Bog‘lovchi moddalar. Gips va oxak ishlab chiqarish - Химия - Рефераты

Bog‘lovchi moddalar. Gips va oxak ishlab chiqarish

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

67 KB

Bog‘lovchi moddalar. Gips va oxak ishla chiqarish Reja: 1. Gipsli bog‘lovchi moddalar 2. Gips ishlab chiqarish. 3. Gipsning xarakteristikasi 4. Oxak ishlab chiqarish.

GIPSLI BOG‘LOVCHI MODDALAR Gipsli bog‘lovchi moddalar kuydirilgan gips-toshni maydalab tuyish bilan hosil qilinadi. Gips-toshning kuydirilish temperaturasiga va sharoitiga qarab undan qurilish gipsi, juda mustahkam gips hamda angidridli sement hosil qilinadi. Tarkibida ikki molekula suv bo‘lgan kalsiy sulfatli cho‘kindi tog‘ jinsi gips (CaSO 4 ∙2Н 2 О) ni va ayrim sanoat chiqindilarini pishirib, suvsizlantirib bog‘lovchilar olinadi. Tabiiy gips-tosh oq rangli, qattiqligi 2 (Maos shkalasi bo‘yicha), zichligi 2200-2400 kgg‘m 3 bo‘lgan jinsdir. Gips tosh zaxiralarining eng kattasi Buxoro viloyatida mavjud. 150….170 0 С da kuydirilgan gips-toshni tuyib maydalangan mahsulot qurilish gipsi deb ataladi. Ikki malekula suvi bo‘lgan kalsiy sulfati 65 0 С da qizdirilganda, u o‘z xususiyatini o‘zgartiradi va tarkibidagi suv asta-sekin yo‘qolib, degidratatsiyalana boshlaydi. CaSO 4 ∙2Н 2 О→ CaSO 4 ∙0,5Н 2 О Q1,5Н 2 О Tabiiy kalsiy fosfatni fosfat kislota hamda konsentrlangan fosforli o‘g‘itlarga gidro-kimyoviy usulda aylantirish natijasida olingan chiqindi-fosfogips sanoat uchun yirik xom ashe manbai hisoblanadi. Asosiy ishlab chiqarilayotgan mahsulot bilan birgalikda hosil bo‘ladigan fosfogips miqdori qayta ishlanayotgan har tonna fosforit yoki apatitga nisbati 1,4….1,6 tonna ko‘p bo‘ladi. O‘zbekistonda fosfogips Olmaliqda va Samarqandda ko‘p miqdorda to‘plangan. Tarkibida ikki molekula suv bo‘lgan gips sifatida chiqadigan kalsiy sulfat suvda deyarli erimaydi, shuning uchun undan fosfat kislota eritmasi oson ajratib olinadi, fosfat kislota eritmasi ma’lum temperaturada konsentrlangunga qadar bug‘latiladi.

Fosfogips tarkibida 75....95% ikki molekula suvli gips bor. Fosfogipsda ftoridlar yoki kremniy ftoridlar ikkinchi darajali tarkibiy qism hisoblanadi. Bu hol oddiy texnologiya asosida fosfogipsdan olinadigan gipsli bog‘lovchi moddalarning xossasini yomonlashtiradi. Biroq maxsus ishlab chiqilgan usullar asosida fosfogipsdan sifati tabiiy xomashyodan hosil qilinadigan mahsulotdan qolishmaydigan tayyor bog‘lovchi modda olish mumkin. Gips ishlab chiqarish. Qurilish gipsi uch xil usulda ishlab chiqariladi: Gips-tosh kukunlatib tuyiladi va pishiriladi. Gips-tosh maydalanib pishiriladi, so‘ngra tuyiladi. Gips-tosh maydalanib, yuqori bosimli suv bug‘ida ishlanadi va quritilib tuyiladi. Gips-tosh shaxtali va aylanma xumdonlarda yoki bug‘ beriladigan avtoklavlarda pishiriladi. Shaxtali xumdonlarga 15 mm yiriklikda, bug‘ beriladigan avtoklavlarda esa 25……50 mm yiriklikda solinadi: qozonlarga gips-tosh kukun holida solinadi. Gips-tosh bolg‘ali maydalagichlada yoki po‘lat sharli tegirmonlarda maydalaniladi. Amalda gipsni qaynovchi qozonlarda pishirib olish usuli keng tarqalgan. Po‘lat silindr va vertikal o‘qqa o‘rnatilgan qorgichdan iborat bo‘lgan qozonga kukun-tuyilgan gips solinadi. Qozonning diametri buylab turtta isitgich quvurlari o‘tkazilgan. Ularda xom gips pishiriladi va tayyor maxsulot qozon tagidagi g‘alvir orqali gips yig‘uvchi bunkerga tushadi. Qozonning 2 m 3 xajmining ish unumi 1 soatda 1000 kg ni tashkil etadi. Gips kukunining qozonda pishish vaqti 1-1,5 soat. Asosan yarimsuvli gipsdan iborat bo‘lgan va gips-toshdan termik ishlash yo‘li bilan tayyorlanadigan qurilish gipsi deb ataluvchi maxsulotni fosfogipsdan xam olish mumkin. Buning uchun fosfogips tarkibidagi fosfat kislotasini yuvib tashlash kerak. Aks xolda, birinchidan, fosfogips tarkibidagi fosfat kislota tayyor maxsulotning tishlashish muddatini uzaytirib yuboradi, ikkinchidan, qurilish

