Kimyoviy kinetika va kimyoviy muvozanat - Химия - Рефераты

Kimyoviy kinetika va kimyoviy muvozanat

Загружено в:

25.11.2022

Скачано:

0

Размер:

213.33203125 KB

Kimyoviy kinetika va kimyoviy muvozanat Reja: 1. Kimyoviy reaksiyalarning tezligi 2. Reaktstsiya tezligining turli omillarga bog’liqligi 3. Kataliz va katalizatorlar 4. Kimyoviy muvozanat 5. Kimyoviy muvozanatga ta’sir etuvchi omillar. Le-Shatel’ye printsipi

1. Kimyoviy reaksiyalarning tezligi Kimyoviy reaksiyalar tezligi va mexanizmi haqidagi ta’limot kimyoviy kinetikadir. Kimyoviy reaksiyalar har hil tezliklarda o’tishi hammamizga ma’lum. Ayrim reaksiyalar, yonish, neytrallanish, vodorodning xlorda yonishi kabi reaksiyalar tez boradi. Temirning zanglashi, rezinaning eskirishi, radioaktiv emirilishlar bilan boradigan reaksiyalar juda sekin boradi. Kinetikada reaksiya gomogen (bir jinsli) va geterogen (ko’p jinsli) reaksiyalarga bo’linadi. Agar reaksiyalar bir hil fazalarda gaz yoki eritmalarda borsa, bunday reaksiyalarga gomogen reaksiyalar deyiladi. Gaz+gaz va suyuqlik+suyuqlik gomogen reaksiyalardir. Agar kimyoviy reaksiyalar har hil fazalarda qattiq moddalar, suyuqliklar yoki gazlar orasida borsa, bunday reaksiyalarga geterogen reaksiyalar deyiladi. Gomogen reaksiyalar butun hajmda bir tekisda, geterogen reaksiyalar esa faqat fazalar bilan chegaralangan yuza sirtlarida sodir bo’ladi. Gomogen va geterogen reaksiyalarning tezliklari har hil omillarga turlicha bog’liq bo’ladi. Kimyoviy reaksiya tezligi nima? U qanday aniqlanadi va o’lchanadi? Vaqt birligi ichida reaksiyaga kirishuvchi moddalarning konsentratsiyasining o’zgarishiga reaksiyaning tezligi deyiladi. 3 t (vaqt-sek, min, soat, sutka, oy va yillarda ν = mol/sm ·vaq ifodalanadi) Gomogen reaksiyalarning tezligi hajm birligidagi vaqt birligida reaksiyaga kirishayotgan yoki reaksiya natijasida hosil bo’lgan modda miqdori bilan aniqlanadi: (1) bu erda ∆ ν = ν 2 - ν 1 , modda miqdorining o’zgarishi, ν -reaksiya tezligi, ∆ τ -vaqt oralig’i. Bundan

molyar kontsentratsiyaning o’zgarishi. Demak, gomogen kimyoviy reaksiyalarning tezligini vaqt birligida dastlabki moddalar (-ishora) yoki reaksiya mahsulotlarining molyar kontsentratsiyalarini o’zgarishi (+ishora) asosida aniqlanadi. (2) 2-chi tenglama har qanday gomogen reaksiya uchun umumiydir. Har qanday kimyoviy reaksiyaning tezligi hamma vaqt musbat ( ν >0) bo’ladi. Molyar kontsentratsiya molda, vaqt sekundda ifodalangani uchun gomogen reaksiya tezligi mol/l. sekund yoki mol/m 3 sekundlarda ifodalanadi. Reaksiya tezligini dastlabki moddalar kontsentratsiyalarini kamayishiga qarab yoki reaksiya mahsulotlarining ko’payishiga qarab topish mumkin. Geterogen reaksiya tezligi –fazalar chegara sirti birligida reaksiyaga kirishgan yoki hosil bo’lgan moddalar miqdori bilan aniqlanadi: (3) S - fazalar yuza sirti maydoni. Geterogen kimyoviy reaksiyalar tezligi mol/m 2 ·s da o’lchanadi. Geterogen reaksiyalarning tezligini vaqt birligida faza chegara sirti birligida reaksiyaga kirishgan yoki reaksiya natijasida hosil bo’lgan moddalar miqdori bilan aniqlanadi. Agar kimyoviy reaksiya tezligini dastlabki moddalarning birortasining kontsentratsiyasini yoki miqdorini o’zgarishiga qarab baholansa, u holda 1-3- formulalarda kasr oldiga minus ishorasi qo’yiladi. Chunki, bu holda bo’linuvchi manfiy qiymatga ( Δ C<0 Δυ <0, chunki C 2 <C 1 va υ 2 < υ 1 ) ega bo’ladi, reaksiya tezligi musbat qiymatdir. Esda tutish lozimki, modda kontsentratsiyasi hajmga bog’liq, shuning uchun 1-2-formulalar tizim hajmi doimiy bo’lgandagina haqiqiydir.

