Atom tuzilishi nazariyasining hozirgi zamon kо‘rinishi - Химия - Рефераты

Atom tuzilishi nazariyasining hozirgi zamon kо‘rinishi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

124.5 KB

A tom tuzilishi nazariyasining hozirgi zamon kо‘rinishi REJA 1. Atomning tuzilishining murakkabligi. 2. Atomlar tuzilishining kvant-mexanika nazariyasi. 3. Atomning t о ‘lqin kvant-mexanika modeli.

ATOMLAR TUZILISHI XIX-asrgacha atomlar b о ‘linmas zarrachalar deb kelinar edi. Shu asrning yarmiga kelib atomlarning murakkabligini qator kashfiyotlar aniqlab berdi. 1. Katod va kanal nurlarining ochilishi. Bu nurlar gaz orqali elektr toki о ‘tganda hosil b о ‘ladi, katodga yaqin sohada manfiy (-) zaryadli elektronlar ta’sirida nurlanish sodir b о ‘ladi, katod nurlarining musbat elektrodlarga og‘ishi ularning manfiy zaryadli zarralar oqimi ekanligini k о ‘rsatdi. Shuning bilan bir qatorda kanal nurlari ham kashf etilgan. Kanal nurlari anod oblastida aniqlangan. Bu manfiy katoddan itarilgan musbat zaryadlar oqimi b о ‘lib ular zarralardan iborat ekanligini k о ‘rsatdi. 2. Radioaktivlik hodisasi. Atomlarning murakkabligini ingliz olimlari Soddi va Fayanslar, og‘ir elementlarning nurlanishidagi    , , hodisalarni tekshirib atomning tarkibiga musbat va manfiy zarralar kirishini isbotladilar. Shunday qilib XX-asr boshlariga kelib: 1) atomlarning murakkabligi, 2) atomlar tarkibiga elektron kirishi, 3) atomlarning manfiy zaryad tashuvchi ekanligi, bu zaryadning qiymati elektron zaryadiga teng ekanligi va atomlar butunligicha olib qaralganda neytralligi tajribada tasdiqlandi. Shunga asoslanib olimlar tomonidan turli xil atomlarning tuzilish modeli taklif qilindi. 1. Tomson modeli: bu modelga asosan atom manfiy zaryadlangan zarrachalarning yig‘indisidan iborat b о ‘lib, ular atomda tekis taqsimlangan, surkalgandek b о ‘lib k о ‘rinadi. Bu model: radioaktivlikni, elektronlarning bir atomdagi sonini, yengil atomlar uchun elektronlarning massasini va elementlarning tashqi elektron qobiqlari ularning kimyoviy xossalarini belgilashini tushuntirib bera oladi. 2. Rezerfordning planetar modeli: Rezerford oltin plastinkasini  - zarrachalar bilan bombardimon qilishi natijasida  -zarrachalarning bir qismi о ‘z

y о ‘nalishini, bir qismi esa plastinkadan qaytib ketishini tekshirib musbat zaryadlarning juda kichik sohada t о ‘planganini isbotlab berdi va quyidagi xulosalarni aytdi: 1) bu nazariyaga asosan atom markazida musbat zaryadlangan yadro b о ‘lib uning atrofida planetalar quyosh atrofida aylanganidek elektronlar xarakatlanadi. 2) yadroning musbat zaryadi, elektronlarning manfiy zaryadiga teng b о ‘lib atom butunligicha elektroneytral zarrachadir. Fizika nuqtai nazaridan elektron bir orbitalda aylanishi uchun unga ta’sir etuvchi F mi = F mk kuchlar о ‘zaro teng b о ‘lishi kerak. Rezerford о‘sha paytdagi ma’lum bо‘lgan barcha elementlarning zaryadlarini tekshirdi va ularning tartib nomerlari yadro zaryadiga tengligini aytdi. Atomlarning zaryadining qiymatini topishni eng yaxshi usulini Mozli taklif qildi. U atomlarning rentgen xususiyatlarini tekshirib о‘zining qonunini kiritdi. Masalan: So va Ni shuningdek Te va J -larni tekshirsak ularning tartib nomerlari, rentgen nurlari tо‘lqin uzunliklari teskari qiymatining yarmiga tengligi kelib chiqadi. Rezerffordning planetalar modeli ham Mozli qonuni ham elektrodinamika qonunlariga qarama- qarshi edi. 1) Bunga asosan atom yadro atrofida aylanib 10 -8 s da energiyasi tugab qulab tushishi kerak edi. 2) Nima uchun atom spektrlari chiziqli ekanligini tushuntirib bera olmadi.  1    а z b  - xarakterli rentgen nurining t о ‘lqin uzunligi; a , b - doimiy qiymatlar. 3. Borning atom modeli: biz fotoeffekt xodisasini bilamiz. Eynshteyn formulasiga asosan ye energiyasi metall sirtiga tushadigan yorug‘liklar t о ‘lqin uzunligiga bog‘lik: Е h h c     

