Biologiya o‘quv kursidan dars berish metodikasining asoslari - Химия - Рефераты

Biologiya o‘quv kursidan dars berish metodikasining asoslari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

54 KB

Biologiya o‘quv kursidan dars berish metodikasining asoslari Reja: 1.O‘lik va tirik tabiatning xossalarini o‘qitish metodikasi. 2.O‘quvchilarda avtotrof, geterotrof oziqlanish tushunchalarini shakllantirish. 3. Aerob va anaerob nafas olish va uning xillari.

Tirik tabiat burchagining tarbiyaviy ahamiyati. Biologiya o‘qitishning moddiy bazasini asosiy qismini tirik tt burchagi tashkil etadi. Tirik tt burchagi – faqat o‘simlik va hayvonlarni saqlash ular ustida tajribalar qo‘yish, sinfdan tashqari ishlarni bajarish joyi hamdir. Unda o‘quvchilarning biologiyaga bo‘lgan qiziqishlari, bilim doirasini kengaytirish uchun boy imkoniyatlar bor. Tirik tabiat burchagi dastlab, o‘quvchilar kuchi bilan biologiya kabinetida, sinf derazalarida tashkil etiladi. O‘quvchilar uylaridan xona o‘simliklari yoki ularning qalamchalari, ekskursiyalardan – hayvonlar va yovvoyi o‘simliklarni olib keladilar. Natijada tirik tabiat burchagi juda tezlik bilan kengaya boradi va maxsus xona talab etadi. Uni tashkil etish, tirik organizmlarni saqlash va joylashtirish biologik talablarga to‘la mos bo‘lishi kerak. O‘simlik va hayvonlar biostenozlar bo‘yicha guruhlar ajratiladi. Akvariumlarda baliqlar, molyuskalar, triton va suv muhitiga moslashgan o‘simliklar, terrariumlarda nam joyda o‘sadigan o‘simliklar (qirqquloq, qirqbo‘g‘in,yo‘sin) va baqa kaltakesaklar, qafaslarda turli hayvonlar va o‘simlik shoxlari bo‘ladi. Burchakdagi o‘simlik va hayvonlarni sistemali qulay va chiroyli qilib joylashtirish muhimdir. Saqlanayotgan tirik organizmlar agro va zootexnika qoidalariga rioya qilgan holda saqlash zarur. Har-bir obyekt oldida etiketka va pasporti bo‘lsin bu ular bilan yaxshi tanishishga imkon beradi. Tirik tabiat burchagida o‘simlik va hayvonlarni parvarishlash bo‘yicha mehnat madaniyati tarbiyalanadi; maktab boyligini ehtiyotkorlik munosabati tarbiyalanadi. Estetik tarbiya uchun ham katta imkoniyatlar bor: o‘simlik akvariumlarni, qafaslarni qanday chiroyli qilib, o‘zaro bog‘liqlikda joylashtirishga o‘rgatadi. Shunday qilib, tirik tabiat burchagi – faqat o‘quv joyi emas, balki ko‘p qirrali tarbiyaviy ishlar joyi hamdir. Tirik tabiat burchagining o‘simliklari. Tirik tabiat burchagida butun o‘quv yili davomida quyidagi o‘simliklar saqlanadi. * xona o‘simliklari. * yovvoyi o‘t urug‘li va sporali o‘simliklar.

