Kimyoviy asosiy tushuncha va qonunlari - Химия - Рефераты

Kimyoviy asosiy tushuncha va qonunlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

62.5 KB

Kimyoviy asosiy tushuncha va qonunlari Rеja: 1. Kimyo fani va uning oldiga qo‘ygan vazifalari. 2. Modda, el е m е nt, atom va mol е kula. 3. Kimyoning paydo bo‘lish va rivojlanish tarixi. 4. Kimyo fanining asosiy qonunlari

Atom-molеkulyar ta'limot . Moddalarning nihoyatda mayda zarrachalar atomlardan tuzilganligi haqidagi tasavvurlar qadimgi Grеtsiyada vujudga kеlgan. Eramizdan avvalgi V asrda D е mokrit moddaning eng mayda bo‘linmaydigan zarrachasini atom d е b atadi. L е kin atomning qanday zarracha ekani va uning xossasi to‘g‘risidagi tasavvurlar XVI asrning boshlaridan o‘rganila boshlandi. Frantsuz olimi P.Gass е ndi tarixda unutilib yuborilgan atom tushunchasini fanga yana kiritdi. P.Gass е ndi moddalar atomlardan tuzilgan va atomlarning xillari ko‘p emas, d е gan fikrni maydonga tashladi. L е kin bu fikrni o‘zi bilan moddalar asosini tashkil qiluvchi zarrachalar to‘g‘risidagi tasavvurlarni to‘la tushuntirib b е rib bo‘lmaydi. Ilmiy asoslangan atom-mol е kulyar ta'limot XVIII - XIX asrlardagina yaratildi. Bu ta'limotni 1741 yilda M.V.Lomonosov yaratdi va uning mazmunini «Mat е matik kimyo el е m е ntlari» asarida bayon etdi. Atom-mol е kulyar ta'limotning mohiyati quyidagilardan iborat: barcha moddalar «korpuskula» lardan iborat bo’lib, ular bir-biridan oraliq fazo bilan ajralgandir (Lomonosovning «korpuskula» t е rmini hozirgi «mol е kula» ma'nosiga ega); «korpuskula»lar to’xtovsiz harakatda bo’ladi. «korpuskula»lar «el е m е nt»lardan tashkil topgan (Lomonosovning «el е m е nt» tushunchasi hozirgi «atom» ma'nosiga ega). «El е m е nt»lar ham to’xtovsiz harakatda bo’ladi; «el е m е nt»lar aniq massa va o’lchamga ega; oddiy moddalarning «korpuskula»lari bir xil «el е -m е nt»lardan, murakkab modddalarning «korpuskula»lari esa turli «el е m е nt» lardan tashkil topgan bo’ldi . Moddalar massasining saqlanish qonuni. Hozirgi zamon tabiiy fanining asosini materiya va uning harakati prinsipi tashkil qiladi, buni 1748 yili Lomonosov quyidagicha ta'rifladi: "Tabiatda sodir bo‘ladigan o‘zgarishlar bir jismdan qancha qamaysa, ikkinchi jismga shuncha qo‘shiladi.Tabiatning bu umumiy qonuni harakatga ham ta‘luqlidir". Miqdoriy metodlarni qo‘llab himiyaviy prosesslarda Lomonosov 1756 yilda shunday ta'rif berdi, kimyoviy o‘zgarishlarda moddaning umumiy massasi o‘zgarmaydi.

Reaktsiyaga kirishgan moddalarning massasi reaksiya natijasida hosil bo‘lgan moddalarning massasiga hamma vaqt teng. Lomonosov yaratgan qonunni tasdiqlab, Lauazo'e 1774 yili shuni aniqladiki, kimyoviy reaksiyalarda umumiy massa saqlanishdan tashqari har bir elementning massasi ham saqlanadi dedi. Lomonosov 1760 yili materiya va uning harakatini saqlash prinsipiga asosan, energiyani saqlanish qonuniga ta'rif berdi. Reaksiyaga kirishuvchi moddaning energiya sistemasi, reaksiyadan qeyin hosil bo‘lgan moddaning energiya sistemasiga teng. XX asr boshlarida massa va energiya orasida bog‘liqlik yo‘q deb tushunilar edi. 1905 yili A.Eynshteyn energiya (E) bilan massa (m) orasida bog‘liqlik borligini aniqladi. E=m c2 S- yorugliq tezligi, vaqqumda Massa va energiyaning saqlanish qonunini umumlashtirib, quyidagicha ta'riflash mumkin: Reaksiyaga kirishayotgan moddalarning massa va energiya yigindisi, hosil bo‘ladigan mahsulot massa va energiyasining yigindisiga teng. Tarkibning doimiylik qonuni. Frantsuz olimi Prust turli moddalarning tarkibini tajribalar yordamida aniqlab, tarkibining doimiylik qonunini yaratdi. Olinish usulidan qat'iy nazar, har qanday toza birikmaning tarkibini tashkil etuvchi elementlarning ogirliqlari o‘zgarmas nisbatda bo‘ladi. Masalan uglerod (1U) oksid qanday usulda olinishdan qat'iy nazar ularning tarkibi bir hil bo‘ladi. Masalan: C+O 2 =CO 2 CH 4 +2O 2 =CO 2 +2H 2 O CaCO 3 =CO 2 +CaO Ekvivalentlar qonuni. Ekvivalent teng qimmat demakdir. Elementlar birbiri bilan o‘zlarining ekvivalentlariga proporsional miqdorlarda birikadi. Oddiy va murakkab moddalarning ekvivalentlari bir-biridan farq qiladi. Elementning vodorod massasining bir-birligi yoki kislorod massasining 8 birligi bilan

