Kimyoviy tajribalar. Biologiya fanidan amaliy mashg‘ulotlar - Химия - Рефераты

Kimyoviy tajribalar. Biologiya fanidan amaliy mashg‘ulotlar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

91.5 KB

Kimyoviy tajribalar . Biologiya fanidan amaliy mashg‘ulotlar Reja: 1. Kimyoviy tajribalar vazifalari, o‘qitishni nazorat qilish. 2. O‘rta maktabda kimyoviy tajribaning o‘rni va ahamiyati. 3. Kimyoviy tajribaning asosiy vazifalari. 4. Maktabda kimyo fanini o‘zlashtirishda amaliy tajribalarning turlari: namoyishli (ko‘rgazmali) tajribalar, laboratoriya tajribalari, amaliy mashg‘ulot, amaliyot. 5. Biologiya fanidan amaliy mashg‘ulotlar 6. Biologiyaning ilmiy tadqiqot usullari, muammolari, nazariy va amaliy ahamiyatlari. 7. O‘simlik va hayvonot dunyosini yer yuzida tarqalishi va sistematikasi. 8. Mendel qonunlari va uning biologik ahamityai. 9. Odam genetikasi va uning usullari. 10. O‘simliklar seleksiyasi. 11.Ekologiya va biotexnologiya. 12. Antropogenez haqida tushuncha.

Maktabda kimyoviy tajriba, uning vazifalari. Maktabda kimyo asoslarini o‘qitish tegishli kimyoviy tajribalarni tashkil etmasdan turib takomillasha olmaydi. Kimyoviy tajriba moddalar va kimyoviy reaksiyalar haqidagi bilim manbai - o‘quvchilarning bilim olish faoliyatini oshirish va darsga barqaror qiziqishini tarbiyalashda, kimyoviy bilimlarni amalda qo‘llash tasavvurlarning shakllanishida muhim shart hisoblanadi. Tajriba - mavzui yoki eng muhim tomonlarini turli asbob-qurol, texnik vositalar yordamida ajratish va o‘rganish imkonini beradi. Zarur bo‘lganda tajriba tadqiqotchi tomonidan takrorlanishi mumkin. Bu esa ko‘p jihatdan ilmiy tajribaning asosiy vazifasini bizni qurshab turgan borliq haqida ishonchli dalillar olishni aniqlaydi. O‘quv tajribasining ilmiy tajribadan farqi shuki, uning natijasi oldindan ma’lum bo‘ladi. O‘quv tajribasi texnik jihatdan birmuncha sodda va odatda vaqti cheklangan bo‘ladi. O‘quv tajribasi maktab kimyo kursida o‘ziga xos o‘rganish obyekti, tadqiqot usuli, yangi bilimning vositasi va manbaidir. Maktab kimyoviy tajribasi uch asosiy vazifani bajaradi: O‘qitish, bilim olish - kimyo asoslarini o‘zlashtirish uchun amaliy muammolarni qo‘yish va yechish, hozirgi zamon hayotida kimyoning ahamiyatini aniqlash. Tarbiya berish - demokratik dunyoqarashni shakllantirish, mehnatga bo‘lgan ehtiyojni ongli ravishda his etish, o‘quvchilarni ishchi kasbiga ixlosini oshirish, atrof muhitni muhofaza qilish. Rivojlantiruvchi vazifa umumiy ilmiy va amaliy bilim hamda mahoratlarni egallash va ularni takomillashtirishdan iborat. Kimyoviy tajribani asosiy vazifalaridan biri - kuzatishni maqsad sari yo‘nalishini tashkil etish, kuzatish mahoratini shakllantirish, kuzatish natijalarini tushuntirish, o‘zlashtirilgan ma’lumotni xotirada saqlashdan iborat. Bundan tashqari o‘quv materialini tushuntira bilish, sababning natijaga bog‘liqligini qonuniyatlari, o‘rganiladigan mavzuni tub mohiyatini aniqlashdan iborat. O‘qituvchi bilan birgalikda olib borilgan tajribalar o‘quvchilarning texnik malakasini oshirishga yordam beradi. 3.2. Kimyo o‘qitish jarayonida kimyoviy tajribani tashkil etish, uning turlari. Kimyoviy eksperiment va kimyoning nazariy materiali bir – biriga chambarchas bog‘langan bo‘lishi kerak. Kimyoda eksperimentga boshqa hamma fanlardagidan ko‘ra ko‘proq ehtiyoj tug‘iladi. Kimyoning asosiy qonunlari, nazariyalari va xulosalari dalil – isbotlarga tayanadi.

Ba’zi o‘qituvchilar o‘qitish jarayonida kimyoviy eksperimentdan juda muvaffaqiyatli sur’atda foydalanadilar. Ammo hamma o‘qituvchilar ham kimyoviy eksperimentning o‘qitish jarayonidagi rolini to‘g‘ri tushunavermaydilar. O‘quvchilar eksperimentdan uni nazariy jihatdan tushunib olishga va umumlashtirishga o‘tishlari, so‘ngra yana eksperimentga o‘tishlari kerak (laboratoriya va ishlab chiqarish amaliyotida), nazariyani tekshirib ko‘rish, to‘g‘ri tushunish va bilib olish uchun ana shunday qilishlari kerak. Kimyo fanidan eksperiment: laboratoriya ishlari va amaliy mashg‘ulotlardir. Umumiy o‘rta maktabning 7 – 11 sinflarida kimyo darslari o‘tiladi. Har bir sinfning kimyo darslarida laboratoriya ishi va amaliy mashg‘ulotlar o‘tkaziladi. Laboratoriya ishlari darsning nazariy qismi orasida o‘tkaziladi va asosan darsda o‘rgatilayotgan mavzuning biror masalasini aniq bilib olishga qaratilgan bo‘ladi. Amaliy mashg‘ulotlarning asosiy vazifasi esa maxsus darsda nazariy masalalarni aniq bilib olishdan ko‘ra ko‘proq, o‘quvchilarda kimyoviy eksperiment texnikasi sohasida mustaqil ishlay bilish malakalari hosil qilishdan iboratdir. Eng muhim metodik usul – kimyoviy tajribalar qilib ko‘rsatish ham ana shu kimyoviy eksperimentga kiradi. O‘qish jarayonida demonstratsiya ham juda katta rol o‘ynaydi. Laboratoriya ishlari ham ko‘proq ahamiyatga ega, chunki hamma o‘quvchilarga o‘qituvchi ishtirokida ko‘rsatiladi. Laboratoriya ishlari: Laboratoriya ishlari o‘quvchilarning yangi meterialni ancha tushunib idrok etishlari uchun yordam beradigan juda muhim vositalardan biridir. Mavjud dasturga muvofiq laboratoriya rejalari maktabning barcha sinflarida o‘tiladi. 7 – sinfda o‘quvchilar daftarlariga yozadigan narsani og‘zaki o‘qituvchi so‘zlab yozdiradi, yuqori sinflarda esa o‘quvchilar mustaqil suratda yozadilar va o‘qituvchi yozilganlarni albatta tekshirishi kerak. Amaliy mashg‘ulotlar : Amaliy mashg‘ulotlar o‘ziga xos xususiyati shundan iboratki, o‘quvchilar bu mashg‘ulotlarda butun dars bo‘yi, ba’zan esa yuqori sinflarda birdaniga ikki dars davomida ishlaydilar. Bu mashg‘ulotlar odatda kimyo kursining tegishli bo‘limlari yoki butun bir temasi o‘rganilgandan keyin o‘tkaziladi. O‘quvchilar dasturda ko‘rsatilgan amaliy mashg‘ulotlarni bajarishi majburiydir. Ma’lumki imtihon biletlariga nazariy savollargina emas, balki dasturda ko‘rsatilgan tajribalar ham kiritilgan. O‘quvchilar amaliy mashg‘ulot vaqtida tajribani ongli o‘tkazish, kimyoviy eksperiment texnikasini o‘rganish, hodisani to‘g‘ri izohlash, aniq dalillarni umumiy qoidalariga qo‘llashi kerak. Kimyoviy tajriba o‘ziga xos ko‘rgazmali qurol va qo‘llanma bo‘lib, uni tayyorlash uchun o‘qish jarayonida o‘qituvchining anchagina vaqti sarflanadi. Kimyoviy tajribaning yetakchi roli