* vegetativ usulda ko‘payadigan madaniy va yovvoyi o‘simliklar. * Daraxt va butalarning shoxlari. Xona o‘simliklari tirik burchakning asosiy qismini tashkil etadi. Burchakdagi o‘simliklarga birgina emas, balki bir necha tajribalar qo‘yish imkonini beradigan vakillarini olingani ma’qul. Besh-o‘nta shunday o‘simliklar ko‘p joy egallamagan holda botanika va umumiy biologiya kurslaridan mashg‘ulotlarini material bilan ta’minlaydi. Bularga quyidagi xona o‘simliklari: kaktus geran, tradeskanstiya, begoniya, kolonxoe, elodeyalar kiradi. Xona o‘simliklaridan turli xil tajribalarda foydalanish mumkinligini quyidagi misolda ishonch hosil qilish mumkin. Tradeskanstiya o‘simligini quyidagi maqsadda: changdon inchalari va chang donachalaridan preparat tayyorlash; stitoplazmaning harakatlanishi; qo‘shimcha ildizlarni paydo bo‘lishi; qalamchalarning tez ildiz olish; parxishlash, payvandlash; quruqlik o‘simliklarining suv o‘simligiga aylanish kabi maqsadlar uchun foydalanish mumkin. Tirik burchakda biologik xususiyatlarini o‘rganish uzoq vaqt diqqat bilan kuzatishlar olib borishini va tajribalar qo‘yishni talab qiluvchi yovvoyi o‘simliklar ham bo‘lishi zarur. Bunday o‘simliklarni ekskursiya vaqtida tuprog‘i bilan kovlab olinib, kichikroq gultuvaklarga o‘tqaziladi. Tirik burchakdagi har bir o‘simlikning yorug‘likka, issiqlikka va namlikka bo‘lgan munosabatini hisobga olgan holda joylashtiriladi.So‘ngra ekologik guruhlar tashkil qiladilar va ularni tirik burchakda muayyan sistemada taqsimlaydilar. Masalan: quruqlikda o‘sadigan o‘simliklar kserofitlarga kaktus, aloe, agava. Nam joyda o‘sadigan gigrofitlarga – tradeskanstiya, begoniya, qirkquloq, qirqbo‘g‘in, yo‘sin. Namligi o‘rtacha bo‘lgan joyda o‘sadigan o‘simliklar fikus, limon, yovvoyi o‘simliklar ertut, primula. Tirik burchakdagi o‘simliklarni geografik guruhlarga taqsimlash mumkin. Tropik o‘simliklar: kaktus, agava, aloe, begoniya tradeskanstiya, fikus.

Subtropik o‘simliklar: limon, apelsin, tolgul. Mo‘tadil mintaqa o‘simliklari: primula, pechakgul. Mahalliy o‘simliklar: yovvoyi va madaniylari. Tajriba uchun ekilgan o‘simliklarni alohida joyga qo‘yilishi kerak. Ekalogik jihatdan yaqin bo‘lgan bir nechta o‘simliklar bir-biriga yaqin ekiladi. Natijada cho‘l, tropik o‘rmon kabi “biogeostenozlar” tashkil etiladi. Tirik burchakdagi har bir o‘simlikda nomi yozilgan etiketka va qisqacha xarakteristikali pasporti bo‘lishi kerak. O‘simlik ta’riflangan, har bir o‘simlik to‘g‘risida tavsiya etilgan kitoblarni ko‘rsatgan pasportlardan tirik burchakdagi o‘simliklar kartotekasi tuziladi. Kartoteka o‘simlikni parvarish qiluvchilarga hamda u bilan tanishishni hoxlovchilarga tushunarli bulishi kerak. Tirik tabiat burchagidagi hayvonlar. Tirik tabiat burchagidagi hayvonlar uchun akvarium, terraium, kataklar qo‘yish uchun joy ajratilishi kerak. Akvarium baliklar, shoxilonlar, suv qo‘ng‘izlari, triton, ayrim baqalar, gidra va dafnayalarni saqlash va boqish uchun eng qulaydir. Akvarium suv havzasining sun’iy biogeostenozi ya’ni chuchuk suv havzasini modeli hisoblanadi. Unda suv hayvonlari hayotining suv o‘simliklari elodeya valisneriya, odest, shoxbarg va boshqalar bilan bog‘liqligi ko‘rsatiladi. Tirik burchakda zoologiyadan ko‘rgazmali va amaliy metodlar bilan o‘rganiladigan hayvonlar bo‘lishi zarur. Sodda hayvonlardan tufelkaning kulturasi, dars va darsdan tashqari ishlar uchun doim tirik burchakda bo‘lishi kerak, buning uchun bir oz somon yoki pomidorning quritilgan bargi bo‘lishi kerak. Sentabr oylaridan boshlab akvariumda gidra, akam-tukam va boshqa chig‘anoqli shilliqurtlarni tayyorlab qo‘yiladi. Maxsus yashiklarda yomg‘ir chuvalchangini saqlash mumkin. Yashik navbat bilan qatlam – qatlam qilib to‘kilgan barglar, poliz tuprog‘i bilan to‘ldiriladi va unga 50 tacha chuvalchang joylashtiriladi. Uni salqin joyda saqlash kerak. Mayda sut emizuvchilar, suvda ham quruqlikda yashovchilar ham sudralib yuruvchilar terrariumlarda saqlanadi. Terrarium o‘tloq, cho‘l va boshqalar shaklida bezatiladi. Botqoqlik hosil qilish