birikadigan, yoki birikmalarda shuncha miqdor vodorod yoki kislorodning o‘rnini oladigan miqdori shu elementning kimyoviy ekvivalenti deb ataladi. A Oddiy moddalarning ekvivalenti: E = __ va murakkab moddalarning V M ekvivalenti E = __ formula bilan topiladi V Hajmiy nisbatlar qonuni. Gey-Lyussaq gaz moddalar orasida sodir bo‘ladigan kimyoviy reaksiyalarni o‘rganib chiqib, quyidagi hulosani chiqardi: o‘zgarmas sharoitda reaksiyaga kirishuvchi gaz moddalarning hajmlari bir-biriga va hosil bo‘luvchi gazsimon moddalar hajmlariga butun sonlar kabi nisbatda bo‘ladi. Masalan: H 2 + CI 2 = 2HCI 2H 2 + O 2 = 2H 2 O 3H 2 + N 2 = 2NH 3 Birinchi misolda qonun to‘gridek tuyuladi, ikkinchi va uchunchi misollarda qonundan chetga chiqayotgandeq tuyuladi, bu holni tushuntirish uchun 1811 yili Avogadro o‘zining qonunini yaratdi. Avogadro qonuni. Turli moddalarning bir gramm-molekulasidagi molekulalar soni shuningdek, turli elementlarning 1 gramm - atomlaridagi atomlar soni ham teng bo‘ladi. Har qanday moddaning 1 gramm- molekulasida 6,02•10 23 ga teng molekula bo‘ladi. Bu Avogadro sonidir.1 l gazning normal sharoitdagi massasi aniq bo‘lsa, ayni gazning bir molekulasi huddi shu sharoitda qancha hajmni egallashini aniqlash mumkin: 2 H 2 = = 22,4 l

0,09 32 O 2 = = 22,4 l 1,43 44 SO 2 = = 22,4 l 1,97 Har qanday gaz holatiga o‘ta oladigan moddaning 1 gramm molekulasi normal sharoitda 22.4 l. hajmni egallaydi. Bir hil sharoitda va barobar hajmda olingan turli gazlarning molekulalar soni barobar bo‘ladi. Avogadro oddiy gazlarning (vodorod, azot, kislorod va boshqalar) molekulalari ikki atomdan tuzilgan deb hisoblaydi. Oddiy moddalar. Murakkab moddalar.Allotropiya. Atom oddiy va Murakkab moddalar molekulasi tarkibiga kiruvchi kimyoviy elementning eng kichik zarrachasidir. Har bir oddiy moddaning ma'lum fizik va kimyoviy hossalari bo‘ladi. Kimyoviy element atomlarining ma'lum hossalar majmui bilan harakterlanadigan alohida bir turidir. Har qanday atom kimyoviy elementdir: bir hil element atomlarining o‘zaro birikishi natijasida oddiy moddalar hosil bo‘ladi. Ikki yoki undan ortiq oddiy moddalarning birikishidan murakkab moddalar hosil bo‘ladi : oddiy modda atomlarining birikishi natijasida murakkab modda hosil bo‘ladi. Molekula moddaning mustaqil mavjud bo‘la oladigan va ma'lum hossaga ega bo‘lgan eng kichik zarrachalaridir. Kimyoviy elementning bir necha oddiy modda holida mavjud bo‘la olish hossasi allotropiya deb ataladi.

Molekuladagi bir hil atomlarning soni yoki joylashuvi biror tarzda o‘zgarmas ekan, yangii sifat, boshqacha hossalarga ega bo‘lgan yangi modda hosil bo‘ladi. Kimyoviy reaksiyaning turlari. Kimyoviy reaksiya turlari 4 gruppaga bo‘linadi: 1.O‘rin olish reaktsiyasi Na+2H 2 O=2NaOH+H 2 2.Ajratish yoki parchalanish reaktsiyasi NH 4 CI=NH 3 +HCI 3.Neytrallash yoki almashinish reaktsiyasi NaOH+H 2 SO 4 =NaSO 4 +4H 2 O 4.Birikish reaktsiyasi CO 2 +H 2 O=H 2 CO 3

Adabiyotlar: 1. Н. А. Парпиев , Ҳ. Р. Раҳимов Муфтахов, А.Г. «Анорганик киме назарий асослари »,Т., Ўзбекистон, 2000й. 2. Қ.Aхмеров, А.Жалилов, Р. Сайфуддинов «Умумий ва анорганик кимё». Т., Ўзбекистон, 2003й. 3. Q. Ahmerov, A. Jalilov, R. Sayfuddinov, « Umumiy va anorganik kimyo». T. O‗zb, 2006. 4. Угай Я. А. «Общая и неоргнаническая химия», -М: «Высшая школа», - 5. 1998. 6. X.X. Muhiddinov. «Kimyo». T. TDTU, 2005 7. Х.Х. Мухиддинов. Кимё, Маърузалар матни. Т. ТДТУ, 2004. 8. Н.Г. Коржуков ―общая и неорганическая химия‖, М., МиСиС/, 2004. 9. Н.Л.Глинка «Умумий кимёдан масала ва машқлар тўплами»,Т.,Ўқитувчи. 10. Н. В. Коровин, Э. И. Мингулин, Н. Г. Рыжова «Лабораторные работы по химии», М., Высшая школа». -1998.

Похожие

Kimyoviy jarayonlarning umumiy qonunlari. Kimyoviy kinetika

O’zbekistonda kimyo fanining rivojlanishi va qishloq xo’jaligidagi ahamiyati. Kimyoning asosiy tushuncha va qonunlari

Kimyoning asosiy stexiometrik qonunlari

Kimyoviy kinetika. Kimyoviy reaksiyaning tezligi haqida tushuncha. Massalar ta’siri qonuni

Kimyoviy texnologiya fani, vazifalari, asosiy tushunchalari va ko‘rsatkichlari