o‘quv reja bo‘yicha ajratilgan vaqtga nisbatan 2-3 barobar ko‘proq vaqt talab etuvchi, o‘quvchilarning mustaqil tajribalarda ham o‘z kuchini saqlab qoladi. Kimyo kabineti yaxshi jihozlanganligi o‘quvchilarning mustaqil tajribalarini tashkil etish uchun zaruriy jihozlar yetishmasligi natijasida bunday tajribalarni amalga oshirish qiyinchilik tug‘dirganda ham o‘qituvchi ko‘rgazmali tajribalarini o‘tkazishi shart. Kimyoviy tajriba jarayonida o‘qituvchi o‘quvchilar kuzatishini tashkil qiladi, laboratoriya jihozlari bilan to‘g‘ri foydalanishni ko‘rsatadi: o‘quvchilar diqqatini tajriba o‘tkazish sharoitlariga, uning maqsadga muvofiqligiga va ta’sir asosiga hamda xavfsizlik texnikasiga jalb etadi. Maktab kimyo tajribasining turlari. Kimyo o‘qitish amaliyotida kimyoviy tajriba ikki turga bo‘linadi: 1. Ko‘rgazmali tajriba - o‘qituvchi tomonidan bajariladi. 2. O‘quv tajriba - laboratoriya tajribalari, amaliy mashg‘ulotlar, amaliyot o‘tkazish, tajribaviy masalalar yechish tarzida o‘quvchilarning o‘zlari bajaradilar. Bu klassifikatsiya o‘qituvchi va o‘quvchilarning faoliyati asosida yaratilgan. Laboratoriya tajribalarining hillari : 1. individual (yakka tartibda); 2. guruh (bitta stolda o‘tirgan o‘quvchilar bir xil tajribani bajaradilar-u, lekin o‘rtasidagi vazifalar taqsimlanib qo‘yilgan bo‘ladi); 3. jamoa (turli xil stolda o‘tirgan o‘quvchilar turlicha tajribalar bajaradilar, natijasi esa sinfda muhokama qilib, jamoa bo‘lib xulosalar qiladilar). Kimyo kursining bir qismi o‘tilgandan keyin o‘quv tajribalar: 1. laboratoriya tajribalari, 2. amaliy mashg‘ulotlar, 3. amaliyotdan iborat. Laboratoriya tajribasining maqsadi - yangi bilim olish, yangi mavzuni o‘rganish. Laboratoriya tajribalari yangi o‘quv materialni o‘qitishda ko‘proq qo‘llaniladi, o‘quvchilarning ko‘nikma va malakalar egallashda yordam beradi. Laboratoriya tajribasining darsdagi muvafaqqiyati uni tayyorlashga bog‘liq. Avvalo, har bir stol uchun zarur bo‘lgan jihozlarni tanlash va uni o‘z joyiga qo‘yish haqida o‘ylash lozim. Asbobning bir qismi, yoki probirka va shunga o‘xshashlarning yo‘qligi butun sinf ishini izidan chiqaradi. Idishlardagi reaktivlar albatta o‘qituvchi tomonidan tekshirilib ko‘rilishi kerak. Agar bir qism reaktivlarni probirkalarga quyib berish kerak bo‘lsa, ularni raqamlash, doskada esa qaysi probirkada qanday modda borligini yozib qo‘yish kerak. Xavfsizlik texnikasi qoidasiga

rioya qilish maqsadida biroz murakkab tajribalarni yakka tartibda emas, balki o‘quvchilar guruh bo‘lib (2-3 kishi) bajargani ma’qul. Tajribani bajarish paytida o‘quvchilarning faoliyati boshqarilishi, kim yaxshi ishlayotganligini ta’kidlash, xavfsizlik texnikasi va natijalarini kuzatib borish kerak. Ish yakunida avvaldan yig‘ishtirish uchun bir necha daqiqa qoldirish kerak. Ish tamom bo‘lgandan so‘ng, uning natijalari muhokama qilinadi va daftarga yoziladi. Amaliy mashg‘ulotlarni o‘quvchilar ayrim mavzularni o‘tgandan keyin mustaqil o‘zlari bajaradilar, ya’ni mavzu tamom bo‘lgandan so‘ng bilimlarni mustahkamlash va takomillashtirish, aniqlashtirish amaliy ko‘nikmalarni shakllantirish, o‘quvchilarda mavjud bo‘lgan ko‘nikma va malakalarini takomillashtirish uchun o‘tkaziladi. Demak, laboratoriya tajribasi va amaliy mashg‘ulot didaktik maqsadiga ko‘ra bir-biridan farq qiladi. 3.3. Kimyoviy tajribalar ko‘rsatish. Tajriba o‘tkazishga yaxshi tayyorlanib, xavfsizligiga alohida e’tibor berish lozim. Agar o‘qituvchi o‘z ishiga e’tibor bilan qarasa, kimyo dasturida ko‘rsatilgan tajribalarning barchasi muvaffaqiyatli chiqadi, bu tajribalarni o‘tkazish uchun zarur bo‘lgan sharoitini bilmagan o‘quvchilarda ular muvaffaqiyatli chiqmaydi. Probirkada o‘tkazilgan tajriba o‘quvchilarni idrok qilishida qiyinchilikga olib keladi. Shu sababli kattaroq probirkada, kolba, menzurkalarda ko‘rsatish kerak, yirik obyektlarni ko‘rsatish va taqsimlab beriladigan ma’ruza materiallaridan foydalanish katta ahamiyatga ega. O‘qituvchi tajriba qilib ko‘rsatish jarayonida uzoqdan yaxshi ko‘rinmaydigan obyektlarni butun sinfni aylanib ko‘rsatib chiqishi, ayrim holda tajriba obyekti orqasiga oq qog‘oz yoki qora qog‘oz qo‘yib ko‘rsatishi kerak. Yangi dasturlarga kiritilgan, asosiy maqsadi o‘quvchilar olgan bilimlarni amalda qo‘llash, zaruriy ma’lumotlarni mustaqil topish, tajriba vositasida sifat va mikdoriy masalalar yechish o‘quvini rivojlantirish bo‘lgan amaliyot (praktikum) alohida o‘rin tutadi. O‘quvchilarning tayyorgarlik darajasi va ularning amaliy vazifalarni mustaqil bajarishga tayyorgarligi turlicha bo‘ladi. O‘quvchilar tajriba aniq turlarining didaktik vazifasi ham bir xil bo‘lmaydi. O‘quvchilar laboratoriya tajribalarini bajarishda ayniqsa kimyo kursining o‘rganishning boshlanishida ularga o‘qituvchining bevosita ishtiroki va rahbarligi talab qilinadi. Yuqori sinfda o‘quvchilar tegishli malakalarga ega bo‘lganlaridan keyin o‘qituvchining vazifasi umumiy rahbarlikning o‘zi bilangina cheklanadi. Amaliy mashg‘ulotlar bajarishda o‘quvchilarning mustaqilligi yanada ortadi. Tajribaviy masalalarni yechishda o‘quvchilar batamom mustaqil bo‘lishlari talab qilinadi.

