Буғ ва флегма оқимларининг нисбати, назарий тарелка сони (спирт) - Химия - Рефераты

Буғ ва флегма оқимларининг нисбати, назарий тарелка сони (спирт)

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

132 KB

Буғ ва флегма оқимларининг нисбати, назарий тарелка сони Режа : 1. Буғ ва флегма оқимларининг нисбати, назарий тарелка сони. 2. Ҳайдаш колоннаси. 3. Қувватлаш колоннаси. 4. Тўлиқ ректификация колоннаси. 5. Колоннанинг иссиқлик баланси.

Буғ ва суғорадиган суюқлик миқдори орасидаги нисбат ҳамда колоннадаги тарелкалар сони аралашмани ажратиш (ҳайдаш)ни берилган даражада олиб боришни аниқлайди. Фазалар мувозанати эгри чизиғи ва ишчи чизиқдан фойдаланиб график йўл билан аралашмани берилган концентрация чегараларида ажратиш учун зарур бўладиган назарий тарелкалар сонини аниқлаш мумкин. Олдин назарий тарелкалар бажарадиган вазифани X - Y диаграммасида график ҳолатда кўриб чиқамиз (6.4-расм). I ва II қирқим билан чегараланган колонна қисми битта назарий тарелкага тўғри келади, деб фараз қилайлик. Битта тарелкада фазалар концентрацияси киришда ишчи ҳолатдан бошлаб чиқишда мувозанатгача ўзгаради. (Қулайлик учун охиргисини * индекси билан белгилайлик.) Буғ оқими Y i ишчи концентрациясида контактга киради, суюқлик оқимлари эса мос равишда X i +1 да. Тарелкада борадиган масса алмашинуви натижасида буғ оқими концентрацияси Y*1i гача ошади, суюқликники эса мос равишда Х *i гача камаяди. Фараз қилайлик X - Y (6.4-расм б) диаграммасида I кесимда енгил учувчан компонентларнинг буғ ва суюқликдаги концентрацияси «А» нуқта билан тавсифлансин. Назарий тарелкадан ўтиш натижасида буғ X *i концентрацияга эга бўлган суюқлик балан таъсирлашиб Y *1i мувозанат ҳолатига етиши лозим. Енгил учувчан компонентлар билан суюқ фаза таркибининг ўзгариши қуйидага маҳсулот баланси тенгламаси орқали ифодаланади: ) X- L(X ) Y- G(Y *i *1i i *1i    (6.14.) ёки    LΔ GΔ (6.15.) Бундан L ) Y G(Y L GΔΔ X X ΔΧ i *1i *i 1i        (6.16.)  Х катталигини абцисса ўқи бўйича қўйиб чиқиб унда Х i +1 ҳолатни топамиз. X i +1 ва Y *1i нуқталардан мос равишдаги ўқларга ўтказилган

перпендикулярларнинг кесишиш «С» нуқтасини беради. Бу эса II кесимдаги суюқлик таркибини тавсифлайди. А ва С нуқталар I ва II кесимлардаги буғ ва суюқликнинг мос равишда ишчи концентрацияларини тавсифлайди. (6.15.) тенгламадан  Y /  X = L / G лиги келиб чиқади, яъни концентрациялар ўзгаришининг нисбати оқимлар катталиклари нисбатига текскари пропорционал. Кўриб чиқилган тарелкаларнинг устки ва остки қисмларида жойлашган тарелкалар учун бирин-кетин мазкур тахлиллар қилиб чиққанда «А» ва «С» нуқталардан ўтадиган тўғри чизиқнинг ишчи чизиқ эканлигини кўрсатиш қийин эмас. Тўғри бурчак чизиғи учи фаза мувозанатида, гипотенузаси эса – ишчи чизиқда ётган тўғри бурчакли АВС учбурчагига битта назарий тарелка доирасида бўлиб ўтадиган концентрациялар ўзгаришини тавсифлайди. Агар берилган концентрациялар ўзгариши доирасида зарурий тарелкалар сонини аниқлаш талаб қилинса, X - Y диаграммасидаги фазавий мувозанат ва ишчи чизиқлар орасида тўғри бурчакли синиқ чизиқлар қтказилади. Мазкур синиқ чизиқда ҳосил бўлган поғоналар сони берилган концентрациялар ўзгариши ёки берилган аралашма ажралиши учун зарурий бўлган назарий тарелкалар сонига тенг бўлади. 6.6-расмда концентрацияси Х 4 дан Х S гача ўзгартириш учун 4 та назарий тарелка лозимлиги кўрсатилган. Ишчи чизиқларни тузишда оқимлар нисбатини билиш зарур. Мазкур нисбатларнинг йўл қўйилган чегарасини кўриб чиқамиз. Ҳайдаш колоннаси . ўткир буғ билан иситилидаган ҳайдаш колоннаси эгри чизиғидан кўриниб турибдики, Y i =0 бўлганда X i = X S . Яъни X - Y координатасидаги ишчи чизиқ X S нуқтада абциссаўқини кесиб ўтади. Колонна ўтмас буғ билан иситилганда X = X S бўлганда Y = X = X S , яъни ишчи чизиқ X - Y диаграмма диаганалини Y i = X i = X'S нуқтада кесиб ўтади. X S катталик олдиндан маълум бўлганлиги сабабли ушбу нуқта ёрдамида ишчи чизиқ чизилади. Бундан ташқари олдиндан маълум катталик бўлиб бирламчи хом ашёдаги енгил учувчан компонент концентрацияси Х М ҳам берилган бўлади. Шунинг учун ҳайдаш колоннасидаги ҳайдаладиган суюқлик