uchun temir yoki plastmassa vannacha qo‘yiladi. Olmaxon, to‘ti va boshqa sayroqi qushlar maxsus kataklarda boqiladi. Tirik tabiat burchagi uchun ajratilgan xonada har-xil hayvonlarni, masalan: akvarium va mahalliy baliq turlari, suvda ham quruqlikda yashovchilarni, sudralib yuruvchilar, qushlar va sut emizuvchilarni boqish mumkin. Maktabning o‘quv tajriba uchastkasida tovuq, nutriya, norka, quyon kabi hayvonlarni boqish tavsiya etiladi. Agar tirik tabiat burchak uchun ajratilgan xona kichik bo‘lsa yoki torlik qilsa, unda bir muncha yirik qushlar va hayvonlarni saqlash mumkin. Dars vaqtida o‘quvchilarning fikrlarini bo‘lmaydigan boshqa obyektlarni bevosita biologiya xonasiga joylashtirish mumkin. Turli tovush, qo‘lansa hid chiqaradigan hayvonlar alohida kichik xonada saqlanadi. Tirik tabiat burchagidagi hayvonlarning ko‘plari ustida zoologiya, odam va uning salomatligi, umumiy biologiya bo‘yicha zarur tajribalar qo‘yilishi mumkin. Masalan; “moddalar almashinuvi” mavzusiga oid V va S avitaminozlar hosil qilish bo‘yicha, quyonlarning og‘irligi oziq sifatining ta’siri, tuproq rangining baqa tanasining rangiga ta’sirini, it baliqdagi metamorfozni o‘rganish mumkin. Tirik tabiat burchagi yosh tabiatshunoslarning ish joyi hamdir. Bu erda yosh tabiatshunoslar kuzatuv ishlarini olib borib, uni natijalarini yozadilar, hayvonlar uchun oziq tayyorlaydilar,turli moslama yasaydilar va ta’mirlaydilar. Tirik tabiat burchaklaridagi har bir hayvonning nomi yozilgan etiketkasi, parvarishlash qoidasi va oziqlantirish normasi hamda tajriba o‘tkazayotgangan o‘quvchining familiyasi ko‘rsatilgan bo‘lishi kerak. Hayvonlar burchakda tip va sinflar bo‘yicha guruxlarga ajratiladi, lekin guruhlashtirish yashash muhiti bo‘yicha va ularning tegishli o‘simlik bilan birga bo‘lishi mumkin. Sinfning yoki tirik burchakning birorta derazasida o‘simliklarning “tirik sistema”sini tasvirlab ko‘rsatish mumkin, bu V, VI, X, XI – sinflar uchun foydalidir. Buning uchun xona va yovvoyi o‘simliklardan foydalaniladi, ular derazalarga bir avlodning turlari, bir oilaning avlodlari shu kabilar tartibida

joylashtiriladi. Hayvonlar sistemasini tirik obyektlarni tulumlari bilan, ba’zi xollarda rasmlar bilan birga ko‘rsatish mumkin. Bu o‘quvchilar uchun ko‘rgazmali quroldir. Maktab tirik tabiat burchagida alohida sinflar uchun, qandaydir qismlarni ajratish pedagogik maqsadga muvofiq emas. Unda o‘quvchilar jamoatchilik, o‘simlik va hayvonlar dunyosining tabiiy birligini tushunib olish ruhida tarbiyalansinlar. Tirik tabiat burchagini jihozlash. Tirik burchakni tashkil etishda ba’zi bir zarur jihozlarni ham nazarda tutish lozim. Birinchi galda o‘simliklarni qo‘shimcha yorug‘lik ta’sirida o‘tkaziladigan tajribalarni ta’minlash kerak. Buning uchun burchak qo‘shimcha yorug‘lik manbalari bilan ta’minlanishi kerak. Agar tirik burchakda harorat past bo‘lsa, unda yorug‘lik kamerasi bo‘lishi kerak. Bu etarli darajada yorug‘lik berishi, haroratni ko‘tarish yoki pasaytirishga imkon berishi, shu haroratni saqlab turishi kerak. Qish o‘rtasida yorug‘lik kamerasini tirik burchak jihozlari qatoriga kiritilishi, yorug‘sevar va issiqsevar o‘simlik ustida turli tajribalar o‘tkazishga imkon beradi. Havo namligini saqlash uchun o‘simliklarga pulverizatorda suv purkaladi. Namlik kamerasi uchun terrariumdan foydalanish mumkin. Buning uchun terrarium ostiga qum solinadi va gul tuvakchalar past – baland qilib qo‘yiladi. Ularga namda o‘sadigan o‘simliklar mox va boshqalar o‘tkaziladi. O‘rtaga suv yig‘iladigan chuqurcha qilinadi yoki suvli vannacha qo‘yiladi. Qalamchalar uchun to‘rtta oynak qo‘yilgan, tuproq yoki qum bilan to‘ldirilgan va burchaklari yopishtirilgan shisha yashikcha tarzida namlik kamerasi yoki parnikcha yasash mumkin. Zamburug‘, bakteriyalar kolloniyasini o‘stirish bo‘yicha qator tajribalar uchun qorong‘ulik kamerasi kerak. Bu kameraning ichi qora rangga, tashqi tomoni esa xona mebellari rangida bo‘ladi. Gidrofitlarni akvarium yoki bankalarga joylashtiriladi. Buning uchun banka ostiga bir oz tuprok, 2sm qalinlikda torf qum solinadi.

