Kimyo o’qitish usullari, vositalarni tanlash va qo’llash qoidalari - Химия - Рефераты

Kimyo o’qitish usullari, vositalarni tanlash va qo’llash qoidalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

48.5 KB

Kimyo o’qitish usullari, vositalarni tanlash va qo’llash qoidalari Reja: 1. Kimyo o’qitish usullari. 2. Kimyo o’qitish usullari klassifikatsiyasi. 3. Kimyo o’qitish jarayonini tashkil etish. 4. Uquvchilarni o’qitishda muammoli o’qitish usullari. 5. Pedagogik texnologiya turlari. 6. Uqitish jarayonida texnik vositalardan foydalanish (EHM dan). 7. Kimyo, biologiya, fizika, matematika va boshqa tabiiy fanlar orasidagi ozaro bog‘liqlik.

O’qituvchi bilan o’quvchining o’quv vazifalarini hal etishga qaratilgan, o’zaro bog’langan faoliyati yo’llari va usullarini o’qitish metodlari deb atash qabul qilingan. O’qitish nazariyasida metod bilan bir qatorda metodik usul degan tushuncha ham bor. Metodik usul - qandaydir metodning bir qismi bo’lib, o’quv vazifasini hal etishda mustaqil ahamiyatga ega emas, ammo asosiy metodning ta‘sirini kuchaytiradi. Metodlardan o’qitish vositalarini farq qilish kerak . Ular o’quv protsessini tashkil etilishi va o’tib borishini ta‘minlaydi, lekin o’quv vazifalarini hal etmaydi. Xilma – xil o’quv jihozlari, o’quv qo’llanmalar va hokazolar o’kuv vositalariga kiradi. O’qitish metodlari gruppalari: Ko’rgazmali metod : a) ob‘ektlarni natural holida yoki vositali ko’rinishda namoyish qilish; b) kuzatish mustaqil faoliyat turidir; v) sayohat. Og’zaki metod: a) og’zaki so’z -- hikoya qilib berish, -- tushuntirish, -- tavsiflash, -- suhbat, -- maktab ma‘ruzasi; b) bosma so’z -- kitoblar va boshqa bosma materiallar. Amaliy metodlar : a) laboratoriya ishlari va maktab eksperimenti; b) amaliy ishlar; v) mashqlar.

Kitob va darslik bilan ishlash o’quvchilarning bosma matn bilan mustaqil ishlash metodidir. Pedagogikning vazifasi o’quvchilar oldiga o’quv vazifasini qo’yish , faoliyatini tashkil etish hamda ularni kitob bilan ishlashning xilma - xil turlariga o’rgatishdan iborat. Oldiga qo’yilgan vazifaga qarab o’quvchi kitob bilan ishlash jarayonida turli xil yozuvlar olib borishi mumkin. Masalan: a) o’qilganlarning rejasini tuzish; b) konspekt olish; v) tsitatalar yozib olish; g) tezislar tuzish – ishning asosiy qoidalarini qisqa va qat‘iy shaklda yozib olish; d) referat yozish, ya‘ni bir yoki bir necha bo’yicha qandaydir masalani o’z mulohazalarini aytish bilan bayon qilish; e) taqriz yozish; j) annotatsiya yozish - kitob yoki maqolaning mazmuniga qisqacha ta‘rif berish. Kimyo o’qitish usullari O’qituvchining muxim vazifalaridan biri o’quvchilarni o’qitish, tarbiyalash va rivojlantirishini ta’minlaydigan optimal usulni tanlashdan iboratdir. O’qitish usuli bu o’qituvchi va o’quvchilarning birgalikdagi maqsad sari yo’nalgan faoliyati deb tushunsa bo’ladi. Kimyo uqitish usullari yuzasidan yagona fikr yo’q. Pedagogika adabiyotida a) dogmatik, b) illyustrativ, v) evristik usullar bor. "O’qitish metodi " tushunchasiga har xil ma’no beriladi. Ba’zilar "metod'' sozining tarjimasiga asoslanib - ("yo’l" demakdir) - bu tushuncha bo’yicha o’quvchilarni bilmaslikdan bilimdonlikka olib borsin deydilar. Dogmatik, illyustrativ, evristik metodlar ana shundan kelib chiqqan. Dogmatik (og‘zaki - dogmatik) usuli - o’qituvchi materialni og‘zaki, ko’rsatma vositalardan foydalanmay, dalil - isbotsiz o’quvchilarni jalb etishdan iborat.

