom ashyolarni turli xalq iste’mol buyumlariga va ishlab chiqarish vositalariga aylantirish jarayonlarini o‘rgatuvchi fandir. Texnologiyani 2 turga bo‘lish mumkin: 1-mexanik texnologiya; 2-kimyoviy texnologiya. Mexanik texnologiya jarayonida xom ashyo tarkibida va xususiyati o‘zgarmasdan faqat uning shaklini o‘zgarishi mumkin. Masalan: yog‘ochdan mebel ishlash, metaldan turli metall buyumlari ishlash va xokozo. Kimyoviy texnologiyada esa, moddaning shakligina emas, balki uning butun xossalari va tarkibi o‘zgarishi mumkin. shunday qilib, kimyo texnologiyasi kimyo reaksiyalari o‘tishi bilan borgan jarayonlarni o‘rganadi. Birorta xom ashyodan mahsulot olish jarayoni bir qancha bosqichlardan iborat. Ushbu bosqichlar (masalan: xom ashyoni boyitish, maydalash, ajratish, kuydirish va x.k.) texnologik operatsiyalar deb ataladi. Texnologiyani asosiy vazifalaridan biri anna shu optimal qulay texnologik tizimlarni yaratishdan iborat. Har bir texnologik operatsiya ishlab chitqarish mobaynida aniq qulay sharoitda olib borilishi kerak (qulay temperaturada, bosimda, konsentratsiya va b.), shu qulay sharoitlarni aniqlash kimyo texnologiyaning asosiy vazifalaridan biridir. Bu sharoitlarni aniqlash uchun esa shu kimyoviy jarayonning nazariy asoslarini chuqur o‘rganib chiqish kerak. Kimyo texnologiyaning nazariy asoslarini ishlab chiqish kerak. Har bir texnologik operatsiyalarga lozim bo‘lgan optimal sharoit aniqlangandan so‘ng, shu operatsiyalarni o‘tkazish uchun texnika talablariga javob beradigan unumli reaktorlarni va apparatlarni tanlash kerak. Texnologik jarayonlarni to‘g‘ri olib

borish va jarayonning texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlari shu apparatlarni to‘g‘ri tanlashga bog‘liqdir. Shu sababli texnologiyada kimyoviy reaktorning nazariyasiga, klassifikatsiyasiga, ularning ishlash maromiga katta e’tibor beriladi. Texnologiyaning vazifasi yuqoridagi ko‘rsatilgan vazifalar bilan cheklanib qolmay, balki yana ishlab chiqarishni tashkil qilish, ish kuchidan to‘g‘ri va xom ashyodan ratsional, kompleks foydalanish, maxsulotning va xom ashyoning sifatini uzliksiz kuzatib turish va boshqalardan ham iboratdir. Tanlangan texnologiyaning afzalligini aniqlash uchun avvalambor uning texnik-iqtisodiy ko‘rsatgichlarini aniqlash kerak, buning uchun, maxsulotning tannarxini xisoblash, sarflangan kapital mablag‘lar miqdorini nazarda tutish kerak. Kimyo sanoatining texnika taraqqiyotidagi ahamiyati va axoli ehtiyojini qondirish. Kimyo sanoati xalq xo‘jaligini ko‘plab miqdordagi turli mahsulotlar bilan ta’minlaydiki, bularsiz hozirgi jamiyat taraqiy etishi amrimahol bo‘lur edi. Hozirgi sanoat tarmoqlarining aksariyati (metallurgiya, mashinasozlik va xokozo) kimyo tufayligina ildam rivojlandi. Chunonchi, yog‘ochni kimyoviy ishlash yo‘li bilan plasmassa, aktivlashtirilgan ko‘mir, tutunsiz porox, sirka kislota, etil va metil spirti, atseton, aromatik birikmalar va boshqalar olinadi. Xalq xo‘jaligini kimyolashtirish texnika taraqqiyotining asosiy yo‘nalishlaridan biridir. Kimyolashtirish deganda kimyoviy usul, jarayon hamda materiallarni xalq xo‘jaligiga joriy etish tushuniladi. Bu esa ishlab chiqarishni maqsadga muvofiqroq rivojlantirish, xom ashedan kompleks foydalanish, chiqindisiz ishlash imkonini beradi. Masalan mineral o‘g‘it va zaxarli kimyoviy moddalarsiz qishloq xo‘jaligini jadallashtirish xaqida gap ham bo‘lishi mumkun emas. O‘z navbatida, plasmassa, sintetik tolalar, sintetik yuvuvchi vositalar ham borgan sari turmushimizdan keng o‘rin olmoqdalar. Kimyo sanoatida texnika rivojlanishining asosiy yo‘nalishlari. Kimyo sanoatining rivojlanishi ko‘p jixatdan kimyoviy texnikani takomillashtirish bilan belgilanadi. Texnika taraqiyotining bosh maqsadi mexnat