концентрацияси Х М - X S чегарада ўзгаради. Бироқ ушбу шарт колоннага киритилаётган хом ашё ҳарорати қайнаш ҳарорати қийматига тенг бўлганда кузатилади. 6.6-расм. Назарий тарелкалар сонини график ҳисоблаш Ишчи чизиқ тенгламасида L / G нисбати қиймати ишчи чизиқ оғмалик бурчагини билдиради, яъни L / G = tg  . Бу ерда:  - ишчи чизиқ оғмалик бурчаги. X S ва L / G қийматларни билган ҳолда ишчи чизиқни осонлик билан яратиш мумкин. 6.17-расмда ҳайдаш колоннасини ёпиқ иситишда (яъни ўтмас буғ билан) ишчи чизиқнинг турли ҳолатлари келтирилган. Агар ишчи чизиқ ВА ҳолатни эгаллласа Y * концентрация билан бир қийматли бўлади. Бунда юқори тарелкада буғ концентрациясини камайтириш иложи бўлмайди, мос равишда, қуйидаги тарелкаларда ҳам ушбу жараён амалга ошмайди, чексиш тарелкалар сонига эга бўлган колоннага эҳтиёж туғилади. Эҳтимол, ушбу ҳолатни критик ҳолат, суғоришлар сонини эса назарий деб қараш лозим. Ишчи чизиқнинг ушбу ҳолатида суғориш сони қиймати максимал, буғ сони эса минимал бўлади. Демак, тарелкалар сони чексиз бўлганда ҳайдашга сарфланадиган буғнинг сарфи минимал бўлади (назарий сарф). Бироқ реаль колоннада чексиз тарелкалар бўлиши мумкин эмас. Шунинг учун ушбу колоннада (яъни реаль) L / G нисбат қиймати L / G нисбатнинг назарий қийматидан кичик,буғ сарфи эса кўп бўлади. Тарелкалар сони чекли бўлганда колоннада жараённи олиб бориш учуннинг асосий шарти – колонна юқори тарелкасида буғ мувозанат ва ишчи