Kimyoviy reaksiyalarning qiymatlari o’zgaruvchan kattalik, shu sababli 1-3-formulalari bo’yicha aniqlangan tezlik kimyoviy reaksiyalarning o’rtacha qiymatidir. 2.Reaktstsiya tezligining turli omillarga bog’liqligi Kimyoviy reaksiyalarning tezligi turli omillariga bog’liq bo’ladi: -reaksiyaga kirishayotgan moddalarning kontsentratsiyasiga; -haroratga; -reaksiyaga kirishayotgan moddalarning tabiatiga (faollanish energiyasi); -moddalarning maydalanish darajasiga (geterogen reaksiyalarda); -har hil turdagi nurlanishlarga (rentgen nuri, quyosh nuri, ultrabinafsha va infraqizil nurlanishlar); -katalizatorning ishtirokiga; -bosimga (agar reaksiyada gazlar ishtirok etsa). Demak, kimyoviy reaksiya tezligi shunchalik katta bo’ladi: agar aktivlanish energiyasi qanchalik kichik bo’lsa, kontsentratsiya, bosim, harorat qancha katta bo’lsa, hamda moddalar qanchalik maydalangan bo’lsa yoki katalizator hamda biron bir nurlanish ta’sir ettirilsa, kimyoviy reaksiya tezligi shunchalik katta bo’ladi. Kimyoviy kinetikaning asosiy postulati, massalar ta’siri qonuni Reaksiya tezligining kontsentratsiyaga bog’liqligi massalar ta’siri qonuni bilan ifodalanadi:

“O’zgarmas haroratda kimyoviy reaksiyalarning tezligi reaksiyaga kirishayotgan moddalar kontsentratsiyalarining ko’paytmasiga to’g’ri proportsionaldir”. Masalan: A+B=C reaksiyasi uchun massalar ta’siri qonuni: υ =kC A ·C B Demak, tezlik doimiysi-K dastlabki moddalar kontsentratsiyalari birga teng bo’lgandagi reaksiya tezligidir. Shuning uchun K solishtirma tezlik deb ham ataladi. Tezlik doimiysi (K) reaksiyaga kirishayotgan moddalar kontsentratsiyalariga bog’liq emas, aksincha reaksiyaga kirishayotgan moddalar tabiatiga va reaksiyaning borish sharoitiga (t, p, kat) bog’liq bo’ladi. Berilgan sharoitda borayotgan aniq reaksiya uchun tezlik doimiysi doimiy kattalikdir. Agar reaksiyada n-ta molekula ishtirok etayotgan bo’lsa, masalan; aA+bB=cC+dD bu reaksiya uchun massalar ta’siri qonuni ifodasi: bo’ladi, ya’ni stexiometrik koeffitsientlar kontsentratsiya darajasiga ko’tariladi. Bu tenglamalardagi 2 C A , C B va C N 2 va C H 2 reaksiyaga kirishayotgan moddalarning molyar kontsentratsiyalari. Agar reaksiyaga kirishuvchi moddalar gazlar bo’lsa, massalar ta’siri qonunini gazlarning bosimlari orqali ham ifodalash mumkin: Yuqorida bayon qilinganlarning hammasi bir jinsli gomogen reaksiyalar uchun qo’llaniladi. Geterogen reaksiyalarda tezlik ta’sir etuvchi moddalar yuza sirtlarining tegib turish kattaligiga proportsional bo’lganligi uchun, geterogen