fosfogipsning mexanik mustaxkamligi juda past darajada bo‘lib, undan faqat qurilish gipsiga qo‘shimcha sifatida foydalanish mumkin. Gipsning xarakteristikasi. O‘z kristall strukturasiga kura, gipsning quyidagi asosiy xillari bor: shakarsimon siniq mayda donali gips yoki bushliqda tartibsiz yunaladigan yirik donali Gips (alebastr); ipaksimon tovlanadigan, tug‘ri joylashgan, ipsimon kristallardan tarkib topgan tolali jins xamda qatlam strukturali yassi tiniq kristallar tarzida joylashgan plastinkasimon gips. Tarkibida ikki molekula suv bo‘lgan gips monoklin singoniyaga mansub. Uning kristall to‘ri Са 2Q ionlari xamda SO24 sulfat tetraedrlarini o‘z ichiga olgan suv molekulalaridan iborat qatlamlar bilan bo‘lingan qavatlardan tarkib topgan. Odatda, gips ustunsimon va tabletkasimon shakllarda kristallanib, ko‘pincha qaldirg‘och dumini eslatuvchi qo‘shayrilar hosil qiladi. Shuningdek, qirralari qiyshiq va yuzasi silliq yosmiqsimon kristallar ham gips uchun xos. Gips-toshning zichiligi undagi aralashmalarga bog‘liq bo‘lib.2200- 2400kgg‘m 3 ni tashkil qiladi. Gipsdan tayyorlangan shag‘alning hajmi massasi 1300…1600 kgg‘m 3 dan iborat bo‘lib, namligi keskin ravishda 3-5% va undan ham ko‘proq chegarada o‘zgarib turadi. 1. Gipsning suvda eruvchanligi 18 0 С da-0,2; 40 0 С da-0,21 va 100 0 С da-0,17%. Shuni aytish kerakki, temperaturaning 32-41 0 С oralig‘ida gipsning eruvchanligi eng yuqori bo‘ladi. Gipsning suvda eruvchanligi gipsning o‘ta to‘yingan eritmalar hosil qilish qobilyatiga, shuningdek, uning kristallarini katta- kichikligiga bog‘liq 25 0 С da gipsning eruvchanligi, kalsiy oksid hisobida 2 mkm kattaligidagi kristallar uchun 2,08 gg‘l ga yetadi, kristallar kattaligi 0,3 mkm bo‘lganda esa eruvchanlik 2,47 gg‘l ga teng. Agar bunda kalsiy oksid gidrati ham ishtirok etsa, kalsiy sulfatning eruvchanligi susayadi. Gipsning suyultirilgan xlorid kislota va nitrat kislotalardagi, shuningdek, ayrim tuzlarning eritmalaridagi eruvchanligi suvdagiga nisbatan yuqori. 2. Temperatura va qizish sharoitlariga bog‘liq holda suvli va suvsiz kalsiy sulfatning turli modifikatsiyalarini hosil qilish mumkin.