концентрациялари қийматларининг фарқи ҳисобланади. А нуқтадан қиймат жиҳатдан кичик бўлган А' нуқтани кесиб ўтувчи ишчи чизиқ (9.17-расм «б») ҳайдаш жараёнини колоннада чегарали тарелкалар билан олиб бориша имкон беради. Бунда L / G қиймат камаяди, буғ сони G / L эса ортади, демак,кўп миқдорда буғ сарфланади. Агар реаль тарелкада суғориш сони назарий суғориш сонига тенг ёки ундан юқори бўлса, ҳайдаш жараёнини олиб боришга имкон бўлмайди. Ишчи чизиқ суғориш сони ва назарий тарелкалар сони вазиятини эгаллайди. Бунда мос равишда колоннадан чиқадиган енгил учувчан компонентнинг буғдаги концентрацияси камаяди, куб қолдиғидаги концентрацияси эса ортади (6.17- расм «в»даги В''А''/В'А'чизиқ). Суғориш сонининг ортиши билан (ёки буғ сонининг) А нуқта Х М нуқта бўйича тикланган перпендикуляр бўйича пастга қараб оғади. Бунда берилган концентрацияўзгариши учун зарур бўлган назарий тарелкалар сони камаяди. Агар колоннада тарелкалар сони ўзгармас бўлиб қолса, ишчи чизиқ суғориш сонига мос келадиган ҳолатни эгаллайди. Бироқ бунда ишчи чизиқ юқорига қўзғалади ва куб қолдиғидаги енгил учувчан компонент концентрацияси камаяди. Агар ишчи чизиқ А' нуқтадан ўтса, колоннадан чиқадиган буғ таркиби бирламчи маҳсулот таркиби билан бир хил бўлади, яъни Y M = X M . Бу жараённи олиб боришга имкон бўлсада, мантиқан уни олиб боришдан ҳеч қандай маъно йўқ. 6.17-расм «г»дан кўриниб турибдики бундай ҳолатда ҳайдаш жараёнини олиб олиб бориш учун тарелкалар сони минимал бўлиб, бироқ масималмиқдорда буғ талаб қилинади. ҳисобланади ва реаль тарелкалар самарадорлигини баҳолаш учун хизмат қилади. ҳисобланади ва реаль тарелкалар самарадорлигини баҳолаш учун хизмат қилади. L / G нисбатнинг оптимал қиймати техник-иқтисодий ҳисоб-китоблар асосида аниқланади. Ушбу қийматга колоннани тайёрлашга, уни экспуатация қилишга ва бинони қуришга минимал капитал харажатлар сарфланишини лозим.

X - Y диаграмма графиги асосида колоннада ҳам суюқлик ҳам буғ фазанинг тарелкалар бўйлаб концентрациясининг ўзгаришини аниқлаш мумкин. Қувватлаш колоннаси . Қувватлаш колоннаси ишчи чизиғи тенгламаси (6.7.) ёки (6.8.)ни таҳлил қилиб X i = X D бўлганда Y i = X i = X D эканини, яъни ишчи чизиқ X - Y диаграммасининг диагоналини Y = X = X D координатали нуқталарда кесиб ўтишини аниқлаш мумкин. X D катталик маълум бўлгани учун ушбу нуқта қувватлаш колоннаси ишчи чизиғини ясашда асосий катталик бўлиб хизмат қилади. Бирламчи аралашма қувватлаш колоннасига тўйинган қуруқ буғ кўринишида киритилгани учун ундаги енгил учувчан компонент концентрацияси Y M ҳам олдиндан берилган (ёки маълум) катталик бўлиб ҳисобланади. Қувватлаш колоннасида буғ оқими концентрациясининг ўзгариш чегараси бўлиб Y D = Y M ҳисобланади. 6.17-расм «д»да А ва А'' нуқталар қувватлаш колоннасининг чегаравий ҳолатини кўрсатади. Ишчи чизиқ А нуқтадан ўтганда колонна чексиз тарелкалар сони ва минимал суғориш сони қийматини олади. А'' нуқтадан ўтганда эса буғ оқими G ва флегма сони L ўзаро тенг, демак, D = G - L =0, яъни колонна «ўзига-ўзи» ишлайди ва бунда ҳеч қандай тайёр маҳсулот олиб бўлмайди. Ушбу ҳолатда жараённи олби бориш учун минимал миқдордаги тарелка талаб қилинади. Биринчи ҳолатда нисбат L / G минимал бўлади ва у *M D M D X X Y Y min G L    . Иккинчи ҳолатда эса L / G нисбат максимумга етади ва қиймати 1 га тенг бўлади.