reaksiyalarning kinetik tenglamasi, faqat gomogen faza kontsentratsiyasi bilan ifodalanadi: Masalan: yoki Reaksiya tezligining haroratga bog’liqligi 100 0 C va kamroq haroratda boradigan reaksiyalar uchun tajribada quyidagi qoida topilgan. Ko’pchilik hollarda harorat har 10 0 C ga oshganda kimyoviy reaksiya tezligi o’rtacha 2-4 marta ortadi. Bu qoidaga Vant-Goff qoidasi deyiladi. Uning matematik ifodasi: t 2 - t 1 t 2, t 1 -t 1 va t 2 haroratga muvofiq tezliklar. γ = 2 - 4 kimyoviy reaksiya tezligining harorat koeffitsienti. Reaksiyaning borish vaqti tezlikka teskari proportsional bo’lgani uchun Vant-Goff qoidasini yozish mumkin: , bu erda 1 va 2 -t 2 va t 1 haroratga muvofiq reaksiyaning borish vaqti. Harorat koeffitsienti γ - juda keng harorat oralig’ida doimiy bo’lmaydi. Ko’pchilik reaksiyalar uchun 100 0 C dan yuqori haroratda u kamayadi. Shunday reaksiyalar borki, ularning tezliklari haroratga bog’liq emas, ularda harorat koeffitsientlari juda yuqori bo’ladi. Shuning uchun VantGoff qoidasi absolyut emas. Ammo ma’lum harorat intervallarida ko’pchilik

reaksiyalar ushbu qoidaga bo’ysinadi. Haroratning ortishi bilan kimyoviy reaksiyalar tezligining keskin ortishini faollanish nazariyasi tushuntiradi, bunga muvofiq kimyoviy reaksiyani ortiqcha energiyaga ega bo’lgan aktiv molekulalar vujudga keltiradi. Faollanish energiyasi qanchalik katta bo’lsa, reaksiya shunchalik sekin boradi. 3. Kataliz va katalizatorlar Kimyoda kimyoviy reaksiyalarni tezlashtirishning keng tarqalgan usullaridan biri katalizdir . Reaksiya tezligini katalizatorlar selektiv ta’siridan o’zgarishiga kataliz deyiladi. Kimyoviy reaksiya tezligini o’zgartiradigan, lekin o’zi kimyoviy reaksiya natijasida ham sifat, ham miqdoriy jihatdan o’zgarmaydigan moddalarga katalizatorlar deyiladi. Katalizatorlar reaksiyaga kirishuvchi moddalardan birortasi bilan kimyoviy reaksiyaga kirishib oraliq moddalar hosil qiladi va reaksiya oxirida o’zi qaytariladi. Katalizatorlarning reaksiya tezligini o’zgartirishiga sabab, reaksiyani faollanish energiyasini kamaytiradi. A + B = AB Faollanish energiyasi katta bo’lgani uchun bu reaksiya tezligi juda sekin yoki amalda nolga teng bo’lsin. Bu reaksiya uchun boshqa uchinchi modda K topilsinki, u reaksiya uchun olingan moddalardan birortasi bilan birikib faollanishi kichik bo’lgan oraliq modda hosil qilsin. Masalan: A + K → A K → AK(1) AK B modda bilan ham oson birika olsin: AK + B → AK B → AB + K (2) 1-chi va 2-chi tenglamalarni qo’shib: A + B = AB ni olamiz, ya’ni reaksiya natijasida K-katalizator o’zgarishsiz qoladi. Demak, katalizator kimyoviy jarayonda oraliq

