Bir va ko’p atomli spirtlar - Химия - Рефераты

Bir va ko’p atomli spirtlar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

446.4375 KB

Bir va ko’p atomli spirtlar Reja: 1. Nomlanishi va izomeriyasi 2. Olinish usullari 3. Fizikaviy xossalari va tuzilishi 4. Kimyoviy xossalari 5. Muhim vakillari 6. Ikki atomli spirtlar (glikollar yoki alkandiollar) 7. Uch atomli spirtlar (alkantriollar)

Molekulasida bir yoki bir necha gidroksil guruhi bor uglevodorodlarning hosilalariga spirtlar deyiladi. Gidroksil guruh soniga qarab ularbir, ikki, uch va ko‘p atomli spirtlarga bo‘linadi. Spirtlar ochiq zanjirli va halqali, to‘yingan va to‘yinmagan bo‘ladi. Bir atomli to‘yingan spirtlar (alkanollar) Bir atomli to‘yingan spirtlarning umumiy formulas i C n H 2n+1 OH yoki C n H 2n+2 O bilan ifodalanadi. Gidroksil guruhning birlamchi, ikkilamchi va uchlamchi uglerod atomi bilan bog‘langanligiga qarab spirtlar birlamchi, ikkilamchi va uchlamchi bo‘ladi:R C O H H H R C OH R H R C OH R R R=CH 3 , C 2 H 5 va boshqa alkillar birlam chi ikkilam chi uchlam chi Nomlanishi va izomeriyasi Ko‘pincha spirtlarning nomlari gidroksil bilan bog‘langan alkil guruhi nomiga spirt so‘zini qo‘shish bilan hosil qilinadi. Ratsional nomenklaturaga ko‘ra bir atomli to‘yingan spirtlar – metanol (karbinol)ning hosilalari deb qaraladi. Sistematik nomenklaturaga ko‘ra bir atomli to‘yingan spirtlar alkanollar deyiladi va ularning nomlari tegishli alkan nomiga - ol qo‘shimchasini qo ’ shish bilan hosil qilinadi. Gidroksil guruhi bilan bog‘langan uglerod atomi (lokant)ning raqami spirt nomining oldiga yoki oxiriga qo‘yiladi. Spirt bosh zanjirini raqamlash gidroksil guruhi chetga yaqin turgan tomondan boshlanadi: CH3O H CH3 CH2O H CH 3 CH CH2 CH 3 OH yog‘och spirti, vinospirti, ikkilamchi butil spirti,

metilspirt, etilspirt, etilmetil karbinol, karbinol, metilkarbinol , 2- butanol metanol e tanolCH 3 CH CH 2 CH CH 3 CH 3 O H 1 2 3 4 5 CH 3 CH CH CH 2 CH 3 CH 3 1 2 3 4 5 O H izobutilmetilkarbinol, etilizopropilkarbinol, 4-metil-2-pentanol 2-metil-3-pentanol Alkanollarda tuzilish izomeriyasining ikkituri (uglerod skeletinin gizomeriyasi va gidroksilning holat izomeriyasi) uchraydi. Masalan, butilspirti C 4 H 9 Ohning bir-biridan uglerod skeletining tuzilishi va gidroksil guruhining zanjirdagi holati bilan farq qiladigan to‘rtta izomeri  1-butanol ( n -butilspirti), 2-butanol (ikkilamch ibutil spirti), 2-metil-1-propanol (izobutilspirti) va 2- metil-2-propanol (uchlamchi butil spirti)  bor. Buspirtlarning tuzilish formulalarini o‘zingiz yozing. Olinish usullari Metanol sanoatda CO nimis – ruxli katalizator ishtirokida, past bosimda katalitik gidrogenlash bilanolinadi: CO + 2H2 CuO; ZnO/Al2O 3 240-260 oC; 50-100 atm CH3OH Etanolni sintez qilishning hozirgi zamon asosiy sanoat usuli -85%li H 3 PO 4 va qattiq SiO 2 ishtirokida etilenni gidratlashdir: CH 2 CH 2 + H 2O H 3PO 4/SiO 2 300 oC; 70 atm CH 3 CH 2O H

