Kimyoviy reaksiyalarning kinetik tasnifi - Химия - Рефераты

Kimyoviy reaksiyalarning kinetik tasnifi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

55 KB

Kimyoviy reaksiyalarning kinetik tasnifi Reja: 1. Reaksiyalarning tartibi 2. Aktivlanish nazariyasi 3. Geterogen reaksiyalar

Kimyoviy reaksiyalar kinetik jihatdan molekulyarligi va tartibiga ko’ra tasniflanadi. Reaksiyaning molekulyarligi bir vaqtda to’qnashib, kimyoviy reaksiyaga kirishgan molekulalar soni bilan belgilanadi. Reaksiyalar bu jihatdan bir molekulyar (monomolekulyar), ikki molekulyar (bimolekulyar), uch molekulyar (trimolekulyar) va shu kabi sinflarga bo’linadi. Bir molekulyar reaksiyalar quyidagi A → B + C + ... - sxema bilan ifodalanadi. Masalan: gaz muhitida boradigan reaksiya: φ 2 - 2 reaksiyaning tezligi v = - dc/dt = k c ga teng. K- reaksiyaning tezlik konstantasi bo’lib, sekund -1 yoki minut -1 ga teng. Bimolekulyar reaksiyalar deb, bir tur moddaning bir molekulasi bir vaqtning o’zida ikkinchi tur moddaning bir molekulasi bilan to’qnashuvi yoki bir turdagi moddaning ikki molekulasi o’zaro to’qnashishi natijasida sodir bo’ladigan reaksiyalarga aytiladi. Bimolekulyar reaksiyaning sxemasi: A + B → C + D yoki A + A → B + C +... shaklida yoziladi. Vodorod yodidning ajralishi 2HJ→H 2 + J 2 misol bo’la oladi. Bu reaksiyaning tezligi; dc/dt = KC 1 .C 2 . Agar C 1 = Cl bo’lsa v = kC 2 bo’ladi. Bu yerda k ning o’lchami 1 3 m -1 t -1 , bo’lib, l/mol.sek o’lchanadi. Trimolekulyar reaksiyalarda bir vaqtda bir moddaning uch molekulasi to’qnash keladi. A + B + C → D + E + F + … yoki 3A → B + C + D... Bu reaksiyaning tezligi, dc/dt = kC 1 C 2 C 3 C 1 C 2 C 3 dastlabki 1 6 m -1 t -1 bo’lib l 2 /mol 2 *sek da o’lchanadi. 2NO + H 2 = N 2 O + H 2 O Trimolekulyar reaksiyaga misol bo’la oladi. Reaksiyalarning tartibi Reaksiyaning tezligi konsentratsiyaning qanday darajaga chiqarilganiga bog’liq bo’lsa, reaksiya tartibi o’sha darajani ko’rsatgan songa teng bo’ladi. Reaksiyaning tartibi empirik ravishda topiladi aA + bB → pC + qD

Reaksiyaning kinetik tenglamasi v=r[A] a [B] b bo’lgani uchun, bu reaksiyaning tartibi konsentratsiyalanish daraja ko’rsatkichlari yig’indisi d+b=n dir. Agar reagentlar stexometrik nisbatda olingan bo’lsa, reaksiya tezligi bilan konsentratsiya orasidagi munosabat umumiy tarzda:n kC dt dC V  ko’rinishda yoziladi. Bu tenglamadagi t reaksiyaning tartibi, k esa tezlik konstantasi, C esa reaksiya uchun olingan moddalarning konsentratsiyasi. Sanoatda reaksiyaning tartibi va uning molekulyarligi degan tushunchalar quyidagi ikki holatda boshqa-boshqa ma’noni beradi. 1) Bu holda reaksiya bosqichlar bilan boradi. Bir necha bosqichda boradigan reaksiya tezligi eng sust boradigan bosqich tezligiga bog’liq bo’ladi, chunki boshqa bosqichlar tez borsa ham, sust boruvchi bosqich butun jarayonni kechiktirib turadi. Agar ana shu sust boruvchi bosqich, masalan, bimolekulyar bo’lsa, u holda barcha jarayonning tezligi ikkinchi tartibli reaksiya qonunlariga bo’ysunadi. Bu holda eng sust boruvchi bosqichning molekulyarligi umumiy jarayonning qaysi tartibli reaksiya ekanligini aniqlab beradi. 2) Ikkinchi holatda reaksiyada ishtirok etayotgan moddalarning konsentratsiyalari orasidagi farq katta bo’ladi. Reaksiya tezligi konsentratsiyaning o’zgarishiga bog’liq. Demak, reaksiyaning tartibi empirik ravishda topiladigan tushuncha bo’lib, reaksiyaning molekulyarligi nazariy tushunchadir. Aktivlanish nazariyasi Molekulalar orasida bo’ladigan har qanday to’qnashish natijasida kimyoviy reaksiya vujudga kelavermaydi. To’qnashishlarning juda kam qismi reaksiyani vujudga keltiradi. Aktivlanish nazariyasida shunday deyiladi: hamma molekulalar orasida bo’ladigan to’qnashuvlar natijasida kimyoviy reaksiya vujudga kelavermaydi, reaksiya ortiqcha energiyaga ega bo’lgan aktiv molekulalar orasidagi to’qnashuvlar natijasida maydonga keladi.