Tirik tabiat burchagida har –xil hayvonlarni saqlash uchun akvarium, terrarium, volera va qafaslar zarur. suv havzalarida yashovchi hayvonlar ustida kuzatish olib borish uchun maktabda akvariumlar va tiniq shishali bankalar bo‘lishi zarur. Terrariumlarni suvda ham quruqda ham yashovchilarni, sudralib yuruvchilarni ekalogiyasini 0hisobga olgan holda saqlash uchun o‘rnatiladi. Qushlar va sut emizuvchilarni saqlash uchun har-xil kattalikdagi qafaslar bo‘lishi kerak. Shunday qilib tirik tabiat burchagining tarkibi va undagi ishlarning mazmuni barcha biologik kurslar bo‘yicha ta’lim – tarbiya ehtiyojlari bilan belgilanadi. 1.O‘quvchilarga aniq puxta, mantiqiy tuzilgan plan asosida ishlash uquvini singdirish zarur. Buning uchun maktab o‘quv tajriba uchastkasida katta pedagogik imkoniyatlar bor. Uchastka teritoriyasida tashkil etishning, ekin va ko‘chatlar ekishning pedagogik o‘ylangan rejasini tuzishni birinchi o‘ringa qo‘yilishi kerak. O‘quvchilar maktab uchastkasida ishlab, biologiyadan olgan bilimlarini yangi olingan o‘simlik va hayvonlar misolida mustahkamlaydilar. Ular qishloq xo‘jalik ekinlarini etishtirishning va hayvonlar parvarishining eng muxim agronomik usullari to‘g‘risida tasavvurlar hamda ular bilan ishlashning muayyan sistemadagi ko‘nikmalarni hosil qiladilar. Uchastkadagi ishlar o‘quvchilarda tashkilotchilik, jamoatchilik ko‘nikmalarini, mehnat madaniyatini, estetik tuyg‘ularni, o‘simlikni ko‘paytirish bilan tabiatni qayta ishlab chiqarish ko‘nikmalarini tarbiyalashi kerak. O‘quv tajriba uchastkasida kuzda, bahorda botanika, zoologiya va umumiy biologiya bo‘yicha darslar va amaliy mashg‘ulotlar, yozda, kuzda va bahorda tajribalar qo‘yish va kuzatishlar o‘tkazish, botanika, zoologiya va umumiy biologiya darslarga tarqatiladigan va demonstrastiya materiallari tayyorlashlash bo‘yicha darsdan tashqari ishlar o‘tkaziladi. Uchastkada yosh tabiatshunoslar ish olib boradi va maktab, sinfdan tashqari tadbirlar: hosil kuni, bog‘ kuni, qushlar kuni, ko‘rgazmalar, ota-onalar, boshqa maktab o‘quvchilari uchun ekskursiyalar va shu kabilar tashkil qilinadi. Maktab uchastakasida, maktabda o‘rganiladigan o‘simliklar: dala, poliz, rezavor mevalar, manzarali va yovvoyi o‘simliklar bo‘lishi kerak. Shunga muvofiq,