unumdorligini oshirish hamda mahsulot sifatini oshirib, uning tannarxini pasaytirishdir. Rivojlanishning asosiy yo‘nalishlari; 1) Unumdorlikni oshirish; 2) Apparatlarning ish sur’atini oshirish; 3) Sermexnat jarayonlarni mexanizatsiyalash; 4) Avtomatlashtirish va distansion boshqarish (ASUTP); 5) Davriy jarayonlarni uzliksiz jarayonlar bilan almashtirish; 6) Reaksiya issiqligidan foydalanish; 7) Chiqindisiz ishlab chiqarishni yaratish; Bular ichida eng muximi birinchi yo‘nalishdir. Apparatlar, mashinalar, sex va zavodlar ishining asosiy ko‘rsatgichi unumdorlikdir. Unumdorlik vaqt birligida ishlab chiqarilgan mahsulot yoki qayta ishlangan xom ashyo miqdoridan yoki hajmidan iboratdir.  G  apparatning ish unumdorligini oshirishga uning o‘lchamini kattalashtirish yoki ishni jadallashtirish yo‘li bilan erishish mumkin. Apparat unumdorligini oshirish metall (konstruksion material)ni tejashga, birlik hajmda ishlab chiqarilayotgan mahsulot miqdorini oshirishga olib keladi. Ayni vaqda, sexlar qurilishi va ularni remont qilishga ketadigan sarfiyet, shuningdek ishlatish sarfiyetlari kamayadi, ishchilarning mehnat unumdorligi ortadi. Masalan: sulfat kislota va ammiak ishlab chiqarish asosiy reaktorlarning quvvati so‘nggi 20 yilda 30 xissa ortdi. Bunga apparatlar o‘lchamini oshirmay turib, ularning unumdorligini ko‘tarish hisobiga erishildi. Apparat ish sur’atini ikki yo‘l bilan oshirish mumkin: 1) Mashina va apparatlarning konstruksiyalarini yaxshilash; 2) Muayan turdagi apparatlarda texnologik jarayonlarni takomillashtirish.

Apparat ishining sur’ati jarayot tezligiga mutanosibdir. Ish sur’ati avvalo aralashish tezligining oshishiga hamda tutashuv fazalarining yondoshuv yuzalarining ortishi hisobiga ko‘tariladi. Sur’atni jadallashtirish uchun katalizatorlar qo‘llash va aralashtirish orqali reaksiyada ishtirok etadigan moddalar harorati, bosimi, konsentratsiyasi oshiriladi. Mazkur omillarni qo‘llash apparatlar va reagentlarning chidamliligiga, shuningdek iqsodiy samaradorligiga bog‘liq. Mexanizatsiyalashtirish-qo‘l kuchini mashina bilan almashti-rishdir. Mexanizatsiyalashtirish bu mehnat unumdorligini oshiradi. YA’ni ishlab chiqarish intinsivligini oshiradi va qo‘l kuchini kamaytirish natijasida mahsulotning tannarxi kamayadi. Ko‘pkina korxonalarda xom ashyoni solish tayyor mahsulotni taxlash, tushirish va uzatish mexanizatsiyalashtirilgan. Avtomatlashtirish-qurilmalar bevosita inson ishtirokisiz boshqarish faqat inson kuzatuvida olib borish. Avtomatlashtirish maxanizatsiyalashning yuqori bosqichidir. Avtomatlashtirish mehnat unumdorligini va mahsulot sifatini keskin oshiradi. Ayrim hollarda korxonalarning faqat bir qismigina avtomatlashtiriladi. Bu hollarda uzoqdan turib boshqarish qo‘llaniladi. Uzoqdan turib boshqarishda inson uzoqdan turib pult bilan boshqarib turadi. Uzlikli jarayon deb –ma’lum bir qism xom ashyoni apparatga solib, ma’lum bir vaqtdan keyin hosil bo‘lgan mahsulotni bo‘shatib olishga aytiladi. Apparat xom ashyoni solish va tayyor mahsulotni bo‘shatish vaqtida to‘xtab turadi. Shuning uchun ham uzlukli ishlovchi apparatlarni avtomatlashtirish juda qiyin. Uzliksiz jarayon deb-xom ashyoning apparatga tushishdan tayyor mahsulot olguncha uzliksiz boradi. Hozirgi vaqtda ko‘pkina korxonalar uzliksiz ishlash rejimiga o‘tishgan, qolgan korxonalar ham uzliksiz ishlash rejimiga o‘tkazilmoqda. Ximiyaviy mahsulotning sifati va tannarxi. Yuqori sifatli mahsulotlar ko‘pincha maxsulotning tozaligi yoki konsentratsiya orqali ifodalanadi. Maxsulot tannarxi eng muxim ko‘rsatgichdir. Korxona xarajatlari bilan bevosita bog‘liq bo‘lgan ishlab chiqariilgan maxsulot korxona tannarxi deyiladi. Har xil xarajatlar orasidagi bog‘liqlik tannarx strukturasini tashkil etadi.