3. Ularning kristallari zichligi, sig‘imi, optik xususiyatlari va boshqalar bilan bir-biridan farq qiladi. 4. Kalsiy sulfatning quydagi modifikatsiyalari ma’lum: 5. Ikki molekula suvli kalsiy sulfat (gips) CaSO 4 ∙2Н 2 О; 6. -yarim molekula suvli kalsiy sulfati (  -yarimgidrati);  - CaSO 4 ∙0,5Н 2 О  - CaSO 4 ∙0,5Н 2 О; 7.  -yarim molekula suvli kalsiy sulfat (  -yarimgidrat) 8.  -suvsizlantirilgan yarimgidrat  - CaSO 4 9.  -suvsizlantirilgan yarimgidrat  - CaSO 4 10.  - eruvchan angidrid  - CaSO 4 11.  -eruvchan angidrid  - CaSO 4 12. erimaydigan angidrid CaSO 4 gips suvsizlantirilganda, dastlab yarim gidratga aylanadi, so‘ngra qizish jarayonida suvsiz modifikatsiyalariga-angidridlarga aylanadi.  va  - modifikatsiyalarning hosil bo‘lishi issiqlik ta’sirida ishlov berish sharoitlariga bog‘liq.  -yarimgidrat deb ataluvchi modifikatsiya digidratatsiya jarayonida suvning bug‘ holida chiqish sharoitida hosil bo‘lib, natijada bu modifikatsiya zarralari ichki yuzasi ancha rivojlangan struktura hosil qiladi. -yarimgidrat gipsga suvda yoki tuz va kislotalarning suvdagi eritmalarida issiqlik ta’sirida ishlov berilayotganda hosil bo‘ladi. Bunda suv suyuq tomchi holatida ajralib,  -yarimgidratning zich kristallari hosil bo‘lishi uchun sharoit tug‘iladi. Natijada,  -yarimgidrat zarrachalarining solishtirma sathi -yarimgidratnikiga nisbatan ancha (2,5-5 marta) yuqori bo‘ladi. Agar  -va  -yarimgidratlar teng hajmdagi suvda qorilsa, hosil bo‘ladigan gips –toshning mustahkamligi ham o‘zaro teng bo‘ladi.

OXAK ISHLAB CHIQARISH Tarkibida 8% gacha tuproq bo‘lgan kalsiy va magniy karbonat tog‘ jinslaridan-bo‘r, oxaktosh, dalomitlashgan va mergelli oxaktoshni pishirib juda arzon, havoda tez qotadigan bog‘lovchi material-oxak olinadi. Olingan mahsulot bo‘lak-bo‘lak oq yoki kulrang bo‘lib, u suvsiz kalsiy oksid va magniy oksiddan iborat. buni so‘nmagan bo‘lak yoki kesak oxak deyiladi, uni maydalab qaynovchi oxak olinadi. Kondan keltirilgan oxaktosh, asosan shaxtali, qisman aylanma yoki doira shaklidagi xumdonlarda 950-1100 0S da pishiriladi. Shaxtali pechlar balandligi bo‘ylab quritish, qizdirish, pishirish va sovitish bo‘limlariga ajratilgan. Xumdonning balandligi 20 m, ichki diometri 4 m gacha. Xumdonga solingan 120 t oxaktosh 24 soatdan so‘ng bo‘lak-bo‘lak ko‘rinishidagi oxakka aylanadi. Yoqilg‘i xarajati kuydirilgan oxakning 15-17 % ni tashkil etadi. So‘nmagan oxakka suv ta’sir etsa u quydagi reaksiya asosida so‘nadi: СаО Q Н 2 ОқСа ( ОН ) 2 Q1160 ж Agar so‘nmagan ohak bo‘laklariga kam miqdorda (35-50 %) suv olinsa, u maydalanib so‘nadi va kukunsimon –ohak hosil bo‘ladi. Qurilishda so‘ndirilmagan ohak maxsus gidratlagich-larda kukun qilib keyin so‘ndiriladi. Ohak qurilishga bo‘lak-bo‘lak, kukun, xamir yoki so‘ndirilmagan kukun holida keltiriladi. Bo‘lak-bo‘lak ohakning zichligi 2300-2400 kgg‘ m 3 , kukun ohakniki 500 kgg‘ m 3 , tuyilgan ohakniki esa 600 kgg‘m 3 . Ohak xamirning shirali va shirasiz xillari ham bor. Shirali ohakning so‘nish davri shirasiz ohaknikiga nisbatan kam. Ohak so‘nish tezligiga ko‘ra, tez so‘nuvchi (ko‘pi bilan 8 minut), o‘rtacha so‘nuvchi (ko‘pi bilan 20 minut) va sekin so‘nuvchan (kamida 25 minut) turlarga bo‘linadi. Ayrim hollarda, ohakning so‘nish vaqtini tezlatish maqsadida unga issiq suv qo‘shiladi. Ohak so‘ndirilgandan so‘ng u 1-2 kun tinch holatda saqlanadi Oddiy ohak xamiri bilan tayyorlangan qurilish qorish-masining qtishi bir necha kun davom etsa, so‘nmagan ohak qorishmasi 30-60 minutda qotadi. Bundan tashqarii, so‘ndirilmagan ohak kukuni kam suv talab etadi. Shuning uchun