uchastka aniq chegaralangan: dala, poliz, rezavor meva, manzarali, biologik va zoologik bo‘limlarga ega bo‘lishi zarur. Uchastkada metrologik stanstiya, auditoriya barpo etish zarur. Har bir bo‘limda o‘simlik kollekstiyasi va ular ustida tajriba o‘tkazish uchun joy ajratiladi. Dala bo‘limi ikki: kollekstiya va tajriba qismlarga bo‘linadi. Kollekstiya qismi quyidagi dalalarga ajratiladi: birinchi dalaga – suli, o‘tlar; ikkinchi dalaga – donli ekinlar: javdar bug‘doy, arpa, tariq, makkajo‘xori; uchinchi dalaga – dukkakli ekinlar: no‘xot, loviya, soya va em xashak o‘tlari, beda; to‘rtinchi dalaga – tolali ekinlar: zig‘ir, kanop, moyli ekinlar: kungaboqar, kanakunjut, eryong‘oq; beshinchi dalaga – chopiq talab ekinlar: kartoshka, qand va xashaki lavlagilar; oltinchi dalaga – efirli va dorivor o‘simliklar yalpiz; ettinchi dalaga – texnika ekinlari: g‘o‘za, kanop ekinlari. Tajriba qismlarida birinchi dalada qora shudgorda begona o‘tlarni paydo bo‘lishi va ularga qarshi kurash, yashil o‘g‘itlar bilan o‘g‘itlangan va o‘g‘itlanmagan erda kelgusi yilda g‘alla ekish. Ikkinchi dalada ekishning yaxshi usulini aniqlash. Uchinchi dalada beda va unga aralashtirilgan pichan hosili. To‘rtinchi dalada kartoshkalarning er ustki tugunaklarini hosil qilish, chopiqni ta’siri, kartoshkani ko‘paytirish usullari, kartoshkadan yuqori hosil olish. Sabzovot ekinlarini bo‘limida – alohida uchastkaga ko‘p yillik ekinlar kollekstiyasi: ernok shavel, ravoch o‘tqaziladi. Bo‘limning qolgan maydonini sabzovot almashlab ekish uchun 4 ta dalaga ajratiladi. 1-Dalada: go‘ng bilan yangi o‘g‘itlangan erga bargli ekinlar, har xil navli karam: mosh va qizil karam, gul karam, pomidor, piyoz. 2-Dalada: mevali ekinlar. 3-Dalada: mineral o‘g‘itlar bilan o‘g‘itlangan erga ildiz mevali: sabzi, lavlagi, sholg‘om, rediska. 4-Dalada: dukkakli ekinlar: loviya, no‘xat va ertangi kartoshka ekiladi. Sabzovot ekinlari ustida o‘tkaziladigan tajribalar quyidagilar bo‘lishi mumkin:erga qo‘shimcha ishlov berishning tasiri,qalamchadan ko‘paytirish, chatishtirish, novdalarning chilpishning tasiri, yaxshi o‘simliklarni urug‘lik uchun ajratish, asosiy ekinlar: karam, pomidor, lavlagi, piyoz, bodring va boshqalardan yuqori xosil etishtirish.