bundan keyin nur fotonlar tarzida sochiladi, shunday qilib chiziqli spektrning har biri teng energiyali fotonlar ta’sirida yuzaga keladi. Bundan atomlar energiyani fotonlar tarzida chiqaradi. Atomlarning har bir turi aniq bir qiymatli fotonlar chiqaradi. POSTULATLAR: 1. Elektron yadro atrofida nurlanmay , aniq bir tur g‘ un orbita b о ‘lib aylanadi . B unda yoru g‘ lik nurlanishi sodir b о ‘lmaydi buni kvant nazariyasi tasdiqlaydi. 2. Atom bir turgun holatdan ikkinchi bir tur g‘ un holatga о ‘tganda yorug‘lik nurlanishi sodir b о ‘ladi. Nurlangan foton energiyasi statsionar holatlar energiyalari f a rqiga teng b о ‘ladi:  Е Е Е h уз лк     h arakat miqdorning burchak qiymati k vantlash qoidasi deyiladi. 1. Postulatning matematik qiymati mvr = p ; 4 2 ; 2 3,2,1 ; 2 2 22 222 me h r h n mvr r mv n h n mvr          F F F mk ми кул   2 v е h n   2 1 2  2 2 2 2 1 2 ; 2         r F m F mЏ “ђ  Oxirgi formulaga asosan mumkin b о ‘lgan nurlanish qiymatlari о ‘tishda sodir b о ‘ladi. n - bosh kvant son bilan orbitaning radiuslari aniqlanadi. n - ye tezligining shu orali q dagi tezligini xarakterlaydi. Bor spektrdagi multipletlik xarakterini tushuntirib bera olmadi.

Е me h h E Е me h n n h me h n n m уз як уз як уз як                     4 1 4 1 1 4 1 1 2 4 2 2 2 4 2 2 2 2 4 3 2 2      ; ; ;Bu nazariyaning asosiy kamchiliklari quyidagilardan iborat: 1. Atom spektrlarining xarakterini tushuntirib bera olmadi. 2. Ximiyaviy bog‘lanishlar sonini xisoblashda not о ‘g‘ri natija beradi. 3. Kvant mexanika va klassik mexanika о ‘rtasida qarama-qarshilik keltirib chiqaradi. MIKROOLAMNING ZARRACHA VA T О ‘LQIN XOSSALARI 1924 yil fransuz olimi De-Broyl zarrachalarning ikkilamchi xossalari nafaqat yorug‘lik uchun balki boshqa mikroobyektlar uchun ham taluqliligini aytadi. U zarrachalarni xarakatini t о ‘lqin jarayoni deb qaraydi va quyidagi formulani beradi: mc E E h h с mc h c m h c2 2       ; ; ; ;         h m bu t о ‘lqin zarrachalari uchun De-broyl t о ‘lqin uzunligi deyiladi. 1929-yil amerikalik Deyson, Jermer va sovet olimi Tartakovskiylar ye-lar difraksiyasini kashf etadilar. Biz ye-uchun tо‘lqin uzunligini quyidagicha xisoblaymiz:              h mv см A 662 10 911 10 22 10 3310 33 27 28 8 8 0 . . . . . 2 2 2 314 053 33 0     r n r n A       ; . . .

