Barometrik formula. Bolsman taqsimoti. Molekulalarning tezlik - Химия - Рефераты

Barometrik formula. Bolsman taqsimoti. Molekulalarning tezlik

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

144.5 KB

www.arxiv.uz Reja: 1. Barometrik formulasining mohiyati haqida tushuncha. 2. Bolsman ta q simoti ( q onuni). 3. Molekulalarning tezlik komponentalari bo`yicha taqsimoti. 4. Molekulalarning tezliklar bo`yicha taqsimoti. Maksivell ta q simoti. 5. Xulosa

www.arxiv.uz Gaz molekulalarini ng tartibsiz harakati tufayli uning zarralari idishning butun hajmi bo`ylab tekis taqsimlanadi. Va har bir hajm birligida o`rtacha bir xil sondagi zarralar bo`ladi. Shuningdek tashqi kuchlar ta`sir etmaganda muvozanat holatda gazning bosimi va temperaturasi butun hajm bo`yicha birday bo`ladi. Agar tashqi kuchlar ta`sir esa, idishdagi gaz molekulalarining tabiatini o`zgarishiga olib keladi. Masalan, og`irlik kuchi ta`sirida bo`lgan gaz (havo)ni ko`rib o`taylik. Agar molekulalarning issiqlik harakati bo`lmaganda edi, ularning hammasi og`irlik kuchi ta`sirida yerga «qulab» tushar va butun havo yer sirti yaqinida yupqa qatlam hosil qilib to`plangan bo`lar edi. Agar og`irlik kuchi mavjud bo`lmay, molekulyar harakat mavjud bo`lganda edi, molekulalar butun olam fazosi bo`ylab tarqalib ketgan bo`lar edi. Atmosfera ( yerning havo qobig`i o`zining hozirgi tarzida ayni bir vaqtda molekulalarning issiqlik harakati va yerga tortishish kuchi borligi tufayli mavjuddir. Molekulalarning balanlik bo`yicha taqsimlanishida, gaz bosimini balandlikka bog`liq holda o`zgarish qonuni amal qiladi. Bu qonunni mohiyatini qaraylik. 1-rasmda havoni yer sirtidagi h=0 bo`lgandagi bosimini Р 0 га , h balandlikda esa R ga teng deylik. Balanlik dh ga ortganda bosim dp ga o`zgaradi. Ma`lumki, biror balandlikka havoning bosimi yuzi bir birlikka teng bo`lgan shunday balandlikdagi vertikal havo ustuni og`irligiga teng. Shuning uchun dp yuzi bir birlikka teng bo`lgan havo ustunining h va h+dh balandliklardagi og`irliklari farqiga teng, ya`ni asos yuzi bir birlikka teng bo`lgan dh balandlikdagi havo ustuni og`irligiga teng: gdh dp   bu yerda   havoning zichligi va g  og`irlik kuchining tezlanishi. Gazning ( zichligi, molekula massasi m ni ularning hajm birligidagi soni n ga ko`paytirilganiga teng: n т  Gazlar kinetik nazariyasidan ma`lumki, molekulalar soni т /k P n ga teng. Shunga asosan n ni o`rniga qo`ysak,

www.arxiv.uz тk mp   ва pdh k mg dp т  (8.1) ga teng bo`ladi. Bu tenglamani quyidagi ko`rinishda ifodalash mumkin: dh k mg dp т  (8.2) Agar temperatura hamma balandlikda birday deb hisoblasak , u holda (8.2) munosabatni integrallab , quyidagi tenglikni olamiz : c h k mg p ln т ln   (8.3) bu yerda C-integrallash doimiysi. Bundan h kтg ес Р    т (8.4) С doimiy h=0 bo`lganda Р = Р 0 ekanlik shartidan aniqlanadi. (8.4) formulaga h va Р ning bu qiymatlarini quyib yozsak: 0Р С  Demak biz qaraydigan havo bosimining yer sirtidan balanlikka bog`liqligi quyidagi ko`rinishda bo`ladi. h kтg е Р Р    т 0 (8.5)  R m k  , mR k   R k m   yoki 0N m   ekanligini nazarga olsak (bu yerda  -molekulyar massa, ya`ni mol massasi, N 0 -Avagadro soni) quyidagi munosabatni hosil qilamiz: h Rq е Р Р    т 0  (8.6) Bosimning balandlik ortishi bilan kamayib borishini ko`rsatuvchi (8.6) tenglama Barometrik formula deyiladi. Tog` cho`qqilari, samolyotning uchish balandligini o`lchashga mo`ljallangan asboblar shkalalari bevosita metrlarda darajalangan maxsus barometrdan iborat bo`ladi. Ammo biz bu tenglamani keltirib chiqarishda balandlikni barcha sohalarida temperatura o`zgarmaydi deb hisobladik, shuning uchun formulaga temperatura tuzatmasini kiritish lozim bo`ladi. Bolsman taqsimoti (qonuni)