O‘qitish jarayoni nuqtai-nazaridan o‘quv tajribaning bajarilishi quyidagi bosqichlarni o‘tish zarur: - tajribaning maqsadini anglash; -moddani o‘rganish; -asbob yig‘ish yoki tayyor asbobdan foydalanish; -tajribani bajarish; -tajribani tahlil qilish va xulosa chiqarish; -olingan natijalarni tushuntirish va reaksiya tenglamalarini yozish; -hisobot yozish. O‘quvchilar tajribaning har bir shakli, texnikasi, uslubiyoti, uning uchun ajratilgan vaqt va tegishli uskunalarni tanlash kabi ishlarni mustaqil bajarishlari kerak. 3.4. Maktab kimyo xonasiga qo‘yiladigan talablar. Litsey, kollejlarda kimyo fanini o‘qitish uchun maxsus jihozlangan 1) sinf laboratoriya, 2) preparatxona, 3) omborxona zarurdir. Kimyoviy kabinetlarga bo‘lgan talablar A.A.Grabetskiy, T.S.Nazarova «Kimyo kabineti» kitobida keng yoritilgan. Kimyo kabineti bu ma’lum talablarga javob beradigan o‘quv asbob – uskunalar qo‘yilgan maxsus mebeli xonadir. Maktab kimyo kabineti- kimyo fanini effektiv o‘qitishga yordam beradigan o‘quv jihozlari, asbob-reaktivlar bilan ta’minlangan maxsus xonadir. Hamma o‘qitish vositalari kabi maktab kimyoviy kabineti o‘quvchilarni o‘qitish, tarbiyalash va rivojlantirish maqsadlariga xizmat qiladi. Bu xonaga quyidagi 4 xil talablar qo‘yiladi: Kimyoviy kabinetga bo‘lgan talablar: Ilmiy-metodik : kimyoviy kabinet kimyo fanining mazmuni, didaktika, psixologiya, tarbiyalash nazariya talablariga javob berishi kerak. Ergonomik, gigiyenik va texnik xavsizligini ta’minlash kerak. Texnik, texnologik va iqtisodiy . Ishlatiladigan asbob va jihozlar sodda, arzon, uzoq vaqt davomiga chidaydigan materiallardan bo‘lishi kerak. Maxsus. Kimyo fanini o‘qitishda o‘ziga xos bo‘lgan vositalardan foydalanish uchun maxsus o‘quv qurollari. O‘quv jihozlarining sistemasi: Tabiiy obyektlar: reaktivlar, idishlar, asboblar, minerallar, metallar to‘plami va boshq. Tabiiy obyektlarning tasviri: modellar, maketlar, ekran vositalari. Jadval va sxemalar.

O‘qitishning texnik vositalari: kinofilm, diafilm, diapozitiv, kodotransparant, audio-, videoyozuvlari, o‘qitish dasturlari, kompyuterlar. O‘qituvchi darsga tayyorgarlik ko‘rishda maxsus laborant xona yordam beradi. Bu xona o‘qituvchi va laborantning ish joyi bo‘lib, u yerga o‘quvchilarni kirishi taqiqlangan. Laborant xonada tarqatuvchi reaktivlar, o‘qituvchining kutubxonasi, kartoteka va o‘quvchilarning daftarlari turadi. Bundan tashqari maxsus seyfda uchuvchan va zaharli moddalar saqlanadi. Kimyo darsliklari ma’lum tartibda, kimyo fanini o‘zlashtirish jarayonida materialning o‘quvchilarga sekin-asta qiyinlashib borishi nazarda tutilib tuziladi. Darslikda mavzuning bayon etilishi o‘qitishning faol usullaridan foydalanishga, o‘qituvchi rahbarligi ostida tarbiyalovchi ta’lim jarayonini amalga oshirishga imkon beradi. Darslikning har qaysi bobi oxirida berilgan, maxsus tanlab olingan mashq va masalalar ta’lim-tarbiya jihatidan katta ahamiyatga ega. O‘rta bilim beradigan o‘quv yurtlari kimyo kabineti uchun davlat standarti va texnik sharoitlari ishlab chiqilgan va tasdiqlangandir. Sinfda kimyoga tegishli davriy jadval va boshqa jadvallar devorlarda osilib turishi shart, maxsus o‘quvchi va o‘qituvchi stollari, mo‘rili shkaf, proyeksion apparatlar distaksion foydalanishga moslashgan bo‘lishi kerak. Sinf doskasida uch qism, magnit doska va yuqorisida ekran bo‘lishi kerak. Pastida esa yassi yashiklarda jadvallar saqlanishi kerak. Bog‘lar tiplari, modellar ham, sanoatda qo‘llaniladigan apparatlar modellar ko‘rinadigan o‘rinda turishi kerak. Preparatxonada tajriba uchun kerakli moddalar va tegishli asboblar tayyorlanadi: asboblar, materiallar, idishlar saqlanadi. Laborant ushbu xonada ishlaydi. Omborxonada, preparatxonada saqlash mumkin bo‘lmagan kislotalar, ammiak va boshqa o‘yuvchi moddalar saqlanadi. Zaharli, portlovchi, yonuvchi moddalar seyfda saqlanishi kerak. Ko‘pincha kimyo va tibbiyot fani uchun bita sinf – auditoriya bo‘lib unda ma’ruzalar o‘tiladi, tajribalar, ko‘rsatmali qo‘llanmalar, diapozitivlar, kino va hokazolar ko‘rsatiladi. Katta maktablarda kimyo darsi ikki xonada: kimyo kabineti va preparatxonada o‘tadi. Kimyo kabineti kimyo o‘qitish uchun jihozlangan sinfdir. Boshqa fan darslarini o‘tkazish man etiladi. Kimyo xavfsizlik qoidalariga hamma bo‘ysunishi kerak. Kabinetda xavfsizlik muhofazasi jadvali osilib turishi shart. Sinfni tozalash faqat o‘qituvchi yoki laborant bo‘lgan holda o‘tkaziladi. Amaliy ishlar faqat o‘qituvchi bo‘lgan vaqtda o‘tkaziladi, boshqa kishilar dars vaqtida kirishi mumkin emas. O‘qituvchi ishlashi uchun preparatxonada alohida ish stoli bo‘ladi. Sinf laboratoriyasida o‘quvchilar bir tomonlama demonstrasion stolga qarab o‘tiradilar. Har bir o‘quvchiga kamida 60 sm joy to‘g‘ri kelishi lozim. Stol ustida kichkina tokcha bo‘lishi mumkin.