Illyustrativ usuli ham tayyor bilimlar usuli hisoblanadi. Uning dogmatik usulidan farqi shundaki o’qituvchi o’quv materialini dalil-isbot, ko’rgazmali qurol bilan bayon etadi. Evristik usuli esa o’quvchilarning ozlari qiladigan ishi asosida tuziladi. ("Evrika" - "kashfiyot" - "topdim'' - Arximed). Boshqacha qilib aytganda, "tadqiqot" usuli deb atasa ham bo’ladi. O’qituvchi beradigan vosita va yo’llar majmui o’qitish metodi (usuli) deb ataladi. O’qitish metodlarini tanlashda quyidagilarni hisobga olish kerak: o’qitishning qonuniyat va printsiplari o’qitishning maqsadi va vazifasi o’qitiladigan mavzuning mazmuni o’quvchilarning imkoniyatlari (yoshi, tayyorlanish darajasi, sinfning xususiyatlari) tashqi sharoitlar (geografik, maxalliy, ishlab chiqarish muassasalarining mavjudligi va hokazo) o’qituvchining imkoniyatlari. O’qitishning usul va vositalariga bevosita aloqador bo’lgan didaktik printsiplar orasida Yan Komenskiy zamonasidan boshlab gapirib kelingan ko’rsatmalilik printsipini aytish kerak. "Namma narsani tashqi sezgi orqali uqitish kerak'' ligi talab qilinadi. Shu bilan birga boshqa shiorlar ham jaranglaydi: "Hamma narsa aql, xotira va til o’rtasida ratsional holda taqsimlangan bo’lishi kerak"; "Yurakdan, aql va qo’l bilan ishlashga ta’sir qil", deb yozardi I. Pestalotstsi; "O’quvchini qo’li, tili, kallasi bilan ishlashga majbur kil'' - (A. Disterverg). Nozirgi zamon didaktikasida o’qitishning universal usuli va vositasi yo’q va bo’lishi ham mumkin emas. quyidagi qoidalarga amalga qilgan holda o’qitishning mazkur holati uchun ongli, asoslangan, optimal variantlarini qo’shib olib borish zarur:

O’qitishning usullarini ta’lim vazifalariga va o’quv materiali xususiyatlariga mos kelishni ta’minlash; O’qitish usullarini tanlashda o’quvchilar kollektivining va ayrim o’quvchilarning real imkoniyatlarini hisobga olish; Aktiv boshqarish va oz-ozini boshqarishni bilimlarni uzlashtirishga (idrok qilish, tushunish, muammoni hal qilish, eslash, bilimlarni qo’llash)ga qaratish; O’qitish usullarini tanlashda oz mahoratining individual xususiyatlarini, uning kuchli va kuchsiz tomonlarini nazarda tutish. Bu qoidalarni izchil, muntazam birgalikda qo’llash yanada natijali va ajratilgan vaqtda qo’yilgan o’quv-tarbiya vazifalarini xal qilishga imkon beruvchi o’qitish usullarini optimal qo’shib berishini ta’minlaydi. Asosiy e’tiborni shunga qaratish lozimki, o’qitish metodlarini optimal qo’shib olib borilishi nafaqat ma’lum o’quv axborotlarini o’quvchilarga yetkazish va ularni ozlashtirishning ta’minlashga erishishi, balki o’qishga qiziqtirishini rivojlantirishi uchun kerak. O’qitishning optimal, samarali, natijali deyish uchun o’qituvchi ta’lim jarayonida o’quvchilarni aktiv boshqarish, yangi bilimlarni bayon qilish va ularni bevosita darsning ozida o’quvchilar tomonidan ozlashtirib olinishi kerak. O’qituvchi o’quvchilar o’quv materialini ozlashtirish jarayonini tashkil qilishning ma’lum bo’lgan barcha imkoniyatlardan foydalanishi kerak. Bu aktiv eslab qolish jarayoni bo’lishi mumkin, bunda yangi materialni idrok qilish, uni tushunish tashkil qilinadi. Eslab qolishning egallangan bilimlarni mustahkamlashning samarali usullari qo’llaniladi. Ozlashtirishni tashkil qilishning bu varianti materialni programmalashtirilgan ko’rinishida qismlarga bo’lishda va ularni bosqichma- bosqich ozlashtirishda ham ko’rilishi mumkin. Masalan, materialni kompyuterdan foydalanib, qismlarga bo’linadi. Yana bir varianti (ozlashtirishni tashkil qilish) o’qitishning muammoli- izlanuvchi usulini qo’llashga asoslangan. Bu holda o’qituvchilar oldiga muammoli