6.17-расм. X - Y диаграммасида ишчи чизиқнинг турли вазиятлари. Қувватлаш колоннаси ҳам ҳайдаш колоннаси сингари L / G нинг қандайдир оралиқ қийматида ишлаши керак. Бу оралиқ қиймат колоннани тайёрлаш ва эксплуатацион сарфларини минимумга етказиш шарти билан аниқланади ( L / G нисбат ортганда сув ва буғ сарфи ортади). Колонна қувватлаш қисми учун L / G нисбатни аниқлашда, одатда, флегма сонидан фойдаланилади. 1 min G L min min   R R нисбатдан R min қийматини аниқлайдилар, R нинг ишчи қиймати эса 1,5 R min га тенг деб қабул қиладилар. ўз навбатида ушбу тенглик (яъни R =1,5 R min ) жараённи минимал сарфлар билан олиб бориш шарти билан техник иқтисодий ҳисоб-китоблар асосида ўрнатилади. Шуни эътироф этиш лозимки, этил спирти-сув фазалар мувозанати тенглиги чизиғи юқори қисмида эгриликка эга. Ушбу эгрилик туфайли В ва А нуқталарни туташтиришда фазалар мувозанати тенглиги чизиғини бошқа нуқталардан кесиб ўтмаган ҳолда туташтиришнинг ҳамма вақт ҳам иложи йўқ (айниқса Y D юқори концентрацияга ва Y M ўртача қийматли

концентрацияга эга бўлганда). Бундай ҳолларда R min қиймати график усулда аниқланади. Яъни X - Y диаграммада В нуқтадан фазалар мувозанати тенглиги чизиғига ВА' уринма ўтказилади (6.17-расм «е»). Расмдан кўриниб турибдики*M D M D X X Y Y tgα min G L    . Тўлиқ ректификация колоннаси . Тўлиқ ректификация колоннасининг ишчи чизиғи (яъни колоннага келиб тушадиган бирламчи аралашма) қайнаш температурасида киритилгани учун Х М нуқтадан ўрнатилган перпендикуляр кесишади. Бирламчи аралашма буғ ҳолатида берилганда улар Y M нуқтадан ўрнатилган перпендикулярда кесишади. Шунинг учун тўлиқ ректификация колоннасининг ишчи чизиғини ясашда колоннанинг бир қисми учун ишчи чизиқ ҳолатини ўрнатиш етарли. Сўнгра колонанинг иккинчи қисми учун ишчи чизиқ ҳолати топилади. 6.18-расм. Тўлиқ ректификация колоннаси учун ишчи чизиқлар ҳолати. Амалий жиҳатдан спиртни ректификациялашда қўлланиладиган тўлиқ колоннани ҳисоблашда унинг қувватлаш қисми учун ишчи чзиқ ҳолати аниқланади. Ҳайдаш қисми учун учун ишчи чизиқ қуриш (яъни ишчи чизиқни ясаш) орқали ўрнатилади. Бунда ишчи буғ сони қиймати минимумга

нисбатан етарли бўлишига эътибор қаратиш лозим. Агар биринчи навбатда колонна ҳайдаш қисми учун ишчи чизиқ ҳолати ўрнатилган бўлса, ишчи флегма сони қийматини текшириб кўриш лозим. Тарелкалар сони аналитик усулда ҳам топилиши мумкин. Бунинг учун суюқ ва буғ фазаларда этил спирти миқдорининг мувозанат концентрациялари орасидаги аналитик боғлиқликни билиш лозим (ушбу боғлиқлик махсус жадвалларда келтирилган бўлади). Агар фазалар мувозанати чизиғини 1 1 b X K Y*   чизиқнинг алоҳида қисмлари бўйича аппроксимацияласак, ишчи чизиқнинг ўзини эса 2 2 b X K Y   тенглама билан ифодаласак, зарур бўлган назарий тарелкалар n сони қуйидаги тенглама орқали аниқлаш мумкин: 2 1 2 2 1 S 2 1 2 2 1 n 2 1 K K lg K b b 1)X K K( lg K b b 1)X K K( lg n                (6.17.) бу ерда: К – енгил учувчан компонентнинг учувчанлик коэффициенти; Х n ва Х S – колонна қаралаётган қисмида енгил учувчан компонент концентрациясининг ўзгариш чегараси. Тенглик К 1  К 2 бўлгандагина ўринли. К 1 =К 2 бўлганда (6.17.) тенглик қуйидаги кўринишни олади: 2 1 S n bb XX n    (6.18.) Колоннанинг иссиқлик баланси Иссиқлик баланси тенгламаси орқали колоннага киритиладиган буғ сарфи ва колоннадан чиқадиган буғларни конденсацияси натижасида ҳосил бўладиган иссиқликни бартараф этишга сарфланадиган суа ёки бошқа агент миқдори аниқланилади. Тўлиқ ректификация колоннасининг иссиқлик йўқотилишини Q й ҳисобга олган ҳолда иссиқлик баланси тенгламаси қуйидаги кўринишга эга: колоннани ўткир буғ билан иситишда (6.19-расм «а»)