O‘qituvchi ko‘rsatadigan tajribalar, o‘quv qo‘llanmasi va sinf doskasi eng oxirgi stolda o‘tiradigan o‘quvchilarga ham yaxshi ko‘rinishi kerak. Stolning kengligi 55 sm bo‘lsa kifoya. Oldinma – oldin turgan 2 stol oralig‘i 65 – 70 sm bo‘lishi mumkin. Demonstratsion stol birinchi qatordagi o‘quvchilar stolidan taxminan 0,8 m nariga qo‘yiladi, shunday qilinganda biror suyuqlik yoki boshqa modda tasodifan atrofga sachrasa ham o‘quvchilarga tegmaydi. Demonstratsion stol bilan doska orasidagi masofa ham odatda 0,8 m keladi. Demonstratsion stol o‘quvchilar stolidan sal balandroq bo‘ladi. Mo‘rili shkaf preparatxona yaqin bo‘lganda 2 xona o‘rtasiga o‘rnatilishi ma’qul odatda shkaf preparatxona devoriga o‘rnatiladi va uning sinf tomonidan devorida kattaroq darchalar bo‘lib, bu darchalar sinf tomonidan ochiladi. Bu darchalar sinf ko‘tarma doskasi pastga tushirilganda doska orqasida qoladi. Doska tepasiga rasmlarni, chizmalarni kattalashtirib ko‘rsatish uchun ishlatiladigan ko‘tarma ekran o‘rnatiladi. O‘quvchilarning tajriba qilishi uchun mo‘rili shkafni sinfning orqa devoriga taqab qo‘yish mumkin. Mo‘rili shkaf ichiga kichikroq rakovina va uning ustiga vodoprovod jumraklari o‘rnatilgan bo‘lishi mumkin. Zaharli gaz yoki bug‘ chiqaradigan o‘zaro ta’sirlanuvchi modda qoldiqlari shu rakovinaga to‘kiladi. Demonstratsion stol yonida ham o‘quvchilar stollari yonida bo‘lganidek, vodoprovod jumraklari va rakovinalar bo‘lishi zarur. Sinf auditoriyada sinf laboratoriyasiga qo‘yilgandek, demonstratsion stol, mo‘rili shkaf, doska, qorong‘ilatish uchun deraza pardalari bo‘lishi shart. Auditoriyada o‘quvchilarning o‘tiradigan joylari bir xil tekislikda bo‘lmasdan balki har xil keyingi stol oldingisidan 20 – 30 sm balandroq bo‘ladi. Auditoriyada elektr ustanovkalar, tok taqsimlash doskasi va boshqalar bo‘ladi. Mustaqil mashg‘ulotlar o‘tkaziladigan laboratoriyalar o‘quvchilar siqilib qolmasligi uchun imkon boricha katta qilib quriladi. Chunki o‘quvchilar Amaliy mashg‘ulotlarda ko‘pincha, goh asbob turadigan shkaf oldiga, goh mo‘rili shkaf oldiga, goh rakovinaga, goh tarozi va boshqa jismlar oldiga to‘da – to‘da bo‘lib ko‘chib yuradilar. Eni 65 sm keladigan stoldan har qaysi o‘quvchiga kamida 90 sm joy ajratilishi kerak. Agar xonaga odatda 2 tomondan turib ishlash mumkin bo‘ladigan laboratoriya stollari qo‘yilgan bo‘lsa kamida 125 sm joy ajratilishi kerak. Agar bir tomonlama stollar qo‘yiladigan bo‘lsa laboratoriyadagi hamma kishi bir tomonga qarab ishlaydi. Bunda stollar orasida kamida 90 sm joy qoldiriladi. Maktabda o‘quvchilar ishlashi uchun laboratoriyaga bir tomonlama stollar qo‘yilgani yaxshi

Chunki bunda o‘qituvchi hamma o‘quvchilarning qilayotgan ishiga nazar tashlab turishi oson bo‘ladi. O‘qituvchi darsga tayyorgarligini, tajriba o‘tkazish tayyorgarligini preparatxonada o‘tkazadi. Asboblarni yig‘ib darsga kerak bo‘ladigan hamma narsalarni taxt qilib qo‘yishi kerak. Dars tugagach hamma asboblar yana preparatxonaga keltiriladi yoki kelgusi darsgacha ishga tayyor holda qoldiriladi yoki bo‘lmasa qismlarga ajratilib yuvib tozalanadi. Qisqasi, tayyorgarlik ishlarining hammasi preparatxonada olib boriladi. Preparatxonaga hamma kirib chiqavermaydi, bu xona qulflanib turishi kerak. Yangi ishga qabul qilingan kimyo o‘qituvchisi kimyo kabinetini undagi asbob uskunalar, reaktivlarni inventar kitob orqali akt bilan qabul qilib olish kerak. Laborant shtati kimyoda yoki ikki fan uchun fizika – kimyo, kimyo – biologiya sinflari uchun tasdiqlangan. 3.5.Kimyoviy tajribalar o‘qitish jarayonida qachon qo‘llaniladi. Ko‘rgazmali tajribalar uslubiyoti. Tajribaning maqsadini aniqlash. Tajriba ko‘rsatiladigan asbobning tasviri, kerakli sharoit va reaktivlar bilan tanishtirish. O‘quvchilarning kuzatishini tashkil etish. O‘qituvchi asbobning qaysi tomonini kuzatish kerakligini, nimani kutish kerakligini aniqlab berish kerak. 7-sinf Ko‘rsatiladigan tajribalar : 1. Turli xildagi suyuqliklar zichligini areometr yordamida o‘lchash. 2. Kimyoviy hodisalarga misollar: shakarni qizdirganda o‘zgarishi, parafin va gugurt cho‘pining yonishi. 3. Suv molekulasining elektr toki ta’sirida parchalanishi. 4. Oltingugurtning temir yoki rux bilan birikishi. 5. Atomlarning modellari yordamida turli molekulalar modellarini yasash. Kislorodning fizik xossalari bilan tanishish. 7. Kislorodda temir, oltingugurt, cho‘g‘langan yog‘ochning yonishi. 8. Vodorod peroksidni katalizator ishtirokida parchalanishini ko‘rsatish. 9. Havodagi kislorod miqdorini aniqlash. 10. Moddaning yonishi uchun zarur bo‘lgan sharoitlar va alangani o‘chirish vositalari bilan tanishtirish. 11.Vodorodning fizik xossalari bilan tanishtirish. 12. Kipp apparatining tuzilishi va ishlatish qoidalari bilan tanishish. 13. Vodorodning havoda va kislorodda yonishi. Vodorodni yondirishdagi ehtiyot choralarini ko‘rsatish.