Bu tajribalarning barchasidan botanika V-VI sinflardagi mavzularni o‘tishda, umumiy biologiyadan IX- sinfda “Ko‘payish va individual rivojlanish”, “Genetika va selekstiya asoslari” mavzularini o‘tishda foydalaniladi. Ko‘rgazmali qurollarning xillari. O‘z tasnifi va ahamiyatiga ko‘ra biologiya o‘qitishda qo‘llaniladigan ko‘rgazmali vositalar asosiy va yordamchi xillarga ajratiladi. Asosiy guruhi - tabiiy, tasviriy, og‘zaki xillarga yordamchilari – o‘qitishni texnik vositalari va laboratoriya asbob uskunalaridir. Tabiiy ko‘rgazma qurollar o‘z navbatida tirik, o‘lik va fiksirlangan, tasviriy ko‘rgazma qurollar tekis va hajmli xillarga ajratiladi. Tabiiy ko‘rgazma qurollar maktab tirik burchagidagi tirik xayvonlar-baliqlar xasharotlar, qushlar, xona o‘simliklari, qotirilgan, quritilgan, fiksirlangan ko‘rgazma qurollar bo‘lib ularga tuluplarni, umurtqasiz xayvon kollekstiyalarini quritilgan suyaklarni, mikropreparatlarni, tarqatma materiallarni kiritish mumkin. Tirik o‘simlik va hayvonlarni dars jarayonida nomoyish qilish uchun avvaldan tayyorgarlik ko‘rish lozim. Ularni tanlashda o‘quv dastur talabla ri, mahalliy sharoit va tabiatni muhofaza qilish talablari e’tiborga olinishi kerak. Gerbariy, kollekstiyalarni ko‘rsatayotganda shuni yodda tutish kerakki, ular tirik organizmlar to‘g‘risida to‘liq tasavvur hosil qilmaydi. Shuni e’tiborga olib ular boshqa ko‘rgazma vositalar bilan birgalikda namoyish etilishi lozim. Xuddi shunday xolatni fiksirlangan xo‘l preparatlarga nisbatan ham aytish mumkin. Chunki ular uzoq vaqt davomida o‘zlarini ranglarini yo‘qotgan bo‘ladilar. Tabiiy ko‘rgazmali vositalarning biri mikropreparatlar hisoblanadi. Ular kichik organizmlar - bakteriya, zamburug‘lar, bir hujayrali hayvonlar, o‘simliklarning hujayraviy tuzilishini o‘zida ifoda qiladi. Vaqtincha mikropreparatlarni tayyorlash ko‘nikmasini hamma o‘quvchilar egallashla ri kerak. Ko‘pgina tabiiy ko‘rgazma vositalari laboratoriya va amaliy mashg‘ulotlarni o‘tkazish uchun zarur. Tabiiy ravishda barcha darslarda o‘simliklar, xayvonlar va boshqa tabiiy obyektlarni ko‘rsatib bo‘lmaydi. Ko‘pgina xayvon, o‘simliklarni, tirik tabiatning

rivojlanish jarayonlari, qonuniyatlar maxsus tayyorlangan tasvirli ko‘rgazma qurolllar yordamida tushuntiriladi. Tasviriy ko‘rgazmali qurollar nihoyatda xilma-xil. Ulardan mulyaj lar, statik, dinamik modellar, rangli jadvallar, rasmlar, didaktik kartoch kalarni ko‘rsatib o‘tish o‘rinlidir. Qo‘shimcha ko‘rgazma qurollarga har xil asboblar, o‘qitishning texnik vositalari kiritadi. Multimediya vositalari. Hozirgi paytda deyarli barcha maktablar kompyuter fan xonalari, ARM, klaster maktablar, hech bo‘lmaganda birta kompyuteri yoki vidiomagnitofoni bor. Ko‘pgina maktablarimizda vidioproektorlar mavjud. Biologiya fanidan 5,6 sinflarda Botanika darsligi va 7 sinfda Zoologiya darligi dasturiga mos vidiofilmlar. 5,6 sinflarda Botanikadan, 7 sinf Zoologiyadan, 8 sinf «Odam va uning salomatligi»,9 sinf «Biologiya» fanlaridan elektron darsliklar mavjud va ular maktablarga tariatilgan. Tabiiy obyektlarni tanib olish va aniqlash metodi biologiyani o‘qitishda etakchi mavqeiga ega, chunki botanika darslarida o‘simlik organlari, o‘simlik turi, turkumi, oilasi, sinfga mansubligi aniqlanadi. Buning uchun o‘qituvchi etarli darajadagi tarqatma va didaktik materiallar, gerbariylar, majmualari tayyorlangan bo‘lishi va ulardan o‘z o‘rnida samarali foydalanishi lozim. Zoologiya darslarida hayvonlarning organlari, ularning vazifalari ni bilish bilan bir qatorda hayvonlarning qaysi tip, sinf, turkum, oilaga mansubligini aniqlaydi. Mazkur metodning samaradorligi hayvonot olamining turli-tumanligini aks ettiruvchi hayvonlar va ularning organlaridan tayyorlangan ho‘l preparatlar, mulyajlar, tulumlar, majmualar kabi didaktik va tarqatma materiallarning mavjudligini taqozo etadi. Mazkur metoddan faqat biologiya darslaridagina emas, balki darsdan tashqari ishlar, sinfdan tashqari mashg‘ulotlar va ekskursiyalarda ham keng qo‘llaniladi. Kuzatish metodi – bu tirik organizmlarda boradigan jarayonlar va tabiat jismlarida sodir bo‘ladigan hodisalarni o‘quvchilarning maqsadga muvofiq holda idrok etishi hisoblanadi. Bu metodda o‘quvchilarning kuzatishi bo‘yicha