Oziq-ovqat va farmatsevtika sanoatida ishlatiladigan etanol tarkibida kraxmal saqlagan mahsulotlar (kartoshka, bug‘doy, makkajo‘xori, javdar, arpa) dan biokimyoviy yo‘l bilan olinadi:(C 6 H 1 0 O 5 ) n + n/ 2 H 2 O am ilaza, 60 oC n/ 2 C 1 2 H 2 2 O 1 1 kraxm al m altoza C 1 2 H 2 2 O 1 1 + H 2 O m altaza glyukoza C 6 H 1 2 O 6 bijg'itish 2C 2 H 5 O H + 2CO 2 2C6 H 1 2 O 6 Izopropil spirt sanoat miqyosida propilenni katalitik gidratlash bilan olinadi: CH CH 2 + H2O H 3PO 4/SiO 2 200-250 oC; 40 atm CH3 CH CH 3 CH 3 O H Monogalogen alkanlar (ayniqsa, birlamchilari) ni ishqorning suvdagi eritmasi bilan gidrolizlash orqali ham spirtlarni olish mumkin: R X + NaO H  R OH + NaX (X =Cl, Br, I) galogenalkan spirt Ishqorlar gidroliz tezligini oshiradi va reaksiyani qaytmas qiladi. Sanoatda shu usul bilan amil (pentil) spirtlar i aralashmasi olinadi: C5H11 Cl+ N aO H  C5H11O H + NaCl Fizikaviy xossalari va tuzilishi C 1  C 11 alkanollar suyuq, C 12  C 20  moysimon va undan yuqori vakillari qattiq moddalar. Quyi alkanollar o‘ziga xos hidga ega. Butanollar, pentanollar va C 6  C 11 alkanol larbadbo‘y, yuqori alkanollar esahidsiz.

Alkanollar molekulyar massalari yaqin bo‘lgan tegishli alkanlar va hatto galogen alkanlarga nisbatan yuqori haroratda qaynaydi. Buning asosiy sababi alkanollarning molekulalari assotsilangan bo‘lib, ular o‘rtasida vodorod bog‘lanish mavjudligidadir. Alkanollarning gidroksil guruhidagi vodorod atomi qisman musbat, kislorod atomi esa qisman manfiy zaryadlangan, chunki kislorod bilan vodorod o‘rtasidagi elektron bulutining zichligi elektro manfiy kislorod tomonga siljigan. Demak, OH- guruhi qutblangandir. Shuning uchun ham alkanollar molekulalaridagi vodorod atomlari bilan kislorod atomlari o‘rtasida o‘zaro elektr ostatik tortishuv, ya’ni molekulalararo vodorod bog‘lanish vujudga keladi:H O R ...+ - H ... + O R - H ... + O R - ... Vodorod bog‘lanish ionli va kovalent bog‘lanishlarga qaraganda zaif bo‘ladi. Uning hosilbo‘lish energiyasi 20-30 kJ/moldan oshmaydi. Vodorod bog‘lari zaif bo‘lsa ham spirtlarning fizikaviy xossalariga ta’sir qiladi, uchuvchanligini kamaytiradi. Spirtning qaynashida molekulalararo vodorod bog‘lanishlarni uzish uchun qo‘shimcha energiya talab qilinadi. Ikkinchi tomondan, spirt molekulalarida vodorod bog‘lanish hisobiga assotsilanish hodisasining mavjudlig imolekulyar massaning oshishiga olib keladi. Bu esa ularning uchuvchanligini kamaytiradi. Spirtlar suvda eriganda suv va spirtlarning qutblangan molekulalari orasida ham vodorod bog‘lanish sodir bo‘ladi. Spirtlar molekulyar massalarining ortib borishi bilan suvda eruvchanligining kamayishini quyidagicha tushuntirish mumkin. Spirt molekulalari ikkiqismdan–gidrofil gidroksil guruhdan va gidrofob uglevodorod radikalidan tuzilgan. Uglevodorod radikali kichik bo‘lsa, spirt gidroksil guruhining suv molekulalari bilan hosil qilgan vodorod bog‘lari spirt molekulasini saqlab tura oladi. Agar spirt molekulasining uglevodorod zanjiri uzun bo‘lsa, gidroksilning