14. Tabiiy suvni haydash yo‘li bilan toza (distillangan) suv olish. 15. Suvni tarkibiy qismlarga ajratish. 1 Suv molekulasini oddiy moddalardan olish. Analiz va sintez xaqida tushuncha berish. 17.Suvning metallar (kalsiy, natriy, magniy) bilan o‘zaro ta’siri. 18. O‘yuvchi natriy va so‘ndirilgan ohakning suvda erishi. 19. Xlorid, nitrat va sulfat kislotalarning fizik xossalari va indikatorlarga ta’siri. 20. Kislota eritmasining indikatorlarga ta’siri. 21. Kislotalarning metallar (temir, rux, alyuminiy, mis) ga ta’sirini o‘rganish. 22. Kislotalarning metall oksidlari bilan o‘zaro ta’siri. 23. Xlorid, nitrat va sulfat kislotalar tuzlari bilan tanishish. 24. Sulfat kislotaning gazlamaga ta’siri. 25. Kislota eritmalarining metallarga ta’siri. 2 Neytrallanish reaksiyasi va uni amalga oshirish. 27. Metall gidroksidlari (kalsiy va natriy gidroksid eritmalari) ning metallmaslar oksidlari (karbonat angidridi) bilan o‘zaro ta’siri. 28. Suvda erimaydigan asoslar olish va ularning xossalari. 29. Asoslarning oksid va tuzlar bilan o‘zaro ta’siri. 8- sinf Ko‘rsatiladigan tajribalar . 1. Ionli (osh tuzi), atomli (olmos, grafit), molekulyar (uglerod (II)-oksid), kristall panjaralar nusxalari bilan tanishish. 2. Elektr o‘tkazuvchanlikni o‘rganish asbobi va u bilan ishlash qoidasi haqida ma’lumot berish. 3. Moddalar va shu moddalar suvda eriganda ro‘y beradigan issiqlik hodisalarini termometr yordamida tekshirish. 4.Distillangan suv, ishqor, kislota, tuz va qand eritmalarining elektr o‘tkazuvchanligini solishtirish. 5. Elektr o‘tkazuvchanlik eritmaning konsentratsiyasiga bog‘liq ekanligini sirka kislota eritmasi misolida namoyish qilish. Galogenlarning fizik xossalari bilan tanishish. 7. Laboratoriyada xlor olish. 8. Xlorli suv olish. 9. Xlorning bo‘yoq moddalarni rangsizlantirishi. 10. Xlorli ohak olish. 11. Vodorod xloridni laboratoriyada vodorod va xlordan sintez qilish, suvda eritish.

12. Yodning qattiq holdan gaz holiga o‘tishi (sublimatsiya). 13. Metallarning xlor va yod bilan o‘zaro ta’siri. 14. Bromli suv tayyorlash. 15. Oltingugurtning fizik xossalarini o‘rganish. Oltingugurt namunalarini ko‘rsatish. 1 Oltingugurtning vodorod, kislorod va metallar bilan o‘zaro ta’siri. 17. Vodorod sulfidni chala yondirish. 18. Oltingugurt (VI)-oksid olish, uning ba’zi fizik va kimyoviy xossalarini o‘rganish. 19. Sulfat kislota olish qurilmasi modeli bilan tanishtirish. 20. Ammiakning fizik xossalari bilan tanishish. 21. Ammiakni azot va vodoroddan sintez qilish. 22. Ammiakning suvda erishi. 23. Ammiakning kislorodda yonishi. Ammiakning kislotalar bilan o‘zaro ta’siri (ammoniy tuzlarini hosil qilish) 24. Laboratoriyada nitrat kislota olish va uning xossalari bilan tanishish. 25. Nitrat kislotaning konsentrlangan va suyultirilgan eritmalarining mis metaliga ta’sirini o‘rganish. 2 Azot (II)-oksidning azot (IV)-oksidga aylanishini kuzatish. 27. Ammiak olish qurilmasining nusxasini namoyish qilish. 28. Ammiakni katalitik oksidlash. 29. O‘g‘itlar to‘plami bilan tanishtirish. 9- sinf Ko‘rsatiladigan tajribalar . 1. Tabiiy ko‘mir, grafit va pista ko‘mir namunalarini ko‘rsatish. 2. Yog‘ochni quruq haydash yo‘li bilan ko‘mir olish. 3. Eritmadagi rangli moddalar va gazlarning ko‘mirga yutilishi. 4. Mis (II)-oksiddan misni ko‘mir yordamida qaytarish. 5. Xuddi shu tajribani ko‘mir o‘rnida uglerod (II)-oksiddan foydalanib o‘tkazish. Uglerod (IV)-oksidini olish, uning yonishga yordam bermasligi, suv ishqor eritmasi bilan o‘zaro ta’siri. 7. O‘t o‘chirish asbobining nusxasi bilan tanishish va undan yong‘inga qarshi kurashda qanday foydalanish lozimligini ko‘rsatish. 8.Silikat va chinnisozlik sanoatlari mahsulotlari namunalarini ko‘rsatish. 9. Metallarning namunalari bilan tanishish, ularning fizik xossalari (yaltiroqligi, qattiq- yumshoqligi, og‘ir-yengilligi, yassilanuvchanligi, elektr o‘tkazuvchanligi) ni solishtirish. 10.Metallarning fazoviy panjara nusxalari bilan tanishish.