so‘ndirilmay tuyilgan ohak qorishmasining siqilishdagi mustahkamlik chegarasi, zichligi va chidamliligi so‘ndirilgan ohaknikidan birmuncha ko‘p. Ohak qorishmasining qotishiga, asosan ikki faktor ta’sir ko‘rsatadi: o‘ta to‘yingan qorishmaning qotish jarayonida unda kalsiy gidroksidning kristall holda ajralishi; havodagi karbonat angidrid gazi ta’sirida quyidagi reaksiya orqali СаСО 3 ning hosil bo‘lishi: Са ( ОН ) 2 Q СО 2 = СаСО 3 Q Н 2 О Bu jarayon barcha ohakli moddalarda ro‘y berib, karbonlanish jarayoni deyiladi. Karbonlanish jarayoni, asosan, qorishma qatlamining qalinligi va havodagi karbonat angidrid gazining miqdoriga bog‘liq. Shuning uchun ohakli qorishma bilan suvalgan devorda karbonlanish jarayoni tez sodir bo‘ladi. Ohak qorishmasining qotish jarayoni yuz beradigan bu ikki jarayon natijasida qorishmaga mustahkamlik beruvchi kalsiy karbonat ( СаСО 3 ) bilan kristallangan kalsiy gidroksid Са ( ОН ) 2 hosil bo‘ladi. Ohak qorishmasining qotish jarayonida kalsiy karbonat qorishmaning sirtida, kalsiy gidroksid esa ichki qismida hosil bo‘ladi. Qorishma sirtini zichlashtirgan kalsiy karbonat havodagi karbonat angidridni qorishma ichkarisiga o‘tkazmaydi, natijada Са ( ОН ) 2 ning kristallanishi sekinlashadi. g‘isht va toshdan devor terishda, suvoqchilikda ohak–sement, ohak-qum va ohak–shlak qorishmalari ko‘p ishlatiladi. Ammo ohakli qorishmalarni doimiy nam tasir etadigan joylarda, poydevorlar hamda ko‘p qavatli uy devorlarini qurishda ishlatish mumkin emas. Ohak, asosan silikat betonlar, g‘ishtlar va boshqa avtoklav buyumlar uchun bog‘lovchi material hisoblanadi. Bo‘lak–bo‘lak ohak temir yo‘l vagonlarida, usti berk mashinalarda va konteynerlarda uyilgan holda tashiladi. Mayda qilib tuyilgan ohak temir tunukali konteynerlarda, bitum shimdirilgan qog‘oz qoplarda tashiladi. So‘ndirilmagan ohakning barcha turlari qurilishda nam tasir etmaydigan usti berk xonalarda saqlanishi kerak. Agar ohak qog‘oz qoplarda bo‘lsa, uni 10-20 kun ichida ishlatib yuborish lozim.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RUYXATI 1. Мухленов И . П . Практикум по обќей химической технологии . М:Вўсшая школа, 1973. 2. Атрошенко В.И. Курс технологии связанного азота М:Л: Химия 1968. 3. Атрошенко В.И. Технология связанного азота М-Л. Госхим изд. 4. Позин М.Е. Руководство к практическим занятиям по технологии неоргонические вешеств. Л.: Химия 1980. 5. Позин М.Е. Технология минералнœх удобрений и солей. М.: Госхимиздат 1957. 6. Позин М.Е. Технология минералнœх солей. М.: Госхимиздат 1961. 7. Мухленов И.П. Практикум по общей химической технологии. М:Высшая школа, 1973. 8. Атрошенко В.И. Курс технологии связанного азота М:Л: Химия 1968. 9. Атрошенко В.И. Технология связанного азота М-Л. Госхим изд. 10. Амелин А.Г. Производство серной кислотœ.М.Л. химия.1967. 11. Вольфкович С.И. Общая химическая технология М.Л.Госхимиздательство. 1963. 12. Фейхсфель В.О. Рубан В.Л. Лабораторный практикум по технологии основного органического синтеза М:Л. Химия. 1966. 13. Ю. М. Бутт, В.В. Тимашев и другие «Практикум по химической технологии вяжуќих материалов»

Похожие

Kimyoviy ishlab chiqarish

Ammiakni xususiyatlari va ishlab chiqarish asoslari

Karbamid ishlab chiqarish asoslari

Ammiakli selitra ishlab chiqarish

Kaliy sul’fat ishlab chiqarish