spirt xossalariga ta’siri kamayadi va spirt suvda erimaydi. Spirtlarning molekulyar massasi ortib borishi bilan uglevodorod radikalining ta’siri oshib boradi. Buning natijasida molekulyar massalari juda katta bo‘lgan alkanollarning fizikaviy xossalari tegishli alkanlarning xossalariga juda yaqin bo‘ladi (11-jadval). 11-jadval Ba’zi alkanollarining fizikaviy doimiyliklari Alkanol Formulasi Suyuqlanish harorati, o C Qaynash harorati, o C Metanol CH 3 OH -97,9 64,5 Etanol CH 3 CH 2 OH -114,2 78,4 1-Propanol CH 3 ( CH 2 ) 2 OH -127 97,2 1- Buta nol CH 3 ( CH 2 ) 3 OH -80 117,5 1- Pent anol CH 3 ( CH 2 ) 4 OH -79 138 1- Geks anol CH 3 ( CH 2 ) 5 OH -52 157 1- Gept anol CH 3 ( CH 2 ) 6 OH -34 176,3 1- Oktan ol CH 3 ( CH 2 ) 7 OH -16 194,0 1- Dodekanol CH 3 ( CH 2 ) 11 OH 26 259 Spirtlar molekulasidagi bog‘larning ayrim parametrlarini metil spirtining tuzilishi misolida keltiramiz. Bog‘ uzunligi, A o Valent burchagi C – H, 1,10 H – C – H, 109 o O – H, 0,96 H – C – O, 110 o C – O, 1,43 C – O – H, 109 oH C H O H H

Valent burchaklarining 109 va 110 o ga tengligi nafaqat uglerod atomining, balki kislorodning ham sp 3 - gibridlanganligini ko‘rsatadi. Kislorodning ikkita umumlashmagan elektronlar jufti sp 3 -gibrid orbitallar dajoylashgan. Spirt molekulasida uchta reaksion markaz bor:C C H H O H 1 2 3 1) O–H – bog‘: O–H – bog‘ning uzilishi bilan boradigan reaksiyalar spirtning kislotaligini belgilaydi; 2) kislorod atomining umumlashmagan elektronlar jufti spirt molekulasining asosligi va nukleofilligini belgilaydi; 3) C–O – bog‘: C–O – bog‘ning uzilishi nukleofil almashinish va  -ajralish reaksiyalari uchun xarakterli. Kimyoviy xossalari Faol metallar bilan reaksiyasi. Suvsiz alkanollarga ishqoriy, ishqoriy- yermetallari, shuningdek, Mg, Zn, Al vaboshqa faol metallar ta’sir ettirilganda vodorod ajralib chiqib, alkogolyatlar hosil bo‘ladi: 2RO H + 2N a 2RO N a + H 2 6RO H + 2A l 2(RO )3A l + 3H 2 Alkogolyatlar alkoksidlar debhamyuritiladi. Ulardagi O–Me bog‘I kuchli qutblangan bo‘lib, spirtda yaxshi eriydi va dissotsilanib, alkoksidionlarini hosilqiladi: RO Na RO Na +