Bor orbitasi radiusini h isoblaymiz2 2     r n h mv mvr n h    ; ; Bunda Borning birinchi postulati yechimini olamiz, 2  r=h    2 ; h n mvr mv h   shuni ta’kidlash kerakki, ye-larning t о ‘lqin uzunligi atomlar о ‘lchami bilan bir qiymatli b о ‘ladi. Boshqacha qilib aytganda ye-larning atomdagi harakatini t о ‘lqin jarayoni deb qarash mumkin. NOANIQLIK PRINSIPI. ATOMNING EHTIMOLLIK MODELI. Nemis olimi Geyzenberg Bor nazariyasi b о ‘yicha atomning tuzilishini makro va mikroobyektlarni keskin farqiga asosan kuzatdi. Ma’lumki ye-larning xolati va harakat tezligini vizual y о ‘l bilan aniqlash mumkin faqat bunda ahborot tashuvchi yorug‘likning qaytishi b о ‘lsa. Agar mikroobyektlarga yorug‘lik ta’sir qilsa fotonlar bilan ye-larning uzaro ta’siri natijasida ye-larning xarakati va tezligi о ‘zgaradi. Bunga qarab ye-larning tezligini xisoblash mumkin. Ehtimollik nazariyasida zarrachalarning xarakati ehtimoliy xarakat deb qaraladi. Noaniqlik prinsipining matematik ifodasi quyidagicha bо‘ladi.       x p h x v h m vm p    2 2   ; ; Bu tenglamada  r-xarakat tezligidagi noaniqlik,  x-esa shu soxadagi joylanish noaniqligi. Agar ye-ning R=0,01 A  b о ‘lsa uning xarakat tezligi 58000 km/sek xato b о ‘ladi. Ehtimollik modeli yordamida uni tushunish mumkin. Noaniqlik prinsipi atomdagi jarayonlarning fizik xususiyatlarini, ye-ning koordinatasini xarakatning biror vaqtdagi tezligini aniqlashga imkon beradi. Shuning uchun ye-ning xolati va tezligining noaniqligi juda katta b о ‘lib bu ye-xarakat trayektoriyasini tekshirishdan voz kechadi. Shuning uchun ye-da, uning xarakat qonuniyatlarini bilish emas, ye-

ning atomdagi xolatini butunligini aniqlash kerak. Shunday qilib, Geyzenbergning noaniqlik prinsipi atomning extimoliy modelini yaratishga olib keldi. SHREDINGERNING ATOM TUZILISHI NAZARIYASINING HOZIRGI ZAMON K О ‘RINISHI Atomning Shredinger b о ‘yicha nazariyasida mikroobyektlarning harakati t о ‘lqin nazariyasi b о ‘yicha zarraning joylashgan о ‘rni quyidagi ehtimollilik qonuni b о ‘yicha ifodalanadi0 ) ( 8 2 2 2        nU E h m  2 2 2 2 2 2 2              x у Z ; Bu yerda: U n -potensial energiya YE-t о ‘la energiya,  -t о ‘lqin funksiya Biz bilamizki N atomi uchun U e r n  2 ;  2 2 2 2 8 0     m h E e r( ) Shunga e’tibor berish kerak-ki Shredinger tenglamasi emperik saralash y о ‘li bilan t о ‘lqin tenglamasining ye uchun yozilgan ifodasi kvant mexanika yasamasini yaratishda doimiy t о ‘lqin olingan.      x h v m x x x x x x          2 222 22 2 22 22 4 ; 4 2 sin 4 ; 2 sin             

          0 8 ; 8 ; 2 4 ; 2 ; 2 ; 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2                        k k k k n k k n U E h m x U E h m x x h U E m x U E mv U E mv U U U E v m h          Shredinger tenglamasi quyidagi xulosaga olib keladi. Tenglama faqat ba’zi aniqlangan energiyalar uchun yechimga ega. U oraliq holatlar uchun ma’noga ega emas. (YE va YE oraliqlarda) ye-larning diskret kvant xarakterlarini Shredinger tenglamasi bilan yechish mumkin. Bu tenglama yechimiga k о ‘ra ye-ning u yoki bu soxadagi xolat extimolini ifodalab lekin uning ye-xarakteriga bog‘liq emasligini k о ‘rsatadi. Bu tenglama faqat bir ye-li sistemalar uchun taaluqli b о ‘lib, boshqalar uchun murakkabroq b о ‘ladi. ELEKTRONNING ATOMDA JOYLASHISHINING KVANT XUSUSIYATLARI Orbitallar о ‘rtasida oraliq holatlar b о ‘lmaganligi uchun sakrab bir holatdan boshqa holatga о ‘tish kuzatiladi. Boshqacha qilib aytganda turli kvant holatlar, turli orbitallar uchun xos b о ‘ladi. ye-ning orbitallari turli kvant sonlari bilan ifodalanib ye- h olatning sakrab о ‘zgarishini ifodalaydi. 1. Bosh kvant son ye-ning atomda joylashish energiyasini ifodalab butun sonlar bilan belgilanadi. n=1, 2, 3, 4, 5... .