www.arxiv.uz Bizga ma`lumki, gazlarning bosimi hajm birligidagi molekulalar soniga proporsional ya`ni тkп Р  bo`lgani uchun (8.6) formula balandlik ortishi bilan molekul а zichligining kamayishi qonunini ham ifodalaydi: h k тq е п п    т 0 (8.7) бу erda n va n 0 -oralaridagi balandlik farqi h-ar teng bo`lgan nuqtalardagi hajm birligidagi molekulalar soni. (8.7) Formuladagi mqh kattalik molekulaning h- balandlikdagi potensial energiyasini bildiradi. Shuning uchun (8.7) formula bizga energiyasi U=mqh bo`lgan zarralar soni n ni beradi deyish mumkin, bunda energiyasi nolga teng bo`lgan zarralar soni n0 ga teng bo`lishi kerak. Agar gaz qandaydir kuch maydonida bo`lib, shu tufayli uning zarralari biror potensial energiyaga ega bo`lsa, u holda berilgan U energiyali zarralar soni quyidagi formula bilan aniqlanadi: т 0 k U е n n   (8.8) va bu formulaga Bolsman (qonuni) formulasi deb ataladi. Bu formula issiqlik muvozanati sharoitida U energiyaga bo`lgan zarralar taqsimotini aniqlash imkonini beradi: т 0 kU е п n   (8.9) Bu formula yordamida berilgan U energiyali zarralar taqsimoti 0п п ning shu energiya kattaligidan tashqari, faqat temperaturaga bog`liq bo`lishini ko`rsatadi va zarralarning energiya bo`yicha qanday taqsimlanishiga bog`liq bo`lgan kattalik sifatida ifodalashiga imkon beradi. Gazlar kinetik nazariyasiga ko`ra gaz molekulalari to`xtovsiz issiqlik xaotik harakatida o`zaro to`qnashib turadi. Ko`pgina to`qnashuvlardan keyin muvozanat yuzaga keladi. Ammo makroskopik muvozanat holatda ham mikroskopik jarayonlar, ya`ni ularning to`qnashuvlari davom etaveradi. Bu to`qnashuvlar tufayli molekulalarning tezliklari o`zgarib turadi. Lekin ular tezliklarining o`zgarishi ma`lum bir tezlik intervalida ro`y beradi va umumiy qonuniyat asosida bo`ladi.

www.arxiv.uz Gaz molekulalri harakat tezliklarining bu qonuniyatlari ingliz olimi D. Maksvell tomonidan (1860- yilda) ochilganligi tufayli uning nomi bilan Maksvell taqsimoti deb yuritiladi. Maksvell taqsimotini qaraymiz. Ma`lum V hajmdagi idishda N ta gaz molekulalari bo`lsa, hajm birligidagi molekulalar soni V N n ga teng bo`ladi. Anna shu n – sonidan dn tasi    d , tezliklar intervalida xarakterlansa,   nd dn f ) ( funksiyaga tezliklari    d , intervalida yotuvchi gaz molekulalarining tezliklari bo`yicha taqsimlanish funksiyasi deyiladi. Bu ta`rifdan ko`rinadiki, taqsimot funksiyasi ) ( f hajm birligidagi n ta molekulalarning qancha qismi    d dn  , ) ( tezlik intervalida xarakterlanish ehtimolligi bilan aniqlanadi. Bu funksiyaning normallashtirish sharti quyidagicha ifodalanadi. 1 ) ( 2 2         x x av x x dv c dv v f  (8.10) ya`ni butun tezliklar intervalida xarakterlanayotgan molekulalarning yig`indisi hajm birligidagi molekulalar sonini beradi. (8.1 0 ) formula x, y, z koordinatalar sistemasida qaraydigan bo`lsak, taqsimot funksiyasi: 1 ) ( 2 2         x av x x dv c dv v f x  (8.11) ga teng bo`lishini hosil qilamiz. Bunda, x av dv x    2 2  integralni qiymatini jadval integral sifatida hisoblash mumkin. a dv x avx 2 2 2      ( 8.12 ) U holda С doimiy 2 a c ga teng bo`ladi. Taqsimot funksiyasini x, y, z o`qiga nisbatan proyeksiyalar uchun quyidagi ifodani olamiz.