Natriy va kaliy alkogolyatlar NaOH va KOH ga nisbatan ancha kuchli asoslar hisoblanadi. Alkogolyatlarning hosil bo‘lish reaksiyalarida alkanollar suvdan ham ancha kuchsiz kislota xossalarini namoyon qiladi. Suv alkanollarga nisbatan kuchli kislota bo‘lganidan, ularni alkogolyatlardan siqib chiqaradi:RO N a N a + H O H O H + R O H Gidroksi guruhning nukleofil almashinishi. C–OH bog‘ining uzilishi bilan boradigan gidroksi guruhning nukleofil almashinishi faqat kuchli kislotalar ishtirokida amalga oshadi. Kuchli kislota qiyin chiqib ketuvchi gidroksid-ion () ni oson chiqib ketuvchi suv molekulasiga aylantiradi: R O H H + R O H H N u - H 2 O R N u N u - n u k l e o f i l a l k i l g i d r o k s o n i y - i o n Galoid vodorodlar bilan reaksiyasi. Bu reaksiyalarda alkanollarning gidroksil guruhi galogenlarga almashinadi: R X + H X R O H + H 2O (X =Cl, Br, I) Reaksiya qaytar bo‘lgani uchun uni amalga oshirishda spirtga quruq vodorod galogenid yuboriladi yoki spirt galogenid kislotaning konsentrlangan eritmasi bilan suvni tortib oluvchi reagentlar ishtirokida qizdiriladi. Degidratlanishi. Alkanollarga suvni tortib oluvchi moddalar–(H 2 SO 4 , H 3 PO 4 , Al 2 O 3 , KHSO 4 , CuSO 4 va hokazo) ta’sir ettirilganda reaksiya haroratiga qarab, alkenlar yoki oddiy efirlar hosil bo‘lishi mumkin. Degidratlanishi jihatidan spirtlar bir-biridan keskin farq qiladi. Uchlamchi spirtlar oson, ikkilamchi spirtlar qiyinroq, birlamchi spirtlar esa ancha qiyin degidratlanib, alkenlarni hosil qiladi. Shuning uchun spirtlarning reaksiyaga kirishish qobiliyatiga qarab, degidratlanish reaksiyasi turli sharoitda o‘tkaziladi: O H

CH 3 CH 2OH 95% li H2SO 4; 170oC CH2 CH2+ H2OC H 3 C H 2 C H C H 3 O H 6 0 % l i H 2 S O 4 ; 1 0 0 o C C H 3 C H 2 C H C H 2C H 3 C H C H C H 3 + H 2 O + H 2 Ob u t e n - 2 b u t e n - 1b u t a n o l - 2 CH 3 C CH 3 CH3 O H 20% li H 2SO4; 85-90oC CH 3 C CH2 CH 3 + H 2O uchlam chi butil spirt 2-m etil propen Agar reaksiyaga spirt mo‘l miqdorda olinib, kons. H 2 SO 4 bilan nisbatan past haroratda yoki kukunsimon suvsiz Al 2 ( SO 4 ) 3 bilan 200 o C da qizdirilsa molekulalararo degidratlanish borib,asosan oddiy efirlar hosil bo‘ladi: kons.H2SO4,  yoki Al2(SO4)3; 200 oC + H2O C2H5O H + HOC2H5 (C2H5)2O dietilefir Oddiy efirning hosil bo‘lishi nukleofil almashinish reaksiyasiga misol bo‘lib, unda protonlangan spirt substrat, spirtning ikkinchi molekulasi esa nukleofil reagent hisoblanadi. Reaksiyada spirt kislota protonini biriktirib oladi va oksoniy ionini hosil qiladi: CH 3 CH 2 O H + H H 2SO 4 CH3 CH 2 O H H protonlangan spirt Spirtning ikkinchi molekulasi oksoniy ioni bilan quyidagicha ta’sirlashadi va oddiy efir hosil bo‘ladi:

+ CH2 O H H CH3 CH2 O H CH3 -H2O C2H5 O C2H5 H -H+ C2H5 O C2H5nukleofil substrat protonlangan reagent dietilefir Oksidlanishi. Oksidlash uchun Cu yoki Zn katalizatorligida va 300- 600 o Cda havo kislorodi, shuningdek, K 2 Cr 2 O 7 + H 2 SO 4 , KMnO 4 + H 2 SO 4 , CrO 3 , KMnO 4 va boshqa oksidlovchilar ishlatiladi. Birlamchi spirtlar oksidlanganda oldin aldegidlar, so‘ngra karbon kislotalar, ikkilamchi spirtlar oksidlanganda esa ketonlar hosil bo‘ladi: R CH 2O H O R C H O O R C O H O birlam chi spirt aldegid karbon kislota R CH O H R O R C R O ikkilam chi spirt keton Birlamchi spirtlarni oksidlashda H 2 CrO 4 yoki CrO 3 ning suyultirilgan sulfat kislotadagi eritmasi (Jons reagenti) ishlatiladi: R C H 2 O H R C HO C r O 3 , H 2 S O 4 H 2 O , 1 5 - 2 0 o C Ikkilamchi spirtlar oksidlovchilar ta’siriga nisbatan chidamli. Ular kaliy bixromatning suyultirilgan sulfat kislotadagi eritmasi yoki CrO 3 ning sirka kislotadagi eritmasi ta’sirida ketonlargacha oksidlanadi:

R ' C H O H R3 K 2 C r 2 O 7 + 4 H 2 S O 4 2 C r O 3 + 6 C H 3 C O O H R ' C R3 O + K 2 S O 4 + C r 2 ( S O 4 ) 3 + 7 H 2 O R ' C R3 O + 2 C r ( C H 3 C O O ) 3 + 6 H 2 O Uchlamchi spirtlar qiyin oksidlanadi. Bunda gidroksi guruhga yaqin turgan C–C– bog‘lar iuzilib, oksidlangan uchlamchi spirtga nisbatan kam uglerod atomlari bor kislorodli birikmalar hosil bo‘ladi: H3 C C H 2 CC H 3 O H C H ( C H 3 )2 a b d C H 3 C O O H + C H 3 C C H ( C H 3 )2 Os i r k a k i s l o t a i z o p r o p i l m e t i l k e t o n H C O O H ( C O 2 + H 2 O ) + H 3 C C H 2 C C H ( C H 3 )2 O H 3 C C H 2 C C H 3 O + O( C H 3 )2 C e t i l m e t i l k e t o n a t s e t o nc h u m o l i k i s l o t a e t i l i z o p r o p i l k e t o n e t i l i z o p r o p i l m e t i l k a r b i n o l , 2 , 3 - d i m e t i l - 3 - p e n t a n o l a b d Spirtlar to‘liq oksidlanganda (yonganda) CO 2 va suv hosil bo‘ladi: C2H 5O H + 3O 2 2CO 2 + 3H 2O Muhim vakillari Metanol – kuchsiz spirt hidli, zaharli suyuqlik. Metanol formaldegid, dimetilanilin, metilamin, murakkab efirlar, bo‘yoqlar, dorivor moddalar ishlab chiqarishda keng qo‘llaniladi. Undan yuqori oktanli yonilg‘i olinadi. Organik sintezda metanol metillovchi agent (organik birikmaga metil guruhini kiritish uchun vosita) sifatida ishlatiladi. Metanol – kuchli zahar. Ichganda uning kam miqdori (5-10 ml) ko‘rqiladi, 30 ml dan ko‘pi esa o‘ldiradi (ovqat hazm qilish traktida metanol formaldegid va chumoli kislotaga aylanadi). Baxtsiz hodisalarning oldini olish maqsadida sanoatda

va laboratoriyalarda u « Metanol – zahar» nomi bilan yuritiladi, kimyoviy laboratoriyalarda maxsus muhrlangan metall seyf va shkaflarda saqlanadi. Etanol – o‘ziga xoshidli, rangsiz suyuqlik. Ulak, dori, bo‘yoq va atir-upa mahsulotlari ishlab chiqarishda, shuningdek, sintezlarda arzon erituvchi sifatida, sirka aldegid, sirkakislota, xloroform, xloral, dietil efir, karbon kislotalarning etil efirlari va boshqa moddalarni olishda xom ashyo sifatida ishlatiladi. Propanol-2 e rituvchi sifatida, organik sintezda xom ashyo sifatida ishlatiladi. Uning ko‘p miqdori atseton ishlab chiqarishga sarflanadi. Butanol-1 uglevodlarni bijg‘itib etanol olishda qo‘shimcha mahsulot sifatida, shuningdek, propenni karbonillash (oksosintez) jarayonida hosil bo‘ladi. U lak-bo‘yoq sanoatida erituvchi sifatida, murakkab efirlar olishda ishlatiladi. Amil spirtlar vaularning efirlari erituvchi sifatida va boshqa maqsadlarda ishlatiladi. Ikki atomli spirtlar (glikollar yoki alkandiollar) Glikollar alkanlarning turli uglerod atomlari bilan bog‘langan ikkita gidroksil guruhi bor hosilalaridir. Ularning umumiy formulasi C n H 2n (OH) 2 . Gidroksil guruhlari bitta uglerod atomi bilan bog‘langan ikki atomli spirtlar (gem-diollar) erkin holatda beqaror bo‘lib, suvni oson ajratadi, ya’ni degidratlanadi:H O CH 2 O H H C H O + H 2O m etilenglikol, m etandiol form aldegid Glikollar ra ts ional va sistematik nomenklaturalarga binoan nomlanadi:

C H 2 C H 2 O H O H C H 2 C H C H 3 O H O H e tilenglikol (R), propilenglikol (R) e tandiol-1,2 (S) propandiol-1,2 (S). OH – guruhlari zanjir chetida joylashgan glikollar quyidagicha nomlanadi:CH2 CH 2 CH 2 O H O H HO (CH 2)6 O H trim etilenglikol, propandiol-1,3 geksam etilenglikol, geksandiol-1,6 Glikollarning tuzilish izomeriyasi uglerod skeletining tuzilishi va gidroksil guruhlarining zanjirdagi holatiga bog‘liq. Masalan, C 4 H 8 ( OH ) 2 tarkibli glikolning 6ta tuzilish izomeri (1,2- 1,3-, 1,4-, va 2,3- butan diollar, 3- metil-1,2- propan diol va 2-metil-1,3-propandiol ) bor. Ularning tuzilish formulalarini o‘zingiz yozing. Glikollarning muhim vakili – etilenglikol sanoatda etilen oksidini neytral muhitda 200 o C harorat va 12 atm bosimda gidrolizlash yoki sulfat kislotaning suvdagi 0,5%li eritmasi bilan 70 o C harorat va odatdagi bosimda gidroliz qilish bilan olinadi. Har ikkala variantda reaksiya unumi 90%ga teng. CH 2 CH 2 O H 2O ; 200 oC; 12 atm H +, H 2O ; 70 oC CH 2 CH 2 O H O H Glikollar bitta yoki ikkala gidroksil guruhi hisobidan alkanollarga xos deyarli barcha reaksiyalarga kirisha oladi. Vitsinal glikollar alkanollarga nisbatan kuchli OH – kislotalardir. Chunki gidroksil guruhlaridan birining –I- effekti ta’sirida ikkinchisidagi vodorod atomining harakatchanligi oshadi.

Shuning uchun glikollar nafaqat faol metallar (Na, K, Mg, Al) ta’sirida glikolyat (alkogolyat)larga aylanadi, balki mis va boshqa ayrim polivalentli og‘ir metallarning gidroksidlari bilan reaksiyaga kirishib, chiroyli zangori rangli kompleks birikmalarni ham hosil qiladi: C H 2 O H C H 2 O H + C u ( O H ) 2 + H O C H 2 C H 2O H - 2 H 2 O H 2 C O OH 2 C H C u OO C H 2H C H 2 Etilen glikolning kuchli kislotalar ishtirokida ichki molekulyar degidratlanishidan sirka aldegid, molekulalararo degidratlanishidan esa halqali efir–dioksan hosil bo‘ladi: H 2C CH O H HO H H + -H2O H 2C CH O H vinil spirt CH 3 C O H O H C H 2 C H 2 O H O H C H 2 C H 2 O H H 2 S O 4 ,  - 2 H 2 O H 2 C H 2 C O C H 2C H 2O d i o k s a n Glikollarning spirtlar bilan reaksiyasidan oddiy efirlar, noorganik va organik kislotalar bilan reaksiyasidan esa murakkab efirlar hosil bo‘ladi:

H 2 C H 2 C O H O H H O C 2 H 5 ; H + - H 2 O 2 H N O 3 ; H + - 2 H 2 O H 2 C O C 2 H 5 H 2 C O H H 2 C O N O 2 H 2 C O N O 2e t i l s e l l o z o l v ( o d d i y e f i r ) e t i l e n g l i k o l d i n i t r a t i ( m u r a k k a b e f i r ) Etilen glikol – shirin ta’mli, hidsiz, suvda yaxshi eriydigan, qovushqoq suyuqlik bo‘lib, uning katta miqdori lavsan va boshqa poliefir tolalar, erituvchilar (dioksan, glikolning oddiy efirlari) olishda sarflanadi. Etilenglikolning suv bilan aralashmasi pastharoratda (-75 o Cgacha) muzlaydi. Shuning uchun undan antifriz (radiatorlar uchun muzlamaydigan suyuqlik)lar tayyorlanadi. Uch atomli spirtlar (alkantriollar) Uch atomli spirtlarning umumiy formulasi C n H 2n-1 (OH) 3 , muhim vakili glitserin (1,2,3-propantriol) HOCH 2 –CHOH–CH 2 OH. Glitserin – shirin ta’mli, rangsiz, suvdayaxshi eriydigan, siropsimon suyuqlik bo‘lib, yog‘ va moylar tarkibiga kiradi. U sanoatda propilendan quyidagi sxema bo‘yicha olinadi:CH3 CH CH2 Cl2; 500 oC -HCl CH2Cl CH CH2 NaOH; 150-160 oC -NaCl CH2OH CH CH2 HOCl -HCl CH2OH CHOH CH2Cl NaOH; 160 oC -NaCl CH2OH CHOH CH2OH allil allil glitserin xlorid spirti monoxlor gidrini G litserin yog‘larni gidrolizlash ( 287-288 -bet lar ) bilan ham olinadi.

Glitserin kimyoviy xossalari jihatidan etilenglikolga o‘xshaydi. Ishqoriy metallar, metall oksidlari va og‘ir metallarning gidroksidlari bilan glitseratlar hosilqiladi: H 2 C H C H 2 C O C a O C H 2OO C a C HC H 2O OC a 3 C a O C H 2 O H C H O H C H 2 O H C u ( O H ) 2 - 2 H 2 O H 2 C H C C H 2 O HOO H C u C H 2 C H C H 2H OO H O - 3 H 2 O Glitseringa nitrolovchi aralashma ta’sir ettirilganda, nitrat kislotaning murakkab efiri – glitserintrinitrati hosil bo‘ladi (Sabrero, 1847-y.):CH2OH CHO H CH2OH 3HN O3 + H2SO 4 H2C H C H2C O O O N O2 N O2 N O2 + 3H 2O Glitserin trinitrat (ko‘pincha bu birikma nitroglitserin deb noto‘g‘ri nomlanadi)-suvda erimaydigan, lekin spirtda yaxshi eriydigan moysimon suyuqlik. Uning spirtdagi 1%li eritmasi tibbiyotda tomirlarni kengaytiruvchi dori sifatida ishlatiladi. Glitserin plastmassalar ishlab chiqarishda, to‘qimachilik, atir-upa, ko‘nchilik va oziq-ovqat sanoatida, bosmaxona bo‘yoqlari va portlovchi moddalar olishda ishlatiladi. U antifrizlar, malhamlar va tormoz suyuqliklari tarkibiga kiradi.

Foydalanilgan adabiyotlar 1. R.A. Shoymardonov, M.Y. Ergashov . Organik kimyo . - Тоshkent: “Мuharrir” nashriyoti, 2013. 504 b. 2 . Юсупов Д., Туробжонов С.М., Кодиров Х.Э., Икромов А., Каримов А.У. Органик кимёнинг бошлангич асослари. Тошкент, 2006. -290 б. 3. Sobirov Z. Organik kimyo. Toshkent, 2005. - 403 б. 4. Alovitdinov A.B., Ismatullaeva M.G., Xolmuradov N.A. Organik kimyo, T.; O’qituvchi, NMIU, 2005.-416 б. 5 . Юнусов Р.Ю.Органик кимё. Т.: Ўзбекистон, 1995. -328 б. 6.Shohidoyatov H.M., H.O’. Xo’janiyozov., H.S. Tojimuxamedov. Organik kimyo.-T.: «Fan va texnologiya», 2014. 800 b. 7.Garey Francis.A.Ogaik chemistry / INTERNATIONA EDITION Copright@ 2000. 547 dc21.WWW mhhe;com.

Похожие

To’yingan bir atomli spirtlar

Uglevodorodlarning bir va ko’p galogenli hosilalari

Spirtlar

Spirtlar

Spirtlar va fenollar