bosqichlarda ishtirok etadi. Hamma katalizatorlar uchun umumiy bo’lgan narsa, ular hamma vaqt reaksiyani faollanish energiyasini o’zgartiradi. Fazoviy belgilarga qarab kataliz gomogen va geterogen katalizga bo’linadi. Gomogen katalizda reaksiyaga kirishuvchi moddalar va katalizator bir hil agregat holatda bo’ladi, ular orasida yuza sirt chegaralari bo’lmaydi. Masalan: A(gaz) + B(gaz) + K(gaz) → yoki A (S) + B (S) + K (S) → (S-suyuqlik) Ko’rinib turibdiki, gomogen katalizda katalizator va reaksiyaga kirishuvchi moddalar bir hil gaz yoki suyuq fazani tashkil qiladi. Bu holda katalizator va ta’sir etuvchi moddalar orasida yuza sirt bo’linish bo’lmaydi. Gaz va suyuq fazali katalitik jarayonlar juda ko’p sonlidir. Gazli-kataliz reaksiyalari zanjir mexanizm va molekulyar mexanizm bo’yicha boradi. Misol uchun CO ni O 2 bilan suv bug’lari katalizatori ishtirokida borishini ko’raylik. Quruq CO va O 2 aralashmasi quyidagi sxema bo’yicha ta’sirlashadi: CO+O 2 →CO 2 +O*+35,4 kJ. Hosil bo’lgan atomar kislorod zanjirni uzilishiga olib keladigan reaksiyaga kirishadi: O*+ CO + X → CO 2 + X + 517,2 kJ O + O 2 + X → O 3 + X + 104,5 kJ O 3 + CO → CO 2 + O 2 + 420,5 kJ bu erda X-3-chi jism (masalan, idish devori) o’ziga ortiqcha energiyani oladi. Shunday qilib, tizimda zanjirning uzilish ehtimolligi uning davom etish ehtimolligidan kattadir. Agar bu tizimga ozgina suv bug’lari yuborilsa, u katalizator vazifasini bajaradi, aktiv markazni yuzaga keltiradi va zanjir osonlik bilan tarmoqlanadi: O*+ H 2 O → OH*+ OH*+ 55,1 kJ aktiv markaz Zanjirning tarmoqlanishi: O - + CO → CO 2 + H + + 11,3 kJ

H + + O 2 → OH - + O - + 22,1 kJ O - + H 2 → OH - + H + + 51,5 kJ Tizimda H + , O - , va OH - zarrachalarining kontsentratsiyalari juda kichik bo’lganligi uchun zanjirning uzilish reaksiyalari deyarli bormaydi. Suvning ozgina miqdori zanjir jarayonini juda tezlashtiradi va uni portlash chegarasigacha olib keladi. Ushbu reaksiya katalitik zanjir mexanizmi orqali sodir bo’ladi. Molekulyar mexanizm bilan o’tadigan gomogen katalizga quyidagi reaksiya misol bo’ladi: SO 2 ni SO 3 gacha oksidlanishi juda sekin boradigan qaytar reaksiyadir. Bu reaksiya uchun azot (II) oksidi (NO) katalizator bo’ladi: 1 NO ( г ) + О 2( г ) = NO 2 2 (1) oraliq modda SO 2( г ) + NO 2( г ) = SO 3 + NO (2) Umumiy reaksiyani: 2SO 2(gaz) +O 2(gaz) → 2SO 3 sxemada ifodalash mumkin. Geterogen katalizda reaksiyaga kirishuvchi moddalar va katalizator har hil agregat holatida bo’ladi, ular orasida yuza sirt chegaralanish bo’ladi. Odatda katalizator qattiq, reaksiyaga kirishuvchi moddalar gazlar yoki suyuqliklar bo’ladi. Masalan: Ayrim katalizatorlar reaksiyani sekinlashtiradi, ammo reaksiyaga stexiometrik kirishmaydi. Bunday moddalarga ingibitorlar deyiladi. Ayrim moddalar katalizatorning ta’sirini butunlay yo’q qiladi, bunday moddalarga katalitik zaharlar deyiladi.