Ayni reaksiya amalga oshishi uchun zarur bo’lgan eng kichik qo’shimcha energiya miqdori aktivlanish energiyasi deyiladi. Kimyoviy reaksiya tezligi aktiv va aktivmas molekulalar orasidagi nisbatga bog’liq. Bu nisbat esa Bolsman qonuniga binoan quyidagi tenglama bilan ifodalanadi.RTE e N N   0 1 Bu yerda N 1 - aktiv molekulalar soni N 0 - barcha molekulalar soni E - aktivlanish energiyasi T - absolyut harorat R - gaz konstantasi Aktivlanish nazariyasi asosida: 1) Reaksiyaning tezligi molekulyar to’qnashish soniga to’g’ri kelmasligini; 2) Reaksiya tezligining harorat koeffitsienti juda katta ekanligini izohlab berish mumkin. 3-rasm. Aktiv kompleks Masalan: Reaksiyaning aktivlanish energiyasi dastlabki moddalarni «aktiv kompleks» holatiga o’tkazish uchun zarur bo’lgan energiya miqdoridir. «Aktiv kompleks» (yoki «o’tar holat») nazariyasiga muvofiq dastalbki moddalar «aktiv kompleks» orqali reaksiya mahsulotlariga o’ta oladi. Geterogen reaksiyalar Agar reaksiyada qatnashayotgan moddalar boshqa-boshqa fazalarga mansub bo’lsa, bunday reaksiyalar geterogen reaksiyalar deb yuritiladi.

Fazalar chegarasidagi sirtda boradigan geterogen reaksiyalarning kinetikasi uch bosqichdan iborat: 1) Dastlabki moddalarning reaksion zonaga kelishi: (bu bosqich diffuziya tufayli amalga oshadi). 2) Kimyoviy reaksiya sodir bo’ladigan bosqich. 3) Reaksiya mahsulotlarining reaksion zonadan chetlanishi (bu bosqich ham diffuziya tufayli amalga oshadi). Harorat va moddalar konsentratsiyasini shunday idora qilish mumkinki, natijada reaksiyaning tezligi moddalarning chegara sirtiga kelish va sirtdan qaytish tezligidan ortiq bo’ladi. Bunday sharoit reaksiyaning diffuzion sohasi deyiladi. Zanjir reaksiyalar Valentliklari to’yinmagan aktiv zarrachalar (erkin atom, radikal va g’alayonlangan molekulalar) ishtirokida ketma-ket bosqichlar bilan boradigan reaksiyalar zanjir reaksiyalar deyiladi. Zanjir reaksiyalar qatoriga yonish, portlash va juda ko’p fotokimyoviy reaksiyalar kiradi. Bu reaksiyalarning tezlik tenglamalari oddiy reaksiyalarnikiga qaraganda ancha murakkab bo’ladi. Zanjir reaksiyalarning mexanizmi N.N.Semyonov tomonidan yaratilgan. Zanjir reaksiya boshlanishi uchun birinchi shart aktiv markazlarining hosil bo’lishidir. Aktiv markazlar vazifasini valentliklari to’yinmagan atom va radikallar bajaradi. Har qanday zanjir reaksiyani uch qismdan iborat deb qarash mumkin. 1) Zanjirning vujudga kelishi, «boshpana reaksiya». 2) Reaksiyalar zanjiri, (zanjirning davom etishi va tarmoqlanishi). 3) Zanjirning uzilishi. Misol: Cl 2 → 2Cl* boshlama reaksiya. Cl*H 2 → HCl + H* reaksiyalar zanjiri. H* + Cl 2 → HCl + Cl Cl + H 2 →HCl + H* va hokazo. Zanjir reaksiyalarning eng muhim hususiyati zanjirning uzunligidir.

Zanjir reaksiyasida bir aktiv markaz vujudga keltirgan oddiy reaksiyalarning (zvenolarning) soni zanjirning uzunligi deyiladi. Portlash - nihoyatda tez boradigan reaksiyalardir.

Adabiyotlar 1. Волцкий A .В., Сергеевская E .С. Teo рия металлургических процессов. - M .: Me т a ллургия, 1996. - 380 с. 2. Филиппов С.И. Teo рия металлургических процессов. - M .: Me т a ллургия, 2000. - 230 с. 3. E син O . A ., Гелд П.В. Физическая химия пирометаллур-гических процессов. I часть. - Свердловск, 1992. – 671 с. 4. Рахимов В.Р. Физикавий ва коллоид кимё. – Т.: Ўқитувчи, 1978. 5. www.misis.ru; 6. http://www.weimar.de; 7. info4ru.de 8. Ленник Г. A ., Пехсин П. O . Современная техника изотермического нанесения покрытий. - M .: Me таллургия, 2000.-123 с. 9. Ганин Н И. Диаграмма состояния металлургических систем. - M .: Me таллургия, 1998. -8 с.

Похожие

Kimyoviy reaksiyalarning tezligi. Kimyoviy muvozanat

Kimyoviy reaksiyalarning issiqlik effekti (termokimyo)

Gazlarning molekulyar-kinetik nazariyasi

Reaksiyalarning tartibi va molekulyarligi bo‘yicha tabaqalanishi

Kimyoviy kinetika va kataliz