topshiriqlar qo’yib, aktivligini rag‘batlantiradi, o’quvchilar bilan yechimi mantiqiy asoslangan gipotezali mulohazalar tashkil qiladi. Bilimlarni ozlashtirish o’qituvchining imkoniyatlari va mavzu mazmuniga bog‘liq. Nar bir darsda o’quvchilarning yuksak aktivligini ta’minlash kerak. O’qituvchi ozining konkret sharoiti va imkoniyatiga ega ko’p mos keladigan o’quv jarayonini qurish variantini ongli ravishda tanlashi kerak. Bunda tavakkalchilikka, bilim va ko’nikmalarni ozlashtirishda tasodifiy yondashishiga yul qo’yilmaydi. S’Hu bilan birga novator o’quvchilar tajribalaridan keng foydalanish mumkin: tayanch sxemalarni mohirona qo’llash; umumlashtiruvchi plakatlar; individual so’rash vaqtni kamaytirish va dars strukturasida yangi materialni ozlashtirishning rolini oshirish; yangi mavzuning muhimini ajratish; o’quvchilarning bilish faoliyatini aktivlashtirish; o’qitishni turmush bilan bog‘lash va hokazo. O’qitish usullarni yagona bir klassifikatsiyasi bo’lmagani uchun, ular quyidagicha turkumlanadi. O’quv axborotini berish va qabul qilish bo’yicha . Usullar: a) og‘zaki bayon qilish (hikoya, suhbat, lektsiya) b) ko’rsatmali (illyustratsiya, demonstratsiyalar) v) amaliy tajribalar (mashqlar, unumli o’quv mehnati). O’quv materialini mantiqiy tuzilishiga ko’ra bayon qilish va qabul qilish . Usullar: a) induktiv b) deduktiv O’quvchilar tafakkurining bilimlarini egallashdagi mustaqil fikrlar darajasiga ko’ra .

Usullar: a) reproduktiv b) muammoli-izlanish O’quv ishini boshqarish darajasiga ko’ra . Usullar: a) o’qituvchi rahbarligidagi o’quv ishi b) o’quvchilarning mustaqil ishlari (kitob ustida ishlash, yozma ishlar, laboratoriya ishlari, mehnat topshiriqlarini bajarish) O’qishga qiziqishni taqdirlash . Usullar: a) bilishga doir o’yinlar b) o’quv munozaralari v) emonatsional-ma’naviy holatlar yaratish Burch va ma’suliyatni taqdirlash . Usullar: a) o’qishning ahamiyatiga ishonch hosil qildirish b) talablar qo’yish v) talablarni bajarishdagi mashqlar g) rag‘batlantirish va tanbeh. Dars vaqtida o’quvchilarga nafaqat bilim berish, balki ularni tarbiyalash ham lozim. Tarbiyaviy usullar ham guruxlarga bo’lingan: Shaxc ongini shakllantiruvchi usullar (suhbat, lektsiya, munozara, namuna ko’rsatish). Faoliyatni tashkil qilish va ijtimoiy xulq tajribasini shakllantiruvchi usullar (pedagogik talablar, jamoat fikri, odatlantirish, mashq, tarbiyalovchi mashqlar yaratish). Xulq va faoliyatni taqdirlovchi usullar (musobaqa, rag‘batlantirish, jazolash). Og‘zaki bayon etish.