to‘plangan ma’lumotlari bilim manbai sanaladi. Kuzatish metodidan biologiyani o‘qitishning barcha shakllarida foydalani la di. Kuzatish metodidan dars jarayonida foydalanilganda o‘quvchilar dars mazmuniga oid ko‘rgazma vositalarini mustaqil kuzatadilar, natijada kuzatish obyektlaridagi o‘ziga xos xususiyatlarni isbotlovchi dalillarga ega bo‘ladilar. Bunday kuzatish qisqa muddatli bo‘lib, ma’lum bir maqsadni amalga oshirishga xizmat qiladi. O‘simliklar hayotidagi bahorgi, kuzgi mavsumiy o‘zgarishlar, kelib ketuvchi qushlarning hayotini kuzatish, hashoratlarning rivojlanishini o‘rganish kabi kuzatishlar uzoq muddatli davomli kuzatishlar sanaladi. Biologik tajribalarni o‘tkazish metodi – o‘z ichiga biologik obyektlarni tanish va aniqlash, kuzatishlarni qamrab oladi, lekin mazmu ni jihatdan ulardan farq qiladi. Biologik tajribalarni o‘tkazish o‘kuvchilarni o‘rganilayotgan jarayon yoki hodisaning mohiyatini anglashga, ular o‘rtasidagi sabab-oqibat bog‘lanishlarini tushunishga, biologik qonuniyatlarni “qayta kashf” etilishiga imkon beradi. Tajriba natijalarini umumlashtirish, xulosa yasash, uni rasmiylashtirish o‘kuvchilarda tadqiqotchilikni rivojlantiradi. Biologik tajribalar darsda, darsdan tashqari ishlarda, tirik tabiat burchagida va o‘quv tajriba maydonchasida o‘tkazilishi mumkin. Biologik tajribalar ham davomiyligiga qarab, qisqa va uzoq muddatli bo‘lishi mumkin. “Urug‘ning tarkibini aniqlash”, “O‘simlik hujayrasida plazmoliz va deplazmoliz”, “Amilazaning kraxmalga ta’siri” yuzasidan o‘tkaziladigan tajribalar qisqa muddatli, “Urug‘ning unib chiqishi uchun zarur shart-sharoitlar”, “Urug‘larning nafas olishi”, “Barglarning suv bug‘latishi”, “Barglarda kraxmal hosil bo‘lishi”, “Yomg‘ir chuvalchangining tuproq hosil bo‘lishidagi roli”, “O‘simliklarda belgilarning irsiylanish qonunlari ni o‘rganish” kabi tajribalar uzoq muddatli tajribalar hisoblanadi. Mazkur metodning samaradorligi o‘qituvchi tomonidan o‘tkaziladigan tajribalarning muayyan tizimda tashkil etishi, tajriba mavzulari, maqsadini aniqlashi, har bir tajriba uchun aniq ko‘rsatmalar, o‘quv topshiriqlari tayyorlashi,

o‘quvchilarni tajriba o‘tkaziladigan obyektlar, kerakli asbob va jihozlar bilan ta’minlashi, tajriba o‘tkazadigan o‘kuvchilarning faoliyatini tashkil etish, boshqarish va nazorat qilish, olingan natijalardan darsda o‘z o‘rnida foydalanishiga bog‘liq.

FOYDALANILADIGAN ADABIYOTLAR 1. Дамаскин Б . Б ., Петрий О . А . Электрохимия : Учеб . пособиэ М : « Всшая школа », 1978. 296 с. 2.Смирнова Е.А. Курс статистической термодинамики и физической химии: Учеб.пособиэ 2-э изд. М: «Всшая школа», 1982. 456 с. 3.Statistik termodinamika: О ‘quv q о ‘llanma. Tuzuvchi B . U . Sagdullaev . Toshkent , 1990. 4. Usmonov X . U ., Rustamov X . R ., Raximov X . R . Fizik ximii . Toshkeng: "‘ O ’kituvchi", 1994. 5.Стромберг А.Г. Семченко Д.П. Физическая химия. М. "Химия": 2002.

Похожие

Kimyo o‘quv kursidan dars berish metodikasining asoslari

O‘quv dasturlari va dars ishlari

Kimyo va biologiya o‘qitish metodikasi fanining vazifasi

Kimyo va biologiya o‘qitish usullari

Dars-o‘qitishning asosiy shaklidir