Fabrika–korxona tannarxi quydagi asosiy bosqichlardan iborat. Xomashyo, yarim tayyor maxsulot va asosiy materiallar. Yoqilg‘i va energiya. Texnologik maqsadlar uchun. Asosiy korxona ishchilari uchun maosh. Amartizatsiya-asosiy bino, qurilmalarni tiklash uchun xarajatlar. Sex xarajatlari, bularga asosiy texnologik jarayonlarni tekushiy remont qilish xarajatlari, qo‘shimcha ishchilar va sex boshliqlari, sexni qo‘riqlash va texnika xavfsizligi xarajatlari. Umumkorxona xarajatlari. Maxsulotning umumiy tannarxini chiqarish uchun bir maxsulot ishlab chiqarish uchun ketgan xarajatlar hisoblanadi. Har xil korxonalarda tannarx bir xil mahsulot ishlab chiqarish uchun har xil bo‘lishi mumkin. Asosiy xarajatlar ximiya sanoatida xom ashyoga ketadi. YA’ni maxsulot tannarxining 60-70% ni xom ashyo tashkil qiladi. Yoqilg‘i va energiya 10% ni. Lekin elektrotermik va elektroximik korxonalarda elektroenergiya asosiy xarajat hisoblanadi. Mexanizatsiyalashgan korxonalar uchun asosiy ishchilarning ish haqi o‘rtacha 4% ni tashkil qiladi. Ayrim kimyoviy korxonalarda 20% to‘lanadi. Amartizatsiya fondi 3-4% ni tashkil qiladi. yuqoridan ko‘rinib turibtiki mahsulotning tannarxini kamaytirish uchun xomashyoning narxiga ko‘proq e’tibor berish kerak. YA’ni yangi arzon xomashyoga o‘tish, mahsulot tannarxining pasaytirishni eng asosiy yo‘llaridan biri qurilma ishini intensivlashtirish kerak.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RUYXATI 1.Мухленов И.П. Практикум по обќей химической технологии. М:Вўсшая школа, 1973. 2. Атрошенко В.И. Курс технологии связанного азота М:Л: Химия 1968. 3. Атрошенко В.И. Технология связанного азота М-Л. Госхим изд. 4. Позин М.Е. Руководство к практическим занятиям по технологии неоргонические вешеств. Л.: Химия 1980. 5. Позин М.Е. Технология минералнœх удобрений и солей. М.: Госхимиздат 1957. 6. Позин М.Е. Технология минералнœх солей. М.: Госхимиздат 1961. 7. Мухленов И.П. Практикум по общей химической технологии. М:Высшая школа, 1973. 8. Атрошенко В.И. Курс технологии связанного азота М:Л: Химия 1968. 9. Атрошенко В.И. Технология связанного азота М-Л. Госхим изд. 10. Амелин А.Г. Производство серной кислотœ.М.Л. химия.1967. 11. Вольфкович С.И. Общая химическая технология М.Л.Госхимиздательство. 1963. 12. Фейхсфель В.О. Рубан В.Л. Лабораторный практикум по технологии основного органического синтеза М:Л. Химия. 1966. 13. Ю. М. Бутт, В.В. Тимашев и другие «Практикум по химической технологии вяжуќих материалов»

Похожие

Kimyo fani va uning vazifalari

Kvant kimyosining asosiy tushunchalari

Organik kimyoning asosiy tushunchalari

Kimyoviy asosiy tushuncha va qonunlari

Maktabda kimyoviy tajriba, uning vazifalari. Kimyoviy tajribalar va kimyo xonasiga bo’lgan talablar