Kimyoni o’rganishda o’quvchilarning ozlari qiladigan ishlari katta ahamiyatga ega, chunki o’quvchilarda muhim amaliy o’quv va malakalar hosil qilinadi. Ammo butunlay ongli, ravshan, sistemali va puxta bilim olish uchun mustaqil ishning ozi kifoya qilmaydi. O’qituvchining jonli sozi bo’lmasa, tayyor bilimlar bayon etilib turmasa, normal tashkil etilgan ta’lim-tarbiya jarayonining bo’lishi mutlaqo mumkin emas. Kimyo darslarida bayon etish usullaridan : 1. hikoya (sozlab berish) 2. lektsiya 3. suhbat 4. ekskursiyadan foydalaniladi. qaysi birini qo’llanilishi o’quv materialining mazmuniga va o’quvchilarning tayyorgarlik darajasiga bog‘liq. Mabodo o’quvchilar ayni material tug‘risida hech narsa bilmasalar, yoki juda oz bilsalar o’qituvchi sozlab berish yoki lektsiya usulidan foydalaniladi: past sinflarda bilimi ozroq bo’lgani uchun sozlab beriladi, yuqori sinflarda esa sozlab berish usuli bilan birgalikda lektsiya usuli qo’llaniladi. Ikkala usul ham asosan o’quvchilarga ular uchun ham noma’lum narsa berish kerak bo’lganda ishlatiladi. Agar o’quvchilar ayni material tug‘risida ancha ma’lumotga ega bo’lsalar, unda sozlab berish hamda lektsiya usullaridan foydalanishi o’quvchilarning qizikishini, maqsadga intiluvchanligini, faolligini va, demak, bilimlarining sifatini pasaytiradi. Bunday hollarda o’qituvchi suhbat usulidan foydalaniladi. Nihoyat, o’qituvchining vazifasining ob’ektlari bilan tanishtirish bo’lsa, u holda eng yaxshi o’quv vositasi ekskursiyadan foydalaniladi. S’Hunday qilib o’quv materialini bayon etish usullarini bir-biridan ajratib bo’lmaydi, ular uchun umumiy bulgan ko’p narsa bor. Ammo bu usullarning har biri oziga ma’lum darajada xos xususiyatiga ega. O’quv materialini darsda bayon etishda usullarning hammasidan foydalanishga imkon beradi. Bu narsa nihoyatda muhimdir. Sozlab berish va lektsiya.

Sozlab berish va lektsiyada juda ko’p umumiylik bor. Bu ikkala usulda ham bilim beradigan asosiy manba o’quvchidir. O’qituvchi darsda o’quvchilarga fan asoslarini ochib beradi, o’quvchilar esa o’qituvchi sozini tinglaydi holos. Sozlab berish va lektsiya jarayonida o’qituvchining vazifasi - o’quvchilarning fikrini imkoni boricha kuzatishdan iborat bo’ladi. Bu usullarning hamma "siri" o’quvchilarni: qanday qilib qiziqtirish; bu qiziqishni qanday qilib oshirish; bayon etiladigan materialini butun o’qitish sistemasining qanday qilib uzviy qismi qilish mumkinligidan iborat. Sozlab berish va lektsiyaga o’qituvchi yaxshilab tayyorgarlik ko’radi - eng qiziqarli material tanlab olinadi, ko’rgazmali qurollar, jadvallar, sxema, roznoma, oynoma, adabiyot, kinofilm konkret faktlarga asoslangan holda sozlashga tushadi. Bayon etishga qo’yilgan talablar: aniqliq - bayon etish muammosining o’quvchilar oldiga aniq qilib qo’yish; ochiq-oydin, jonli sozlab berish; hilma-hil usullardan foydalanish tajriba ko’rsatish, rasm, sxemani tushuntirib berish; doskaga reaktsiya tenglamalarini yozish va hokazo. Uzoq vaqt davomida sozlab berish o’quvchini charchatib qo’yadi, u yangi materialni idrok etishi juda qiyin bo’ladi. Shuning uchun uzoq vaqt davomida o’quvchilarning idrok etish qobiliyatini sekin-asta o’stiriladi. Kimyo kursining boshida o’qituvchi materialni qisqacha sozlab berish bilan kifoyalanadi. Keyin esa sozlab berishini ancha murakkablashtiradi. IX sinfda lektsiyaga tayyorgarlik ko’rilib, o’quv materialini darsning ancha ko’p qismi lektsiya usulida olib boriladi. Sozlab berish dars davomida to’xtalib boshqa usuldan foydalanishga imkon beradi: mustaqil ishlash, laboratoriya ishlari va hokazo. Lektsiya esa dars davomida ozilmaydi va 20-25 daqiqa davomida o’qiladi. Maktabdagi lektsiya darsida o’quvchilarning dars ozlashtirishi tekshiriladi.