Masalan, vodorod atomidagi ye energiyasi quyidagi formula bilan ifodalanadi. YE = - 13,6  1/n 2 Bu yerda minus ishora ye-ning yadro bilan bog‘lanish energiyasi yoki ye- ni yadrodan uzoqroq orbitalga k о ‘chirish energiyasini k о ‘rsatadi. Yuqoridagi formuladan quyidagilarni topish mumkin. n=1 E=-13,6 eV n=2 YE=-3,4 eV n=4 YE=-0,8 eV Buning natijasida atomda spektrlar k о ‘rinishi paydo b о ‘ladi N atomining spektrlarida Balmer, Layman, Pashen seriyalari bilan birga Brekket, Pfund seriyalari ham b о ‘ladi. T о ‘lqin soniga teskari b о ‘lgan kattalik quyidagicha ifodalanadi.1 1 1 2 1 2 2 2 4 3            R n n R me ch n ; n n  n 1 R - Ridberg doimiysi Layman seriyasi: ...3,2 ; 1 1 1 1 2 2        n n R 

Balmer seriyasi: ...4,3 ; 1 2 1 1 2 2        n n R  Pashen seriyasi : ...5,4 ; 1 3 1 1 2 2          n n R  Brekket seriyasi: ...6,5 ; 1 4 1 1 2 2          n n R  2. Orbital kvant soni: Atom spektrlarining о ‘rganish shuni k о ‘rsatdiki alo h ida spektr chiziqlari alo h ida xarakterli b о ‘ladi. Har bir chiziq spektrda ma’lum kvant о ‘tishlarini ifodalab har bir energetik soha uchun soha osti qiymatlari b о ‘ladi. Shuning uchun kvant chiziqlarini о ‘z chastotasi va о ‘z energiyasi b о ‘ladi.   mvr ll  1 mvr=p l = 0,1,2,3 ( n -1) qiymatlar qabul qiladi. ye uchun harakat miqdorining burchak momentidan tashqari, harakat miqdorining orbital momenti ham xarakterli b о ‘ladi. Bu kvantlash qoidasi deyiladi.   mvr n h ll h    2 1 2   3. Magnit kvant soni: m ye ning magnit maydondagi holatini xarakterlaydi. 4. m l = - l , 0, + l qiymatlar qabul qiladi. l ning - va + qiymatni qabul qilishi m ning qaysidir о ‘qdagi proyeksiyasini k о ‘rsatadi. l =2 m l = -2, -1, 0, +1, +2 5. Spin kvant soni: Bu ye-ning о‘z о‘qi atrofida aylanishini kо‘rsatadi.

ms   1 2 + 1/2 soat strelkasi b о ‘yicha y о ‘nalish - 1/2 soat strelkasiga qarshi yо‘nalish   2 2 1 ; 2 2 1 ; 2 1 ; 2 1 h h m s      l=0 S shakl m l = 0 l=1 P shakl m l = -1, 0, +1          2 1 ; 2 1 s m ORBITALLAR SHAKLINING MUSTAHKAMLIGI Tо‘la gibridlanish nazariyasiga asosan bо‘linmagan ye juftlari orasidagi о‘zaro itarish kuchi juftlashmagan va shu ye lar bilan ximiyaviy bog‘lanishda qatnashadigan ye lar orasidagi itarish kuchlaridan kichik bо‘ladi. Eng kam itarish kuchi ximiyaviy bog‘lanishda qatnashadigan ye lar orasidagi ta’sir kuchidir. Bu holatni tushuntirish uchun quyidagicha fikr yuritamiz. Ximiyaviy bog‘lanishdagi ye lar jufti markaziy atomdan uning yadrosidan uzoqroqda bо‘ladi. Bо‘linmagan ye lar jufti katta fazoni egallaydi va yadrolar orasida chо‘zilmagan bо‘lib, atomlardan biriga yaqinroq bо‘ladi. Shu sabab atomlarda energiyalar farqi yuz beradi. Ba’zi gibridlanishli molekulalarning tuzilishini kо‘rib chiqaylik. Orbitallar tipi s , p sp sp 2 sp 3 dsp 2 sp 3 d 2 Nisbiy mustahkamlik 1,0 1,73 1,93 1,99 2,00 2,69 2,92

Shunday qilib, tо‘liq gibridlanish nazariyasi bо‘linmagan ye lar jufti va bog‘ hosil qilgan ye lar orasidagi о‘zaro ta’sir kuchlari holatini belgilaydi.

ADABIYOTLAR 1. Tatevskiy V.M. Stroyeniya molekul. M., 1980. 2. Jdanov Y.A. Teoriya stroyeniya organicheskix soyedineniy. M., 1985. 3. Ginlespi R. Geometriya molekul. M., 1975. Remsden E.R. Nachalo sovremennoy ximii, L., «Ximiya», 1990.

Похожие

Atom, molekula tuzilishi va yadro kimyosi

Atom tuzilishi, davriy tizim va kimyoviy bog’lanish

Moddani tuzilishi. Atom tuzilishi va elemenlar davriy qonuni va davriy sistemasi

Atom molekulyar ta'limot

Organik kimyo kursini o‘qitish metodikasi