й S G L P M Q SI GI LI PI MI     (6.19.) колонна ўтмас буғ билан иситилганда эса (6.19-расм «б») йSGLM Q SI GI LI Q MI      (6.20.) Юқоридаги тенгламалардан асосида ихтиёрий колонна учун иссиқлик баланси тенгламасини тузиш мумкин. (6.19.) ва (6.20.) тенгламалар ректификация жараёнини олиб бориш учун колоннага киритиладиган буғ ёки иссиқлик миқдорини аниқлашга имкон беради. 6.19-расм. Колонна иссиқлик оқимлари схемаси. Буғлар тўлиқ конденсацияланганда дефлегматорга бериладиган иссиқлик сиғими миқдори қуйидагига тенг: )I- 1)(I D(R )I- G(I Q L G L G    (6.21.) Буғлар қисман конденсацияланганда эса: L L G DRI-1)D(RLI-GIQ  (6.22.) Иссиқликни бартараф этишга сарфланадиган сув (агент) сарфи қуйидагига тенг бўлади: ) ( Q W t t C    (6.23.) Бу ерда: t ' ва t '' – мос равишда киритишда ва чиқаришда сув ҳарорати, о С; С – сувнинг нисбий иссиқлик сиғими, ж/(кг  К). Колонна диаметрини ҳисоблашда колоннадан бир секундда кўтариладиган буғ ҳажми V (м 3 ) ва колонна ихтиёрий кесимида буғнинг рухсат берилган тезлиги w (м/с) қийматларидан фойдаланилади. Колоннадан кўтариладиган буғ ҳажми қуйидагига тенг бўлади:

P 273 P T 22,4 G V O     ; Бу ерда: G – колоннадан кўтариладиган буғ миқдори, кмоль/с; T – буғнинг абсолют ҳарорати, К; P o – атмосфера босими, Па; P – колонна қаралаётган кесимида буғ босими, Па. Буғнинг колоннадаги тезлиги шундай бўлиши лозимки, тарелкадаги гидродинамик вазият тарелканинг юқори ф.и.к.ни таъминласин. Ушбу қиймат бир қатор омиллардан боғлиқ. Бироқ суюқликни олиб кетишга таъсир этувчи омиллар колонна ихтиёрий кесимидаги буғ тезлигини аниқлайди (яъни ушбу тезлик қиймати шундай бўлиши лозимки, тарелкадан тарелкага суюқликни олиб кетишга йўл қўйилмасин). Ушбу тезлик тарелкалар орасидаги масофа ортганда ошади ва кўпик берувчи суюқликларни қайта ишлаганда камаяди. Колонна диаметри гидравлика тенгламалари асосида топилади: ω 4 D π V 2   ; Бу ерда: V – колоннадан 1 сек.да кўтариладиган буғ ҳажми, м 3 ; D – колонна диаметри, м;  - колонна ихтиёрий кесимида буғнинг рухсат берилган тезлиги, м/с.

Адабиётлар рўйхати 1. Под редакцией доктора технических наук профессора В.А. Смирнова. Технология спирта. Москва: «Легкая и пищевая промышленность». 1981 год.416 стр. 2. А.А. Фукс. Технология спиртового приизводства. Москва: «Пищепромиздат», 1954 год. 650 стр. 3. П.М. Мальцев. Технология бродильных производств. Москва: «Пищевая промышленность», 1980 год. 560 стр. 4. Цыганков П.М., Цыганков М.П. Руководство по ректификации спирта. Москва: «Пищепромиздат», 2001 год. 450 стр. 5. В.А. Анистратенко. Прямоточные контактные устройства брагоректификационных установок. Москва: «Легкая и пищевая промышленность», 1983 год, 158 стр. 6. Г.Д. Кавецкий, Б.Е. Васильев. Процессы аппараты пищевой технологии. Москва: «Колос», 1999 год, 552 стр.

Похожие

Бижғиган бўтқадан спиртни ажратиш ва уни тозалаш

Ректификация колонналарининг асосий параметрлари (спирт)

Меласса (спирт)

Солод тайёрлаш (спирт)

Спирт хом ашёси ва унинг тавсифи