Suhbat. Suhbatning xususiyati shuki, yangi bilimlar olish jarayonida o’quvchilarni ham ma’lum darajada jalb qiladi. O’kuvchilarda tasavvurlar zaxirasi qancha ko’p bulsa, suhbat shuncha mazmunli, qizik o’tadi. Suhbat o’tkazish sozlab berish va lektsiyaga qaraganda qiyinrok o’tadi, chunki suhbatda butun sinf faol ishtirok etadi. Suhbat vaqtida sinfni boshqarib borish - suhbatning muvaffaqiyatli chiqishi garovidir. Shunda 2 printsipga rioya qilish kerak: Suhbatni butun sinf bilan o’tkazish; Suhbat davomida butun sinfni boshqarish. Sinfni boshqarish - bu: butun sinfga savol bermoq; savolni o’ylab ko’rishga imkoniyat tug‘dirish; bitta o’quvchi javob berganda, boshqalar diqqat bilan eshitmog‘i lozim; zarur bo’lganda javobni tuzatish va qo’shimchalar kirgizish uchun o’tirgan o’quvchilarni chaqirish; suhbat oldindan tayyorlangan rejaga asoslanib olib borilishi. Suhbat o’quvchilarning aktivlashtirishi, ularning fikrlash qobiliyatini uyg‘otish kerak. Shuning uchun suhbat vaqtida kimyoviy tajriba, sxema, jadval xar xil ko’rsatma vositalardan foydalanish kerak. Suhbat vaqtida vaqt juda tez o’tadi va o’qituvchi oz vaqtini tejash maqsadida suhbat o’tkazish rejasini, beradigan savollarini oldindan belgilashi kerak. O’qitish va tarbiyalash vositalari o’quvchilarni o’qitish, tarbiyalash va rivojlantirish maqsadida foydalanadigan material ob’ektlarning sistemasidir. O’qitish vositalari uchta katta guruxga bo’linadi- O’qituvchilar uchun qo’llanmalar Maktab kimyoviy kabinetining jixozlari Kimyo darsliklari. O’qituvchilar uchun qo’llanmalarda kimyo o’qitish jarayenida tushunchalar xosil qilish moxiyati, tasavvur va tushunchalar xosil qilish yo’llari, tushunchalarni