Masalan: NH 3 -sintezida 0,1% C-bo’lishi to’rsimon Fe-katalizatori ta’sirini keskin kamaytiradi. Katalizator ta’sirini kuchaytiradigan moddalarga promotorlar (aktivatorlar) deyiladi. Masalan: NH 3 -sintezida Fe-katalizatoriga 2% KAlO 2 -ni qo’shilishi katalitik aktivlikni birmuncha oshiradi. Tirik organizmlarda boradigan, murakkab kimyoviy almashinishlarda biologik katalizatorlar ishtirok etadi va bularni fermentlar deyiladi. 4. Kimyoviy muvozanat Kinetika nuqtai nazaridan barcha kimyoviy reaksiyalar yo’nalishiga qarab: qaytmas va qaytar reaksiyalarga bo’linadi. Bir yo’nalishda oxirigacha boradigan yoki reaksiya uchun olingan moddalarning hammasi batamom reaksiya mahsulotiga burilishi bilan boradigan reaksiyalar qaytmas reaksiyalar deyiladi. Qaytmas reaksiyalar o’zining yo’nalishini harorat va bosimning o’zgarishi bilan o’zgartirmaydi. Kimyoviy reaksiyalar qaytmas deb hisoblanadi: agar reaksiya mahsulotlarining birortasi reaksiya sferasidan quyidagi ko’rinishda chiqarilsa:

Qaytmas reaksiyalarida odatdagi sharoitda reaksiya mahsulotlari dastlabki moddalarga aylanmaydi. Shunday reaksiyalar ham ma’lumki, ular mazkur sharoitda oxirigacha bormaydi. Masalan, oltingugurt (IV) oksid suvda eritilganda quyidagi reaksiya boradi: SO 2 + H 2 O → H 2 SO 3 Biroq suvdagi eritmada faqat ma’lum miqdordagina sulfit kislota hosil bo’ladi. Bunga sabab shuki, sulfit kislota beqaror kislota bo’lib, teskari ya’ni oltingugurt (IV) oksid bilan suvga ajralish reaksiyasi sodir bo’ladi. Shuning uchun ham bu reaksiya oxirigacha bormaydiki, bir vaqtning o’zida ikkita reaksiya to’g’ri (oltingugurt (IV)-oksid bilan suv o’rtasida) va teskari (sulfit

kislotaning parchalanishi) reaksiyalari sodir bo’ladi. Bunday reaksiyalarda tenglik (=) ishorasi o’rniga qarama-qarshi yo’nalgan strelkalar ↔ qo’yiladi. Yuqoridagi reaksiyani quyidagicha yozamiz: SO 2 + H 2 O ↔ H 2 SO 3 Chapdan o’ngga boradigan reaksiyaga to’g’ri , o’ngdan chapga boradigan reaksiyaga teskari reaksiya deyiladi. Ayni bir sharoitda qarama-qarshi tomonga boradigan reaksiyalar qaytar reaksiyalar deyiladi. Agar to’g’ri reaksiya ekzotermik bo’lsa, teskari reaksiya endotermik bo’ladi. energiyaning saqlanish qonuniga asosan , qaytar reaksiyalarda to’g’ri reaksiya natijasida ajralib chiqadigan issiqlik, teskari jarayonda yutiladigan issiqlikka teng bo’ladi yoki aksincha. Kimyoviy reaksiya natijasida dastlabki moddalarning ma’lum bir mollar soni reaksiya mahsulotlarining ma’lum bir mollari soniga burilishi bilan sodir bo’ladi. Vaqt o’tishi bilan reaksiya mahsulotlari mollari soni bilan, reaksiya uchun olingan moddalarning mollari soni bir-biriga teng bo’lib qoladi. Demak, ma’lum vaqtdan boshlab hamma moddalarning kontsentratsiyalari doimiy bo’lib qoladi. Umumiy holda qaytar reaksiyani ko’raylik: aA + bB +... ↔ cC + dD +... Reaksiyaning boshlanishida dastlabki moddalar kontsentratsiyalari maksimal, reaksiya mahsulotlari kontsentratsiyalari juda kichik, shu sababli to’g’ri reaksiya tezligi, teskari reaksiya tezligidan ancha katta, ammo vaqt o’tishi bilan dastlabki moddalar kontsentratsiyalari C[A] va C[B] kamayib boradi, reaksiya mahsulotlari kontsentratsiyalari C[C] va C[D] ortib boradi. Kinetikaning asosiy qonuniga muvofiq to’g’ri va teskari reaksiya tezliklari kinetik tenglamasi quyidagicha ifodalanadi. V to’ gri= k 1 C A a * C B b (1) V t eskari= k 2 C C c * C D d (2) Ma’lum vaqtdan keyin to’g’ri va teskari reaksiyalar tezliklari tenglashadi: V to’gri =V teskari