11. Metallarning metalmaslar, suv va kislotalar bilan o‘zaro ta’sirini ko‘rsatuvchi tajribalar. 12. Mis (II)- xlorid va kaliy yodid eritmalarning elektrolizi. 13.Kalsiy va natriy yonganda alanga rangining bo‘yalishi. 14. Natriy va kalsiyning suv bilan o‘zaro ta’sirini namoyish qilish. 15. Kalsiy oksidining suv bilan o‘zaro ta’siri. 1 Kalsiy va bariy ionlarining eritmada borligini aniqlash. 17. Suvning muvaqqat va doimiy qattiqligini yo‘qotish. 18. Alyuminiy sirtidagi oksid pardaning mustahkamligini namoyish qilish. 19. Alyuminiyning konsentrlangan nitrat kislota bilan ta’sirlashmasligini tajribada ko‘rsatish. 20. Amalgamalangan alyuminiy plastinkasining oksidlanishi. 21.Temir va uning oksididan alyuminiy yordamida qaytarish. 22. Metallar yemirilishiga sabab bo‘luvchi omillarni ko‘rsatuvchi tajribalar. 23. Metallarni yemirilishdan saqlashga imkon beradigan omillar. 24. Metanni yonishi. O‘quv tajribasi. O‘quvchilar tomonidan bajariladigan o‘quv tajribalari mustaqil ishning bir turidir. O‘quv tajriba ishlari yangi mavzuni o‘rganish, uni tekshirish va puxtalashga qaratilgan hamma bir xil (frontal) tarzda yoki guruhlarga bo‘lib bajariladigan laboratoriya tajribalari va amaliy mashg‘ulotlaridan, dasturning alohida mavzularini o‘rganib bo‘lganidan keyin turli xil tajriba masalalarini yoki amaliyotdan iborat bo‘lishi kerak. Eng muhim metodik usul-kimyoviy tajribalar qilib ko‘rsatish ham ana shu eksperimentga kiradi. O‘qish jarayonida demonstratsiya ham juda katta rol o‘ynaydi. Laboratoriya ishlari ham ko‘proq ahamiyatga ega, chunki hamma o‘quvchilarga o‘qituvchi ishtirokida ko‘rsatiladi. Laboratoriya ishlari . Laboratoriya ishlari o‘quvchilarning yangi materialni ancha tushunib idrok etishlari uchun yordam beradigan juda muhim vositalardan biridir. Mavjud dasturga muvofiq laboratoriya rejalari maktabning barcha sinflarida o‘tiladi. 8- sinfda o‘quvchilar daftarlariga yozadigan materialni, o‘qituvchi og‘zaki so‘zlab yozdiradi, yuqori sinflarda esa o‘quvchilar mustaqil sur’atda yozadilar va o‘qituvchi yozilganlarni albatta tekshirishi kerak. 7-sinf Laboratoriya tajribalari: 1. Fizik xossalari turlicha bo‘lgan moddalar (osh tuzi, shakar, ichimlik soda, mis kuporosi, alyuminiy, rux, temir, mis, suv, spirt, oltingugurt, yod) bilan tanishish.

2. Fizik hodisalarga misollar: parafin (sham)ni suyuqlantirish, shakar yoki osh tuzini suvda eritish, eritmani bug‘lantirish, spirt, sirka, efirning bug‘ini hidlash yo‘li bilan farqlash. 3. Kimyoviy hodisalarga misollar: (qog‘oz, spirt, gaz, gugurt cho‘pining yonishi, mis tolasini spirt lampasi yoki gaz alangasida qizdirish, xlorid kislotaning bo‘rga ta’siri reaksiyalarni bajarish va kuzatish. 4. Oddiy va murakkab moddalar: minerallar, tog‘ jinslari, metallar va metalmaslar namunalari bilan tanishish. 5. Birikish (ohakni so‘ndirish), parchalanish (malaxitning parchalanishi), o‘rin olish (mis (II)- xlorid tuzi eritmasiga tozalangan temirni tushirish) reaksiyalariga doir tajribalarni bajarish. Oksidlarning namunalari bilan tanishish. 7. Yonilg‘ilarning turli xillari va ulardan unumli foydalanish usullari bilan tanishish. 8. Kislota eritmasiga rux ta’sir etib vodorod olish. 9.Vodorodning mis (II)-oksid bilan o‘zaro ta’siri va bu reaksiyaning amaliy ahamiyatini o‘rganish. 10. Suvning oksid (kalsiy oksid, mis (II)-oksid, uglerod (IV)-oksidlar bilan o‘zaro ta’siri, hosil bo‘lgan eritmalarda indikatorlar rangini o‘zgarishi. 12. Natriy, kalsiy va temir (III)- gidroksidlarining xossalari bilan tanishish. 13. Suvda erimaydigan asoslarning kislotalar bilan o‘zaro ta’siri. 14. Kislotalar eritmalariga indikatorlar ta’siri. 15. Kislotalarning metallar bilan o‘zaro ta’siri. 1 Kislotalarning metall oksidlari bilan o‘zaro ta’siri. 17. Mis (II)-gidroksidning qizdirilganda parchalanishi. 8- sinf Laboratoriya tajribalari. 1. Turli kimyoviy bog‘lanishga ega bo‘lgan moddalar (kaliy, kaliy xlorid, oltingugurt, yod) kristall panjaralar nusxalarini tayyorlash. 2. Elektrolitlar dissotsiyalanish nazariyasi mavzui bo‘yicha tajribalar o‘tkazish. Har xil moddalar eritmalari bilan bir qatorda mineral o‘g‘itlar, mahalliy o‘g‘itlar, tuproqning suvli so‘rimi, oziq moddalar shirasi ustida miqdoriy tajribalar o‘tkazish maqsadga muvofiq. 3. Xlorid kislota, galogenid kislotalar tuzlari va yod uchun sifat reaksiyalarini olib borish. 4. Tuproq tarkibida xloridlar borligini aniqlash. 5.Galogenlarning birikmalari eritmalaridan bir-birini siqib chiqarishi. Galogenlarning suvda va organik erituvchilarda eruvchanligini o‘rganish. 7. Turli kimyoviy bog‘lanishga ega bo‘lgan moddalar (kaliy xlorid, oltingugurt, yod) kristall panjaralari nusxalarini tayyorlash. 8. Oltingugurt namunalari va uning tabiiy birikmalari bilan tanishish.