mantiqiy taxlil qilish va ularni xosil qilish bosqichlari oydinlashtirib beriladi. Kimyo o’qituvchilari uchun xamma vaqt kerak bo’ladigan qo’llanma-xar ikki oyda nashr etiladigan Ximiya v shkole , Xalq ta’limi jurnallaridir. Maktab kimyo kabineti- kimyo fanini effektiv o’qitishga yerdam beradigan o’quv jixozlari, asbob-reaktivlar bilan ta’minlangan maxsus xonadir. Xamma o’qitish vositalari kabi maktab kimyoviy kabineti o’quvchilarni o’qitish , tarbiyalash va rivojlantirish maqsadlariga xizmat qiladi. Kimyoviy kabinetga bo’lgan talablar: Ilmiy-metodik: kimyoviy kabinet kimyo fanining mazmuni, didaktika, psixologiya, tarbiyalash nazariya talablariga javob berishi kerak. Ergonomik, gigiyenik va texnik xavsizligini ta’minlash kerak. Texnik, texnologik va iqtisodiy. Ishlatiladigan asbob va jixozlar sodda, arzon, uzoq vaqt davomiga chidaydigan materiallardan bo’lishi kerak. Maxsus. Kimyo fanini o’qitishda oziga xos bo’lgan vositalardan foydalanish uchun maxsus o’quv qurollari. O’quv jixozlarining sistemasi: Tabiiy ob’ektlar: reaktivlar, idishlar, asboblar, minerallar, metallar to’plami va boshq. Tabiiy ob’ektlarning tasviri: modellar, maketlar, ekran vositalari. Jadval va sxemalar. O’qitishning texnik vositalari: kinofilm, diafilm, diapozitiv, kodotransparant, audio-, videoyezuvlari, o’qitish programmalari, kompyuterlar. O’qituvchi darsga tayergarlik ko’rishda maxsus laborant xona yerdam beradi. Bu xona o’qituvchi va laborantning ish joyi bo’lib, u yerga o’quvchilarni kirishi taqiqlangan. Laborant xonada tarqatuvchi reaktivlar, o’qituvchining kutubxonasi, kartoteka va o’quvchilarning daftarlari turadi. Bundan tashqari maxsus seyfda uchuvchan va zaxarli moddalar saqlanadi. Kimyo darsliklari ma’lum tartibda, kimyo fanini ozlashtirish jarayenida materialning o’quvchilarga sekin-asta qiyinlashib borishi nazarda tutilib tuziladi. Darslikda mavzuning bayen etilishi o’qitishning faol usullaridan foydalanishga,

o’qituvchi raxbarligi ostida tarbiyalovchi ta’lim jarayenini amalga oshirishga imkon beradi. Darslikning xar qaysi bobi oxirida berilgan, maxsus tanlab olingan mashq va masalalar ta’lim-tarbiya jixatidan katta axamiyatga ega. Tayanch sozlar : usul, dogmatik, illyustrativ, evristik o’qitish usullari, bayen etish, lektsiya ( tavsifi matnda berilgan), reproduktiv (past sinflarda qo’llanadigan usul), muammoli-izlanish (o’quvchilarni mustaqil fikrlashga o’rgatuvchi usul).

Adabiyotlar ro’yxati 1. Borisov I.N. «Kimyo o’qitish uslubiyoti». T.: «O’qituvchi». 1966. 2. Abdullayev Sh.B. «Kimyo o’qitish uslubiyotidan ma’ruzalar matni». Namangan ,Faxrizoda xususiy kichik korxonasi, 2002. 3. Azizov M.T. «Ximiya ta’lim uslubiyoti fanidan ma’ruzalar matni». «Qarshi». 2000. 4. Ozbekiston Davlat standarti. Ozbekiston uzluksiz ta’limining Davlat standartlari tizimi. Oliy ta’lim 5440400 - kimyo yo’nalishiga oid bakalavrning tayyorgarlik darajasi va ozlashtiradigan bilimlari mazmuniga zaruriy talablar. Rasmiy nashr: T. : 2002. 5. Mehnat va kasb ta’limida o’qitishning faol usullaridan foydalanish. «Maktab va hayot» jurnalining 5 - soniga ilova. T.: 2003. 6. Ta’limda tabaqalashtirish. «Maktab va hayot» jurnalining 3 - soniga ilova. T.: 2003. 7. Barkamol avlod - Ozbekiston taraqqiyotining poydevori. T.: 1998. 8. «Ma’rifat» gazetasi. 2000 yil 4 noyabr soni.

Похожие

Kimyo o’qitish metodikasida masalalardan foydalanish usullari

Kimyo va biologiya o‘qitish usullari

Kimyo o’qitish jarayonida o’quvchilarni tarbiyalash

Analitik kimyo fani va uning usullari

Kimyo o’qitish jarayonida o’quvchilarni bilim va ko’nikmalaini rivojlantirish