Tizimning to’g’ri reaksiya tezligi teskari reaksiya tezligiga teng bo’lib qolgan holati kimyoviy muvozanat deb ataladi. Bunda reaktsion aralashmaning tarkibi uzoq vaqt o’zgarmay qoladigan barqaror holat vujudga keladi. Kimyoviy muvozanat holatida to’g’ri va teskari reaksiyalar to’xtamaydi, ammo to’g’ri va teskari reaksiyalar tezliklari barobar bo’ladi. Bunday muvozanatni dinamik muvozanat deyiladi . Agar reaksiya sharoiti (harorat, bosim, kontsentratsiya) o’zgarmasa, kimyoviy muvozanat juda cheksiz uzoq vaqt saqlanadi. Muvozanat holatidagi moddalarning kontsentratsiyalariga muvozanat kontsentratsiyalari deyiladi. Muvozanat kontsentratsiya ko’pincha kvadrat qavsda: [ А ] , [ В ] , [ С ] ……bilan belgilanadi muvozanatda bo’lmagan, joriy kontsentratsiyadan farqli C а , C в , C с deb belgilanadi. Kimyoviy muvozanat holatida: V to’gri =V teskari tenglamasiga qiymatlarini qo’yib k1 [ А ] а * [ В ] в = k 2 [ C ] c * [ Д ] д tengligini olamiz, k 1 = M KM = Bundan: To’g’ri va teskari reaksiyalar tezlik konstantalari nisbatiga kimyoviy muvozanat doimiysi deyiladi (K m ). Kimyoviy muvozanat holati massalar ta’siri qonuni bilan ifodalanadi. Kimyoviy reaksiyalar mahsulotlarining stexiometrik koeffitsientlariga teng darajalarda olingan muvozanat kontsentratsiyalari ko’paytmasining dastlabki moddalar stexiometrik koeffitsientlariga teng darajalarda olingan muvozanat kontsentratsiyalari ko’paytmasiga nisbati doimiy kattalikdir, bu kattalikka muvozanat doimiysi deyiladi. Yuqoridagi umumiy reaksiya uchun muvozanat doimiysi: bu erda a, b, c, d- stexiometrik koeffitsientlar;

[A], [B], [C], [D] reaktsion tizim komponentlarining muvozanat kontsentratsiyalari mol/l da, K m -muvozanat doimiysi. Ushbu reaksiyaning muvozanat doimiysi haroratga bog’liq bo’lib, kontsentratsiya yoki bosimga bog’liq emas. Kimyoviy muvozanatda moddalardan birortasining kontsentratsiyasini, harorat yoki bosimning o’zgarishi kimyoviy muvozanatni siljishiga olib keladi, ya’ni reaksiyada ishtirok etayotgan hamma moddalarning kontsentratsiyasi o’zgaradi. 5. Kimyoviy muvozanatga ta’sir etuvchi omillar. Le-Shatel’ye printsipi Agar kimyoviy muvozanat holatida biron bir sharoit (kontsentratsiya, harorat, bosim) o’zgartirilganda mahsulot unumi ko’payadigan bo’lsa, muvozanat o’ng tomonga agar kamaysa, chap tomonga siljiydi deb hisoblanadi. Kimyoviy muvozanatning siljishi Le-Shatel’ye printsipi deb ataladigan printsipga bo’ysunadi. «Muvozanatdagi tizim tashqi sharoitidan biri yo harorat, yo bosim, yo kontsentratsiya o’zgartirilsa, u vaqtda muvozanat ko’rsatilgan ta’sirni kamaytiruvchi reaksiya tomoniga siljiydi». Tajribada bu printsipni amalga oshishini: N 2 + 3H 2 ↔ 2NH 3 qaytar reaksiyasi misolida ko’rib chiqaylik. Kontsentratsiya ta’siri: agar muvozanatdagi tizimda azotni yoki vodorodni (dastlabki moddalar) kontsentratsiyasini oshirsak, tizimda to’g’ri reaksiya kuchayadi, muvozanat ammiak hosil bo’lish tomonga (o’ngga) siljiydi. Agar reaksiya mahsulotlari kontsentratsiyasi ortsa, u holda tizimda teskari reaksiya kuchayadi, muvozanat chapga siljiydi, dastlabki moddalar kontsentratsiyalari (H 2 va N 2 ) ortadi. Harorat ta’siri:

N 2 + 3H 2 2NH 3 Δ H=-92,4kJ harorat oshirilganda muvozanat endotermik reaksiya ya’ni issiqlikni yutilishi bilan boradigan reaksiya tomoniga, harorat pasaytirilganda esa, ekzotermik, ya’ni issiqlikni chiqishi bilan boradigan reaksiya tomoniga siljiydi. Misolimizda to’g’ri reaksiya (NH 3 ning hosil bo’lishi) ekzotermik, teskari esa endotermik, shuning uchun harorat ko’tarilganda muvozanat endotermik reaksiya tomoniga (chapga, NH 3 parchalanishi) siljiydi. Harorat pasayganda esa muvozanat o’ngga ( ekzotermik -NH 3 ning hosil bo’lishi) siljiydi. Bosimning ta’siri: bosim va hajmning o’zgarishi faqat gazlar ishtirok etadigan reaksiyalar muvozanatiga ta’sir ko’rsatadi va bu sharoitda reaksiya hajmning o’zgarishiga olib keladi. Agar dastlabki moddalar va reaksiya mahsulotlari molekulalari soni bir hil bo’lsa, hajm ham bir hil bo’ladi, bunday tizimlar muvozanatiga bosim ta’sir etmaydi. Agar molekulalar soni har hil bo’lsa, tizim bosimning o’zgarishi muvozanatning siljishiga ta’sir qiladi. Bosim ortganda tizim muvozanati gazsimon moddalarning molekulalari soni kamayishi bilan boradigan reaksiya tomoniga, bosim kamayganda esa, gazsimon moddalarning molekulalari sonini ortishi bilan boradigan reaksiy atomonga siljiydi. N 2 + 3H 2 ↔ 2NH 3 1+3=4 mol 2mol bosim ortsa – NH 3 hosil bo’lishi tomoniga (o’ngga), bosim kamayganda esa chapga siljiydi. Harorat o’zgarmas bo’lganda, gaz hajmi bosimga teskari proportsionaldir, bosim ortsa, gaz hajmi ham shunchalik kamayadi. P 1 V 2 = P 2 V 1

Demak, tizim hajmi o’zgarishi bilan boradigan reaksiyalarda muvozanatni siljishini aniqlashda bosim ta’sirida qanday bo’lsa, shunday mulohaza qilinadi. Reaksiyaning chap va o’ng tomonida hajmlar bir hil bo’lsa, hajmning o’zgarishi muvozanatni siljishiga ta’sir ko’rsatmaydi. H2(g)+J2(g) ↔ 2H J(g) chunki bunday tizimlarda molekulalar soni ham teng, bosim ham tengdir. Katalizatorlar to’g’ri reaksiyani ham, teskari reaksiyani ham bir hil darajada tezlatadi va shuning uchun muvozanatni siljitmaydiyu, biroq muvozanat qaror topishini tezlatadi. Katalizatorlarning vazifasi shundaki, ular tizimning faollanish energiyasini kamaytiradi, aktiv molekulalar sonini ko’paytiradi, natijada reaksiya tezligi ortadi, muvozanat qaror topishini tezlatadi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‛YXATI 1. Francis A. Carey. Organic chemistry, University of Virginia, fourth edition- 2012 (darslik) 2. Anatol Malijevsk ґ y.Physical chemistry inbrie., 2005(darslik) 3. A. Abdusamatov “Organik kimyo” Toshkent – 2005(darslik) 4. A. Abdusamatov, S. Zakirov, R. Ziyayev “Fizik va kolloid kimyo” Toshkent -2013. (darslik)

Похожие

Kimyoviy kinetika va kimyoviy muvozanat

Kimyoviy kinetika va muvozanat

Kimyoviy kinetika

Kimyoviy kinetika

Kimyoviy muvozanat