www.arxiv.uz2 2 2 ) ( xav x a v f   2 2 2 ) ( y av y a v f    ( 8.13 ) 2 2 2 ) ( zav z a v f   bu formulaga o`zgartirishlar kiritishi bilan z y x v v v a dv dv dv a n dn z y x ) (2/ 2/3 2 2 2 ) (      (8. 14 ) yoki z y x v v vktm dv dv dv kT m n dn z y x ) ( 2 2/3 2 2 2 ) 2(      (8.15) hosil bo`ladi. Agar gaz molekulalari sferik qatlamga to`planadi desak va ma`lum vaqtdan keyin tarqaladi desak: ) ( ) ( 4 4 2 2 i i v d v dr r    hosil bo`ladi. Bu yerda gaz molekulalarini sferik qatlamda to`planganligini e`tiborga olib, sferik qatlamni hajmi dv v2 4 ga teng deb dv v dv dv dv z y x 2 4  . Hajmdagi gaz molekulalari uchun (8.6) formulani quyidagicha yozish mumkin. dv v kt m dv v kt m n dn kt mv kt mv 2 2 2/3 2 2 2/3 2 2 2 4 4 2               (8.16) bu formulaga Maksvell taqsimoti deyiladi. Maksvell taqsimoti funksiya ko`rinishida 2 2 2/3 2 ) 2( 4 ) ( v kt m v f kt mv     ( 8.17 ) ifodalanadi. Gazlar uchun Maksvell taqsimoti funksiyasining qiymatini keltirib chiqarganda, gaz solingan idishning hamma nuqtalarida temperatura bir xil, ya`ni gaz muvozanat holatda deb hisoblandi. Agar gaz tashqi biror potensial maydon ta`sirida bo`lsa, bu maydon ta`sirida gaz molekulalari qo`shimcha potensial energiyaga ega bo`ladi va bunday gazning to`liq energiyasi kinetik va potensial

www.arxiv.uz energiyalar yig`indisidan iborat bo`ladi. Tashqi potensial maydon gaz molekulalarining tezliklar taqsimotiga ta`sir qilmasdan faqat gaz molekulalarining konsentratsion taqsimotiga ta`sir ko`rsatadi. Gaz molekulalarining yer tortish kuchi maydoni ta`siridagi konsentra t sion taqsimotini birinchi marta L. Bolsman aniqlaganligi uchun taqsimot uning nomi bilan Bolsman taqsimoti deb ataladi. Agar borometrik formuladagi mgh n  er sirtidan h balandlikdagi m massali gaz molekulalarining yer tortish kuchi maydondagi potensial energiyasi ekanligini hisobga olsak ktn n n / 0    (8.18) kelib chiqadi. Bu formulaga Bolsman taqsimoti deb ataladi. Bu formula faqatgina yer tortish kuchi maydonida o`rinli bo`lib qolmasdan, istalgan potensial maydondagi gaz konsentra t siyasining taqsimoti uchun o`rinlidir. Gaz molekulalarining tezliklari bo`yicha taqsimoti Maksvell qonuniga, uning potensial maydondagi konsentratsion taqsimoti Bolsman qonuniga bo`ysinadi. Endi shu taqsimotlar orasidagi umumiy bog`lanishni ko`ramiz. Nisbiy tezliklar orqali Maksvell taqsimoti 2 2 4 ) ( u u f u    (8.1 9 ) ko`rinishida ifodalanishini aytgan edik. Bu yerda ekanligini e`tiborga olsak, dn u n dn u 2 2 4     (8.20) bo`ladi. Bu ifodaga Bolsman taqsimotidagi U ning qiymatini qo`ysak, du u n dn kt u n 2 ) ( 0 2 4      (8.2 1 ) umumlashgan Maksvell-Bolsman taqsimoti hosil bo`ladi. Shunday qilib, Maksvell taqsimoti muvozanat holatdagi, ya`ni doimiy temperaturadagi gaz molekulalarining tezliklar bo`yicha taqsimotini ifodalaydi va tashqi potensial maydonga bog`liq emas.

www.arxiv.uz Bolsman taqsimoti esa doimiy temperaturadagi gaz molekulalrining tashqi potensial maydondagi konsentratsiyani taqsimotini ifodalab, gaz molekulalari tezliklar taqsimotiga bog`liq emas. Maksvell taqsimotini tajribada nemis fizigi Otto Shtern 1920- yil tekshirdi. Keyinchalik 1947- yilda O. Shtefn, Isterman va Simpsonlar bilan birgalikda molekulyar dastalar usulidan foydalanib, Maksvell taqsimotining bajarilishini molekulalarning og`irlik kuchi maydonida erkin tushishida ham kuzatdi va Maksvell taqsimoti qonunini to`g`ri ekanligini isbotladi. Bolsman taqsimotini: ya`ni molekulalarning konsentra t sion taqsimoti Bolsman qonuniyatiga bo`ysunishini tajribada J. Perren aniqladi. Buning uchun u bir-biriga aralashmaydigan ikki suyuqlikdan emulsiya tayyorlab, bir emulsiyada ikkinchisini muallaq turadigan mayda tomchilarini hosil qiladi. Juda sezgir mikroskop yordamida emulsi tomchilari sonining balandlikka qarab o`zgarishini kuzatadi. Bundan muallaq zarralarning balandlik bo`yicha taqsimoti Bolsman qonuniga bo`ysunishini isbotladi. Shu asosda Bolsman doimiysini  21 21 n n TIn h h P P L mg K        (8.13.) aniqlashga ham Perron erishdi. К j K 23 10 38062,1    ga teng ekan.

Похожие

Gazlarning molekulyar-kinetik nazariyasi

Molekulalarning tuzilishi

Molekulalarning tuzilishi

Molekulalarning elektrik xususiyatlari

Molekulalarning magnit xususiyatlari