9. Turli eritmalarda sulfat anioni borligini aniqlash. 10. Kimyoviy reaksiya tezligiga turli sharoit ta’sirini ko‘rsatuvchi tajribalar bajarish. 11. Ammoniy tuzlariga (ammoniy xlorid) ohak ta’sir etib ammiak olish va uning ayrim fizik xossalari bilan tanishish. 12. Mineral o‘g‘itlar namunalari bilan tanishish. 9- sinf Laboratoriya tajribalari . 1. Karbonatlar va gidrokarbonatlarning bir-biriga aylanishi hamda xossalari bilan tanishish. Karbonat anionini bilib olish. 2.Tabiiy silikatlarning namunalari bilan tanishish. 3.Shishaning turlari va ularning tarkibi bilan tanishish. «Shisha va undan yasalgan mahsulotlar» to‘plami bilan tanishish, ishlash. 4. Metallarning namunalarini ko‘zdan kechirish. 5. Tuzlar eritmalari bilan metallarning o‘zaro ta’siri. Mis (II)-xlorid va kaliy yodid eritmalarining elektrolizi. Qotishmalarning namunalari bilan tanishish («Metallar va qotishmalar» to‘plami). 7. Natriy, kaliy, kalsiy, rux, berilliy, kadmiy va magniyning eng muhim tuzlari namunalari bilan tanishish. 8. Alyuminiyning kislota va asos eritmalari bilan o‘zaro ta’siri. 9. Alyuminiy va uning qotishmalari, namunalari bilan tanishish. 10.Alyuminiy gidroksidini olish, uning kislota va ishqorlar bilan o‘zaro ta’sirlashuvini o‘rganish. 11. Alyuminiy tuzlari eritmalarining indikatorlarga ta’sirini o‘rganish. 12.Qotishmalarning namunalari bilan tanishish («Metallar va qotishmalar» to‘plami). 13. Ikki va uch valentli temir tuzlarini bilib olish. 14. Cho‘yan va po‘lat namunalari bilan tanishish. 15.Neftni qayta ishlash mahsulotlari va toshko‘mir mahsulotlari bilan tanishish. 1Etilen olish va uning xossalari bilan tanishtirish. Amaliy mashg‘ulotlar. Amaliy mashg‘ulotlarning o‘ziga xos xususiyati shundan iboratki, o‘quvchilar bu mashg‘ulotlarda butun dars davomida, ba’zan esa yuqori sinflarda birdaniga ikki dars davomida ishlaydilar. Bu mashg‘ulotlar odatda kimyo kursining tegishli yoki butun bir mavzusi o‘rganilgandan keyin o‘tkaziladi. O‘quvchilar dasturda ko‘rsatilgan amaliy mashg‘ulotlarni bajarishi majburiydir. Ma’lumki, imtihon biletlariga nazariy savollargina emas, balki dasturda ko‘rsatilgan tajribalar ham kiritilgan. O‘quvchilar amaliy mashg‘ulot vaqtida tajribani ongli, kimyoviy eksperiment texnikasini o‘rganish, hodisani to‘g‘ri izohlash, aniq dalillarni umumiy qoidalariga qo‘llash kerak.

7-sinf Amaliy mashg‘ulotlar 1. Kimyo xonasidagi jihozlar bilan ishlashda mehnat xavfsizligi qoidalari bilan tanishish. (1 soat). 2. Laboratoriya shtativi, spirt lampa, gaz gorelkalari va elektr isitgich bilan ishlash usullari, alanganing tuzilishini o‘rganish . (1 soat). 3. Ifloslangan osh tuzini tozalash. (1 soat). 4.Kislorod olish va uning xossalari bilan tanishish. (1 soat). 5. Erigan moddaning massa ulushi va molyar konsentratsiyasi ma’lum bo‘lgan eritmalar tayyorlash. (1 soat). Tuproqning suvli eritmasini tayyorlash va unda ishqor borligini aniqlash. (1 soat). 7. Sulfat kislotaning mis (II)-oksidi va temir (III)-oksidi bilan almashinish reaksiyalarini olib borish va reaksiya tenglamalarini yoza bilish. (1 soat). 8. Noorganik birikmalarning eng muhim sinflariga oid bilimlarni umumlashtirish yuzasidan tajribaviy masalalar yechish. (1 soat). 8- sinf Amaliy mashg‘ulotlar. 1. «Galogenlar» mavzusi bo‘yicha tajribaviy masalalar yechish (1 soat). 2. «Oltingugurt» mavzusi bo‘yicha tajribaviy masalalar yechish (1 soat). 3. Ammiak olish va u bilan tajribalar o‘tkazish. 4. Ammiakning suvdagi eritmasi xossalari bilan tanishish (1soat). 5. Mineral o‘g‘itlarni aniqlash (2 soat) «Azot» guruhiga mansub elementlar mavzusiga oid tajribaviy masalalar yechish (1 soat). 9- sinf Amaliy mashg‘ulotlar. 1. Tuproqda karbonat kislota tuzlari borligini sifat jihatdan aniqlash (1 soat ). 2. «Ishqoriy metallar» va «Metallar» mavzulari bo‘yicha tajribaviy masalalar yechish (1 soat ). 3.Kimyo fanini o‘qitish jarayonlarida kimyoviy tajribalarni ko‘rsatishga bo‘lgan talablar Ko‘rgazmali tajribalar dastavval o‘quvchilar oldindan o‘rganadigan mavzu va voqelik bilan tanish bo‘lmagan va kuzatishga tayyor bo‘lmagan holda o‘tkaziladi. Bunday vaqtda o‘qituvchi o‘rganiladigan mavzuni ko‘rsatibgina qolmay, balki uni kuzatishni tashkil etish va kerakli tomonga yo‘naltirishi ham zarur. Ko‘rgazmali tajribalarga qo‘yilgan talablar. Tajribaning ko‘rsatmaligi . Kuzatishni yaxshi tashkil qilish, hamma o‘quvchilar uchun ko‘rinishi yaxshi bo‘lmog‘i zarur, shuning uchun silindr, stakanlar, ko‘p miqdorda reaktiv

ishlatiladi. Ayni tajribaga kerak bo‘lmagan reaktivlar stoldan olinishi shart. O‘qituvchini o‘zi va uning qo‘llari ham kuzatishiga xalaqit bermasligi kerak. Oddiylik. Asboblarni yig‘indisi oddiy bo‘lishi kerak, chunki asbobning oddiyligi tajribani tushuntirishiga yordam beradi. Lekin, bu uy-ro‘zg‘or idishlarni ishlatish mumkin degan gap emas, chunki tajriba madaniyati susayadi. Tajribaning xavfsizligi . Sinfda va sinfdan tashqari darslarda o‘qituvchi o‘quvchilar xavfsizligiga javobgar. Shuning uchun har bir amaliy yoki laboratoriya mashg‘ulotida texnik xavfsizligi to‘g‘risida o‘quvchilar bilan suhbat olib borishi shart. O‘qituvchi o‘zi texnik xavfsizligini va birinchi yordam berishni bilishi shart! Ishonchliyligi . Har bir qilinadigan tajribalarni o‘qituvchi oldindan tayyorlash kerak. Agar tajriba darsda chiqmay qolsa, uni o‘quvchilarga tushuntirib berish va keyingi darsda albatta ko‘rsatib o‘tish kerak. Tajribani tushuntirish kerakligi . Har bir tajribaning bilim qiymati uning tushuntirilgandagina oshadi. Tajriba bu fokus emas, balki ilmiy tadqiqotning bir usulidir. Ko‘rgazmali tajribaning asosiy talablaridan biri bo‘lgan uning texnikasidir. O‘qituvchining arzimagan xatosi o‘quvchilar tomonidan takrorlanadi. 7 – sinf o‘quvchilari uchun : Maktab kimyo xonasida mavjud bo‘lgan jihozlar (probirkalar, shisha idishlar, o‘lchov kolbalari va silindrlari, laboratoriya shtativi, spirt lampasi, gaz gorelkasi, tarozi va tarozi toshlari, areometr, barometr, termometr, probirka (tikish), gaz o‘tkazuvchi naylar, filtr qog‘oz, voronkalar, sovutgich, kristallizator, pipetka, byuretka va boshqalar) ning nomlari, qachon, qaysi maqsadda ishlatilishini bilish. Moddalarning tortish, o‘lchash, suvda eritish, qizdirish, tindirish, filtrlash xossalarini egallab olish, kislota, ishqor, yonuvchi moddalar bilan ishlaganda ehtiyot choralarini bilish. Erigan moddalarning massa ulushi va mol miqdori ma’lum bo‘lgan eritmalarni tayyorlay bilish, tayyor qismlardan tajriba o‘tkazish uchun zarur bo‘lgan asboblarni yig‘a bilish. Kislorod, vodorod, kislota va ishqorlarning eritmalarini galogenid kislotalar va ularning tuzlarini aniqlashga oid tajribalarni o‘tkazish va reaksiya tenglamalaridan aniqlash belgilarini ko‘rsata bilish. Sinfda o‘rganilgan bilimlarga asoslanib, o‘qituvchi tomonidan uyda yoki yaqin xo‘jalikdagi laboratoriya va xonada bajarish uchun topshirilgan amaliy ishni bajarish, uni mustaqil tuzatish, tahlil qilish va natijasini yozib borish. 8 – sinf o‘quvchilari uchun: Ammiak, uglerod (IV) – oksid gazlarini olish va ularni yig‘ish uchun ishlatiladigan eng oddiy asboblarni yig‘ish va tajribalarni o‘tkazish sulfat, ammoniy, nitrat va karbonat ionlariga

xos sifat reaksiyalarni bilish va ularni noma’lum modda tarkibida borligini aniqlab bilish, eng muhim mineral o‘g‘itlarni aniqlay bilish, maktab issiq xonasida, yer bo‘limida, tomorqa yerlarida mineral o‘g‘itlar, ularning mahalliy o‘g‘itlar bilan aralashmalari bilan eng sodda tajribalarni o‘tkazish va kuzatishlar olib borish, oltingugurt va uning birikmalaridan qishloq xo‘jalik zararkunandalariga qarshi kurash bo‘yicha ishlarni o‘qituvchi bilan birga bajarish va samarasini kuzatish, ularni ehtiyot choralariga amal qilgan holda tomorqa yerida ham qo‘llashni bilish. 9 – sinf o‘quvchilari uchun: Ammiak, uglerod (IV) – oksid, atsetilen gazlarini olish va ularni yig‘ish uchun ishlatiladigan eng oddiy asboblarni yig‘ish va tajribalarni o‘tkazish. Sulfat, ammoniy, nitrat va karbonat ionlariga, organik birikmalarning turli xil sinflariga xos sifat reaksiyalarini bilish va ularning noma’lum modda tarkibida borligini aniqlash. 3.7.Kimyoviy tajribalarni ko‘rsatish vaqtida kimyoviy tajribalarga qo‘yiladigan talablar Ishlarni bajarish tartibi:. 1. Har bir talaba laboratoriyadan ish daftari tutishi shart. Ish daftari talabaning butun ishini ko‘rsatuvchi asosiy hujjatdir. Ish daftarining muqovasida yoki birinchi sahifasida talabaning familiyasi, ismi, guruhining tartib raqami va laboratoriya mashg‘ulot fanining nomi yoziladi. 2. Ish daftariga laboratoriya ishi quyidagi tartibda yozilishi lozim:. Ish bajarilgan kun. Mavzuning nomi. Ishning mazmuni. Kuzatish natijalari. Reaksiya tenglamalari. Hisoblar va xulosalar. 3. Ish daftaridagi hamma yozuvlar faqat sharikli ruchkada qisqa, aniq, puxta va ketma-ket yoziladi, laboratoriya ishlanmasini va olingan natijalarni ish daftaridan boshqa varaqchalarga yozib olish qat’iyan man etiladi. 4. Zarur bo‘lganda asboblarning rasm va sxemasini puxta chizish lozim. 5. Yangi ishni boshlashdan oldin o‘qituvchi bir necha talaba shu ishning mazmunini qanchalik bilib olganliklarini tekshirib ko‘rishi lozim. O‘qituvchi talabalar nazariy materialni o‘zlashtirib, eksperiment texnikasini tushunib olganliklariga ishonch hosil qilgandan keyingina ishni boshlash uchun ruxsat etadi.

Har bir laboratoriya ishini bajarishdan oldin, talaba oldingi ish yuzasidan hisobot tuzib o‘qituvchiga ko‘rsatganlaridan keyingina, keyingi laboratoriya ishini bajarishlariga ruxsat etiladi. 7. Talabalar tayyorlagan asboblari va sxemalari to‘g‘riligini o‘qituvchi yoki katta laborant tekshirib ko‘rib, ruxsat etgandan keyingina tajriba o‘tkazishga kirishadi. 8. Hamma kuzatish natijalari va xulosalari har qaysi tajribadan keyin ish daftariga qayd qilinadi. 9. Tajribaning borishini diqqat bilan kuzating va uning o‘ziga xos barcha xususiyatlarini tajriba tamom bo‘lishi bilanoq ish daftariga yozib qo‘ying. 10. Ish tamom bo‘lganidan keyin, talaba o‘z ish o‘rnini tartibga keltirishi lozim. Ishning so‘ngida daftarga o‘qituvchining imzosini qo‘ydirib, ish yuzasidan berilgan nazorat savollarga javob berish lozim. Reaktiv solingan har bir idishga reaktivning nomi, sifati (markasi) va konsentratsiyasi (eritmalar uchun) yozilgan etiketka yopishtirib qo‘yilishi kerak.

Похожие

Maktabda kimyoviy tajriba, uning vazifalari. Kimyoviy tajribalar va kimyo xonasiga bo’lgan talablar

Kimyo va biologiya o‘qitish metodikasi fanining vazifasi

O‘quv dasturlari va dars ishlari

Biologiya o‘quv kursidan dars berish metodikasining asoslari

Kimyo va biologiya o‘qitish metodikasi fanining tizimi, tuzilishi